Obraz pospolitego ruszenia w Potopie Henryka Sienkiewicza. Porównaj wizję pisarza do przedstawionej w wierszu Wacława Potockiego.

Tematem fragmentu powieści Henryka Sienkiewicza „Potop” jest woja szwedzka. Opowiada o zachowaniu szlachty podczas pospolitego ruszenia. Żołnierze stojący po stronie polskiej nie są odpowiednio przygotowany do owej bitwy. Nie mają doświadczenia, ani właściwego ekwipunku. Każdy z nich sprawia wrażenie zupełnie nieprzygotowanego do tej wojny. Ich strój często był niekompletny. Niejeden ubrany w pancerz w ręku trzymał kopię, lecz na głowie miał słomiany kapelusz. Świadczyło to o tym, iż uczestnikami byli często ludzie, na co dzień niemający wiele wspólnego z wojskiem. Zdawało się też, że nie interesowali się sytuacją panującą w obozie. Głośno gawędzili, jedni, pili, byli niezdyscyplinowani. Ich stosunek do dowódców oraz wojskowych rozkazów był lekceważący. Dla typowego sarmaty dużą częścią życia, oprócz codziennych prac gospodarczych stanowiły rozrywki, więc może i dlatego często mieli nonszalancki stosunek do bitwy i zajmowali się własnymi potrzebami. Regularne wojsko w przeciwieństwie do nich miało za sobą wiele wypraw dających większe doświadczenie, dzięki temu wykazywali się lepszym przygotowaniem.
W fragmencie ujawnia się narrator trzecio osobowy, wszechwiedzący oraz obiektywny. Jego stosunek do pospolitego ruszenia można odbierać w dwojaki sposób. Z jednej strony gani za zachowanie typowego szlachcica sarmaty, gaduły, skorego do zabaw, pijaństwa oraz nieumiarkowania w jedzeniu. Z drugiej strony zaś przedstawia zwartą szlachtę umiejącą w kryzysowym momencie zebrać się i stawić czoło przeciwnikowi. Konsekwencją zachowania szlachty było to, iż Szwedzi bardzo szybko zalali wojskiem Polskę i podeszli aż pod Częstochowę. Po drodze nie napotykali żadnego oporu ze strony naszych rodaków.
Wacław Potocki w swoim wierszu opowiada o sytuacji zaistniałej w obozie szlachty zebranej tam podczas pospolitego ruszenia, czyli powołaniu pod broń całej ludności państwa w okresie zagrożenia. Bohaterami utworu są rycerze, dowódca-rotmistrz, oraz dobosz.
Fraszka w ostry sposób demaskuje niesforność szlachty, jej egoizm, obojętność na sprawy kraju, zwyczajne nieróbstwo, życie nad stan. Wacław Potocki, wskazując i piętnując zło, pragnie mu zapobiec.
Porównując te dwa przedstawione wizerunki szlachty, można powiedzieć, że znacznie gorzej prezentuje się ona w wierszu Potockiego. Henryk Sienkiewicz, mimo, iż ukazuje ich wady w konsekwencji pisze o waleczności i oddaniu. Jego utwór powstał w XIX wieku, kiedy to Polska nadal znajdowała się w niewoli. Tym dziełem chciał pokrzepić rodaków oraz dać im nadzieję na wolność ojczyzny.
Potocki zaś pisał w okresie Potopu Szwedzkiego, w którym osobiście brał udział. W swoich utworach piętnował warcholstwo, przedstawiał prawdziwy obraz sarmaty, chciał również rozbudzić sumienie narodu.