Wiosna ludów

Wiosna ludów to pojęcie historyczne określające falę zbrojnych wystąpień, zamieszek oraz manifestacji, które w latach 1848-1849 objęło prawie całą Europę, poza Wielką Brytanią i Rosją. Jedną z głównych przyczyn tych rozruchów było niezadowolenie niektórych klas społecznych, np. chłopów, rzemieślników, robotników, ze swojej sytuacji społecznej, ekonomicznej. Niedoceniani była również burżuazja, która żądała większych praw. Niektóre z tych zamieszek były spowodowane wzrostem świadomości narodowej niektórych nacji, co wywoływało próby uzyskania autonomii lub odrębnego kraju. Wzrost świadomości narodowej rósł głównie dzięki działaniu idei romantyzmu. Innymi powodami było niezadowolenie społeczne z obecnego ustroju politycznego w państwach, dlatego wysuwano żądania zmiany ustroju na drodze pokojowej lub rewolucji. Jednak nasilenie tych wewnętrznych konfliktów wywołał kilkuletni głód spowodowany klęskami nieurodzaju oraz kryzys ekonomiczny w latach 1846-1847, którego przyczyną było obniżeniem popytu na szyny kolejowe co było powodem upadku fabryk i masowym zwolnieniom z pracy robotników, których przemysł produkcyjny rozwinął się we wcześniejszych latach. Obniżenie popytu było uwarunkowane ukończeniem najważniejszych trakcji kolejowych przez co nie potrzebne już były takie ilości produkowanego surowca. Spowodowało to spadek cen akcji na giełdach europejskich i upadki wielu banków. Kryzys ogarnął głównie Europę Zachodnią i Środkową, gdzie rozwinięty był przemysł.

Wiosna ludów rozpoczęła się we Francji, gdzie rosło niezadowolenie społeczne na sposób rządów i liczne nadużycia jakich dopuszczali się urzędnicy państwowi. Rozgłos tym wydarzeniom nadawała prasa opozycyjna, która ujawniała te skandale na łamach swoich gazet. Malało poparcie dla władzy monarszej, o czym świadczyły liczne publiczne bankiety, podczas których krytykowano rządy ówczesnego króla Francji Ludwika Filipa. Rząd zakazał organizowania takich spotkań co wywołało zamieszki, które przekształciły się w rewolucję (22-24 lutego 1848), nazwaną później lutową. W jej wyniku obalono króla i zmuszono go do abdykacji i emigracji. Francję ogłoszono republiką. Utworzono Rząd Tymczasowy, który zapowiedział przeprowadzenie wyborów powszechnych, w których prawo głosu miał każdy dorosły mężczyzna. Powołano również Komisję Luksemburską do rozwiązywania problemów społecznych, która skróciła dzień pracy do 10-11 godzin utworzyła warsztaty narodowe, w których zatrudniono wszystkich bezrobotnych, jednak warsztaty te zajmowały się głównie robotami publicznymi, a nie produkcją, która mogłaby zarobić na warsztaty przez co warsztaty były nieopłacalne i rujnowały budżet. W wyborach do Zgromadzenia Konstytucyjnego zwycięstwo odnieśli republikanie, mniejszość stanowili monarchiści i socjaliści. Republikanie rozwiązali Komisję Luksemburską oraz planowano likwidację warsztatów narodowych, co spowodowało do wybuchu buntu robotników w czerwcu 1848r. Walki, które nazwano wydarzeniami czerwcowymi zostało stłumione przez oddziały rządowe. Zgromadzenie Konstytucyjne uchwaliło nową konstytucję w listopadzie 1848r. Jej wstępem była Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela, która gwarantowała suwerenność ludu, wolność, równość i braterstwo. Najwyższą władzę stanowiło Zgromadzenie Prawodawcze złożone z jednej izby do którego wybory odbywały się co 3 lata. Władzę wykonawczą sprawował wybierany raz na 4 lata prezydent.

