Młoda Polska - ściąga.

Młoda Polska – tą nazwą odznaczano okres w dziejach kultury przypadający na lata 1890 – 1918. Termin użyty na wzór popularnych w Europie sformułowań dotyczących nowej sztuki np. Młode Niemcy, Młoda Skandynawia, Młoda Francja. Ogłoszony w polskim tygodniku „Życie” cykl artykułów Artura Górskiego [jeden z przedstawicieli młodego pokolenia artystycznego, występujący pod pseudonimem Quasimodo] z roku 1898, zostały określone ideały artystyczne młodej literatury, która powstała w opozycji do literatury pozytywistycznej. Wprawdzie Młoda Polska początkowo była nazwą lokalną, określała bowiem krakowskie środowisko artystyczne skupione wokół wspomnianego pisma, ale z biegiem lat zaczęła się upowszechniać, bo właśnie Kraków wyrósł na stolicę polskiej myśli modernistycznej.
Pojęcia z MŁODEJ POLSKI:

DEKADENTYZM
Postawa, która cechuje irracjonalizm i pesymizm. Uznaje bezsensowność istniejacych form społecznych. Bezsilność jednostki ludzkiej prowadzi do charakterystycznego buntu artysty przeciw społeczeństwu, sztuka dla sztuki, wolna od celów społecznych i użytkowych. Postawa bierna - nirwana, postawa aktywna - krytyka filistra, ucieczka w poezję. Dekadentyzm objawiał się poczuciem grożšcej zewszad katastrofy i bezsensem istnienia, niewiara w wartość jakiejkolwiek idei, ogólna apatia i niechęcia do wszelkiego działania.

EKSPRESJONIZM
Wyeksponowanie zgrzytu i kontrastu, dysharmonii i sprzeczności. Celem sztuki jest odtworzenie własnych treści wewnętrznych, wyrażenie napięć duchowych, niepokoju, przerażenia i radości.

IMPRESJONIZM
Zadaniem sztuki jest przedstawienie przelotnych wrażeń, gdyż nie ma możliwości dotarcia do obiektywnej prawdy o rzeczywistości, a poznawanie świata ogranicza się do subiektywnych, przypadkowych odczuć napotkanych zjawisk; stad w obrazach impresjonistów świadome zacieranie konturów malowanych przedmiotów, stosowanie obok siebie jasnych barw, by wywołać wrażenie nieustajšcej zmienności; malowali oni znakomite, urokliwe pejzaże, przeniknięte jasnym światłem; szukali tematów dotad rzadko spotykanych w malarstwie, których dostarczała im ulica, kabarety i kawiarnie, gdzie tętniło życie naturalne i prawdziwe.
Auguste Renoir - "Moulin de la Galette"

W poezji charakterystyczna metoda kompozycji wiersza, zespół luźnych obrazów badź refleksji odzwierciedlajacych zmienne wrażenia twórcy, utrwalanie przelotnych wrażeń. Etap przeobrażenia pogladu naturalistycznego, artysta może utrwalić tylko swoje przelotne wrażenie, moment, bo świat jest zmienny.
Cechy:
- próba uchwycenia chwilowego wrażenia optycznego;
- subiektywizm;
- nowy warsztat malarski: 8 jasnych kolorów;
- eliminacja z obrazu jednolitej plamy;
- operowanie światłocieniem, grš świateł;
- nowa tematyka: miejska codzienność;
- wyjście w plener.
NABIŚCI
(franc. Les Nabis) - grupa artystów działających w Paryżu w latach 1888-1903; organizatorem jej był P. Serusier, członkami: M. Denis, E. Bernard, P. Ranson, F. Vallotton, P. Bonnard, E. Vuillard, J. Verkade,
J. Rippl-Rónai, K.X. Roussel, A. Maillol i G. Lacombe. Podstawą programu artystycznego nabistów była teoria neotradycjonalizmu, sformułowana przez M. Denisa. Nabiści głosili, że w dziele sztuki rzeczywistość ulega podwójnej deformacji: subiektywnej, wyrażającej osobiste przeżycia artysty i nadającej obrazowi znaczenia symboliczne, oraz obiektywnej, ujednolicającej prace wszystkich przedstawicieli kierunku w duchu dekoracyjnej syntezy; synteza ta miała służyć jednoznacznemu i zrozumiałemu przekazywaniu myśli
symbolizowanych przez lapidarnie ujęte przedmioty i postacie. Sztukę nabistów charakteryzuje dbałość o wartości formalne, preferowanie w tematyce kompozycji figuralnej, stłumiony koloryt i stosowanie płaskich plam barwnych, ograniczonych wyrazistym konturem. Zasługą grupy było dążenie do objęcia wszystkich dyscyplin plastycznych: malarstwa sztalugowego, ściennego, scenografii, grafiki, typografii, plakatu, witrażu, rzeźby, sztuki zdobniczej.Twórczość nabistów była typowym przejawem estetyzmu, symbolizmu i mistycyzmu
schyłku XIX wieku, wykazywała liczne związki z secesją: teorie grupy oddziaływały na rozwój sztuki XX w.

