Tatrzański Park Narodowy

Tatrzański Park Narodowy - utworzony został w 1954 r. i jest jednym z 23 parków narodowych na terenie Polski. Jest to jeden z Rezerwatów Biosfery UNESCO i zalicza się do muzea przyrodniczego. Na granicy Polski i Słowacji, wznoszą się najwyższe góry między Alpami i Kaukazem ? Tatry. Wprawdzie ani najwyższy szczyt Tatr ? Gerlach (2655 m n.p.m.), leżący po słowackiej stronie granicy, ani najwyższy szczyt Polski ? Rysy (2499 m n.p.m.) ? nie mogą się równać z Mont Blanc czy Elbrusem, ale duże różnice wzniesień, piętrowość klimatu i niezwykły skład gatunkowy fauny i flory sprawiają, że Tatry mają charakter wysokogórski. Powierzchnia Tatr wynosi ok. 750km?, z czego 150km? przypada na Tatry Polskie, reszta to Tatry Słowackie. Rzeki zaczynające swój bieg w Tatrach Polskich należą do zlewiska Bałtyku, zaś rzeki biorące początek w Tatrach Słowackich wpadają częściowo do Morza Czarnego (Orawa, Wag), część do Morza Bałtyckiego (Poprad).

Historia Tatr
Tatry, a właściwie ich niższe partie, przez długi czas były obiektem dość intensywnej, żeby nie powiedzieć rabunkowej eksploatacji. Z konieczności ochrony unikatowej przyrody tych gór zaczęto sobie zdawać sprawę już pod koniec XIX w., kiedy to rabunkowa gospodarka leśna doprowadziła do przerzedzenia naturalnego drzewostanu i, w konsekwencji, do katastrofalnej powodzi na terenach podgórskich. Wówczas to powstało Towarzystwo Ochrony Tatr; mniej więcej w tym samym czasie zaczęły się podnosić głosy żądające utworzenia parku narodowego. Pierwsze starania o utworzenie parku przyrody w rejonie Tatr, Pienin i Babiej Góry (obejmujące tereny po obu stronach granicy państwowej) zostały podjęte w 1924, po powołaniu polsko-czechosłowackiej komisji delimitacyjnej. W 1932 państwo wykupiło część leżących w Tatrach dóbr rodziny Uznańskich, w 1933 dołączono do nich obszar należący do Fundacji Kórnickiej, a w 1938 dobra jaworzyńskie. Jednak dopiero w 1947 na terenach należących do państwa utworzono Park Tatrzański jako wyodrębnioną jednostkę administracyjną lasów państwowych. Pierwszym rezerwatem na jej terenie była Hala Pyszna (górna część Doliny Kościeliskiej).

Na jego utworzenie polskie Tatry musiały jednak poczekać do 1954 roku, czyli sześć lat dłużej niż Tatry Słowackie. Ochroną parkową objęto wówczas cały obszar górski i otulinę na Podhalu. W chwili utworzenia parku Tatry były zdewastowane, liczebność dzikich ssaków była niska, a drzewostan był w opłakanym stanie. Tatry, ze swą alpejską przyrodą, stromymi szczytami i wielką różnorodnością krajobrazów zawsze miały wielu zwolenników. Nic dziwnego, bo zadowolić mogą zarówno wytrawnych wspinaczy jak i typowych "ceprów", jak nazywają górale mieszkańców nizin. Krajobraz Tatr został ukształtowany pod wpływem dwóch czynników: wypiętrzenia skał w czasie fałdowania alpejskiego, kiedy to Afryka uderzyła w Europę oraz działania lodowców, które pokrywały Tatry podczas trzech okresów zlodowaceń. Większość elementów krajobrazowych, tak charakterystycznych dla Tatr, jak kotły i jeziora wysokogórskie uformowało się właśnie pod wpływem wielkich mas lodu, których grubość w dolinach przekraczała nawet 200 m. Te same warunki ukształtowały różnorodny krajobraz w różnych częściach Tatr.

Podział Tatr na Zachodnie, Wysokie i Bielskie (te ostatnie tylko na Słowacji) jest uzasadniony budową geologiczną. Tatry zaliczane są do gór orogenezy alpejskiej. Ich trzon stanowią skały krystaliczne z granitem, który w niektórych miejscach np. w Tatrach Zachodnich i Bielskich jest pokryty dolomitem i wapieniem, które tworzą podziemny świat ponad 650 jaskiń, z których największa, Wielka Śnieżna ma 11 km korytarzy i 776 m głębokości i innymi zjawiskami krasowymi, sprawiającymi, że okolice te są szczególnie łasym kąskiem dla grotołazów. Doliny otaczające szczyty zbudowane są z warstwowej skały osadowej zwanej fliszem. Klimat Tatr, a co za tym idzie ich roślinność, charakteryzuje się piętrowością. Piętro najniższe, czyli piętro regla dolnego, porastają bory świerkowe z domieszką jodły, buka i jaworu. Regiel górny to prawie wyłącznie bór świerkowy. Piętro kosówki (1550-1800) porasta roślinność krzaczasta z przewagą kosodrzewiny. Piętro hal to łąki wysokogórskie z zadziwiająco bogatą roślinnością alpejską. Można tu spotkać wiele gatunków goryczek, goździki, sasankę i szarotkę. Piętro turni zadziwia tym, że i tam można znaleźć zaskakująco dużo roślin, zwykle bardzo niewielkich i rosnących w kępach "przycupniętych" między skałami (np. lepnica bezłodygowa, skalnica tatrzańska).

