Zbrodnia - zbrodniarz - motyw

Zbrodnia/zbrodniarz - Czyn zasługujący pod względem moralnym na najwyższe potępienie; poważne przestępstwo naruszające normy społeczno-etyczne. W literaturze określenie jakiegoś czynu mianem zbrodni zależy zwykle od kręgu kulturowego, w którym żyje autor i czasu powstania tekstu. Postacie zbrodniarzy ujmowane są na wiele różnych sposobów - poddaje się je wnikliwej analizie psychologicznej, potępia bądź usprawiedliwia.

Biblia (ST)
1) Pierwszą zbrodnię popełniają Adam i Ewa, łamiąc boży zakaz spożywania owoców z drzewa wiadomości dobra i zła. Karą jest wypędzenie z Edenu i pełne trudów i cierpień życie na ziemi.
2) Kain dopuszcza się zbrodni, zabijając swojego brata Abla. Bóg karze go za to wygnaniem, a żeby nikt go nie zabił, naznacza piętnem.
3) Zbrodnie i grzechy ludzkości stają się przyczyną potopu, którym Bóg postanawia wygubić swoje nieudane dzieło.
4) Mojżesz popełnia zbrodnię, zabijając nadzorcę żydowskich robotników. Musi uciekać przed karą, ale okaże się to szczęśliwe dla narodu wybranego. Podczas wędrówki Mojżesz spotka Boga w krzaku gorejącym i zostanie powołany do przewodzenia Izraelowi.
5) Księga Kapłańska jasno precyzuje, co dla Żydów jest zbrodnią. Zalicza się do niej także cudzołóstwo i sodomię, które winny być karane śmiercią.

Biblia (NT)
1) Herod dopuszcza się zbrodni, rozkazując wymordować wszystkie dzieci do drugiego roku życia, by wśród nich zginał przyszły KTO! żydowski.
2) Herod popełnia zbrodnię, gdy na życzenie Salome, którą nakłoniła do tego matka, każe zabić Jana Chrzciciela.
3) Wraz z Jezusem przebywa w więzieniu zbrodniarz Barabasz. Gdy Piłat, chcąc ratować niewinnego, pyta tłum, którego z więźniów ma wypuścić na święto Paschy, słyszy odpowiedź, że Barabasza.
4) Jezus zostaje ukrzyżowany wraz z dwoma łotrami. Jeden z nich bluźni, drugi żałuje za swoje zbrodnie.

Mitologia
1) Kronos dochodzi do władzy poprzez zbrodnię – kastruje swojego ojca.
2) Tantal, który chciał sprawdzić, czy bogowie są wszechwiedzący, zabił swojego syna i podał go jako pieczyste na uczcie w obecności olimpijczyków. Za tę zbrodnię spotkała go surowa kara; patrz: cierpienie.
3) Danaidy na rozkaz swojego ojca zabijają w noc poślubną swoich mężów. Tę zbrodnię bogowie karzą w ten sposób, że nieszczęsne córki Danaosa muszą w Hadesie sitami napełniać wodą beczkę bez dna.
4) Herakles w szale zesłanym przez Herę zabija swoje dzieci. Musi odpokutować za tę zbrodnię, wykonując sławne prace.
5) Medea, chcąc zemścić się na zdradzającym ją Jazonie, zabija swoich dwóch synów.
6) Klitaj-mestra i jej kochanek Ajgistos zabijają Agamemnona, który powrócił właśnie z wojny trojańskiej.
7) Orestes, pod-żegany przez Elektrę do zemsty za śmierć ojca, zabija Klitajmestrę i Ajgistosa. Za to, że popełnił zbrodnię matkobójstwa, zostaje ukarany stałą obecnością Erynii, które go dręczą.
8) Edyp nieświadomie popełnia zbrodnię ojcobójstwa i kazirodztwa. Chcąc się za to ukarać, wykłuwa sobie oczy i opuszcza Teby, w których był królem.

Homer „Odyseja" - Po powrocie na Itakę Odyseusz zabija wszystkich zalotników Penelopy. Za to, że popełnił zbrodnię, łamiąc święte prawo gościnności, musi odpokutować. Zeus przebacza mu ostatecznie po wstawiennictwie Ateny.

