Historia - XVI - VII

Zygmunt III Waza (1566 ? 1632) ? król Szwecji i Polski. Wnuk Zygmunta Starego. Urodził się w więzieniu sztokholmskiego zamku, do którego wtrącił jego rodziców król szwedzki Eryk XIV. Był mecenasem sztuki. Sam zajmował się muzyka malarstwem, złotnictwem. Zygmunt III Waza krytykowana za cudzoziemskie stroje i otaczanie się cudzoziemcami oraz zamiłowaniem do alchemii i nieznanych w Polsce rozgrywek w piłkę nożną.

Jan Karol Chodkiewicz (1560 ? 1621) ? hetman wielki litewski, naczelny dowódca w wojnach za Szwecja, Rosją i Turcją. Przyczynił się do zwycięstwa nad rokoszanami pod Guzowem(1607). Zmarł podczas wyprawy chocimskiej na Turkom.

Stanisław Żółkiewski91547 lub 1550 ? 1620) ? hetman wielki litewski koronny. Walczył z rokoszanami pod Guzowem. Pokonał wojska rosyjskie pod Kłuszynem i zajął Moskwie. Zginał w bitwie z Turkami pod Cecorą.

Sułtan Sulejman II Wspaniały(1495 ? 1566) ? twórca potęgi państwa tureckiego w XVI w.

Jan II Kazimierz ? król Polski w latach 1648 ? 1668, jezuita, kardynał. Za jego panowania kraj popadł w ruinę na skutek wojny z Kozakami, Rosją, Tatarami, Węgrami, Brandenburgią i Szwecją. Po nieudanych próbach przeprowadzenia reform abdykował, czyli zrzekł się korony i wyjechał do Francji.

Bohdan Chmielnicki ? (1595 ? 1657) ? ataman kozacki, pisarz wojska zaporoskiego. Utalentowany i skuteczny polityk, żołnierz i wódz. Zorganizował największe powstanie kozackie, które doprowadziło odłączenia części Ukrainy od Rzeczpospolitej.

Augustyn Kordecki (1603 ? 16730 ? przeor klasztoru paulinów na jasnej Górze. W czasie najazdu szwedzkiego ukrył cudowny obraz, a w kaplicy umieścił jego kopię. Mimo silnych ataków wroga nie poddał klasztoru.

Stefan Czarniecki (1599 ? 1665) - hetman korony, wybitny wódz, uczestnik wojen ze Szwecją, Moskwą i walk z Chmielnickim. W tradycji narodowej zapisał się jako wzór dowódcy i żołnierza.

Maria Kazimiera, Marysieńka (1641 ? 1716) ? królowa polska, dwórka królowej francuskiej. Przyczyniła się do wyniesienia swego męża Jana III Sobieskiego na tron. Mąż darzył ja wielkim uczuciem, co świadczą pisane do królowej listy.

Jan III Sobieski (1629 ? 1696) ? hetman wielki koronny, król Polski w latach 1674 ? 1696. Uczestnik walk z Kozakami, Tatarami, Moskwą, Turcją i Szwecją. Rozgromił wojska tureckie pod Wiedniem (1683), zawarł pokój wieczysty z Rosją (1686)

Armand Richelieu (1585 ? 1642) ? polityk kardynał. Twórca potęgi ówczesnej Francji; popierał rozwój handlu, usprawnił system podatkowy. Założył w 1635r. Akademię Francuzką; był mecenasem sztuki.

Ludwik XIV (1638 ? 1715) ? król Francji. Faktycznie rządy objął w 1661r. Jego polityka rozwoje gospodarczego doprowadziła Francje do rozkwitu. Po 72 latach panowania przekazał tron swemu prawnukowi ? Ludwikowi XV.

Jean Baptiste Colbert (1619 ? 16830) ? generalny kontroler finansów, minister marynarki. Kierował całą administracją francuską z wyjątkiem spraw zagranicznych i wojny.

