"Blaszany bębenek" Güntera Grassa.

Powieść Guentera Grassa, łącząca realizm z surrealizmem, historię z fantazją, poetycką wrażliwość z groteską i szyderstwem, symbolizm ze skrajnym naturalizmem, miała trudną drogę do polskiego czytelnika. Napisana w roku 1959 przez urodzonego w Gdańsku niemieckiego pisarza, który wiele zrobił, by zrozumieć Polskę i Polaków, była zakazana przez cenzurę PRL - głównie z powodu obrazu wkraczania Armii Czerwonej do Gdańska - aż do roku 1983 (w drugim obiegu ukazała się w 1979). Na oficjalną premierę filmowej adaptacji książki musieliśmy czekać całe 13 lat, choć u schyłku panowania komunistów można ją było obejrzeć pokątnie w ambasadach lub klubach.

Szeroko zakrojony fresk filmowy obejmuje lata 1924-1945, choć prolog sięga roku 1899, gdy na polu kartoflanym pod Byszewem Kaszubka Anna Brońska ukryła pod spódnicą ściganego przez żandarmerię Józefa Koljaiczka. Ich córka Agnes poślubiła po I wojnie światowej gdańskiego kupca Alfreda Matzeratha, ale nadal utrzymywała stosunki z kuzynem Janem Brońskim (Daniel Olbrychski). Synem pierwszego, a może drugiego z nich jest urodzony w roku 1924 Oskar - dziecko nad wiek rozwinięte - który mając trzy lata odmawia uczestnictwa w okropnym świecie dorosłych i mocą własnej decyzji przestaje rosnąć, a swoją obecność i swój protest przeciw temu, co widzi, manifestuje tłukąc w blaszany bębenek i wydając przenikliwy krzyk, od którego pękają szyby. Jego oczyma, od dołu, oglądamy szpetny świat ludzi gotowych ulec każdemu, kto zapewni im spokój, wygodę i porządek, jesteśmy świadkami wykluwania się faszyzmu, nadejścia czasów terroru, prześladowania Żydów, rozstrzeliwania obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku, wojny.

Do sfilmowania "niefilmowej" tragikomedii namówił Volkera Schloendorffa monachijski producent Franz Seitz, który w roku 1975 kupił prawa do powieści i sam sporządził pierwszy szkic scenariusza. Schloendorff, znany z ambitnych adaptacji literackich (filmował prozę Musila, Kleista, Boella, Prousta, Frischa, Marguerite Yourcenar), podjął wyzwanie i przez cały czas realizacji ściśle współpracował z Grassem. Po namyśle odrzucono propozycję odtwarzania roli Oskara przez karła; niesamowita kreacja 12-letniego Davida Bennenta, syna tancerki i aktora Heinza Bennenta (gra tu Alberta Greffa), stała się jednym z największych atutów filmu. Zdjęcia nakręcono w Gdańsku, Monachium, Berlinie i Paryżu oraz w Jugosławii.

O ile powieść Grassa spotkała się z oburzeniem części recenzentów w Niemczech, o tyle późniejszy o 20 lat film przyjęto przychylnie. Podobnie było w innych krajach, choć np. w Anglii jeden z krytyków narzekał, że metafizykę literackiego oryginału zastąpiła na ekranie skatologia, a we Francji ubolewano z powodu nadużywania symboli. Film zdobył nagrodę filmową w RFN oraz - jako pierwszy niemiecki film - Oscara i Złotą Palmę w Cannes.