„Pieśń o Rolandzie" - Ganelon dopuszcza się zbrodni zdrady. Po rozstrzygnięciu o jego winie przez sąd boży zostaje skazany na śmierć wraz z trzydziestoma krewnymi, którzy ręczyli za jego niewinność.

Dante Alighieri „Boska Komedia"
- W Piekle cierpią wyszukane męczarnie liczni zbrodniarze, którzy dopuścili się różnych czynów: uprawiający symo-nię papieże, zabójcy, zdrajcy. Największą zbrodnią jest zdrada dobroczyńcy - na samym dnie Piekła ponoszą karę Kasjusz i Brutus, zdrajcy Juliusza Cezara i Judasz, zdrajca Jezusa, uwięzieni w trzech paszczach Lucyfera (upadłego anioła, który zdradził samego Boga).

G. Boccaccio „Dekameron" - Zazdrość, zdrada, chęć ratowania honoru stają się przyczyną wielu zbrodni. Na przykład bracia dziewczyny zabijają jej kochanka, by ukryć przed światem hańbę, jaką sprowadził na ich dom.

N. Machiavelli „Książę" - Zbrodnia jest jednym ze sposobów zdobywania władzy. Jest usprawiedliwiona, jeśli władca rządzi później mądrze i sprawiedliwie, dbając o dobro swoich poddanych.

W. Szekspir „Hamlet"
1) Klaudiusz jest zbrodniarzem, ponieważ zabił swojego brata, by objąć po nim władzę w Danii.
2) Według Hamleta jego matka, Gertruda, dopuściła się zbrodni zdrady, bo nie dość, że poślubiła zabójcę męża, to jeszcze poszła do ślubu w tych samych pantoflach, w których szła za pogrzebem, pieczyste ze stypy kazała podać jako zimne mięsa podczas uczty weselnej, zbyt szybko zapomniała o starym Hamlecie.

W. Szekspir „Makbet"
1) Makbet, by zdobyć koronę, zabija króla Dunkana. Ta pierwsza zbrodnia pociąga za sobą konieczność następnych, bo, jak mówi sam Makbet, zły plon bezprawia nowym się tylko bezprawiem poprawia. Po każdej kolejnej zbrodni Makbet czuje się pewniejszy i coraz bardziej bezkarny. Zabicie Dunkana i Bańka wzbudza jeszcze wyrzuty sumienia.
Potem zło powszednieje.
2) Lady Makbet jest odpowiedzialna za zbrodnie męża - to ona nakłoniła go do nich. Początkowo jest silniejsza psychicznie od Makbeta, nie ma wyrzutów sumienia i niejednokrotnie ratuje go przed ujawnieniem prawdy. Ale z czasem, z każdą kolejną zbrodnią, lady Makbet słabnie, wreszcie wyrzuty sumienia doprowadzają ją do obłędu i śmierci.

W. Szekspir „Ryszard III" - Król Ryszard IJJ dochodzi do władzy, popełniając zbrodnie. Zbrodnia jest także głównym narzędziem jej sprawowania. Odsuwają się od króla-zbrodniarza wszyscy i w końcu ginie on samotnie, pokonany w bitwie.

W. Szekspir „Otello" - 1) Trawiony zazdrością Otello popełnia zbrodnię, zabijając Desdemonę. Jest to jednak zbrodnia mimowolna - Otello jest ofiarą intryg Jagona. 2) Jagon jest prawdziwym sprawcą śmierci Desdemony. To on ponosi odpowiedzialność za zbrodnię Otella. Jego intrygi doprowadziły do tragedii.

J.W. Geothe „Faust" - Małgorzata popełnia zbrodnię dzieciobójstwa. Pośrednio jest za nią odpowiedzialny Faust, ale karę poniesie nieszczęsna dziewczyna.

G.G. Byron „Giaur" - Tytułowy bohater to przykład oksymoronu byronowskiego - szlachetny zbrodniarz, skrzywdzony krzywdziciel. By pomścić śmierć ukochanej Leili, morduje Hassana w bestialski sposób.

M. Shelley „Frankenstein" - patrz: sobowtór, zło.

A. Mickiewicz „Lilije" - Zbrodnia to niesłychana, pani zabiła pana. Niewierna żona, bojąc się gniewu męża i surowych kar, które ogłosił król, zabija małżonka, który powrócił z wojny.