SECESJA
Awangardowy ruch artystyczny z lat 1895-1905, obejmujący głównie architekturę
wnętrz i sztukę użytkową oraz wytworzony przez nie styl ornamentacji;
wywodzi się z angielskiego ruchu "Arts and Crafts", założeń artystycznych
prerafaelitów,estetyzmu i dekadentyzmu, fin de siécle'u oraz z literatury
i malarstwa symbolizmu i modernizmu. Secesja była skierowana przeciw
akademizmowi, impresjonizmowi, a zwłaszcza historyzmowi i bezstylowości.
Jej głównym celem było dążenie do stworzenia
Casa Mila w Barcelonie, arch. Antonio Gaudi
syntetycznego stylu, a założeniem równość wszystkich dziedzin sztuki, przy czym naczelną rolę
przyznawano rzemiosłu artystycznemu (protest przeciwko tzw. Rewolucji przemysłowej). Charakterystycznymi cechami secesji było zamiłowanie do falistych i płynnych linii, ornament o formach abstrakcyjnych
i stylizowanych motywach roślinnych i zwierzęcych, pełne wyrafinowania swobodne układy kompozycyjne, najczęściej asymetryczne, dekoracyjność i płaszczyznowość, linearyzm oraz subtelna, jasna kolorystyka.

NEOKLASYCYZM
Odrzucenie modernistycznego poczucia wyobcowania jednostki, poczucia braku sensu i braku smaku życia, ponowne zaakceptowanie związków człowieka ze światem, naturą i społeczeństwem. Nawiązanie do klasycznej harmonii pojętej szeroko: jako harmonijna egzystencja człowieka akceptującego świat, pełnego witalizmu i optymizmu. Modernistycznemu rozwichrzeniu i brakowi rygorów, sympatii dla jaskrawego efektu, barokowemu przepychowi, łączeniu kontrastów zwolennicy neoklasycyzmu przeciwstawiali kult rygoru, harmonii, oszczędnego efektu i estetycznej jednorodności.

SYMBOLIZM
Rzeczywistość, która nas otacza, ma dwoistą naturę - składa się z materii i ducha; zadaniem sztuki powinno być odzwierciedlenie owej głębszej, duchowej, metafizycznej sfery ludzkiej egzystencji; świata duchów nie
można przedstawić przy pomocy środków stosowanych przez sztukę realistyczną, gdyż nie jest on jednoznaczny i sprecyzowany; to co nieuchwytne, niewyrażalne, bo rozgrywające się poza światem zmysłów, można próbować przedstawić przy pomocy języka symbolów, który dopuszcza możliwość wielu interpretacji.
"Biedny rybak" - Puvis de Chavannes

UTWORY MŁODO POLSKIE

• Kazimierz Przerwa Tetmajer „Koniec wieku XIX”
Jest to wierz w którym podmiot liryczny usiłuje odpowiedziec na pytanie o sensie ludzkiego życia. Na początku każdej zwrotki znajduje się pytanie. Podmiot liryczny ukazuje że człowiek żyjący w XX wieku jest zagubiony bezradny.
• „Nie wierzę w nic”
Podmiot liryczny ma postawę bierną, nie ma wartości którymi można było by się kierować. Podmiot liryczny przyjmuje postawę rezygnacji, zobojętnienia, odzwierciedla poczucie kryzysu wszelkich wartości podkreślając bezsensowność walki o jakiekolwiek ideały ,,Nie wierzę w nic, nie pragnę niczego na swiecie’’ Tetmajer próbuje znaleźć antidotum na bezsens ludzkiej egzystencji zainspirowany filozofią Schopenhauera szuka ukojenia w tradycji buddyzmu- chce osiągnąć stan nirwany

• „Hymn do Nirwany”
Wiersz ma charakter modlitwt, prośby skierowanej do Nirwany, ma charakter błagalny,formę litania. Ostatni wers przypomina modlitwę Ojcze Nasz. Podmiot liryczny pragnie ucieczki w niebyt w zapomnienie. Wypływa ono z obserwacji stosunków między ludzkich charakteryzujących się zakłamaniem, podłością, zawięścią

