Babiogórski Park Narodowy

Babiogórski Park Narodowy
Babiogórski Park Narodowy ze swą powierzchnią około 3,4 tys. ha należy do najmniejszych w naszym kraju (mniejsze są tylko Pieniński i Ojcowski). Ten jeden z czterech najstarszych w kraju parków narodowych utworzono w 1954 roku, lecz początki ochrony najcenniejszej części surowej przyrody oraz krajobrazu Babiej Góry sięgają 1933 roku. Wysoki stopień naturalności przyrody tego Parku był przyczyną włączenia go 1977 roku przez UNESCO do międzynarodowej sieci rezerwatów biosfery i realizacji programu MaB.
Babia Góra jest najwyższym pasmem w Beskidach Wysokich, należących do Karpat Zachodnich. Babiogórski Park Narodowy położony jest w Beskidzie Żywieckim, w Paśmie Babiogórskim, na terenie województwa małopolskiego i przy granicy z Słowacją. Pasmo Babiogórskie jest jedynym w kraju masywem górskim o stromych zboczach północnych i łagodnie opadających zboczach południowych. Tereny Babiogórskiego Parku Narodowego są prawie zupełnie pokryte lasami górskimi i tylko około 6% jego powierzchni nie jest zajętych przez ekosystemy leśne. Dotyczy to zwłaszcza najwyższych partii Babiej Góry, od około 1650 m do szczytu na wysokości 1725 m n.p.m. - Diablaka, nazywanego Wielką Babią Górą, gdzie ze względów klimatycznych występuje piętro roślinności alpejskiej.
Babia Góra jest zbudowana ze skał osadowych, nazywanych fliszem karpackim, które zostały wypiętrzone w trzeciorzędzie. Przedtem przez setki milionów lat powstawały z osadów na wypływającym się dnie dawnego oceanu, sięgającego tutaj zatokami. Zwłaszcza na stromym, północnym stoku Babiej Góry widać wyraźnie, że są to naprzemianległe warstwy piaskowców, margli, łupków oraz iłów. Ten materiał skalny jest mało odporny na erozję i dlatego na silnie spadzistym stoku północnym Babiej Góry wytworzyło się wiele oryginalnie ukształtowanych kotłów, cyrków lodowcowych, krętych wąwozów i głębokich żlebów. Typowe dla tego Parku są też rozległe pola wielkich głazów - gołoborza. Znaczne zróżnicowanie wysokości oraz duża różnorodność rzeźby terenu, podłoża skalnego i klimatu spowodowały rozmaitość gleb i roślinności. Wyjątkową wartością przyrodniczą Babiogórskiego Parku Narodowego jest dobrze zachowany, naturalny piętrowy układ roślinności. W reglu z jego dolną granicą na wysokości około 700 m n.p.m., a sięgającym na zboczu północnym do wysokości 1150 m i na zboczu południowym do wysokości 1200 m n.p.m., panowały dawniej bogate lasy bukowe z domieszką jodły i miejscami jawora. Teraz tych lasów jest już mniej, lecz jodły, świerki i buki osiągają 40 m wysokości i ponad 3 m obwodu. Szczególnie wartościowe są fragmenty naturalnych borów jodłowo-świerkowych, zachowane w tym reglu na zboczu północnym. Zbocze południowe porastają świerczyny sztucznego pochodzenia.
"Krainą" naturalnych lasów świerkowych jest natomiast regiel górny, na stoku północnym sięgający do wysokości 1350 m, a na zboczu południowym do 1400 m n.p.m. Szczególną wartość przyrodniczą mają drzewostany świerkowe porastające stok północny regla górnego, gdyż doczekały naszych czasów w stanie prawie pierwotnym. Rosnące tutaj świerki są smukłe, silnie ugałęzione, zwarte i mocno cieniste. Drzewostany te uważane są za pozostałość dawnej puszczy karpackiej. W miarę wznoszenia się terenu górnoreglowa puszcza świerkowa rzednie, karleje i przechodzi w luźne drzewostany zbudowane z niskiej, szeroko rozgałęzionej świerczyny. Pojawiają się też jarzębiny oraz kępy sosny górskiej, a na stokach północnych, w pobliżu górnej granicy lasu, spotyka się ziołorośla z blisko dwumetrowej wysokości okrzynem jelenim. Ten rzadki gatunek rośliny górskiej, występującej w środkowej i południowo-zachodniej Europie, ma tutaj swoje jedyne w Polsce naturalne stanowisko i jest rośliną herbową tego Parku.
Ponad reglem górnym, do wysokości 1650 m n.p.m., dominują krzewiaste zarośla sosny górskiej, zwanej też kosówką. Jest to piętro kosodrzewiny, w którym wyróżniają się także ziołorośla, bujne traworośla, borówczyska i murawy naskalne. Babiogórskie ziołorośla należą do najpiękniejszych w Polsce. Tworzą je prawie dwumetrowej wysokości miłosny górskie i modrzyki, które zakwitają na niebiesko, niewiele niższe omiegi zachwycające czystą, żółtą barwą i jaskry platanolistne z czystą bielą kwiatów. Od wysokości 1650 m do 1725 m n.p.m. na Babiej Górze spotyka się wyłącznie niską roślinność piętra alpejskiego, która jest doskonale przystosowana do znoszenia niedogodności spowodowanych niskimi temperaturami, krótkim okresem wegetacji i długim zaleganiem pokrywy śniegowej. W miesiącach letnich roślinność alpejska musi wytrzymywać bardzo silne nasłonecznienie, duże dobowe wahania temperatur, ulewy i porywiste wiatry.
Pod względem florystycznym Babia Góra jest bardzo interesująca i badana przez botaników już od ponad 100 lat. Na terenach Parku aktualnie występuje ponad 500 gatunków roślin naczyniowych, około 200 gatunków mchów oraz liczne wątrobowce, porosty i glony. Na Babiej Górze występuje 70 gatunków roślin wysokogórskich, z których prawie połowa nie pojawia się nigdzie indziej w Beskidach. Z Babiej Góry opisano też 143 gatunki roślin nowych dla obszaru polskich Karpat, a także 10 gatunków grzybów nowych dla obszaru Polski. Wśród 54 gatunków roślin prawnie chronionych w Babiogórskim Parku wyróżniają się: śnieżyczki przebiśniegi, wawrzynek wilczełyko, lilia złotogłów, widłak alpejski, widłak wroniec i widłak jałowcowaty, tojad mocny, sasanka alpejska, zawilec narcyzowy, kilka gatunków goryczek, kilkanaście gatunków rzadkich storczyków i bardzo pospolity tutaj dziewięćsił bezłodygowy. Wymieniony już wcześniej okrzyn jeleni oraz rogownica alpejska to gatunki roślin nie występujące w Polsce poza Babiogórskim Parkiem Narodowym. Są zagrożone wyginięciem i dlatego figurują w "Polskiej czerwonej księdze roślin".
Świat zwierzęcy Parku jest równie bogaty jak roślinny. Wśród 170 gatunków żyjących tu kręgowców najwięcej jest ptaków: około 120 gatunków, w tym 88 lęgowych. Pozostałe kręgowce to 38 gatunków ssaków i po kilka gatunków ryb, płazów i gadów. Najliczniejszymi są jednak bezkręgowce -jest ich około 2,5 tys. gatunków, z tego połowę stanowią chrząszcze. Do pierwszych dziesięcioleci XX wieku babiogórskie knieje były ostoją niedźwiedzia i żbika. Do naszych czasów przetrwał natomiast ryś, a także głuszec, skrzydlaty król pierwotnej puszczy.