Germanizacja to proces niemczenia jakiemu była poddawana m.in. Polska ludność zamieszkująca tereny włączone w granice państwa niemieckiego, Pomorze Zachodnie, Dolny Śląsk, Warmia i Mazury, w XIX w. proces ten nasilił się na terenach zaboru pruskiego, w Wielkopolsce, Pomorzu Gdańskim, Górnym Śląsku.
Germanizacja oznaczała niemczenie nazw miejscowych, imion i nazwisk ludzi, wprowadzanie do urzędów i kościoła języka niemieckiego, zakaz używania języka ojczystego, wywłaszczenie właścicieli ziemskich, stosowanie represji wobec osób nie poddających się germanizacji. Ostatnia faza germanizacji wystąpiła w czasie II wojny światowej.
Kulturkampf
W 1871 roku dochodzi do zjednoczenia Niemiec. Kanclerzem został Otto von Bismarck, który uważał, że na drodze do wyniszczenia polskiej kultury, według niego zagrażającej Niemcom, stoi Kościół katolicki. Jego głównym celem stało się podporządkowanie Kościoła władzom świeckim. Doszło nawet do zerwania stosunków dyplomatycznych z Watykanem po wydaleniu jezuitów z Niemiec.
Lata osiemdziesiąte XIX wieku to tzw. "kulturkampf", czyli "walka o kulturę". Na ziemiach polskich kulturkampf łączył się z polityką germanizacji, choć doszło również do znacznego zaognienia stosunków, kiedy władze niemieckie aresztowały arcybiskupa Mieczysława Ledóchowskiego. Opór katolików w Niemczech (jak i również w zaborze pruskim) był tak duży, że Bismarck musiał zrezygnować ze swych planów.
Związek Dla Popierania Niemczyzny Na Kresach Wschodnich (HAKATA - skrót utworzony od nazwisk założycieli - Ferdynanda von Hansemanna, Hermanna Kennemanna i Henryka von Tiedemanna) była nacjonalistyczną organizacją utworzoną w 1894, która miała swoją siedzibę w Poznaniu, a dwa lata później przeniosła się do Berlina. Jej głównym celem było szerzenie nienawiści do Polaków (m.in. wydawała czasopismo "Die Ostmark"), usuwanie języka polskiego ze szkół i urzędów, wspieranie działania niemieckiego rządu w stosunku do Polaków mieszkających w zaborze pruskim.
W 1904 weszła w życie wymierzona w Polaków ustawa budowlana o osadnictwie (bez zgody władz niemieckich nie wolno było budować stałych budynków - zgody takiej odmawiano Polakom m.in Michałowi Drzymale).
W 1908 r. niemiecki parlament przegłosował ustawę (tzw. "ustawa kagańcowa"), która w pkt. 12 zakazywała używania na spotkaniach języka polskiego w miejscowościach, w których znajdowało się mniej niż 60% Polaków. W tym samym roku na terenie Wielkopolski rozpoczęła działania Komisja Kolonizacyjna. Jej zadaniem było wykupywanie ziemi od Polaków, a następnie sprzedawanie jej po niskich cenach Niemcom. Miała służyć zakładaniu nowych wsi niemieckich w Wielkopolsce, a więc i wypieraniu Polaków tam mieszkających. Mimo ogromnych pieniędzy wyłożonych na ten cel przez Niemców nie odniosło to sukcesu, gdyż mieszkańcy Rzeszy niezbyt chętnie przeprowadzali się na wschód. Widząc małą skuteczność działania Komisji Kolonizacyjnej, wprowadzono w 1908 roku nakaz wykupywania ziemi od Polaków. Protesty Niemców jednak w znaczny sposób ograniczyły taką politykę. W 1885 roku wprowadzono tzw. "rugi pruskie", czyli kolejną ustawę mającą zmniejszyć liczbę Polaków mieszkających w Wielkopolsce. Za pomocą "rug pruskich" władze chciały wysiedlić około 25 tysięcy Polaków z terenów zaboru pruskiego. Między innymi tymi sposobami Niemcy dążyli do sprawienia, by Wielkopolska była bardziej niemiecka niż polska, co w konsekwencji im się oczywiście nie udało, mimo istniejących do dzisiejszego dnia pozostałości po obecności na tych terenach Niemców.
