Wizerunki maryjne w liryce średniowiecznej. Analiza i interpretacja "Bogurodzicy" i "Lamentu Świętokrzyskiego"

Literatura średniowiecza opierała sią w dużej mierze na kulcie świętych jednak w szczególności na liryce maryjnej, którą tworzyły wszystkie dzieła pisane ku czci Matki Boskiej. Utwory, najczęściej anonimowe, nawiązywały oraz przedstawiały postać Maryi w sposób bardzo rożnorodny. Także w polskiej liryce średniowiecza pojawiała się ona wielokrotnie. Matka Boska głównie ukazywana jest jako osoba nadludzka oraz pośredniczka pomiędzy czlowiekiem i Bogiem co możemy zauważyć w dziele pt. "Bogurodzica", ale również jako zwykła kobieta, przeżywająca niewyobrażalnie cierpienia opisane w utorze pt. "Lament świętokrzyski".

"Bogurodzica" to najstarsza polska pieśń religijna, uznawana za zabytek tegoż języka. Odegrała ona bardzo ważną rolę w kulturze średniowiecznej Polski, między innymi jako pieśń rycerska a także swego czasu jako pieśń dynastyczna czyli hymn państwowy. Charakterystyczny dla średniowiecza motyw "deesis" przedstawia majestatycznego Chrystusa, który jest postacią centralną oraz Maryję i Jana Chrzciciela, którzy natomiast pełnią funkcje pośredników pomiędzy ludźmi i Bogiem. Treść Bogurodzicy to modlitwa podmiotu zbiorowego, który tworzą wszyscy ludzie pragnący wyprosić przychylność oraz łaski u Boga za pośrednictwem Matki Boskiej. Maryja ukazana jest tu jako istota boska, bliska człowiekowi lecz zarazem odległa jako ideał świętości i wywyższenia. Jest opiekuńcza, oddana ludziom i życzliwa. Nazwana zostaje Bogurodzicą, czyli Matką Boską oraz dziewicą co podkreśla dogmat o niepokalanym poczeciu. W tekscie zauważyć możemy podobieństwo wątków, składni np. zyszczy nam, spuści namn czyli tak zwany pararelizm. Adresatem pierwszej strofy jest Matka Boża, zaś drugiej Chrystus, którego podmiot zbiorowy chce przebłagać aby zapewnił im bezpieczny żywot na ziemi i zbawienie po śmierci. Bogurodzica nie zawiera opisow przezyc wewnetrznych, ma spełniać tylko funkcje błagalną.

"Lament świętokrzystki" zawny również "Posluchajcie bracia miła" podobnie jak Bogurodzica jest utorem anoninomy. Pomimo iż zalicza się do liryki maryjnej jego treść znacznie różni się od wspomnianej wczesniej Bogurodzicy. Dzieło zaliczane jest do gatunku planktów, ma ono formę monologu Maryi, stoją cej pod krzyżem, na którem umiera Chrystus. Autor czyniąc Matkę Boską podmiotem nadał jest emocje. Nie jest Ona już osobą świętą, lecz zwykłą kobietą, cierpiącą i bezradną matką. Czuje się baaesilna wobec cierpienia swojego syna. Utwór rozpoczyna się apostrofą do ludzi, Maryja prosi ich o wysłuchanie historii o tragedii, która wydarzyła sie w Wielki Piątek. Opowiada o męce i śmerci swojego syna, o swoim cierpieniu, rozpaczy i smutku ktory ją wypełnia. Prosi o okazanie litości. W kolejnych zwrotkach adresatem jest Chrystus. Ukochany syn Matki Bożej, do którego zwraca się czuje i z milością, jak każda matka do swojego dziecka np. "Synku miły". Chce dzielić cierpienie razem z nim, dać Mu pić, wytrzeć krew na jeo czole. Maryja odwołuję sie również do dzieciństwa Jezusa. Kolejna zwrotka to apostrofa do Archanioła Gabriela, w której Matka Boża odwołuję sie do Zwiastowania, kiedy anioł obiecywał jej szczeście i pomyślność, a Ona przeżywa tylko cierpienie. Kolejna zwrotka jest apostrofą do wszystkich matek, w której Maryja utożsamia się z nimi oraz życzy by niegdy nie musiały przeżywać takich mąk. Utwór kończy się dwuwersemm z informacją o śmierci Chrysusa. Maryja mówi, że Jezus na zawsze pozostanie jej jedynym dzieckiem " Nie mam ani będę mieć jinego, Jedno ciebie, Synu, na krzyżu rozbitego".W całym utworze mocno zaakcentowane są motywy dolorystyczne czyli ekponujące cierpienie. Dominujący w dziele czas teraźniejszy sprawia, że czytelnik czuje się jak gdyby stał pod krzyżem wraz z nią,może lepiej dostrzec jej ból i cierpienie jednak zestawienie do z czasem przeszłym i przyszłym, daje widoczny kontrast, jak było, jest a jak miało być.

Mimo, iż oba utwory należą do liryki mayjnej, prezentuja zupełnie odmienne wizerunki Matki Boskiej. "Bogurodzica" ukazuje Maryję jako pośredniczkę między Synem a ludzmi, ich opiekunkę i nadzieję. Posiada boskie cechy co w pewnien sposób wyrożnia ją spośród zwyklego społeczeństwa. Jednak "Lament świętokrzyski" ukazuje nam Madonnę jako zwyczajnego czlowieka, przyżywającego jak jażdy inny, rozpacz, smutek czy poczucie bezsilności.