Łagry i lagry. Przedstaw to zagadnienie, analizując wybrane przykłady. Dokonaj stosownych porównań.

Czas II wojny światowej przyniósł doświadczenia, wobec których ludzie okazali się bezradni. Zetknęli się bowiem z tragicznymi, ociekającymi grozą i okrucieństwem wydarzeniami, wywodzącymi się z ideologii faszystowskiej i stalinowskiej, których nieludzkim wymysłem były obozy koncentracyjne.
To główny z palących problemów czasu okupacji, który wywołał skazę na narodzie, ukazał słabości psychiczne i fizyczne ludzi, odarł ich z godności, odebrał im prawa bycia ludźmi a zmuszał do bycia niewolnikami.
Europa była świadkiem dwóch rodzajów obozów: lagrów i łagrów.
Lagry to organizowane przez władze hitlerowskie obozy koncentracyjne. Powstawały już od 1933 roku na terenie III Rzeszy oraz krajów przez nią okupowanych.
Łagry natomiast były to radzieckie obozy odosobnienia i przymusowej pracy. Powstawały już od 1918 roku i pokryły gęstą siecią cały obszar ZSRR.
W myśl cytatu Dostojewskiego z "Zapisków z martwego domu” świat obozów to " (…) inny odrębny świat, do niczego nie podobny; tu panowały inne, odrębne prawa, inne obyczaje, inne nawyki i odruchy; tu trwał martwy za życia dom, a w nim życie jak nigdzie i ludzie niezwykli.” Odwołanie do Dostojewskiego pokazuje specyfikę życia w obozie, gdzie człowiek aby przeżyć musi porzucić swoje dotychczasowe mniemanie o świecie i stworzyć własne zasady obowiązujące tylko w tym miejscu.
W mojej pracy postaram się ukazać prawa rządzące obozami, ludzkie postawy w nieludzkim świecie obozów, realia i warunki egzystowania, których świadectwo stworzyli: Zofia Nałkowska, Tadeusz Borowski, Gustaw Herling – Grudziński oraz Hanna Krall.

Zofia Nałkowska osobiście brała udział w Pracach Głównej Komisji do Badań Zbrodni Hitlerowskich w Polsce. Przekazuje zeznania osób, które były w obozie. Artystycznym odzwierciedleniem tego są "Medaliony”.
Na pierwszej stronie "Medalionów” widnieje motto "Ludzie ludziom zgotowali ten los” Doskonale uzupełnia ono wiedzę człowieka o bestialskich zbrodniach, o bezduszności, okrucieństwie i barbarzyństwie, za które odpowiedzialność ponoszą wyłącznie ludzie.
Pierwsze z opowiadań "Profesor Spanner” jest relacją jednej z najbardziej odrażających zbrodni w ramach hitlerowskiego systemu zagłady. Zabici ludzie " leżeli jak w sarkofagach, w cementowych, długich basenach (…) – wzdłuż, jedni na drugich.” Ciało ludzkie wykorzystywano tam do maksimum, torsy miały poodcinane głowy, niektóre były poprzecinane wpół, inne pokrajane na części i obdarte ze skóry. Wytapiano z nich mydło według recepty. Opowiadanie to pokazuje nam, że zbrodnie hitlerowskie w różnym stopniu wpływały na ludzi. Niektórzy z nich zostali opanowani przez znieczulicę moralną, stali się naiwni i krótkowzroczni tak jak młody gdańszczanin pełen podziwu dla pomysłowości i praktyczności Niemców, którzy jak mówił " potrafią zrobić coś z niczego”.

Opowiadanie "Dno” jest relacją losów starszej kobiety uwięzionej w lagrze. Kobieta mówi o eksperymentach wykonywanych na ludziach, " Znęcali się zastrzykami, wyrabiali na kobietach praktyki, otwierali rany..” o głodzeniu, ciężkiej pracy fizycznej i o surowym karaniu " (…)miałyśmy co dzień dwanaście godzin pracy przy maszynach. (…) To była ciężka praca przy dymie i gorącu. Jak która nie wyrobiła swojej ilości, to byłyśmy katowane”. Opisywane warunki doprowadzały ludzi do obłędu, zatracili oni do reszty poczucie własnej godności.