A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - Jacek Sopolica popełnia zbrodnię, zabijając stolnika Horeszkę. Odkupił ją jednak, służąc ojczyźnie i zasłaniając własną piersią Hrabiego ostatniego z Horesz-ków, chociaż po kądzieli.

J. Słowacki „Kordian" - Jak wynika z ich rozmowy, car i jego brat, Wielki Książę Konstanty, nie różnią się niczym od pospolitych zbrodniarzy. Car zabił własnego ojca, by zasiąść na tronie, Konstanty ma na sumieniu okrutną śmierć młodej Angielki.

J. Słowacki „Balladyna" - Balladyna jest bezwzględną zbrodniarką, która nie odczuwa wyrzutów sumienia. Zabiła Alinę, wypędziła w burzową noc matkę z zamku, przyczyniła się do śmierci króla Popielą, Grabca, Kirkora i Fon Kostryna, dążąc do upragnionej władzy.

H. Balzac „Ojciec Goriot" - Yautrin jest zbiegłym z galer zbrodniarzem. Ale w świecie pozorów, zakłamania i „praw dżungli" jedynie on jest uczciwym człowiekiem, ponieważ stosuje jasne i proste zasady życiowe. Ma także pewien ko-deks honorowy, któremu pozostaje wierny. Staje się też mentorem Rastignaca i, mimo oporów młodzieńca, próbuje mu uświadomić reguły rządzące życiem w Paryżu.

A. Dumas „Trzej muszkieterowie" -
Milady jest napiętnowaną ladacznicą. Opieka kardynała Richelieu zapewnia jej bezkarność. Dopuszcza się zbrodni, zabijając ukochaną d'Artagnana- Konstancję.

A. Dumas „W dwadzieścia lat później" - Dumas traktuje skazanie na śmierć i ścięcie Karola I jako zbrodnię królobójstwa. Zwykli ludzie (w tym przypadku stronniczy parlament) nie mają prawa podnieść ręki na pomazańca bożego. Patrz: sąd/proces.

F.M. Dostojewski „Zbrodnia i kara"
- Raskolnikow popełnia zbrodnię, zabijając starą lichwiarkę i jej siostrę. Ma to być próba. Raskolnikow chce sprawdzić, czy należy do wyższej kategorii ludzi - tych, którzy odrzucają wszelkie istniejące prawa i tworzą nową moralność. Okazuje się jednak, że jest zbyt słaby. Po zabiciu kobiet pogrąża się w stan bliski obłędowi. Dostojewski przeprowadza wnikliwą analizę psychologiczną człowieka, który popełnia zbrodnię jakby wbrew swojej naturze.

O. Wilde „Portret Doriana Graya"
- Dorian, uświadomiwszy sobie, że portret nosi ślady wszystkich jego niegodziwości, on sam zaś pozostaje nieskazitelnie piękny i młody, dopuszcza się wielu zbrodni. Staje się przyczyną samobójczej śmierci Sybili Vane, zabija Bazyle-go i brata Sybili.

H. Sienkiewicz „Quo vadis" - Neron jest w ujęciu Sienkiewicza zbrodniarzem, który ma na sumieniu śmierć własnej matki i żony. Zbrodnicze instynkty cezara znajdują ujście podczas prześladowań chrześcijan, którzy giną w okrutnych męczarniach rozszarpywani przez dzikie zwierzęta na arenie cyrku albo płonąc jako żywe pochodnie w cesarskich ogrodach.

MA. Bułhakow „Mistrz i Małgorzata" - Na balu u Szatana pojawiają się duchy największych zbrodniarzy w historii ludzkości. Małgorzata jako królowa wieczoru musi wszystkich uprzejmie witać, pełniąc honory gospodyni. Nikt nie może poczuć się ani specjalnie wyróżniony ani też niedoceniony. Małgorzata jednak wyróżnia spośród gości jedną zbrodniarkę - Friedę, która udusiła chusteczką własne dziecko (jako jedyna odczuwa wyrzuty sumienia). Po balu, kiedy Woland ma spełnić jedno życzenie królowej Margot, prosi, by Frieda została uwolniona od kary.

Z. Nałkowska „Medaliony" - Największą zbrodnią hitlerowców było to, że ludzie, którzy przeżyli koszmar wojny, okupacji, obozów koncentracyjnych, stracili wrażliwość moralną, zobojętnieli na zło.

