CHMIEL - roślina konopiowata, jest roślina wieloletnią, dwupienną, pnącą, rosnącą w strefie umiarkowanej Europy, Azji i Ameryki Północnej miedzy 46-60˚ szerokości geograficznej północnej.
„Chmiel jeśli tyczki nie ma,
ściele się po ziemi”
(przysłowie polskie)
Chmiel jest pnączem o łodygach sześciograniastych, które pną się i wiją po drzewach, tyczkach czy drutach, kręcąc się zawsze w lewo i czepiając się haczykowatymi drobnymi włoskami. Chmiel wyrasta na długość kilkunastu metrów, rośnie w korzystnych warunkach bardzo szybko, do 2,2mm w ciągu 5min. Zazwyczaj po wyrośnięciu do szczytu podpory szybkość wzrostu ulega poważnemu zahamowaniu. Chmiel ma liście skrętoległe. Sercowate liście szerokości około 20 cm, o grubo piłkowanych brzegach, mają często 3-5 głębokich wcięć Na jednych roślinach występują tylko kwiatostany żeńskie a na innych męskie. Kwiatostany żeńskie podobne są do szyszki, męskie do wiechy z drobnymi kwiatkami. Po przekwitnięciu liście okrywowe w pachwinach których siedzą kwiaty żeńskie rozrastają się. Owocem jest orzeszek. Długość szyszki wynosi od 2 do 6 cm, a szerokość od 1,5 do 3,5 cm., złożona jest z 40-90 płatków kwiatowych. Pod każdym płatkiem kwiatowym znajduje się decydujący o wartości chmielu gruczołek z lupiliną. W jej skład wchodzi m. in. olejek eteryczny, żywice, flawonoidy, garbniki i puryny. Lupulinie chmiel zawdzięcza swoje znaczenie jako roślina użytkowa. Owocami chmielu są czarne orzeszki.
Ze względu na bujne ciemno-zielone liście i piękne szyszki chmiel zwyczajny wykorzystuje się jako roślinę ozdobną do osłaniania ścian, słupów i altan. Szczególnie dekoracyjna jest odmiana Aureus o liściach złotawej barwy, potocznie nazywana złocistym chmielem.
UPRAWA
Chmiel lubi gleby żyzne i w miarę wilgotne. Najlepiej go sadzić tak, by "głowę miał w słońcu, a nogi w cieniu", choć może rosnąć także w miejscach silnie zacienionych (wtedy jednak liście odmiany Aureus stają się bardziej zielone). Aby roślina miała piękne duże liście, należy ją dokarmiać co 2 tygodnie nawozami wieloskładnikowymi. Podczas letnich upałów chmiel trzeba często podlewać. Jesienią jego pędy przycinamy 10 cm nad ziemią
ROZMNAŻANIE
Chmiel zwyczajny w stanie naturalnym łatwo się rozsiewa. W praktyce ogrodniczej rozmnaża się go wczesną wiosną przez podział kłączy. Można też wiosną lub jesienią z lekko zdrewniałych młodych pędów robić sadzonki, które ukorzenia się w wilgotnym piasku.
CHMIELNIKI
Chmielniki zakłada się jako plantację wieloletnią, która na tym samym miejscu pozostaje przez 20 lat a często dłużej. Plantację utrzymuje się tak długo, jak długo daje zadowalające plony. (Są na świecie plantacje nawet 100 letnie!!!)Pierwszą czynnością na wybranym pod chmielnik miejscu jest zrobienie na jesień regulówki, polegającej na przepalaniu lub przeoraniu ziemi na głębokość 60 cm. Następnie daje się silną dawkę oborniku płytko ją przyorując.
CHOROBY CHMIELU
· Mączniak- liście i pędy pokrywają się białym nalotem. rośliny opryskujemy np. preparatem Afugan lub Nimrod
· Rzekomy mączniak chmieli- najgroźniejszy szkodnik, zwalcza się go poprzez opryskiwanie 1% cieczą Aliette albo Bravo i usuwanie z plantacji zarażonych części roślin.
· Rdza- występuje na liściach chmielu w czerwcu i powoduje że liście pokrywają się ciemna, prawie czarną powłoką.
· Choroby wirusowe - zniekształcają liście i młode pędy. Przenoszona jest poprzez mszyce. Zwalcza się je przez usuwanie chorych roślin i tępienie mszyc.
Wśród szkodników zwierzęcych niebezpieczne dla chmielu są:
· Drutowce – zwalczanie przez chwytanie
· Mszyce – zwalczanie przez spryskiwanie
· Pchła ziemna – zwalczanie przez spryskiwanie
· Pajączek - zwalczanie przez spryskiwanie
ZBIÓR CHMIELU
Decydujący wpływ na gatunek chmielu ma jego zbiór. Początek zbioru następuje wtedy, gdy szyszka jest dobrze rozwinięta, sztywna, a pod palcem wydaje charakterystyczny szelest i posiada specyficzny miły aromat. Przy zrywaniu od razu szeregowane są szyszki na 3 gatunki wkładając je do 3 różnych koszyczków.
