Za początek romantyzmu w Polsce uważa się rok wydania pierwszego tomu poezji Adama Mickiewicza (1822), natomiast epokę tę kończy upadek powstania styczniowego w roku 1864. Jednak romantyzm nie od razu zawitał w Polsce. W 1820r. uznawanym za koniec oświecenia toczyły się jeszcze spory pomiędzy klasykami i romantykami. Jeden z profesorów UW - Kazimierz Brodziński próbował pogodzić romantyków z klasykami w rozprawie "O klasyczności i romantyczności" (1818), natomiast Śniadecki w dziele "O pismach klasycznych i romantycznych" (1819) przeciwny był teoriom Brodzińskiego. Także ballady i romanse A. M. miały swoich wrogów. Należał do nich klasyk Koźmian. Za romantyzmem opowiadał się Maurycy Mochnacki.
W większości romantyzm polski był podobny do romantyzmu europejskiego. Kształtowała go głównie rodzima sytuacja polityczno-społeczna. W epoce tej na pierwszy plan wysunęła się walka o niepodległość. Na Zachodzie mieszczanie i chłopi byli wolni, natomiast w Polsce nadal panował ustrój feudalny.
Dopiero rok 1864 miał przynieść zniesienie poddaństwa. W krótkim, bo tylko 40-letnim przedziale czasu wystąpiło wyjątkowe nasilenie ruchów rewolucyjnych:
1830 - powstanie listopadowe; 1846 - powstanie krakowskie; 1848 - powstanie wielkopolskie; 1863 - powstanie styczniowe.
Życie i twórczość A.M. w okresie wileńsko - kowieńskim.
Adam Mickiewicz urodził się 24 grudnia 1798r w Zaosiu koło Nowogródka w niezamożnej rodzinie szlacheckiej. Ojciec Adama - Mikołaj prowadził w Nowogródku własną kancelarię adwokacką. Praca w sądownictwie była obok ziemi drugim źródłem utrzymania rodziny Mickiewiczów.
Do 1815 roku Adam kształcił się w szkole w Nowogródku. Był bardzo dobrym i uzdolnionym uczniem. W tym samym roku rozpoczął studia na Uniwersytecie Wileńskim. Początkowo poświęcił się naukom ścisłym, ale wkrótce przerzucił się na przedmioty humanistyczne. W 1819r. ukończył studia. Podczas studiów pobierał nauki u Joachima Lelewela i Leona Borowskiego. Zaprzyjaźnił się także z Tomaszem Zanem. W tym czasie młodzież studencka odznaczała się wyjątkowo patriotyczną postawą. Powstało wówczas dużo organizacji polskich, m.in. Filomaci i Filareci. Młodzież zgrupowana w tych związkach spotykała się aby rozmawiać o Polsce i zaborcach. W 1823r. władze carskie wpadły na trop tajnych organizacji i nastąpiły liczne aresztowania.
W czasie nauki A. Mickiewicz otrzymywał stypendium, ale postawiono mu warunek, że musi w zamian pracować jako nauczyciel. Tak też się stało. W 1819r. rozpoczął pracę w gimnazjum w Kownie. Zawód nauczyciela nie dawał mu satysfakcji. Często skarżył się na "żmudzkie głowy" swoich uczniów. Poza tym chciał mieć więcej czasu na czytanie nowych dzieł i pisanie własnych utworów.
W 1818r. poznał Marylę Wereszczakównę pochodzącą z bogatej rodziny szlacheckiej. Ich związek skazany był na niepowodzenie ze względu na różnicę ich pozycji majątkowo-społecznych. Wkrótce ukochana Mickiewicza wyszła za bogatego Wawrzyńca Puttkamera.
W roku 1823 władze carskie aresztowały Adama Mickiewicza pod zarzutem utrzymywania kontaktów z wyżej wymienionymi związkami studenckimi. Sprawą zajął się namiestnik carski Nowosilcow. Więzienia zapełniły się aresztowanymi, inne budynki zamieniono na więzienia doraźne. W 1824r. A. Mickiewicz został skazany na bezterminową zsyłkę wgłąb Rosji. Wyruszył w podróż 24 października 1824r. Trwała ona około miesiąca.
Twórczość okresu młodzieńczego A.M. przypada na lata 1819-1821. Oficjalny zbiorek jego utworów ukazał się w 1822r. a w rok później został wydany drugi, znacznie obszerniejszy. Zawierał on II i IV część "Dziadów" oraz powieść poetycką -"Grażyna".
"Oda do młodości" - wezwanie do odbudowy świata
"Oda do młodości" została napisana w roku 1820, lecz ze względu na jej radykalizm, nie weszła do zbiorów poezji. Pierwszego wydania doczekała się w 1828r. w gazecie "Podchorąży".
W utworze można wyodrębnić trzy obrazy:
1) Obraz dotychczasowego świata wymagającego przebudowy.
2) Obraz walki młodzieży o nowy, lepszy świat.
3) Zapowiedź zwycięstwa ludzi walczących o nowe oblicze świata.
Stary świat poeta określa jako martwy, pozbawiony serca i ducha, czyli zimny, obojętny, niewrażliwy, pozbawiony pięknych, wzniosłych idei. Ludzie w tym świecie interesują się tylko sobą, są podobni do płaza w skorupie żyjącego tylko dla siebie bez więzi z innymi istotami. Tacy ludzie giną bez pamięci. Ten sąd poety jest bardzo krytyczny.
Walkę o nowy, lepszy świat poeta powierza młodzieży, gdyż wierzy w jej potęgę, pisząc:
"Młodości, orla twych lotów potęga,
Jako piorun twoje ramię."
Aby sprostać zadaniu, młodzież powinna działać zespołowo, powinna podporządkować sprawy prywatne dobru ogółu, poświęcić wszystkie swoje siły, a nawet życie szlachetnym ideom.
"O ten szczęśliwy, kto padł wśród zawodu,
Jeżeli poległym ciałem
Dał innym szczebel do sławy grodu".
Do tych zadań trzeba stopniowo dorastać, należy od najmłodszych lat stawiać sobie coraz większe wymagania. Dzięki temu będzie można
"...sięgać, gdzie wzrok nie sięga,
Łamać, czego rozum nie złamie".
Stary świat będzie bronił swojej pozycji, toteż młodzi powinni użyć wszelkich środków łącznie z przemocą, by go zmienić. Poeta wierzy, że z zamętu walki wyłoni się nowy świat, jak niegdyś wywiódł go z chaosu Bóg. Stworzy ten świat młodość dzięki miłości i przyjaźni. W tym nowym świecie największą wartością będzie wolność.
Wnioski: "Oda..." powstała na przełomie Oświecenia i Romantyzmu, dlatego ma cechy utworów obu tych okresów.
Pierwiastki oświeceniowe:
1) Forma ody-gatunku ulubionego przez klasyków
2) Bogaty, kunsztowny, podniosły styl
3) Wiara w postęp
4) Echo poezji jakobińskiej ("Gwałt niech się gwałtem odciska")
5) Zrozumienie znaczenia umysłu, choć już zespolonego z uczuciami
Pierwiastki romantyczne:
1) Docenienie roli uczuć w życiu ludzkim
2) Idea wolności
3) Bunt przeciwko staremu światu
4) Zapał, entuzjazm, miłość
Romantyczny charakter ballad Adama Mickiewicza.
Ballady ukazały się w pierwszym tomie poezji wydanym w 1820 roku. Stosunek pierwszych czytelników do tych utworów był zróżnicowany. Entuzjazm mieszał się z wielką krytyką.