Wzorce parenetyczne średniowiecza

a)Wzorzec władcy:
Na podstawie kronik Galla Anonima poznajemy postacie dwóch władców: Bolesława Chrobrego i Bolesława Krzywoustego jako ideały władców średniowiecznych. Bolesław Chrobry był pierwszym królem Polski.Kronikarz nazywa go mądrym i szlachetnym władcą. Mądrość ta przejawiała się głównie w sprawiedliwym traktowaniu poddanych, okazywaniu przyjaźni, cierpliwym wysłuchaniu rad każdego, bez względu na jego pochodzenie. Władca ten miał dar łagodzenia sporów. Umiał zadowolić zarówno skarżących się, jak i oskarżonych. Konsultował decyzje ze swoimi doradcami, chociaż ostatecznie podejmował je sam. Troszczył się o swoje wojsko, ale jednocześnie pilnował, by nie plądrowało ono kraju podczas przemarszów. Dzięki zaufaniu jakim darzyli go poddani mógł zawsze liczyć na pomoc w utrzymaniu oddziałów.
Ponadto Gall Anonim przedstawia Bolesława Chrobrego jako władcę pobożnego i szczodrego dla kościoła. Chrobry obdarzony tak wieloma zaletami jest przykładem idealnego władcy.
Ostatnim z wielkich Bolesławów był Krzywousty. Postać jego poznajemy po opisie bitwy pod Głogowem z królem niemieckim Henrykiem . Bitwa ta słynna jest z powodu okrucieństwa cesarza niemieckiego. Nie mogąc zdobyć miasta, kazał on przywiązać zakładników, wśród których były dzieci do machin oblężniczych. Głogowianie jednak nie oszczędzając swoich bliskich odparli atak wroga. Bronią ich były kamienie, strzały, pociski a także polewanie wrzącą wodą i obrzucanie wroga płonącymi pochodniami. Bolesław Krzywousty bez chwili wytchnienia kierował obroną Głogowa, aż do zwycięstwa. Postawa jego wzbudziła szacunek nawet u nieprzyjaciół. Gall Anonim pisze o nim, że „ Obawiano się Bolesława w dzień i w nocy, ciągle mając go w pamięci, nazywano go Bolesławem, który nie śpi”. Bolesław Krzywousty ukazany został jako wzór władcy - wojownika, odważnego i nieustępliwego. Zachęcał on do walki z wrogiem i nie poddawał się bez względu na cierpienie i cenę jaką musiał zapłacić za zwycięstwo. Wolał poświęcić zakładników, niż narazić swój honor i poddać miasto. Dzięki jego męstwu i zdecydowaniu Polska odzyskała swą potęgę jako państwo.
W czasach panowania Bolesława Chrobrego ukształtował się zwyczaj zapisywania dziejów narodu. Dzięki temu powstały Kroniki Galla Anonima, które są dla nas źródłem wiadomości o życiu narodów i poddanych,a także wojnach w tamtych czasach. Poznając cechy charakteru opisanych powyżej władców, dochodzimy do wniosku, że męstwo, odwaga, sprawiedliwość i uczciwość to wartości ponadczasowe. Doceniane były zarówno w czasach średniowiecza jak i w późniejszych.
W czasach obecnych pozytywne cechy przywódców są również na wagę złota. Wszyscy ludzie, pragną aby ich przywódcy cechowali się uczciwością i mądrością w podejmowaniu wszelkich decyzji. Przecież to od nich zależy czy skłócone ze sobą narody, zostaną pogodzone, czy też wstąpią na drogę wojen. Zgoda, praca, wytrwałość jednoczą naród i inspiruje go do nieustannego budowania i wzbogacania swojego kraju.
Cechy Bolesława Chrobrego i Bolesława Krzywoustego są wysoko cenione w naszych czasach i wszyscy sobie życzymy, aby obecnie sprawujący władzę posiadali te pozytywne wartości.

b)Wzorzec rycerza:
Rycerz średniowieczny:

- jest wiernym chrześcijaninem;
- zachowuje wierność Bogu, swojej ojczyźnie, suwerenowi i damie;
- kieruje się honorem;
- jego cechy to:

* męstwo
* szlachetność
* sprawiedliwość
* troska o sławę
* stanowczość
* nieugiętość woli i ducha
Rycerz podróżuje w poszukiwaniu przygód, ale przede wszystkim, by bronić słabszych - zwłaszcza dzieci, starców i wdowy. Obdarza ich szacunkiem i otacza opieką.
Ponadto:
- jego obietnice są niezawodne;
- walczy do końca, choćby miała go spotkać śmierć;
- jego siła wpierana jest wiarą i modlitwą;
- jest niezłomny i bez skazy;
Wszystkie te cechy składają się na wzorzec rycerza średniowiecznego, uosobiony przez takie postaci jak np. Zawisza Czarny, rycerz Roland. Ów ideał jest heroiczny, a więc niemal niemożliwy do pełnego zrealizowania.

c)Wzorzec świętego:
"Legenda o świętym Aleksym" powstała w ramach literatury hagiograficznej. Przedstawiała ona dzieje świętego: opis jego narodzin, cudowne dzieciństwo, młodość, małżeństwo, ucieczkę z domu, cuda czynione przez świętego za życia, prześladowanie, umartwianie, męczeńską śmierć oraz cuda dokonywane już po śmierci.
Aleksy jest wzorem ascety, znosi okrutne męki, leży pod schodami na dworze ojca, gdzie wylewano na niego pomyje:

"Tu pode wschodem leżał,

Każdy nań pomyje lał"

Przez szesnaście lat cierpiał upokorzenia, starając się zdobyć nagrodę u Boga i dopiero przeczuwając chwilę swojej śmierci napisał list, w którym ujawnił swoje imię i pochodzenie.
Święty Aleksy był człowiekiem o wielkiej sile charakteru, czuł, że jego powołaniem jest służba Bogu i wszelkie działania podporządkowywał woli Stwórcy.
Przy jego śmierci i pochówku nastąpiły liczne cuda:

"A gdy Bogu duszę dał,

Tu się wielki dziw stał:

Same zwony zwoniły

Wszystki co się w Rzymie były".

Święty Aleksy zrezygnował z wygodnego i bogatego życia, z zaszczytów i osobistego szczęścia w związku małżeńskim z królewną Zamianą, rozdał wszelkie bogactwa, sam zaś żył skromnie, tułał się po świecie, by w końcu skonać pod schodami u swego ojca, jako anonimowy żebrak.
Całe jego poświęcenie zostało docenione przez Boga, gdyż umarł w opinii świętości.
Święty Aleksy to nie jedyny święty, którego żywot opisywano w literaturze hagiograficznej. Warto wspomnieć również o Szymonie Słupniku, który spędził życie na słupach, wybierał coraz wyższe kolumny, oddawał się rozmyślaniom i kontemplacjom, spędził na słupach aż 68 lat.
Podobnie umartwiał się Daniel. On żył tak przez 33 lata.
Inną formę ascezy przyjął święty Piotr Tomasz, który kazał włożyć swoje ciało do worka i położyć na ziemi "by wszyscy ludzie musieli deptać po jego zwłokach, nawet kozy i psy (…)". Było to poniżenie własnego ciała, aby dokładniej ukazać jego nicość.
Natomiast święty Sebastian to męczennik, który przedstawiony jest jako silny młodzieniec przeszyty strzałami. Poniósł śmierć zadaną przez łuczników za wiarę, podobnie jak święty Jerzy, który również zginął za wyznawanie wiary chrześcijańskiej w 303 roku.
Literatura średniowiecza często posługiwała się postaciami wzorcowymi, wyidealizowanymi, które miały stać się ideałami, do których czytelnik miał dążyć. I taką niewątpliwie rolę miała także "Legenda o świętym Aleksym".