• „Evviva l’arte!’
Evviva larte znaczy – niech żyje sztuka. Celem jest wywyższenie sztuki.Sytuacja artysty w wierszu jest nast. Następująca: brakuje mu na chleb, jedynie duma i sława liczą się dla niego. Poeci w wierszu przyrównani są do jesiennych liści, uzależnieni od czynników zewnętrznych, są niepowtarzalni, dumni, liczy się dla nich tylko sława. Mają boski talent, często żyją w nędzy. Nie oddali by sławy za bogactwo. Artysta jest jednostką nieprzeciętną, nie zwraca uwagi na potrzeby materialne, gardzi filistrem czyli człowiekiem obojętnym na dobro ogólu, ograniczonym, małostkowym, nie mającym wyższych aspiracji.Artysta ukazany jest jako ktoś nieprzeciętny

• „Melodia mgieł nocnych”
Akcja rozgrywa się w nocy. Wiersz ma charakter dynamiczny świadczy o tym nagromadzenie czasownikow. Wystąpuje zabieg personifikacji czyli uosobnienia mgieł nocnych. Wiersz przedstawia impresjonistycznie górski pejzarz. Występuje zjawisko synestezji czyli łączenia sztuk.

• Z Tatr (Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej)
W wierszu wystąpują liczne określenia barw przyrodynp. Ciemnozielony las, srebrzysto turkusowa cisza. Występuje zabieg synestezji iimpresjonizmu.Zostaje uchwycone przelotne wrażenie dzięki promieniom słońca. Opis przyrody przechodzi w końcowej zwrotce w osobiste wyznanie. Przepaść wywołuje w podmiocie lirycznym odczucia smutku, lęku.. Człowiek jest bezradny wobec przyrody. Na uwagę zasługują środki art. wyrazu

• „Ja kiedy usta…”
jest to przykład liryki miłosnej.Autor przeciwstawia się dawnej, romantycznej konwencji pisania erotyków. Miłość dla poety nie jest uczuciem świętym i idealnym. Miłość jest chwilą szczęścia, odczuciem.Podmiot liryczny szuka chwilowego zapomnienia, ale ma świadomość, że nie może zatrzymać czasu

• Jan Kasprowicz Sonety z chałupy
Sonety z chałupy powstały w pierwszym okresie życia Kasprowicza tzw. Okresie wiejskim.. Występuje tu opis wsi: zhaty rzędem stoją, panują szare , ciemne kolory. Jest to opis realistyczny z elementami naturalistycznymi. Podmiot liryczny odwołuje się do własnych doświadczeń, można go utożsamić z Kasprowiczem. Życie na wsi jest smutne, przygnębiające. Te wspomnienia sprwaiają mu ból, on sam nie może sobie z tym poradzić. Kasprowicz wykożystuje sonet ale nadaje mu inny wyraz.

,,Sonet XV’’
Kasprowicz w sonecie przedstawia historię ubogiej wieśniaczki, która oddaje córki na służbę a sama wędrowała od wsi do wsi podejmując się różnych prac gospodarczych. Później musiała jednak ruszyć w świat na żebry. Kobieta zmarła w polu ,na ziemi ,która stanowiła dla niej największą wartość

,,Sonet XXXIX’’
Jest to historia wiejskiego chłopca.Był on wysiewany przez ludzi ponieważ czytal Wergiliusza. Udało mu się skonczyć szkołe i wyruszyć do stolicy.Rzadko pisał listy do rodziny, matka już go nigdy nie zobaczyła gdyż umarł na suchoty


Jest to tematyka typowa dla epoki pozytywizmu ( ukazanie warunków życia na wsi, niedola chłopca, niemożność kształcenia się. Sonety mają charakter narracyjny, sa pozbawione środków art.. wyr. Występuje położenie nacisku na czyjeś losy
● „Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach”
W utworze ukazany jest pejzaż tatrzańskiego krajobrazu. Występują symbole np. krzak dzikiej rózy to symbol piękna, młodości, siły, delikatności natomiast limba to symbol brzydoty, starości. Symbole przedstawiwnesą na zasadzie kontrastu. Występuje synestezja czyli łączenie sztuk, oraz impresjonizm – uchwycenie przelotnego wrażenia
,,Krzak dzikiej róży to cykl sonetów które powstały w drógim okresie życia Kasprowicza czyli w okresie młodopolskim