Wieści o kolejnej rewolucji we Francji rozchodziły się bardzo szybko po Europie dzięki prasie, poczcie oraz kolei. W krajach niemieckich zaczęły również odbywać się manifestacje oraz zamieszki spowodowane obaleniem monarchii we Francji podczas rewolucji lutowej. Protesty głównie dotyczyły niezadowolenia przeciwko systemowi wiedeńskiemu. Książęta oraz monarchowie byli przestraszeni rozmiarem tych zamieszek, dlatego zgadzali się na ustępstwa, np. wolność prasy, do rządów wchodzili opozycjoniści-zwolennicy reform, obiecywano również nadanie konstytucji i powołania parlamentów, na wsi chłopi domagali się uwłaszczenia. Jednak w działaniu zwolenników obalenia systemu wiedeńskiego brakowało chęci jedności oraz nie potrafili dojść do wspólnego zdania w większości spraw, dlatego nastąpiła dekompozycja, czyli rozpad obozu rewolucjonistów. Kraje niemieckie były powściągliwe tylko w jednej kwestii - zjednoczenia Niemiec, jednak wizje zjednoczeniowe dzieliły. Rewolucjoniści nie mogli dojść do wspólnej kwestii, czy Niemcy mają być jednolitym organizmem, federacją, jaki ustrój ma panować monarchia czy republika, ważną kwestią była również kwestia granic, czy mają być to "duże" Niemcy (kraje niemieckie z Austrią) czy "małe" Niemcy(kraje niemieckie pod hegemonią Prus). Problemy te miały być rozstrzygnięte na Ogólnoniemieckim Zgromadzeniu Narodowym zwołanym w maju 1848r. we Frankfurcie nad Menem. Uczestnicy przez wiele miesięcy wygłaszali długie mowy , nie potrafiąc dojść do ostatecznej wersji. W końcu w marcu 1849r. parlament uchwalił konstytucję, która jednoczyła Niemcy w tzw. "małe" Niemcy na czele których miał stanąć król pruski. Jednak Fryderyk Wilhelm IV odrzucił tę propozycję obawiając się reakcji Austrii, która dotychczas przewodziła Związkiem Niemieckim oraz Rosji, która była przeciwna jakiegokolwiek jednoczenia Niemiec. Parlament frankfurcki w maju 1849r. został rozpędzony przez wojsko, a kolejne próby jednoczenia Niemiec kończyły się niepowodzeniem.

W Królestwie Pruskim Fryderyk Wilhelm IV został zmuszony do reform, gdy 18 marca 1848r.wybuchły poważne zamieszki w Berlinie. Chcąc uspokoić sytuację w stolicy Fryderyk wydał orędzie do narodu "Do moich kochanych berlińczyków" oraz obiecał nadanie państwu konstytucji i wziął udział w pogrzebie ofiar starć.

Do pierwszych zamieszek na terenie Cesarstwa doszło już w marcu 1848r. w Wiedniu. Cesarz austriacki Ferdynand I zgodził się na reformy, takie jak: zniesienie cenzury oraz zapowiedział nadanie konstytucji. Odwołano również Klemensa Metternicha, twórcę systemu wiedeńskiego. W kwietniu 1848r. Ferdynand I oktrojował konstytucję wprowadzającą cenzusową ordynację wyborczą. Zapowiedział również powstanie parlamentu, jednak majątkowy cenzus wyborczy doprowadził do wybuchu kolejnych zamieszek w maju 1848r., co zmusiło go do ogłoszenia wyborów do przyszłego parlamentu. Tymczasem na terenie cesarstwa niektóre narody zaczęły silnie dążyć do niepodległości. Wzrost świadomości narodowej Słowian zamieszkujących cesarstwo co doprowadziło do zwołania zjazdu słowiańskiego w Pradze, gdzie przybyli przedstawiciele m.in. Czechów, Słowaków, Ukraińców, Chorwatów oraz Polaków. Jednak niezgodność delegatów w sprawach narodowych doprowadziła do stłumienia przez siły cesarskie i rozwiązanie zjazdu w czerwcu 1848r. Parlament austriacki dokonał uchwały uwłaszczającej chłopów i znoszącej pańszczyznę, co rozwiązało sprawę chłopów, którzy nie byli już zainteresowani rewolucją, gdyż otrzymali dzierżawioną ziemię na własność.

