Bogactwo
Dziecko skrzywdzone
Przyczyny przedwczesnej dojrzałości dzieci przedstawiane w różnych tekstach kultury bywają też inne: śmierć jednego z rodziców, molestowanie seksualne, sytuacja społeczna wymuszająca pracę nieletnich, skrajne ubóstwo. Zwłaszcza nowele pozytywistów pełne są obrazów dzieci pracujących ponad siły, schorowanych, umierających. Antek z noweli Bolesława Prusa pasie bydło, gęsiarka z wiersza Leopolda Staffa (podobnie jak sierotka Marysia z baśni Konopnickiej) pasa gęsi, choć, maleńka, wydaje się...
Sukcesy utrzymanek
Sposobem na wyrwanie się z nizin jest zostanie utrzymanką bogatego pana lub kilku zamożnych mężczyzn. Taką sytuację opisuje Aszantka Włodzimierza Perzyńskiego. Jej bohaterka Władka Lubartowska zostaje utrzymanką zamożnego mężczyzny, ale z czasem zdradza go i rujnuje, doprowadza do bankructwa, sutenerstwa i samobójstwa. Jednocześnie uwodzi następnych mężczyzn, którzy mogą dać jej pieniądze...
Ogromny zarobek, który umożliwia awans
Niekiedy pieniądz umożliwia awans społeczny. Bohater Lalki Bolesława Prusa,Stanisław Wokulski, kupiec, nigdy nie starałby się o względy dobrze urodzonej panny Izabeli Łęckiej, gdyby nie miliony zarobione w czasie wojny. Fortuna pozwala też bohaterowi komedii Moliera Mieszczanin szlachcicem – panu Jourdain, udawać szlachcica... Niekiedy też możliwe są małżeństwa bogatych, ale niżej urodzonych z należącymi do wyższej klasy społecznej, np. baron Krzeszowski żeni się dla pieniędzy ze...
Protestancka idea pracy i bogacenia się
Idea pracy i bogacenia się jako taka występuje natomiast często w literaturze Europy Zachodniej. Bogaci się tytułowy bohater powieści Ojciec Goriot Balzaka, Ebenezer Scrooge z Opowieści wigilijnej Dickensa oraz Harpagon – tytułowa postać Skąpca Moliera. Wszystkich tych bohaterów bogacenie się prowadzi na skraj moralnej przepaści, upodlenia związanego z daleko posuniętą bezdusznością i chorobliwą oszczędnością. Najpełni ej jednak ideę pracy, bogacenia się, budowania wizerunku firmy i...
Degradacja u Manna
Nie stroni też od motywu przemijania w swych powieściach Tomasz Mann. Saga Buddenbrookowie ukazuje rozkwit i stopniowe chylenie się ku upadkowi, wreszcie całkowity upadek świetnego kupieckiego rodu. Znakomita firma rozpada się, dom zostaje sprzedany, umierają i przeżywają rozczarowania kolejni członkowie rodziny. Dzieje rodu są symbolem przemijania sławy, bogactwa, zdrowia, szczęścia, życia... (z motywem degradacji rodu i upadku miasta spotkamy się również w powieści Gabriela Garcíi...
Oszczędność w bogatych domach
Bardziej realistyczne obrazy oszczędnych bogaczy znajdujemy np. w powieści Tomasza Manna. Dom Buddenbrooków znany jest z rozsądnej oszczędności. Właściciele dobrze prosperującej firmy, kiedy trzeba, żyją wystawnie i na pokaz,ale bywają skąpi nawet dla najbliższych krewnych, gdy chodzi o jakąś pomoc czy np. załatwienie spraw spadkowych. By nie rozdrabniać kapitału, Buddenbrookowie rezygnują często z pomagania bliskim czy braterskiej lojalności, bezwzględnie wydziedziczają tych, którzy...
Praca podstawowym warunkiem rozwoju człowieka i społeczeństwa
Jednakże praca świadczy nie tylko o degradacji i ubożeniu rodziny. Eliza Orzeszkowa w swej powieści Nad Niemnem stara się pokazać, że najbardziej wartościowi są wcale nie najbogatsi bohaterowie, którzy nie muszą zajmować się pracą, ale właśnie pracowici: Benedykt i Witold Korczyńscy, Marta Korczyńska, Justyna Orzelska czy schłopiała szlachta z zaścianku Bohatyrowicze (np. Jan i Anzelm), szanująca tradycję, zajmująca się pracą na roli... Utrwalona w Nad Niemnem legenda o Janie i Cecylii,...
Dylematy bohaterów średniowiecznych
Bohater średniowiecznych moralitetów wybierał pomiędzy dobrem a złem. Postaci z utworów średniowiecznych nie przeżywały wielkich rozterek: wiedziały, co mają wybierać. Choć mogło być to dla nich trudne: Aleksy wyrzekł się małżeńskiego szczęścia i bogactwa, wybrał ascezę ( Legenda o św. Aleksym ), Franciszek wybrał ubóstwo, odrzucając bogactwa rodzinnego domu ( Kwiatki św. Franciszka ). Dylemat: wezwać pomoc czy nie, miał średniowieczny rycerz Roland, napadnięty zdradziecko w wąwozie przez...