Gospodarka w czasach Germanizacji
Polacy z zaboru niemieckiego wiedzieli, że aby przetrwać tak trudne czasy, muszą nauczyć się doskonałej organizacji i nowoczesnego gospodarowania. Rozwój ziem polskich zaboru pruskiego ukierunkował się inaczej niż w innych miejscach. W Górnym Śląsku powstał wielki przemysł (głównie górnictwo węglowe i hutnictwo żelaza). Na obszarach Wielkopolski i Pomorza zaczęło rozwijać się rolnictwo, powstawały folwarki ziemiańskie, zamożne gospodarstwa chłopskie a także przeprowadzono uwłaszczenia korzystne dla zamożnych chłopów. Jednak nadal największą grupę stanowili bezrobotni pracujący jako robotnicy rolni na polach bogatych chłopów. Ziemie Polskie służyły Niemcom głównie jako spichlerz gdyż na zachodzie było duże zapotrzebowanie na plony rolne. Na polu rozpowszechniono używanie nawozów sztucznych oraz nowych maszyn (np.: pługi parowe).
W związku z większą „produkcją” plonów rolnych wzrosło zapotrzebowanie na gorzelnie, młyny, cukrownie czy też zabudowania gospodarcze. Zaczęto je tworzyć w miastach i czasem na wsiach. Na Pomorzu, Śląsku oraz Wielkopolsce murowane budowle z dachówką stanowczo wyparły gliniane chałupy ze strzechą na dachu. W związku z powyżej opisanymi zmianami utworzono również lepsze drogi, z których niektóre zostały utwardzone. Rozszerzyła się również sieć komunikacyjna, ziemie pod panowaniem Pruskim o wiele wyprzedzały inne tereny pod względem gęstości sieci kolejowej.
Walka z zaborem Pruskim, czyli jak być Polakiem bez Polski
Mimo zakazanej nauki w języku polskim, wielu nauczycieli pochodzenia polskiego uczyło prywatnie w swoich domach. Powstało w tych czasach Towarzystwo Oświaty Ludowej oraz Towarzystwo Czytelni Ludowej. Miały one za zadanie szerzenie oświaty wśród polskiej ludności, zakładanie bibliotek i czytelni oraz organizowanie odczytów. Życie społeczne i kulturalne rozwijało się na ziemiach polskich jedynie dzięki organizacjom społecznym, gospodarczym oraz kulturalnym. Na terenach częściej zabudowanych takich jak miasta, miasteczka i wsie tworzono chóry polskie, towarzystwa rzemieślnicze (przemysłowe) oraz organizacje rolnicze. Młodzież tworzyła liczne koła zainteresowań, podczas których poszerzała swoją wiedze na temat Polski. Utworzono Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” gdzie dzieci mogły uprawiać sport oraz wiele drużyn harcerskich nazywanych skautingiem. Drużyny te organizowały rocznice historyczne mimo wielu sprzeciwów władz Pruskiego zaboru. W latach 80-tych XIX w. w Poznaniu otwarto Teatr Polski, którego główna działalność odbywała się na Bazarze. W walce przeciwko germanizacji brali udział wszyscy poczuwający się polakami obywatele. Szczególną rolę pełniło duchowieństwo, które było nie tylko przewodnikami, ale również podejmowało działania nie związane z duchowieństwem. Wielu księży, m.in. August Szamarzewski, Piotr Wawrzyniak i Stanisław Adamski, organizowało spółki zarobkowe i gospodarcze oraz banki ludowe, poprzez które polscy rolnicy mogli zaciągać kredyty na działalność gospodarczą. Robiono wszystko żeby ziemie Polski nie weszły w pełni pod ręce zaborcy.
Niemcom wydawało się, że germanizacja nie tylko przebiegnie szybko, ale i bez ograniczeń oraz wewnętrznych trudności. Pomylili się i to bardzo. Nie ulega wątpliwości, że zaborca nie docenił Polaka. To nasz duch patriotyzmu, miłość do ojczyzny oraz mądra polityka przywódców i autorytetów, w tym Kościoła katolickiego, pozwoliły przetrwać trudne czasy zaborów. I pomimo szykan, trudności oraz nierzadko przelanej krwi, bój ten wygraliśmy i w 1918 roku odzyskaliśmy długo upragnioną niepodległość.