Zwierzęta i rośliny
Z tatrzańskich ssaków warto wymienić kozicę, świstaka (które wytworzyły w Tatrach podgatunki: kozicę tatrzańską i świstaka tatrzańskiego), a w niższych partiach jelenia, sarnę, rysia i łasicę. No i oczywiście niepisanego władcę tatrzańskich dolin ? niedźwiedzia brunatnego. Wśród ptaków króluje orzeł przedni, charakterystyczny jest też pomurnik, gniazdujący w wyższych partiach gór; można go rozpoznać po czerwonych skrzydłach i niezwykłych zdolnościach wspinaczkowych. Zarówno faunę jak i florę Tatr charakteryzuje duża liczba endemitów, i to nie tylko zachodnio-karpackich, czy karpackich, ale nawet tatrzańskich, to znaczy występujących wyłącznie w Tatrach. Świstak tatrzański stanowi podgatunek świstaka alpejskiego. Przez pewien czas groziło mu wyginięcie, do czego przyczynił się góralski przesąd, że jego sadło jest panaceum na różne choroby. Bogata jest endemiczna fauna bezkręgowców (np. Allogamus starmachi). Z endemitów roślinnych warto wymienić trawy, a mianowicie kostrzewę tatrzańską, kostrzewę bezostną i karpacką oraz boimkę dwurzędową, a także rośliny kwiatowe: urdzik karpacki i szafran spiski, zwany też krokusem, który wiosną pokrywa fioletowym dywanem rozległe połacie niektórych szerokich dolin tatrzańskich. Na uwagę zasługują też dębik ośmiopłatkowy, sit skucina i wierzba żyłkowana, relikty epoki lodowcowej. Bogactwu roślinności odpowiada bogactwo krajobrazowe, choć aby to docenić turysta powinien wykazać się dość dobrą kondycją, zwłaszcza, że różnice wzniesień są stosunkowo duże. Na zmęczonych turystów czeka wiele górskich schronisk, do których jednak zwykle trzeba sporo podejść. U podnóża Tatr Polskich rozłożyła się "polska stolica zimowych sportów", Zakopane; u podnóża Tatr Słowackich istnieje kilka miejscowości z zapleczem turystycznym, jak np. Tatrzańska Łomnica i Poprad. To właśnie w miejscowościach podgórskich zaczynają się najważniejsze szlaki turystyczne. Tatry Wysokie zbudowane są z twardych odpornych na wietrzenie skał krystalicznych takich, jak granit zachowały bardziej surowy charakter. Szczyty i granie są postrzępione, zbocza pionowe i niedostępne. W głęboko wyciętych dolinach połyskuje około 30 stawów. W Tatrach wolno się bowiem poruszać tylko po oznakowanych ścieżkach, które zwykle są w dobrym stanie, a w bardziej eksponowanych miejscach są często zaopatrzone w klamry i łańcuchy umożliwiające turystom bezpieczne dotarcie do celu nawet w razie załamania się pogody.

Jednym z najczęściej odwiedzanych schronisk tatrzańskich jest schronisko PTTK przy Morskim Oku, położone nad jeziorem o tej samej nazwie. Innym ciekawym schroniskiem, ulubioną bazą wypadową turystów, jest schronisko w Dolinie Pięciu Stawów Polskich, położone w samym sercu polskiej części Tatr Wysokich. Jeziora tatrzańskie cechuje znaczna przejrzystość wody; spotykany w opracowaniach popularnych i naukowych termin "staw" wywodzi się z nazewnictwa gwarowego i na tyle się upowszechnił, że mianem tym zaczęto nazywać wszystkie polodowcowe jeziora tatrzańskie. Słowacka część Tatr również ma dobre zaplecze turystyczne, ale z racji większej powierzchni słowackiego parku tamtejsze schroniska i hotele są rozmieszczone nieco rzadziej, choć niejednokrotnie również na dużych wysokościach. Fakt, że południowa granica polskiego Tatrzańskiego Parku Narodowego jest zarazem północną granicą parku słowackiego, umożliwia swobodne przemieszczanie się zwierząt i ma ogromne znaczenie dla zachowania bioróżnorodności obu tych obszarów chronionych. Zarówno polski jak i słowacki park narodowy otacza obszar otuliny, na którym dozwolone są niektóre formy działalności rolniczej i gospodarczej. Pewne przejawy tradycyjnej gospodarki rolnej (wypas owiec, koszenie traw) dozwolone są nawet na obszarach pod ścisłą ochroną, co jest o tyle uzasadnione, że działalność taka ma tu wielowiekową tradycję, a zaprzestanie jej może spowodować drastyczne zmiany w ekosystemie. Ze względu na unikatowy charakter tego wysokogórskiego obszaru oba tatrzańskie parki narodowe; polski i słowacki; zostały w 1993 roku wpisane na listę Rezerwatów Biosfery UNESCO.