· Gatunek pierwszy – najlepsze, średniej wielkości szyszki dobrze rozwinięte
· Gatunek drugi – mniejsze, niedomknięte, zbyt duże, trochę przerośnięte
· Gatunek trzeci – blady kolor, źle zamknięte lub zaczynające rdzewieć
GATUNKI CHMIELU
· Chmiel wczesny 105 – 115 dni
· Chmiel średni 115 – 125 dni
· Chmiel późny 125 – 140 dni
CHMIEL W PIWIE
„Chmielu w piwie, a rozumu w głowie gdy mało - źle, gdy za wiele - niedobrze.”
(przysłowie polskie)
Pradawni mieszkańcy wybrzeża Morza Kaspijskiego i Czarnego już kilka tysięcy lat temu stosowali chmiel do konserwowania i polepszania smaku piwa. Początkowo zbierali oni szyszki chmielu rosnącego w lasach, potem roślinę tę udomowili. Od nich zwyczaj produkcji piwa chmielowego przejęli Słowianie. We wczesnym średniowieczu piwo stało się w Polsce ulubionym napojem wszystkich warstw społecznych. Dzień zaczynał się od polewki piwnej z grzankami, a kończył kuflem piwa do poduszki. Leszek Biały złamał nawet swe śluby i nie ruszył na wyprawę krzyżową, gdy okazało się, że nie może zabrać ze sobą wystarczającej ilości piwa. Popularność tego napoju sprawiła, że pomieszczenie służące do przechowywania żywności nazwano piwnicą.
Ze słowiańskich siedzib chmielowe piwo zawędrowało do krajów germańskich. Najdłużej opierali się mu angielscy browarnicy. Uważali oni, że chmiel powoduje melancholię i dlatego jako źródło goryczki używali innych roślin, takich jak bluszczyk kurdybanek lub niektóre złocienie.
Najlepszy jakościowo surowiec browarniczy uzyskuje się w Alzacji, Bawarii, Czechach i Słowacji, gdyż w tamtejszym klimacie lata są ciepłe, słoneczne i umiarkowanie wilgotne, bez gwałtownych zmian temperatury.
Najwięcej lupuliny zawierają szyszki bez zawiązków nasion, dlatego na plantacjach nie mogą rosnąć osobniki męskie. Dojrzałe szyszki na przełomie sierpnia i września zbiera się, suszy, prasuje i szczelnie pakuje, by zapobiec utlenianiu związków wchodzących w skład lupuliny. W browarach dodaje się je do tzw. brzeczki piwnej, uzyskiwanej ze skiełkowanego jęczmienia, a następnie gotuje. Więcej chmielu dodaje się do piwa jasnego, mniej do ciemnego, ale o ilości wymytych z niego składników decydują także inne czynniki, np. twardość wody. Później brzeczkę piwną poddaje się fermentacji z udziałem drożdży piwnych, a następnie leżakowaniu.
INNE CHMIELOWE POŻYTKI
Chmiel to nie tylko roślina "dla piwoszy". Rzymianie, a także Słowianie w czasach wczesnopiastowskich jadali go jako warzywo. Wiosną młode pędy spożywano na surowo lub gotowano jak szparagi. Ponadto z włókien chmielu wyrabiano sznury, liny i grube płótno żaglowe, a liści używano do farbo- wania wełen i jedwabiów.
Substancje znajdujące się w szyszkach chmielowych mają właściwości lecznicze. Otrzymuje się z nich wyciąg, który działa uspokajająco i rozkurczowo. Stosuje się go w nadmiernej pobudliwości nerwowej, seksualnej i bezsenności oraz wyczerpaniu nerwowym. Wzmaga także wydzielanie soków trawiennych i reguluje czynności układu pokarmowego, działa silnie moczopędnie i dezynfekująco. Zewnętrznie stosuje się go w bólach reumatycznych, zapaleniu skóry i czyrakach. Jest składnikiem wielu preparatów ziołowych, m.in. Nervosolu i Passispasminy. Ze świeżych lub suszonych szyszek można sporządzać kąpiele uspokajające. Wyciągi z szyszek chmielu opóźniają procesy starzenia się skóry. Wykorzystuje się je przy produkcji kremów i maseczek do cery wrażliwej. Chmiel jest także stosowany do wyrobu szamponów tatarowo-chmielowego i piwnego
Chmiel jest uprawiany na wielką skalę w krajach, gdzie produkcja i spożycie piwa są duże np.: Czechy, Niemcy, Wielka Brytania, Hiszpania i inne. Jako roślina ozdobna używany jest chmiel japoński (Humulus japonicus), jednoroczne pnącze pochodzące z Japonii i Chin.