Okrutne realia eksterminacji Żydów w czasie niemieckiej okupacji ukazuje opowiadanie "Dwojra Zielona”. Bicie, golenie głowy do skory, głodowanie, rozstrzeliwanie tzw. przebierka, nakaz noszenia opasek z gwiazdą Dawida. Kobieta opowiada jak wyglądała zabawa Niemców " Oni się bawili w Sylwestra. Zastrzelili sześćdziesiąt pięć ludzi”. Dwojra chciała przeżyć po to, by być dowodem i poświadczyć tragedii jaka działa się w tamtych czasach.

Ostatnie opowiadanie "Dorośli i dzieci w Oświęcimiu” jest podsumowaniem zbrodni w czasie okupacji i podsumowaniem całej książki. Ukazuje największych zbrodniarzy i ich bestialskie mordy. Mówi o wypaczeniu psychiki już u najmłodszych. Dzieci bawią się w palenie Żydów i sprawia im to przyjemność.
Wyjaśnienie tytułu "Medalionów” można odnaleźć w tekście jednego z opowiadań "Kobieta cmentarna”: "Posągi i medaliony potłuczone leżały wzdłuż alei. Groby z otwartymi wnętrzami ukazały w pękniętych trumnach swoich umarłych”.
Medaliony są więc rozrachunkiem z tym najbardziej przerażającym okresem w dziejach ludzkości, wstrząsającym rejestrem zbrodni, ale to również świadectwo tego, co okupacja robiła z ludzką psychiką. Dzięki ”Medalionom” pamięć po zmarłych pozostanie wiecznie żywa.

Tadeusz Borowski zaprezentował kontrowersyjną wersję obrazu "piekła na ziemi” w zbiorze swych "Opowiadań”, z których wykorzystam trzy " U nas, w Auschwitu”, "Proszę państwa do gazu”, "Dzień na Harmenzach”, .
Utwór porusza tematy bardzo bolesne. To śmierć, cierpienie. Śmierć jest wszechobecna, a ludzie przywykli do niej, co powoduje stępienie na zło i zbrodnię. Mężczyźni w milczeniu, nie protestując pozwalają na wywóz kobiet do gazu. Ludzie są ulegli wobec oprawców, bierni i niezdolni do buntu. " Zdejmujemy czapkę przed esmanami wracającymi spod lasu, jak wyczytają idziemy z nimi na śmierć (…) Oto jest dzika bierność, której nic nie przełamie.”
W opowiadaniu " Proszę państwa do gazu” przybywa do obozu kolejny transport ludzi. Zostali oni poddani selekcji. Ci zdrowi, młodzi, silni wysłani zostają na lagier, do ciężkiej pracy. Druga grupa ludzi słabych jest nieużyteczna, dlatego zostają wysłani do komór gazowych.
Ludzie zabijani są masowo "bez czarów, bez trucizn, bez hipnozy”. Istnieje wiele sposobów mordów, te cichsze i mniej zwracające uwagę, jak duszenie ludzi w stodołach, po te najbardziej okrutne: " kij do łopaty na gardło i stu ludzi dziennie.”
Codzienne życie w obozie jest torturą, niewolniczą pracą i barbarzyństwem. Techniki męczenia ludzi były niewyobrażalnie brutalne i nieludzkie. Esmani urządzali tzw. zabawy – ćwiczenia, które były tylko kolejną formą tortur. Żydzi katowani byli niemiłosiernie. Byli deptani po gołym ciele butami żołnierskimi, wybitymi gwoździami.
W obozie był blok, nazywany doświadczalnym. Tam kobiety zapładniano sztucznie, wszczepiano im tyfus, malarię i inne choroby oraz wykonywano na nich różne zabiegi chirurgiczne.
Siłę i ciało człowieka wykorzystywano do maksimum. Człowiek nic nie znaczył, liczyła się tylko wykonana praca.
Mechanizm, który pozwolił nielicznej mniejszości zdominować większość jest oparty na dwóch doznaniach: głodzie i nadziei. Głód jest środkiem niszczącym człowieka. Jeżeli ludziom odbierze się wszystko, a potem da tyle, za ile da się przeżyć, to nikt nie spróbuje się zbuntować. Dlatego też Niemcy stosowali terror głodu, redukowali istnienie człowieka do potrzeb jego ciała, do fizjologii. Walka o pożywienie stała się głównym celem życiowym więźniów.
Borowski przedstawia obraz więźnia niewzruszonego, bezwzględnego, jest to człowiek zlagrowany, który poddany długiemu działaniu mechanizmów obozowych, staje się integralną częścią tego mechanizmu. Jego zachowaniem steruje instynkt samozachowawczy, człowiek wyzbywa się wszystkiego co było mu właściwe na wolności. Okrucieństwa ,jakich doświadczył w obozie zmieniły go na tyle, że patrząc na nie, nie odczuwa już żadnych emocji. Tezą reasumującą opowiadania jest: "Człowiek ulega dehumanizacji w nieludzkich warunkach”. Jest to główne motto utworu, które znajduje pokrycie w jego treści. Człowiek ulega odczłowieczeniu, gdy poddany jest torturom i nieludzkim warunkom.