Kamienica – wyznacznikiem pozycji społecznej właściciela
Dom Buddenbrooków, opisany w sadze Tomasza Manna,wystawny i okazały, jest symbolem bogactwa i pozycji rodu w mieście. Gdy ród się bogaci, kupuje się nowy, gdy podupada, sprzedaje się duży dom. Kamienica z Lalki Bolesława Prusa – należąca do pana Łęckiego – arystokraty-bankruta, jest taka, jaki styl życia jej właściciela – zadłużona, zaniedbana, wymagająca remontów. Stróż nie dostaje pensji, lokatorzy przeważnie nie płacą komornego, właściciel – podatków, co dodatkowo demobilizuje i...
Ogród, ale nie plewiony...
... nosi tytuł zbiór fraszek barokowego twórcy Wacława Potockiego. Słowo ogród w tytule symbolizuje bogactwo, różnorodność tekstów, a na różnorodną tematykę wskazuje także określenie „nie plewiony”, zapowiadający rozmaitość.
Mitologiczny i biblijny siew
Siew był częstym motywem w Biblii , może dlatego, że adresaci przypowieści Chrystusa czy słów proroków często byli rolnikami i mogli zrozumieć ten rodzaj metafor. „Kto sieje wiatr, zbiera burzę” – mówi biblijne przysłowie z Księgi Ozeasza . Chrystus w przypowieści o siewcy opowiada o losach różnych posianych ziaren: jedno padło obok drogi i ptaki wydziobały je, drugie na skalę, gdzie uschło z braku wilgoci, trzecie wpadło między ciernie, które je przydusiły, kolejne wreszcie padło na dobrą...
Wieś sielankowa
W sielankowych obrazach wsi specjalizowała się literatura rzymska. Bukoliczne obrazy pasterzy, romansujących pośród pięknego krajobrazu i przeżywających swe pozorne problemy miłosne, powtórzą się w polskiej literaturze okresu sentymentalizmu ( Laura i Filon Franciszka Karpińskiego). Sielankową wieś, widzianą oczyma ziemianina gospodarza znamy także z przekazów twórców renesansowych: Żywota człowieka poćciwego Mikołaja Reja czy Pieśni świętojańskiej o Sobótce Jana Kochanowskiego. Obaj...
Pieniądze – źródłem nieszczęść utracjuszy, hazardzistów, żon modnych
Uzależnienie od wydawania pieniędzy to poważny nałóg, który prowadzi od bogactwa do biedy barona Krzeszowskiego z powieści Lalka Bolesława Prusa. Gdyby nie żona, baron kochający się w wyścigach konnych, hulankach i ekstrawaganckich zakupach, utrzymujący również kobiety, nie miałby prawdopodobnie gdzie mieszkać i za co żyć. Powraca bowiem po wyprowadzce z domu do żony bez żadnych bagaży, kompletnie zrujnowany. Naturę utracjusza mają także inni bohaterowie: syn Barbary i Bogumiła...
Ubóstwo w średniowieczu
Choć literatura średniowiecza skupiała się na rycerzach, panach i świętych ascetach, nie ubogich chłopach, którym sytuacja społeczna nie pozwalała na rozkoszowanie się dobrami materialnymi, odnajdujemy w utworach tej epoki temat ubóstwa z wyboru. Święci wyrzekają się bogactw, by się umartwiać, stawać się ascetami i zasłużyć na życie w niebie. Tak jest w przypadku tytułowego bohatera przetłumaczonej na język polski Legendy o św. Aleksym , który mimo iż jest księciem, synem zamożnych...
Lichwiarz Grandet
Podobną do Harpagona postacią jest prowincjonalny lichwiarz – ojciec tytułowej bohaterki powieści Balzaka Eugenia Grandet , należącej do cyklu Komedia ludzka . Grandet umie cenić wartość pieniądza, bo kiedyś był ubogim majstrem bednarskim. Przesadza jednak. W domu, uchodzącym za jeden z najbogatszych w okolicy, czyni absurdalne oszczędności, wydziela np. świece. Jego córka,wydająca się być najlepszą partią w okolicy, zakochuje sięw zbytkownie ubranym Karolu Grandecie, bratanku ojca,...
Franciszkański model ascezy
Innym, łagodniejszym wobec ciała, modelem ascetycznego życia było to, co proponował św. Franciszek z Asyżu: wyrzeczenie się bogactw, rozdanie majątku ubogim i skromne, ale radosne, wędrowne żebracze życie. Do franciszkańskiego modelu życia powracało wielu poetów, np. Leopold Staff przełoży łi wydał Kwiatki św. Franciszka z Asyżu , a jednocześnie we własnej twórczości przywoływał motywy franciszkańskie.