Powstanie styczniowe

Powstanie Styczniowe rozpoczęło się w 1863 r. i było największym Polskim powstaniem. Fatalne uzbrojenie wymusiło na powstańcach partyzantkę leśną. Łudzono się, że z zagranicy nadejdzie pomoc. Powstanie zakończyło się niepowodzeniem gdyż car wydał dekret o uwłaszczeniu, który był znacznie korzystniejszy niż proponowany przez organizatorów powstania. Złapanych powstańców i sympatyków powstania rozstrzeliwano lub zsyłano na Syberię. Rozpoczęto likwidację resztek odrębności Królestwa Polskiego. Powstanie Styczniowe buło ostatnim zrywem narodowym Polaków w XIX wieku. Mimo klęski wpłynęło korzystnie na umocnienie świadomości narodowej wszystkich warstw społecznych.

W czasie gdy ziemie polskie były pod zaborami wielu Polaków emigrowało za granicę: do zachodniej Europy i do obu Ameryk. Powodem emigracji był wyjazd w poszukiwaniu zarobku, ucieczka przed policją, możliwość swobodnego wyrażania myśli lub szukanie pomocy w odzyskaniu niepodległości ojczyzny.

W XIX wieku Polacy przez inne kraje byli postrzegani jako naród, który całe swoje życie podporządkował tylko spiskowaniu, organizowaniu i przygotowywaniu kolejnych powstań. Ocena zachowań Polaków była bardzo jednostronna.

Większość bowiem prowadziła spokojny tryb życia, ciężko pracując aby utrzymać swoją rodzinę. Na uwagę zasługiwała również ta część Polaków, która pracę uznała za rodzaj walki z zaborcami.

Pomimo ponad 100 lat życia Polaków pod zaborami nie zdołano przełamać poczucia polskości. Rusyfikacja i germanizacja spotkała się ze zdecydowanym oporem, który miał na celu zachowanie polskości przez wychowanie młodego pokolenia Polaków w duchu narodowym. Represje, które dotknęły właściwie wszystkie grupy społeczne również nie przyniosły spodziewanych efektów. Czynnie do walki o odzyskanie niepodległości włączyli się przedstawiciele literatury i sztuki.