Wędrując po górach obcujemy z żywiołowością natury. Rwące potoki, wodospady, malownicze pasma górskie, kolorowe skały, doliny opasane zielenią. Wszystko to budzi w nas zachwyt. Patrząc chłoniemy każdy szczegół, by zapamiętać go na zawsze. Czasami wpatrujemy się tak długo, jakbyśmy chcieli posłuchać natury i zrozumieć ją. Zasięgając źródeł w literaturze, postaram się zamienić w takiego grotołaza i wspinacza literackiego, aby w jak najprostszy i najbardziej wymowny sposób ukazać tą niezwykłość.
Dolina Prądnika w Ojcowskim Parku Narodowym.
Jak powstaje taka dolina?
Niegdyś płynąca na tym obszarze rzeka dynamicznie współdziałając z procesami erozyjnymi rzeźbi tę dolinę w skałach niekrasowiejących, które przylegały do tych podatnych na rozpuszczenie. Gdy rzeka ta wpływa na obszar zbudowany ze skał krasowiejących, gubi swe wody w szczelinach oraz spękaniach i dalszy odpływ odbywa się pod ziemią. Dlatego też dolina wycięta w skałach niekrasowiejących nie ma swego przedłużenia i jest zamknięta ścianą zbudowaną, np. z wapienia.
Studnia, Komin.
Wędrując wraz z wodą wzdłuż szczelin i krętych korytarzy zagłębiamy się w odmienny świat. Dziwny, jakby bajkowy. Tam krążąca woda bez udziału światła i w specyficznym mikroklimacie wprost wyczarowała mniej lub bardziej skomplikowane większe i mniejsze podziemne jaskinie. W nich ciągnące się korytarze i komory.
Jaskinie w Chinach
Schodząc do takiej jaskini nie tylko podziwiamy piękno, możemy dowiedzieć się o klimacie i jego zmianach panujących niegdyś na powierzchni. Znajdują się tam również bezcenne dla paleontologów nagromadzenia szczątków kopalnej fauny trzecio- i czwartorzędowej, a także - zazwyczaj unikatowe - znaleziska archeologiczne z okresu rozwoju kultur paleo i neolitycznych.
Jak powstaje taka jaskinia? W jej powstawaniu bierze udział woda. Nie tylko przecieka. Płynie przybierając postać potoków i rzek podziemnych. Rozmywa i rozpuszcza skały wapienne, intensywnie je żłobi dokonując monumentalnej metamorfozy wnętrza. Rozróżniamy, zatem jaskinie powstałe wskutek działalności wód przesiąkających szczelinowe oraz jaskinie utworzone przy współudziale rzek podziemnych przepływowych.
Cóż takiego możemy spotkać w jaskiniach? Przede wszystkim piękno, ukryte przez naturę przed ludzkimi oczami. Najpiękniejsze jednak i godne największej uwagi są formy naciekowe. Pośród wielu spotykanych to: delikatny makaron jaskiniowy o przekroju rurki, wełniaste polewy, nacieki żeberkowe, grzybkowe wyrastające prostopadle do podłoża, przypominające jak sama nazwa wskazuje grzyby i grzybki różnych rozmiarów, krzaczaste, heliktyty, szczotki kalcytowe, pola ryżowe, perły jaskiniowe i wreszcie krystalicznie czyste jeziorka.
Leje krasowe
Leje krasowe to bardzo charakterystyczna forma rzeźby obszarów krasowych. Są to zagłębienia o kształcie leja lub misy, zarysie okrągłym lub eliptycznym, o średnicy od 2 do kilkuset metrów i zróżnicowanej głębokości. Dna ich są wyścielone przeważnie gliną pochodzącą z rozmycia skały wapiennej.
Na świecie w wielu miejscach leje krasowe łączą się ze sobą na skutek degradacji ich stoków. Tworzą wówczas uwały w postaci bezodpływowego zagłębienia. W procesie rozwoju uwału następuje całkowita likwidacja oddzielających leje grzęd i stopniowe wyrównywanie dna uwału.
Trawertyny w Turcji, trawertyny na Słowacji.
Tu kończy się nasza podróż wraz z wodą. Taka zwykła woda, zwana H2O potrafi dokonać takich metamorfoz. Korzystając z niej nie zastanawiamy się, że to właśnie ona, istniejąc daje nam tak wiele. Jest nie tylko życiodajna, ale również twórcza. Gdzie możemy spotkać jej twórczość?
Skały krasowiejące zajmują około 7% wszystkich kontynentów. Obszarem występowania najbardziej typowych zjawisk krasowych są Góry Dynarskie i płaskowyż Kras (m.in. ze słynnymi jaskiniami: Postojną i Kocjańską). W Europie kras występuje również m.in. na obszarze Irlandii (Park Narodowy Burren), Słowacji (tzw. Słowacki Kras), Moraw (tzw. Morawski Kras). Na świecie jest obecny m.in. na Bliskim Wschodzie (góry Antyliban), w Ameryce Północnej (np. płaskowyże Ozark i Cumberland, Jaskinia Mamucia, Park Narodowy Nahanni), w Chinach, na Półwyspie Indochińskim, Borneo i na Nowej Zelandii.
Odmienność świata, zjawisk krasowych jak i środowiska jaskiniowego pociągała człowieka od bardzo dawna. Urzekające piękno form powierzchniowych oraz podziemnych, naciekowych i minerałów wzbudzało zainteresowanie poszukiwaczy skarbów, z czasem również coraz szerszego grona naukowców i turystów.
Wraz z nasilaniem się penetracji jaskiń rozpoczął się proces ich niszczenia: każdy pragnął wrócić z podziemi lub z wycieczki krajoznawczej z kawałkiem ich bajkowego świata, niszcząc skały oraz podziemne nacieki, które powstawały setki tysięcy lat.