Na terenie ziem Korony św. Stefana należącymi od XVI w. do Austrii wybuchło 15 marca 1848r. powstanie narodowe Węgrów i żądali szerokiej autonomii. Węgrzy powołali rząd i sejm oraz ogłosili konstytucję. Dążyli do dominacji nad pozostałymi ludami zamieszkującymi Koronę św. Stefana, dlatego narzucali im język i kulturę, co prowadziło buntów przeciwko Węgrom. Jednym z poważniejszych takich buntów było wystąpienie Chorwatów przeciwko Madziarom, które poparł również nieoficjalnie rząd austriacki. Cesarz unieważnił ustępstwa na rzecz Węgier i wysłał armię, aby stłumiła rewolucję węgierską. Jednak sejm węgierski ogłosił detronizację Habsburgów i niepodległość Węgier w kwietniu 1849r. Prezydentem z władzą dyktatorską został Lajos Kossuth. Franciszek Józef nie dysponując odpowiednią armią do stłumienia powstania poprosił o pomoc Rosję, na mocy Świętego Przymierza. Wojska carskie pod dowództwem Iwana Paskiewicza wkroczyły na ziemie węgierskie w maju 1849r. W sierpniu tego samego powstanie upadło i rozpoczęła się kolejna germanizacja tych terenów a uczestników powstania napotkały ciężkie represje.

Wiosna ludów przeszła również przez państwa włoskie. Ich głównymi postulatami było obalenie rządów absolutnych oraz zjednoczenie Włoch. We krajach włoskich władców zmuszano do wprowadzenia liberalnych zmian, w Piemoncie już od lutego 1848r. obowiązywała konstytucja. W wyniku powstania Austriacy stracili kontrolę nad Lombardią i Wenecją na rzecz Włochów. Król Karol Albert, władca Królestwa Sardynii postanowił objąć przywództwo nad powstaniem i wypowiedział wojnę Austrii. Dążenia Włochów do zjednoczenia poparli również papież oraz Ferdynand Burbon, władca Królestwa Obojga Sycylii. Jednak obaj szybko się wycofali ze swojego poparcia, gdy włoskie oddziały zaczęły przegrywać starcia z siłami austriackimi. W lipcu 1848r. pod Custozą wojska Sardynii zostały pokonane przez armię dowodzoną przez gen. Josepha Radetzky"ego. Co zmusiło Karola Alberta do zawarcia rozejmu. Dalsze walki prowadzono już tylko w Wenecji i w Rzymie przez republikanów, gdzie obalono papieża, a Państwo Kościelne przekształcono w republikę. Władza republikanów w Rzymie nie trwała długo, ponieważ w lipcu 1849r. Państwo Kościelne zostało przywrócone papieżowi po tym jak Ludwik Napoleon wysłał tu swoje oddziały, aby zadowolić katolików francuskich. W sierpniu 1849r. natomiast upadło powstanie w Wenecji. Na początku 1849r. Karol Albert wznowił działania wojenne podczas tłumienia powstania na Węgrzech przez siły austriackie. Natomiast Karol Albert został po raz drugi pokonany przez Radetzky"ego pod Novarą w marcu 1849r. Wówczas abdykował, a władzę przejął jego syn Wiktor Emanuel II, dzięki czemu została zachowana liberalna konstytucja.

Na terenie dawnej Rzeczpospolitej również dochodziło do zamieszek, buntów narodowych, ale nie na terenie całej Rzeczpospolitej. W zaborze rosyjskim nie doszło do żadnych poważniejszych wystąpień, ponieważ wszelkie próby sprawnie tłumiła tajna policja. W Galicji do największych wystąpień narodowych doszło w Krakowie i we Lwowie, gdy w Wiedniu nadal trwała rewolucja. Utworzono Komitety, które miały sprawować władzę w tych miastach. Na czele lwowskiego Komitetu stanął Franciszek Smolka, a w Krakowie Wiktor Heltman. Austriacy postanowili zgodzić się na polskie żądania, lecz gubernator Galicji Franz Stadion, by nie dać powodu chłopom do sięgnięcia po broń ogłosił zniesienie pańszczyzny i uwłaszczenie chłopów. Rząd w Wiedniu zatwierdził go kilka tygodni później, ale wydał go z wcześniejszą datą, co spowodowało, że na wsi wykrystalizował się obraz dobrego cesarza uwalniającego chłopa od szlachty. Po załatwieniu sprawy chłopskiej doszło do niewielkich starć podczas rozbrajania oddziałów powstałych w Krakowie w kwietniu 1848r. We Lwowie do starć doszło w listopadzie 1848r. Stadion użył znacznych sił podczas przypadkowych zamieszek, które stopniowo zajmowały miasto. Po rozbiciu sił polskich władze cesarskie zlikwidowały polskie organizacje, rozwiązały gwardię narodową i emigrowano resztę ludności, która podburzała tłum do buntów.