• „Dies Irae”
Wiersz powstał w okresie który został nazwany katastroficznym
,,Dies Irae’’- znaczy dzień gniewu. W utworze występuje odwołanie do końca świata, odwołanie do Biblii do ostatniej części ( Apokalipsy Św Jana). Występują paradoksy ( oksymorony)np. ogień krzepnie, blask ściemnieje. Dzień zagłady rozpoczynają odgłosy trąb, mają miejsca zjawiska niemożliwe, Świat obróci się w proch. Powodem takiego stanu są grzechy ludzkie. Podmiot liryczny wzywa o pomoc do cierpiącego Jezusa, gdyż on już raz umarł za grzechy ludzi. W utworze występują opisy przyrody. Jest ona pełna grozy i strachu. Występuja postacie biblijne takie jak Ewa- wcielenie żądzy i grzechu, Matka gwiazd i nieba. Adam- przedstawiona jako postać która zabrała z ogrodu nadludzkie winy. Eliosz i Enoch- to prorocy którzy z proroczymi księgami przyszlo obwieścić światu gniew Boga. Szatan- symbol grzechu. W wierszu Bóg przedstawiony jest jako bezlitosny Najwyższy Stwórca, jest surowy, nie przewiduje ziłowania. Podmiot liryczny przemawia w imieniu całej ludzkości, błaga o zmiłowanie ale też wyraża bunt przeciwko wyrokom boskim. Ludzie w wierszu miotaja się między sobą, ploną. Obrazy ukazane w wierszu dowodzą cierpienia ludzi


• ,,Ne ma tu nic szczególnego’’
Utwór ten powstał w ostatnim okresie twórczości Kasprowicza który nazywany jest okresem franciszkańskim.
Nic szczególnego to zwyczajny dom z ogródkiem, zmęczeni ludzie, ludzkie marzenia, tęsknoty, szum ptaków i lasu. Podmiot liryczny nie czuje potrzeby poznawania czegoś nowego. Należy umieć się cieszyć z tego co się ma

• Leopold Staff „Kowal”
Kowal to ktoś ciężko pracujący, wykówa coś z metalu. Podmiot liryczny kładzie na kowadło drogocenne kruśce, chce z nich wykłuć serce, ma ono być silne, dumne. Mężne, hartowne. Jego twór ma być niezniszczalny, doskonały; lecz akcie twórczym może ulec zniszczeniu ( może pęknąć). Jeżeli twórca zauważy że jego dzieło jest niedoskonałe sa je zniszczy. Podmiot liryczny dochodzi do wniosku że niedoskonały twór nie może istniez. Jeżeli serce ma być słabe to lepiej żeby nie istniało. Podmiot liryczny sam podejmuje dzieło tworzenia. W wierszu jest widoczny wpływ filozofii Nitzschego. Głosił on teorię człowieka silnego, nie poddającego się przeciwnością losu. Każdy jest kowalem własnego losu, każdy powinien sobie ,,wykówać'’ własne serce.


• „Deszcz Jesienny”
W wierszu ukazane są marzenia które nie znalazły swojego ziszczenia odziane w łachmany czarnej żałoby, dominuje szarość. Występuje zabieg personifikacji zmierzają do grobu. Do kresu. Deszcz jesienny tworzy przykłady ludzkiej niedoli: ktoś zmarł z powodu braku pomocy innych,dzieci spaliły się w pożarze, komuś pękło serce( ktoś stracił chęć życia , ktoś został skrzywdzony) Padający deszcz stwarza sytuację liryczną, tworzy nastrój

• „Sonet szalony”
W tym sonecie ukazana jest postawa wolności.
W części I ukazany jest opis wędrowca , włóczęgi zdanego na kaprys przyrody, nie kieruje się wartościami, jest swobodny. ,,Zgubił mądrość i jest z tego powodu szczęśliwy, ukradł nadzieję która nadaje mu sens życia. Taka postawa gwarantuje wolność nie jest skrępowany

• „Przedśpiew”
W wierszu widoczny jest wpływ filozofii klasycznej. Mimo tego że podmiot liryczny doznał w życiu wielu cierpień, niepowodzeń, bólu głosi pochwałe życia jest życiowym optymistom.Pofmiot liryczny zaznał w swoim życiu wszelkie negatywne doświadczenia jednak głosi on pochwałę życia. Opisuje rzeczy, które zobaczył. Nic co ludzkie nie jest mu obce.Podmiot liryczny nawiązuje do maksymy Terencjusza czyli do romantycznego humanizmu.Głosi pochwałe życia i zachowanie równowagi wewnętrznej ( postawa stoicka). Podmiot liryczny opiera się na własnych doświadczeniach, doznaniach.