Przyczyny wojen ze Szwecją:
? Walka o tron szwedzki
? Spór o Estonie przekazaną Polsce w pactach conventach
? Walka o panowanie nad Bałtykiem (o dominium Maris Baltiei)

Dymitriady ? okres w historii na początku XVII w., kiedy w Polsce pojawiają się Dymitrzy Samozwańcy i wojska Polskie zorganizowały wyprawę zbrojną na Moskwę. Interwencję polsko ? rosyjską kończy pokój w Polanowie w 1634r.

Przyczyny wybuchu powstania Chmielnickiego
? Mniejsze liczby Kozaków Rejestrowych
? Konflikty narodowościowe i religijne na Ukrainie
? Osobiste krzywdy Chmielnickiego.
Ataman ? kozacy na czas wojny wybierali go.
Siczam ? warowne obozy kozaków.
Przyczyny wojen z Turcją w XVII w.
? Spór o Mołdawie i Wołoszczyznę
? Wzajemne napady kozaków i tatarów
? Spalenie Warny przez kozaków w 1620r.

Przebiegł walk w I poł. XVII w.
? Bitwa pod Cecorą w 1620r. ? hetman Stanisław Żółkiewicza
? Bitwa pod Chojnicami w 1621r. ? zwycięstwo hetmana Jana Karola Chodkiewicza

Znaczenie odsieczy wiedeńskiej 12 września 1683r.
? Bitwa była wspaniałym zwycięstwem militarnym nad Turcją

Barok ? epoka w kulturze europejskiej obejmująca koniec XVI w. i XVII w.
Cechy charakterystyczne baroku
? Monumentalizm
? Przepych
? Bogactwo barw
? Światłocień
? Nienaturalne postacie o patetycznych pozach
? Tematyka z biblii, mitologii, historii i życia codziennego
? Na tyłach pałacu rozciągał się ogród ? bogata, geometryczna kompozycja, zbudowana ze szpalerów (zielone ?ściany?), zaciszna gabinety miejsca do posiedzeń, partery ? wzorzyste kwietniki. W ogrodach były fontanny z kaskadami. Zakładano altanki, groty, mostki nad strumykami. Wzdłuż alei lub pośrodku ogrodu stały cna cokołach rzeźby, wyobrażające zwykle postawcie z mitologii.
? Kościoły na planie krzyża łacińskiego i posiadały kopułę na skrzyżowaniu naw. Wnętrze kościół ozdobione były rzeźbami np.: (putta ?aniołki)
? Narodził się we Włoszech
? Wykształciły się nowe formy teatralne: pantomima i opera
? Poeci Racine, Molier, Lope de Vegi.
? Poetami polskimi byli Wacław Potocki, Wespazjan Kochowski i Jan Andrzej Morsztyn.

Najpiękniejsze zabytki barokowe w Polsce
? Pałac w Wilanowie
? Kościół św. Piotra i Pawła w Krakowie
? Kościół jezuicki w Poznaniu
? Pałace magnackie w Łańcucie i Nieborowie
? Ołtarz i organy w kościele w Uniejowie
Sarmatyzm
? Sposób myślenia Polskiej szlachty, która wierzyła, że pochodzi od starożytnego ludu sarmatów.
? Portret trumienny ? podobizna zmarłego malowana farba olejna na blasze. Portrety takie umieszczano u wezgłowia trumny, a po pogrzebie zawieszano w kościele lub krypcie kaplicy cmentarnej.
? Szlachcic wyróżniał strojem z charakterystycznym żupanem, kontuszem, pasem i szablą.

Monarchia absolutna ? państwo z silną władzą królewską niepodlegającą żadnej kontroli. Król skupiał Władzie wykonawcza, ustawodawczą i sądowniczą. Monarcha absolutna we Francji był wzorem dla innych państw Europy np. Rosja i Prusy.