Tab.1. Zbiory chmielu w świecie w 1997 r.
W tys.ton W %
Świat 122 100
Niemcy 34 28
USA 34 27
Chiny 13 10,7
Czechy 9 7,4
Ukraina 6 5,0
POLSKA 3 2,5
W Polsce można wyróżnić trzy większe rejony uprawy chmielu:
· lubelskie 1764 ha (82% powierzchni w Polsce),
· wielkopolskie -178.5 ha (8,3% areału krajowego)
· opolskie 85,3 ha (4% krajowej powierzchni)
Tab. 2. Ceny skupu za 1dt
rok 1990 1995 1996 1997
cena 377,1 981,45 950,87 766,96
Tab. 3. Powierzchnia zasiewów w Polsce
1990r. 1995r. 1996r. 1997r.
Ogółem 2,1 2,3 2,3 2,2
Gospodarstwa indywidualne 1,5 1,9 2,0 1,9
Tab. 4. Zbiory i plony w Polsce
Zbiory w tys.ton Plony za 1ha w dt
ogółem Gosp.indywid. ogółem Gosp.indwid.
1991-1995 2,3 2,0 10,6 11,3
1995 3,0 2,6 13,1 13,9
1996 3,0 2,6 12,8 13,2
1997 2,7 2,5 12,4 13,0
W Dzienniku Ustaw nr 3 z 2000 roku ukazała "Ustawa o organizacji rynków owoców i warzyw, rynku chmielu. rynku tytoniu oraz rynku suszu paszowego". Ustawa w Rozdziale 3 w sposób kompleksowy reguluje m.m. dostosowanie krajowego rynku chmielu do procedur obowiązujących w krajach Unii Europejskiej.
Artykuł 27
Ustawy mówi, że organizacja rynku chmielu obejmuje:
1. warunki wyprowadzania do obrotu chmielu i produktów chmielowych,
2. rejonizacje upraw chmielu,
3. ewidencję plantacji chmielu,
4 ewidencję umów kontraktacji, dosiawv i sprzedaży chmielu oraz ilości wydanego chmielu.
Artykuł 28.
Ustawy precyzuje, że do obrotu można wprowadzić chmiel zebrany w kraju i wytworzone z niego produkty, na które wydano certyfikat.
Artykuł 29.
Ustawa mówi, że certyfikat na chmiel zebrany w określonych rejonach uprawy, spełniający minimalne wymagania jakościowa potwierdzone badaniami laboratoryjnymi, zebrany z plantacji (kwater) jednolitych odmianowe wydaje wojewódzki inspektor skupu i przetwórstwa artykułów rolnych (w skrócie WISiPAR).
Terminarz wszelkich procedur wynikających z Ustawy, związanych z procesem certyfikacji chmielu, do wykonania przez plantatorów lub przez inspektorów WISiPAR u plantatorów
Artykuł ustawy Procedury certyfikacj chmielu Art. 30 Plantator indywidualny tub jako członek grupy producentów składa zgłoszenie swojej powierzchni plantacji do ewidencji. Termin realizacji
do 31.05 w roku zbioru
Art. 32 Wniosek producenta chmielu o wykonanie przez inspektora WSSiPAR kontroli czystości odmianowej plantacji.Termin realizacji
złożony najpóźniej do 15.07
Art. 32 Czynności inspektora WSSiPAR; Kontrola czystości odmianowej plantacji. Datę kontroli ustala inspektor z producentem chmielu. Termin realizacji
w okresie 30 dni przed terminem zbioru chmielu (praktycznie 20.07 do 20.08)
Art. 31 Po przeprowadzeniu kontroli czystości odmianowej przez inspektora; po zbiorze, wysuszeniu zapakowaniu chmielu - wniosek producenta o wydanie certyfikatu na chmiel. (praktycznie od 01.09do30.10) !
Art. 33 Czynności inspektora WISIPAR: pobranie prób do badań, zważenie, zaplombowanie i oznakowanie opakowań. Datę ustala inspektor z producentem chmielu.Termin realizacji
(teoretycznie) do 31.03
Art. 34 Po procedurach badawczych prób chmielu wydanie certyfikatu.Termin realizacji
do 31,03 roku następującego po zbiorze chmielu
Art. 34 W uzasadnionych przypadkach (np. trudności ze zbytem), na wniosek producenta, Minister ma możliwość przedłużenia terminu wydania certyfikatu. Termin realizacji
nie dłużej niż do 31.07 roku następującego po zbiorze chmielu