BUDOWA
Ciało jamochłonów, polipów i meduz ma kształt worka, którego ścianki zbudowane są z dwóch warstw komórek, odpowiadających endodermie i ektodermie gastruli. Pierwotną jamę ciała między tymi warstwami wypełnia mezoglea. U polipów jest jej niewiele, a u meduz tworzy grubą warstwę.
Wnętrze worka stanowi jamę gastralną, odpowiednik prajelita, która może być podzielona lub przekształcić się w system kanałów. Do jamy gastralnej prowadzi otwór gębowy, który pełni również funkcję otworu odbytowego, znajdującego się u polipa w górnej części, a u meduzy w dolnej. U polipów otacza go wieńcem czułków, a u meduz na brzegu dzwonu. Przy otworze gębowym meduzy posiadają ramiona-płaty przygebowe.
Meduzy mają narządy zmysłów zlokalizowane na brzegach dzwonu. Są to ciałka brzeżne - ropalia. W ich skład wchodzą oczka w postaci skupisk komórek barwnikowych, oraz narząd równowagi - statocysta. Jest to pęcherzyk zbudowany z komórek zaopatrzonych w wici lub wypustki plazmatyczne skierowane do środka. Wewnątrz znajduje się statolit, który uciska określone wypustki komórkowe w zależności od położenia zwierzęcia. Dzięki temu meduza orientuje się, czy płynie w normalnej pozycji.
Budowa komórkowa meduz i polipów jest bardzo podobna. Typem komórek tworzących ektodermę i endodermę są komórki nabłonkowo-mięśniowe, które tworzą długie wypustki plazmatyczne i włókienka białkowe. Włókienka w ektodermie ułożone są wzdłuż długiej osi ciała, a w endodermie okrężnie wokół ciała zwierzęcia. Komórki interstycjalne mają charakter embrionalny, mogą się poruszać między warstwami oraz przekształcić w inny typ komórek, na przykład komórek rozrodczych.
Endoderma, zwana też gastrodermą, zawiera prócz komórek nabłonkowo-mięśniowych oraz interstycjalnych, komórki gruczołowe, które produkują enzymy trawienne i posiadają zdolność do fagocytozy. W ektodermie występują komórki parzydełkowe z parzydełkami, zwane knidocystami, pełniące funkcję obronną. Mają kształt pęcherzyka wypełnionego prawie całą komórką. Wewnątrz znajduje się nić posiadająca właściwości parzące lub paraliżujące.
Prócz komórek parzydełkowych, są również komórki nabłonkowo-nerwowe, posiadające długie wypustki plazmatyczne przebiegające w mezoglei. Łączą się one ze sobą, tworząc jednolitą sieć, oplatającą całe zwierzę. Najwięcej tych komórek występuje na czułkach i wokół otworu gębowego, u meduz na brzegu parasola. Tworzą one prymitywny układ nerwowy, zwany układem rozproszonym, dyfuzyjnym. Elementem tego układu są też ropalia.
Komórki ektodermy koralowców i stułbiopławów wytwarzają zewnętrzny szkielet zbudowany z węglanu wapnia. Wiele koralowców ma także szkielet wewnętrzny, tworzący się w obrębie mezoglei.
LOKOMOCJA
Polip-formy osiadłe, nie przemieszczają się, ogranicza się do ruchu czułków i zwijania ciała. Meduzy-formy pływające - poruszają się ruchem odrzutowym dzięki skurczom dzwonu. Zaliczane do planktonu.
ODŻYWIANIA
Parzydełkowce żywią się zawiesiną organiczną i planktonem, lecz mogą tez upolować zwierze. Występuje u nich tzw. podwójne trawienie. Pokarm wprowadzany do jamy gastralnej rozpoczyna się trawienie zewnętrzne za pomocą enzymów. Nadtrawiony pokarm jest fagocytowany przez komórki gastrodermy i rozpoczyna trawienie wewnętrzne. Niestrawione resztki są usuwane na zewnątrz przez otwór gębowy.