Polityka gospodarcza ministra Kolberta (merkontynizm) we Francji
? Kierowanie gospodarką tak, aby jak najwięcej pieniędzy zostawało w kraju,
? Rozwój handlu za morskiego i przywóz surowców z koloni
? Wysokie cła na granicach
? Rozwój manufaktur
Ludwik XIV zwany ?Królem Słonce? w Paryżu pod jego patronatem działały trzy akademie naukowe: w jednej o rozwój języka, drugiej zajmowano się naukami przyrodniczymi, a trzecia historią

Dwór Ludwika XIV był najważniejszym ośrodkiem życia kulturalnego w Europie. Związani z nim byli wybitni literaci i kompozytorzy tacy jak Molier czy Jean Baptiste. Na potrzeby dworu projektowana także wspaniałe stroje. Wykonywano z najdroższych materiałów zdobionych złotem. Do powszechnego użytku, także wśród mężczyzn, weszły duże i nienaturalne peruki. Francuzką modę naśladowana niemal w całej Europie.

Monarchia parlamentarna ? państwo, gdzie obok króla władze sprawuje parlament ta forma ustroju ukształtowała się w Anglii w XVII w.

Nuncjusz ? (łac. Nuntius ? posłaniec) ? przedstawiciel papieża na dworze królewskim, książęcym lub cesarskim.
Bojar (ros. Bojarin) ? wielki właściciel ziemi na Rusi i Wołoszczyźnie. Na Litwie i Białorusi bojarami nazywano ludności otrzymująca ziemię za pełnienie służby wojskowej.

Husaria ? najsłynniejszy odział wojska w dawnej Rzeczypospolitej była ciężkozbrojna jazda ? husaria. Przez 200 lat stanowiła ona główna siłę wojsk polskich. Przegrała tylko dwie bitwy głównie z powodu niewłaściwego dowodzenia. Strój husarza składał się z e skrzydeł przyczepianych do siodła albo do zbroi, kopia miała ponad 5m. długości, szabla husarska była główna bronią, koncerz szpikulec o długości ponad 1,5 m., pistolety, zbroja składała się z pancerza, hełmu ? szyszaka, naramienników i nakolanników

Kozacy zaporoscy ? pochodzili z różnych grup społecznych i różnych narodowości.
Szabla ? w XVII w. broń ta wyparła miecz, od którego była lżejsza i poręczniejsza, zwłaszcza w walce konnej. Od innych broni białych odróżniała ją krzywizna ostrza.
Rokosz ? bunt szlachty przeciwko królowi

Daty
1606r. ? rokosz zebrzydowskiego pod Guzowem. Na czele szlachty stanął wojewoda krakowski, Mikołaj Zebrzydowski.

1600r. ? Zygmunt III Waza ogłosił inkorporację do Polski szwedzkiej części Inflant, czym doprowadził do wybuchu wojny polsko ? szwedzkiej. Konflikt ten trwał ponad pół wieku.

1605r. ? polka husaria pod wodza Jana Karola Chodkiewicza rozgromiła Szwedów pod Kircholmem w Inflantach

1627r. ? bitwa morska pod Oliwą Polska pod dowództwem
Arenta Dickmanna rozgromiła potężną flotę Szwedzką.
1629r. ? bitwa pod Trzcianą zwycięstwo hetmana Stanisława Koniecpolskiego nad Szwecją.

1629r. ? rozejm w Nowy Targu przedłużony w Sztumskiej Wsi (1635r.), Szwedzi zatrzymują inflanty, opuszczają porty pruskie i przestają pobierać cło z handlu Gdańskiego.

1655r. ? 1660r. ? ?potop Szwedzki?

1655r. ? latem Szwecja armia pod wodzą Karola Gustawa wkroczyła na Litwę i do Wielkopolski. Najeźdźcy w pół roku opanowali cały kraj. Kapitulacja wojsk Polskich pod Ujściem, dobrowolne poddanie się szlachty polskiej pod opiekę króla Szwedzkiego w Kiejdanach. Bohaterska obrona Jasnej Góry przez księdza Augustyna Kordeckiego.

