Amonity

Bezkręgowce to jednostka systematyczna, grupująca zwierzęta wielokomórkowe nie mające szkieletu wewnętrznego w postaci kręgosłupa. Mianem tym tradycyjnie określa się wszystkie zwierzęta "stojące na niższym poziomie ewolucyjnym" od kręgowców, a więc m.in. mięczaki, skorupiaki, owady. Należy jednak jeszcze raz podkreślić, że jest sztuczna i grupując zupełnie odmienne od siebie zwierzęta, sugeruje wspólne korzenie ewolucyjne.

Głowonogi to grupa bezkręgowców należących do gromady morskich mięczaków. Jest to najmłodsza i najwyżej uorganizowana grupa mięczaków. Głowonogi przez wielu badaczy uważane są za najinteligentniejsze bezkręgowce.

Amonity to podgromada głowonogów, które wymarły ponad 70 milionów lat przed pojawieniem się człowieka. Zamieszkiwały liczne środowiska morskie od dewonu do końca kredy. Stanowiły najliczniejszą i najbardziej zróżnicowaną grupę muszlowatych z tego rodzaju. W ciągu wielu milionów lat przeszły liczne przemiany. Oznaką ich wcześniejszego rozpowszechnienia jest ogromna liczba skamieniałości. Ze wzglądu na niespotykane u innych zwierząt bogactwo gatunku naukowcy używają amonitów do określenia wieku geologicznego.

Miękkie ciała amonitów nie zachowały się w stanie kopalnym, ale słona woda znakomicie zakonserwowała wapienne skorupy nim pogrążyły się w osadach morskiego dna. Spotyka się je najczęściej w skałach zalegających przez miliony lat w strefie mórz otwartych i niezbyt głębokich. Prawdopodobnie głębokość od kilkudziesięciu do kilkuset metrów była dla nich szczególnie sprzyjającym środowiskiem. Rozwijały się tam najbujniej, a w pobliżu dna mogły znaleźć pokarm. Na tej głębokości osadzają się wapienie i tworzą się łupki, dla których amonit jest skamieniałością charakterystyczną. Pozostałości amonitów są także na lądzie, wszędzie tam gdzie kiedyś szumiało morze. W wielu z nich: wapieniach, marglach lub iłach można natrafić na charakterystyczne odlewy, odciski bądź skręcone skorupy. Przypominają one duże muszle ślimaków, różnią się one jednak skręceniem w jednej płaszczyźnie oraz bardziej urozmaiconą ornamentacją czyli urzeźbieniem.

Ta charakterystyczna budowa skorupy przyczyniła się do nazwy. XVIII-wieczni uczeni europejscy zaobserwowali łudzące podobieństwo miedzy nią a baranimi rogami. Ponieważ starożytni Egipcjanie przedstawiali swojego boga Amona z łbem baranim badacze nazwali muszlę ?rogami Amona?. Od nich później wzięła się nazwa ?amonity?.

Skorupy amonitów zbudowane są z węglanu wapniowego, układającego się w dwóch warstwach: zewnętrznej, złożonych z krystalicznych ziaren, i wewnętrznej, w której blaszki kalcytowe tworzyły lśniące warstewki. Czasem muszle posiadały kolce, czasem urzeźbienie miało kształt guzków, wzgórków, linii lub była to kombinacja wszystkich rodzajów. Amonity pierwotne miały na ogół płaskie urzeźbienie, a te późniejsze zdobiła o wiele bogatsza ornamentacja.

Największe znane amonity pochodzą z kredy i osiągają 2 metry średnicy. Ponieważ te okazy zachowały się z ułamaną komorą mieszkalną, to szacuje się, że ich rzeczywista średnica mogła sięgać około 2,5 metra. Jednak ogromna większość dorosłych miała kilka - kilkanaście centymetrów średnicy. U niektórych rodzajów udokumentowano dużą różnicę wielkości muszli między płciami. Przyjmuje się, że większe były samice, gdyż potrzebowały przestrzeni do rozwoju jaj.

Poza urzeźbieniem, amonity różniły się od ślimaków i innych głowonogów ułożeniem ciała wewnątrz muszli. Komórki ciała amonitów wydzielały węglan wapniowy, dzięki czemu następował przyrost muszli wraz ze wzrostem zwierzęcia. W opuszczanych przez nie komorach tworzyły się przegrody, rozmieszczone w równych odstępach. Dlatego skorupa amonita składała się z podzielonych na komory części początkowej oraz końcowej wypełnionej ciałem. Tylna część ciała była na stałe przytwierdzona do komory początkowej tkankami z naczyniami krwionośnymi nazywanymi syfonem. Syfon umożliwiał fizjologiczny kontakt ciała z opuszczonymi komorami. Ostatnią z opuszczonych komórek wypełniał gaz, który pełnił ważną funkcję gdyż zwiększał wyporność muszli, dzięki czemu zwierzę mogło zmieniać głębokość w wodzie.

Odpowiednikiem umięśnionej nogi ślimaków był u amonitów aparat ssąco-kroczący. Z tylnego odcinka nogi rozwinęły się dwie płaty zrośnięte u ujścia jamy skrzelowej, którą nazywamy lejkiem. Przez lejek amonity wciągały lub wypychały wodę z jamy skrzelowej. Powstający w ten sposób odrzut umożliwiał im pływanie. Przedni odcinek nogi został zmodyfikowany w przednie ramion, przydatne podczas pełzania i przyczepiania się do podłoża.

Pierwsze amonity pojawiły się na przełomie syluru i dewonu. Prawdopodobnie ich przodkiem był prosty głowonóg Bactriles, który pojawił się w dolnym dewonie. Trudno to jednoznacznie ustalić, ponieważ skały owych dawnych okresów, kiedy rozpoczęły się dzieje amonitów, są na ogół ubogie w szczątki organizmów.

Amonity były mięsożercami, odżywiającymi się wszystkimi wolno poruszającymi się bezkręgowcami, w tym także amonitowatymi.

Wymarły w czasie wielkiego wymierania na granicy kreda/paleogen w wyniku katastrofalnych zmian środowiska wywołanych przypuszczalnie upadkiem meteorytu. Kilka gatunków żyjących w Europie na początku paleogenu opisano w 2005 roku, były to jednak prawdopodobnie lokalne populacje, które tylko chwilowo zdołały przetrwać katastrofę kredową.