Hanna Krall w utworze pt " Zdążyć przed Panem Bogiem” ukazuje obrazy życia w getcie na podstawie wywiadu z Markiem Edelmanem.
Najbardziej przejmujący jest obraz śmierci głodowej, który stał się przedmiotem zainteresowania lekarzy dlatego przeprowadzają badania kliniczne. Jeszcze nigdy , jak pisali " medycyna nie dysponowała tak obfitym materiałem badawczym” Ludzi traktowano więc jak materiał doświadczalny, przedmiotowo i nieosobowo. Wyniki owych badań Hanna Krall ukazuje w utworze. " Waga wynosiła przeciętnie od 30 do 40 kg. Najniższa waga wynosiła 24 kg u kobiety trzydziestoletniej. Stwierdzono zanik serca, wątroby, śledziony i nerek u większości przypadków.
Jak mówił Edelman, w getcie "zawsze chodziło przecież o śmierć, nigdy o życie”. I wszyscy mieli świadomość tego, że jedyne, o czym sami mogą zadecydować, to wybór sposobu umierania. Dlatego wielu popełniało samobójstwa.
W książce ukazane są pocieszające i pokrzepiające akty bohaterstwa i ludzkiej solidarności. Dające nadzieję i wiarę, że w otchłani zła i pogardy dla ludzkiego życia znajdują się jednostki, które się temu sprzeciwiają. Autorka pokazała wiele takich przypadków. Między innymi Luba Blumowa prowadząca szkołę pielęgniarek by ratować innych, czy lekarka, która podawała dzieciom cyjanek – truciznę, aby uchronić je od komory gazowej. A sam rozmówca Hanny Krall – Edelman zostaje lekarzem. Postanowił ratować ludzkie życie, i jak mówił podjął wyścig z Panem Bogiem.
"Pan Bóg już chce zgasić świeczkę, a ja muszę szybko osłonić płomień, wykorzystując Jego chwilową nieuwagę. Niech się pali choć trochę dłużej, niż On by sobie życzył.” Edelman chce wyrok śmierci choć trochę opóźnić. Jego postawa jest wyjaśnieniem tytułu utworu " Zdążyć przed Panem Bogiem” .

" Inny świat” Gustawa Herlinga – Grudzińskiego powstał z autopsyjnych przeżyć autora, który był więźniem łagrów.
W obozie w Jercewie między więźniami ukształtowała się swoista hierarchia. Ci, którzy znajdowali się na jej szczycie np. z racji sprawowanych funkcji, wydajniejszej pracy czy ze względu na znajomości, mieli większe przywileje, dostawali większe racje żywnościowe, wymierzali kary współwięźniom.
Ciężkie warunki życia, temperatura spadająca do minus 40 stopni Celsjusza, prowizoryczne, ciasne baraki oraz ograniczenia racji żywnościowych były przyczyną wysokiej śmiertelności więźniów. Całe życie więźniów w obozie było drogą do śmierci. Jedni umierali z wycieńczenia inni popełniali samobójstwa.
Więźniowie byli zagładzani, wychudzeni, mimo to jednak zmuszani do ciężkiej pracy.
Dzienna norma wynosiła zazwyczaj dziesięć, jedenaście godzin, czasami nawet 20 godzin na dobę.