1656r. ? zwycięstwo Stefana Czarnieckiego pod Warką w wyzwolenie Warszawy.

1657r. ? Jan Kazimierz podpisał z elektorem brandenburskim traktaty welawsko ? bydgoskie, Prusy uniezależniły się od polski

1660r. ? Pokój w Oliwie. Król Jan Kazimierz rzekł się pretensji do tronu szwedzkiego.

1610r. ? po zwycięstwie polskiej jazdy dowodzonej przez hetmana Stanisława
Żółkiewskiego pod Kłuszynem, Polscy zajęli Moskwę.

1612r. ? rosyjscy bojarze wyparli polskie wojska z Kremla.

1634r. ? wieloletnie walki zakończył pokój podpisany w Polanowie. Polska zyskała na wschodzie ogromne przestrzenie Smoleńszczyzny, ziemi czernihowskiej i siewierskiej.

1648r. ? powstanie Chmielnickiego. Na czele wojsk kozackich stanął zdolny i ambitny Bohdan Chmielnicki. Chciał uniezależnić Zaporoże od Rzeczpospolitej. W kolejnych bitwach pod Korsuniem, Żółtymi Wodami i Piławcami, dowodząc coraz liczniejszą armią kozacką, rozgromił regularne oddziały polskie i wojska magnackie.

1651r. ? trzydniowa bitwa pod Beresteczkiem powstrzymała kozacki pochód w głąb Rzeczpospolitej. Armia polska, dowodzona prymy króla Jana Kazimierza oraz wojewodę ruskiego Jeremiego Wisniowieckiego, pokonała połączone wojska kozacko ? tatarskie.

1654r. ? w Perejasławiu zawarto porozumienie rosyjsko ? kozackie, car wcielił ziemie ukraińskie do Rosji.

1667r. ? rozejm w Andruszowie o panowanie na Ukrainie.

1686r. ? ostateczny ? niekorzystny dla Polski wieczysty pokój, na mocy, którego
Ukraina została podzielona. Ziemie leżące po wschodniej stronie Dniepru przypadły Rosji, zaś po zachodniej stronie pozostały przy Rzeczpospolitej.

1620r. ? wybuch wojny polsko ? tureckiej. W bitwie pod Cecorą wojska polskie, dowodzone przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego, zostały jednak rozbite.

1621r. ? bohaterska obrona twierdzy Chocim, prowadzona przez Jana Karola Chodkiewicza, udaremniła dalszy marsz wojsk tureckich w głąb Rzeczpospolitej.

1672r. ? potężna armia turecka pod władzą sułtana Mehmed IV przekroczyła granicę południową Rzeczpospolitej. Po oblężeniu główną polska twierdza w tym rejonie ? Kamieniec Podolski, poddał się. Rzeczpospolita podpisała z Turcja upokarzający pokój w Buchaczu. Polska oddała województwa: podolskie, bracławskie, i południowa część kijowskiego oraz zobowiązała się płacić Turcji coroczna daninie.

1673r. ? bitwa pod Chocimiem udało się hetmanowi Janowi Sobieskiemu pokonać Turków. Jednak nie udało się odzyskać utraconych ziem.

1674r. ? podczas elekcji szlachta wybrała królem doświadczonego dowódcę hetmana Jana Sobieskiego.

1683r. ? rankiem 12 września pod Wiedniem rozegrała się decydująca bitwa przeciw Turkom. Turcy uciekli w popłochu. Wielkie zwycięstwo nie przyniosło utraconych ziem Polsce.

1699r. ? pokój w Karłowicach pozwolił ponownie przyłączyć do polski utracone ziemie w 1672r.

1658r. ? wypędzenie arian