T. Różewicz „Nowa szkoła filozoficzna" -1) Kwestia zbrodni nie jest kwestią natury etycznej, lecz wiąże się z odległością zbrodniarza od ofiary. Lotnicy bombardujący cywilną ludność w czasie wojny stanowili swoistą arystokrację w wojsku. Niewielu ludzi jest w stanie dokonać zbrodni „z bliska", ale każdy mężczyzna na rozkaz będzie strzelał na odległość do kobiet, starców i dzieci. 2) Współcześnie nawet najwięksi zbrodniarze stracili swoją wielkość i demoniczność. Rudolf Hess pisze w swoich wspomnieniach o tym, że był zwykłym człowiekiem, kochającym rodzinę i kwiaty.

J. Andrzejewski „Ciemności kryją ziemię" - Umierający padre Torąuemada' uświadamia sobie, że był zbrodniarzem, ponieważ chciał budować królestwo boże na ziemi na cierpieniu i krzywdzie tysięcy ludzi.

J. Steinbeck „Na wschód od Edenu"
- Zbrodniarką jest Katarzyna Trusk, która już jako dziecko podpaliła dom swoich rodziców, przyczyniając się do ich śmierci, a jako dorosła kobieta targnęła się na życie swego męża i zamordowała Faye (właścicielkę domu publicznego), aby zająć jej miejsce.

M. Druon „Królowie przeklęci" - Autor cyklu powieściowego widzi średniowieczną historię Francji jako ciąg zbrodni dokonywanych w imię zdobycia władzy. I tak np. żądny pieniędzy Filip Piękny wytoczył sfingowany proces templariuszom, by skazać na śmierć kilkadziesiąt tysięcy rycerzy i przywłaszczyć sobie ich mienie, zaś Mahaut Burgundzka otruła Ludwika X, a potem jego syna, by zapewnić koronę swemu zięciowi. Zbrodnie te prowadzą jednak do wygaśnięcia rodu Kapetyngów i nastania dynastii Walezjuszy.

K. Moczarski „Rozmowy z katem"
- Z rozmów Moczarskiego ze zbrodniarzem hitlerowskim Jurgenem Stroopem wyłania się obraz człowieka, który nie zdaje sobie sprawy z ogromu swoich zbrodni i nie uważa siebie za zbrodniarza, ponieważ wykonywał tylko rozkazy. Patrz też: kat, wina i odpowiedzialność.

T. Keneally „Lista Schindlera" -
Amon Goth, komendant obozu w Płoszowie, to bezwzględny zbrodniarz, który za najmniejszą przewinę karze więźniów śmiercią (np. obserwuje ich z balkonu swojej willi i strzela do tych, którzy zrobili krótką przerwę w pracy). Widzimy go jednak także jako człowieka głęboko nieszczęśliwego, walczącego z uczuciem do swej żydowskiej służącej, Helen.
* „Wskrzesza się stare melodie, stare wodewile, stare kostiumy. Można także wskrzesić stare zbrodnie".
(A. Christie)
* „Brak wyobraźni predestynuje do zbrodni".
(A. Christie)
* „Jeden za zbrodnię zawisł na szubienicy, drugiemu zawieszono zaszczytną odznakę".
(Decimus Junius Juvenalis)
* „Żadna zbrodnia nie może mieć uzasadnienia". (Tytus Livius)
* „Nie ma rzeczy tak niewinnej,
której ludzie nie mogliby przemienić
w zbrodnię".
(Molier)
* „Tam, gdzie prosty błąd liczy się za zbrodnię, tam zbrodnie są jedynie błędami".
(M. Montaigne)
* .Jakieś zbrodnie zawsze poprzedzają wielkie zbrodnie". (J. Racine)
* „Serca zbrodnią skalane zbrodni się nie boją". (J. Słowacki)
* „Narody należy sądzić nie według zbrodni popełnionych przez ich niegodnych synów, ale miarą gwałtowności, z jaką na te zbrodnie reagują". (R. L. Coelho)
* „Zbrodnia doskonała: zabić słowami, nie ruszając ciała". (E. Grabosz)
* „Nie ma zbrodni, której by człowiek nie popełnił, aby siebie ocalić. Ocaliwszy siebie, człowiek popełnia zbrodnie dla coraz błahszych powodów, potem popełnia je z obowiązku, potem z przyzwyczajenia, w końcu zaś - dla przyjemności". , (T. Borowski)