• Stanisław Wyspiański „Wesele”
Wesele dotyczy autentycznego wydarzenia Rydla z chłopką Jadwigą. Mikołajczykówną Wesele Rydla odbyło się w domu tetmajera . Pod osobami występującymi w dramacie kryją się autentyczne postacie. INTELIGENCJA: Pan młody to Lucjan Rydel, dziennikarz- Rudolf Starzewski, Poeta- Kazimierz Przerwa Tetmajer , Gospodarz- Włodzimierz Tetmajer ożeniony z Anną Mikołajczykówną, Radczyni – Jadwiga Domańska, Haneczka- siostra Rydla, Nos – postać łącząca cechy dwóch krakowskich malarzy. PRZEDSTAWICIELE WSI: Panna młoda – Jadwiga, Czepiec- Błażej Czepiec, Gospodyni – Anna Mikołajczykówna. Akt I jest realistyczny ukazuje rozmowy prowadzone między weselnikami. Akt II pojawiają się osoby dramatu ( zjawy) mają charakter symboliczny i wizyjny. Akt III to akt symboliczno – wizyjny. Chata w której odbywa się wesele jest symbolem tradycji, polskości. Na weselu spotykają się 2 grupy społeczne ich bratanie jest pozorne. Dziennikarz z lekcewarzeniem odnosi się do czepca, czuje swoją wyższość, chłopi powinni się interesować wsią. Pobyt na wsi traktują jako wypoczynek. Obydwie grupy stanowią wielką siłę. Gospodarz mówi o chłopach ,,A bo chłop i ma coś coś z Piasta (...) Chłop potęgą jest i basta’’. Rachel jest pośredniczką między światem żywym a fantastycznym. Zaprasza przedewszystkim chochoła.. Zjawia się również Widmo , pod jego postacią kryje się dawny narzeczony Marysi który zmarł. Wesele siostry przypomina jej, że i ona miała być żoną jnteligenta. Tęskni za niespełnioną milością, za dawnym kochankiem. ( Aluzja do romantyczności Józia i karusi. Stańczyk – to nadworny błazen Jagiellonów. Jest symbolem patriotyzmu i troski o losy ojczyzny. Daje dziennikarzowi kaduceusz ( symbol władzy). Rycerz jest symbolem tęsknoty do wszelkich czynów, do wyzwolenia się ze słabości. Jest pełen smutku i tęsknoty. W głębi duszy marzy o wielkich czynach, uniesieniach. Hetman zarzuca panu młodemu bratanie się z chłopstwem, zdrade własnej grupy. ,,Czepiłeś się chamskiej dziewki’’. Upiór to Jakub Szela przywódca powstania chłopskiego. Chłopi wyrżneli szlachte. Dziad żyje w przekonaniu, że nie może być mowy o braterstwie panów i chłopów, dawne krzywdy nie zostały zapomniane Wernychora to legendarny kozak który schodzi do izby z obrazu Matejki. Jest zapowiedzią powstania, na jego przywódcę wybiera Gospodarza, który na zna władzy otrzymuje złoyt róg, ma wzywać naród do walki. Koń Wrrnychory gubi złotą podkowę symbol szczęścia i dobrobytu, Gospodyni zamyka ją w skrzyni uniemożliwiająć jej działanie. Złoty róg symbol walki narodowo wyzwoleńczej , wszelkiego dobra, spełnienia nadzieji zostaje przekazany Jaśkowi który go gubi,, Miałeś chamie złoty róg, miałeś chamie czapkę z piór, czapkę wicher niesie, róg huka po lesie ostał ci się ino sznur Róża jest symbolem czegoś pięknego, wrażliwości namiętności, nadzieji. Chochoł- przyszła nadzieja, odrodzenie, przyszła walka.
Wyspiański krytycznie ocenia społeczeństwo. Występuje synestezja – łączenie sztuk ( muzyka, słowo, plastyka). Wymowa utworu jest pesymistyczna. Wyspiański negatywnie ocenia społeczeństwo zarzuca mu nieuświadomienie, nieodpowiedzialność, ma jednak nadzieję, że nadejdzie kiedyś taki dzień kiedy Polacy się zjednoczą i wspólnie upomną się o niepodległość. Symbolizuje to chochoł, ukryta w nim róża. Wyspiański krytykuje zjawisko chłopomanii.
Adam Asnyk (1838-1897)Poeta i dramatopisarz; brał udział w powstaniu 1863 r. (członek radykalnego "rządu wrześniowego"). Od 1870 r osiadł na stałe w Krakowie (od 1884 r. członek Rady Miejskiej). Był związany z obozem galicyjskich demokratów, w latach 1882-94 był redaktorem "Nowej Reformy", posłem na sejm galicyjski (członkiem tzw. klubu lewicy). W 1891 r był inicjatorem i prezesem Tow. Szkoły Ludowej.



na sciadze sa pojecia młodopolskie i sonety