ROZMNAŻANIE I CYKL ROZWOJOWY
U parzydełkowców rozmnażanie może odbywać się zarówno płciowo, jak i bezpłciowo. Bezpłciowy sposób rozmnażania, nazywany pączkowaniem, polega na tworzeniu się nowych osobników poprzez pączkowanie polipów, a rzadziej meduz. Z polipa może wytworzyć się meduza, która po oderwaniu może samodzielnie funkcjonować. U polipów rzadko dochodzi do podziału osobnika wzdłuż osi ciała, zwykle zachodzi podział poprzeczny.
Innym sposobem bezpłciowego rozmnażania u polipów jest strobilizacja, gdzie polip dzieli się poprzecznie, tworząc efiry, które po kilku tygodniach przekształcają się w meduzy. Natomiast rozmnażanie płciowe występuje zarówno u polipów, jak i meduz. Gamety powstają z komórek interstycjalnych w gonadach.
Krążkopławy są rozdzielnopłciowe, co oznacza, że osobniki mające różne płci, a ich rozwój jest złożony. Występuje w nim dwubocznie symetryczna, orzęsiona larwa zwana planulą.
W przypadku chełbii morskiej, polipy chełbii są niewielkie i rozmnażają się bezpłciowo poprzez stabilizację. Natomiast meduzy rozmnażają się płciowo, tworząc planulę, która następnie bezpłciowo daje początek polipom. W cyklu życiowym parzydełkowców występuje przemienny sposób rozmnażania, obejmujący fazę jądrową (gametofit), w której rozmnażanie odbywa się płciowo i jest haploidalne, oraz fazę bezpłciową (sporofit), która jest diploidalna. Zarówno meduzy, jak i polipy parzydełkowców, są diploidalne. Przemiana pokoleń u parzydełkowców nazywana jest metagenezą.
PRZEGLĄD I ZNACZENIE
STUŁBIOPŁAWY: Stułbiopławy charakteryzują się posiadaniem niewielkich polipów bez przegród w jamie gastralnej. Tworzą one rozbudowane kolonie. Występuje w nich polimorfizm, czyli różnorodność form osobników, zależnie od ich funkcji. Możemy wyróżnić polipy odżywcze, obronne i rozrodcze. Przykłady to żeglarz portugalski oraz stułbia pospolita.
KRĄŻKOPŁAWY: Krążkopławy to morskie parzydełkowce, których meduzy są większe od polipów. Ich umięśnienie i układ nerwowy są lepiej rozwinięte. Stanowią pojedyncze, niewielkie osobniki z jamą gastralną podzieloną na cztery przegrody. Żyją zagrzebane na dnie morza. Przykłady to chełbia modra i bełtwa.
KORALOWCE: Korale to wyłącznie morskie polipy, które nie występują w postaci meduz. Ich jama gastralna jest podzielona licznymi przegrodami, a do niej prowadzi gardziel. Rozmnażają się zarówno płciowo, jak i bezpłciowo. Często tworzą kolonie z zewnętrznym szkieletem, przy czym nie występuje u nich polimorfizm. Wyróżnia się wiele mniejszych jednostek taksonomicznych. Największe znaczenie mają dwie podgromady: korale sześciopromienne, których liczba przegród i czułków jest wielokrotnością sześciu, oraz korale ośmiopromienne, które mają osiem przegród i pierzaste czułki. Ich szkielety są zbudowane z igiełek węglowych lub substancji rogowej, co obejmuje koral szlachetny.
KOSTKOMEDUZY: Kostkomeduzy to tropikalne parzydełkowce, których niewielkie meduzy mają dzwony o bardziej sześciennym kształcie. Ich układ nerwowy i ropalia są najlepiej rozwinięte. Potrafią pływać, unikać przeszkód oraz polować na ryby. Przykładem kostkomeduzy jest Chironex fleckeri, która posiada silne parzydełka i jest uznawana za jedno z najniebezpieczniejszych zwierząt na ziemi.