Jednak najbardziej dotkliwym aspektem życia obozowego był głód wywołany brakiem pożywienia oraz głód seksualny. Człowiek zagłodzony zaczyna obsesyjnie myśleć o trawiącym do uczuciu i by je zaspokoić jest w stanie zrobić wszystko" Nie ma takiej rzeczy, której by człowiek nie zrobił z głodu i bólu” – było to prawo powszechnie w obozie obowiązujące. Dla pożywienia kobiety prostytuowały się i porzucały swą godność.

Niemożność zaspokojenia innego typy głodu – głodu seksualnego sprawiały, że jakiekolwiek formy życia seksualnego stawały się brutalnymi, wynaturzonymi aktami fizycznymi. W obozach organizowane były tzw. nocne łapanki, łowy, których ofiarami padały więźniarki.
Grudziński na podstawie historii losów poszczególnych jednostek i całego społeczeństwa pokazuje, że w ekstremalnych warunkach obozowych desperacka chęć przeżycia pozbawia więźnia wrażliwości na cierpienia innych, chęci pomocy i solidarności z innymi. Taka postawa odpowiednia była więźniowi złagrowanemu, który jednak w przeciwieństwie do więźnia lagru może bronić swego człowieczeństwa, a powracając do normalnego, wolnego świata potrafi odbudować swoje uczucia i wartości.

Obozy sowieckie i niemieckie mimo iż wykazywały wiele podobieństw, wykazywały również istotne różnice, które w świetle przedstawionych utworów wyjawię.
Już same założenia ich powstania były odmienne: naziści chcieli skonstruować wydajną maszynę śmierci, która mogłaby zgładzić niewygodne dla Hitlera narody, rasy "podludzi” . Lagry były miejscem masowej eksterminacji Żydów zwożonych niemal z całej opanowanej przez Niemcy Europy. Założeniem niemieckiego systemu było wykorzystanie ludzkiego ciała do maksimum, ludzie byli produktem z którego wytwarzano mydło, popiół z ludzkich zwłok służył jako środek do użyźniania gleby, na ciałach ludzkich wykonywano próbne operacje, ludzi poddawano eksperymentom. Wszystkie te procedury miały służyć rozwojowi nauki i przemysłu.
Stalin natomiast opierał na obozach pracy potęgę ZSRR. Nastawiano się bardziej na eksploatację ekonomiczną człowieka, która posłużyłaby w konstruowaniu radzieckiego socjalizmu.
Hitlerowcy początkowo do lagrów kierowali swoich przeciwników politycznych. Stalinowskie władze natomiast zakładały że nie ma ludzi niewinnych, wobec czego każdy człowiek pod byle pretekstem mógł zostać skazany na pracę w łagrze.
Łagry były usytuowane najczęściej na Syberii, gdzie najskuteczniejszym katem więźniów był klimat, to on dziesiątkował skazanych.
W niemieckich obozach koncentracyjnych głównie pozbawiano życia. Narzędziami masowych śmierci były wymyślone przez władze hitlerowskie krematoria i komory gazowe, które przyśpieszały i ułatwiały proces uśmiercania ludzi.
Śmierć w łagrze nie była jak w lagrach nagła, lecz tak samo nieunikniona. Nie była to śmierć od kuli, czy gazu, pieców ale śmierć wywołana katorżniczą pracą, wycieńczeniem i głodem.
Za ogrodzeniem łagrów i lagrów znajdował się inny świat, nieokreślony żadnymi prawami, z prawem do życia włącznie, świat gdzie łamano jednostki zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Stawiano je wobec wyboru między człowieczeństwem a zezwierzęceniem. Często bowiem do głosu dochodził skrywany w innych warunkach instynkt samozachowawczy, każący za wszelką cenę bronić własnej osoby.
Dlatego zatraciło się oni w tym nieludzkim świecie obozów. Wraz ze światem obozów wtargnął w ich życie świat porzuconych wartości, idei, wyższych uczuć. " obóz był wielką próbą sił moralnych człowieka, zwykłej ludzkiej moralności i 99% ludzi próby tej nie wytrzymał”
Moim zdaniem był to najgorszy przejaw i skutek obozów, wobec którego ludzie ulegali dehumanizacji.