Do zrywów wolnościowych Polaków doszło również w zaborze pruskim na terenach Wielkopolski. W związku z problemami Fryderyka Wilhelma IV w swojej stolicy Polacy liczyli na uzyskanie autonomii podczas konfliktu w Prusach i możliwym ataku wojsk carskich. W marcu 1848r. w Poznaniu powołano Komitet Narodowy, do którego weszli radykałowie(z Walentym Stefańskim), liberałowie(Karol Libelt) oraz konserwatyści(Gustaw Potworski), a sprawy wojskowe i stworzenia nowych oddziałów powierzono Ludwikowi Mierosławskiemu. Jednak gdy sytuacja w Berlinie uspokoiła się plan uzyskania autonomii podczas konfliktu nie mógł się powieść, gdyż Rosja nie miała zamiaru wysyłać oddziałów do Prus. W tym czasie do Poznania przybył wysłannik Fryderyka Wilhelma gen. Wilhelm von Willisen, który miał pertraktować z Polakami i uzyskać kompromis. Umowę zawarto w Jarosławcu pod Środą. Pruski delegat obiecał spolszczenie administracji 2/3 obszaru Wielkiego Księstwa Poznańskiego oraz zezwolił na pozostawienie 3tys. oddziału. Rząd jednak nie uchwalił tych rokowań, a narzucił inne- spolszczenie urzędów tylko na 1/3 obszaru Księstwa oraz całkowite rozbrojenie polskiego wojska. Komitet Narodowy ogłosił samorozwiązanie. Ludwik Mierosławski, który nie chciał rozbrajania własnych oddziałów zwołał pospolite ruszenie i rozpoczął działania wojenne. Walki nazwane powstaniem wielkopolskim trwały od 29 kwietnia 1848r. do 9 maja 1848r. Główne potyczki stoczono pod Książem, Miłosławcem oraz Sokołowem. Z powstania wycofało się ziemiaństwo obawiając się późniejszych represji i konfiskaty majątku. Chłopi nie mieli szans na równorzędną walkę z oddziałami pruskimi, na dodatek Mierosławski dostał się do niewoli. Powstanie upadło, a jedyną korzyść otrzymali chłopi, którym przekazano ziemie na własność.

Lata 1848-1849 wywołały w Europie ogromne zmiany w mentalności społeczeństwa. Co prawda większość zrywów rewolucyjnych zostało stłumionych, jednak niektóre postanowienia zostały zachowane, np. konstytucja w Królestwie Sardynii oraz zachowano powszechne prawo wyborcze we Francji. Największą zmianą po wiośnie ludów jest dokończenie uwłaszczenia chłopów we wszystkich krajach Europy z wyjątkiem Rosji, gdzie zamieszki związane z wiosną ludów nie odbywały się na wielką skalę, ponieważ skutecznie przeciwdziałała temu tajna policja wykrywająca wszystkie spiski i próby rewolucji. W krajach europejskich dokonano zniesienia pańszczyzny głównie ze względu na uspokojenie sytuacji wewnętrznej. Cele chłopów zostały spełnione, dlatego nie mieli powodu aby wesprzeć kolejne rewolucje. Upadek wiosny ludów spowodował również duże zmiany w sojuszach politycznych i poparcia społecznego dla ideologii politycznych. Robotnicy zawiedzeni działalnością liberałów zaczęli zmierzać w kierunku socjalistów. Liberałowie zrezygnowali ze współpracy z demokratami i socjalistami. Po wiośnie ludów nastąpiły ogromne represje na rewolucjonistach: schwytani generałowie i politycy byli rozstrzeliwani, na terenach pruskich i austriackich, które zostały wcielone w niedalekiej przeszłości nastąpiła nasilona germanizacja społeczeństwa, np. na Węgrzech, w Polsce. Upadek rewolucji rozpoczął powolne zanikanie kultury romantyzmu, którego idee nie mogły sprostać rzeczywistości, która okazała się brutalna.