Legenda o Świętym Aleksym, wzorce parenetyczne

Każda epoka wnosi do niej coś nowego do historii istnienia człowieka lub rozwija już to, co kiedyś osiągnął. Każda następna epoka wnosi coś niepowtarzalnego, co odróżnia ją od innych. Nie inaczej jest również ze średniowieczem, choć przez niektórych uważana jest za okres ciemnoty i zachowania.

Jedną z takich cech, które wyróżniało średniowiecze jest pojawienie się wzorców parenetycznych, czyli ideałów osobowych, według których określone grupy społeczne starały się żyć. Zawierały one opisy podstawowych cnót i zalet, jakimi powinni odznaczać się ludzie dążący do tego ideału. W okresie średniowiecza najbardziej „lansowane” były wzorce idealnego ascety rycerza i władcy.

Najbardziej, jak się wydaje, bliskim charakterowi epoki średniowiecznym wzorcem osobowym był asceta, a więc człowiek żyjący bardzo skromnie i w surowej dyscyplinie. Zgodnie z średniowiecznym duchem teocentryzmu wielu ludzi odmawiało sobie przyjemności i wygód życiowych, praktykując umartwianie ciała i doskonaląc się w rozmaitych cnotach. Zawierzali się ponadto całkowicie Bogu

Najlepszym przykładem obrazującym ówczesnego ascetę jest „legenda o świętym Aleksym”. Utwór ten napisany przez anonimowego autora w XV w., Był polską wersją średniowiecznej legendy opowiadanej w Syrii już w V wieku. Ukazany w niej został Aleksy, wywodzący się z zamożnego, książęcego rodu rzymskiego. Był on od dziecka wychowywany w duchu chrześcijańskim, i od dziecka kierował się ogólnie przyjętymi zasadami tej religii. Zgodnie z wolą rodziców poślubił królewnę. Postanowił jednak iść za głosem serca, i już następnego dnia po ślubie opuścił małżonkę. Wszystkie bogactwa, jakie wziął w „podróż” postanowił rozdać ubogim, samemu rozpocząć życie żebracze, siedząc pod kościołem całymi dniami i nocami.

Rozpoczął ascetyczny tryb życia, w imię Boga wyrzekając się wszelkich dóbr doczesnych. Na ziemiach, po których wędrował, sława jego świętości rozniosła się szeroko. Aby uniknąć rozgłosu i ludzkich pochwał, Aleksy, który na chwałę Boga pragnął żyć w ukryciu, powrócił do Rzymu i na nowo zamieszkał w domu swojego ojca. Nie dał się jednak nikomu poznać i przez szesnaście lat, jako żebrak żywiący się resztkami z pańskiego stołu, znosił w duchu umartwienia wszelkie upokorzenia, cierpienia i niewygody. Dopiero przed śmiercią napisał do rodziny list, w którym przedstawił im całe swoje życie.

Święty Aleksy jest ideałem ascety, ponieważ jako syn z książęcego rodu wyrzeka się wszelkich dóbr doczesnych dla służby Bożej. Święty uczy swoim przykładem, jak znosić próby, na jakie wystawiane jest życie ascety. Jest człowiekiem wiernym przyjętym zasadom, z których najważniejsza jest miłość do Boga i patrzenie na miłość do ludzi przez pryzmat szczęścia wiecznego.