PSYCHOLOGIA KLINICZNA
I. WPROWADZENIE
1. Psychologia kliniczna (kline ? łoże, klinike ? sztuka leczenia chorych obłożnie, klinikos- lekarz opiekujący się obłożnie chorymi) - zajmuje się zaburzeniami psychicznymi, zaburzeniami z zachowaniu, przyczynami tych zaburzeń i metodami leczenia.
2. Funkcje psychologii klinicznej:
- diagnostyczna ? określenie rodzaju trudności przystosowawczych
- profilaktyczna ? zapobieganiu powstawaniu zaburzeń i chorób psychicznych
- psychologiczno-terapeutyczna ? zwłaszcza przy rozpoznaniu zaburzeń nerwicowych, wygaszenie lęku, poprawienie samooceny
- rehabilitacyjna ? wobec dzieci z trwałymi uszkodzeniami organicznymi, poszerzenie sprawności fizycznej
- korekcyjno-wychowawcza ? wzbogacenie i przyśpieszenie rozwoju dzieci specjalnej troski
3. Normy i patologie psychologii klinicznej:
NORMA ? KONTINIUM
Choroba psychiczna --------------------- Zdrowie psychiczne
Patologia Norma
4. Norma ? jest to dobrostan psychiczny. Ma cechy:
- pozytywne nastawienie do siebie; samoakceptacja; przyjmujemy ograniczenia które wynikają z wieku, cieszymy się możliwościami które zostały
- akceptacja upływu czasu- samoakceptacja
- wzrost i rozwój osobisty ? oznacza brak stagnacji; stałe dążenie do wykorzystania swoich umiejętności i realizacja odległych celów
- autonomia ? to pewien stopień emocjonalnej niezależności; własne standardy
- adekwatne spostrzeganie rzeczywistości ? zakłada ryzyko własnej pomyłki, którą możemy naprawić; tolerancja wobec faktów kontrowersyjnych; umiejętności mówienia ?nie wiem?
- kompetencja w działaniu ? sprzyja poczuciu skuteczności
- pozytywne relacje interpersonalne ? umiejętności dawania i brania wsparcia
Osobowość bierna zależna ? nie jest w stanie sama decydować.
5. Zdrowie psychiczne ? jest stanem pełnego dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego a nie tylko brakiem choroby lub kalectwa; to równowaga między braniem a dawaniem. Kryterium zdrowia psychicznego jest zdolność do prawidłowego rozwoju jednostki aż do ideału osobowości wszechstronnie rozwiniętej.
Nie istnieją gotowe i ścisłe definicje norm i patologii, gdyż nie istnieje taka cecha, która byłaby wspólna wszystkim przypadkom patologii, ani żadna pojedyncza właściwość, która pozwalałaby na rozróżnienie między normalnością a nienormalnością.
6. Podejście do norm i patologii:
a) podejście statystyczno-ilościowe ? opiera się na próbach budowy modelu człowieka adekwatnie funkcjonującego psychicznie przez wyliczanie swego rodzaju cech w zakresie różnych wymiarów psychologicznych. (stworzyć testy i to sprawdzać)
Krzywa Gałsa to jest kapelusz:
Przeciętnie
Mało mało
Geniusze upośledzeni
W statystyce gubi się pojedynczego człowieka. Takie podejście nie jest dobre.
b) podejście społeczno-kulturowe ? opiera się na obserwacji wyjściowej ludzi podobnie funkcjonujących psychicznie, którzy mogą być traktowani w danej społeczności jako normalni lub nienormalni psychicznie(ubiór człowieka, uczesanie na tle grupy społecznej, z której pochodzi to zakładam, że tak ma być). Kultury społeczeństw tworzą normkonformiści, którzy idą pod prąd, są niedoceniani, prześladowani.
Jest to podejście relatywne, jest niewystarczające.
c) podejście psychologiczne ? umownie nazywa się pod psychologią, polega na analizie przebiegu struktury, funkcji, czynności i procesów psychicznych oraz ocenienia czy ich przebieg służy jednostce do realizacji jej celów życiowych. Przy tym podejściu tok rozumowania jest następujący: to co ludzie robią da się dowieść w kategoriach zadań życiowych. Podstawowe zadania życiowe to zespolenie różnych potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych. Jeżeli człowiek potrafi zaspokoić te potrzeby to funkcjonuje dobrze. Cele do których dąży muszą być akceptowane społecznie. Forma też musi być akceptowana społecznie.
7. Patologia ? odbieganie od normy, od ustalonego wzoru normalności.
8. Formy nie przystosowania:
a) nie przystosowanie poznawcze ? powszechne u ludzi upośledzonych umysłowo;
nie potrafi sobie stawiać celów i ich realizować, nie nabywa doświadczenia i
nie uczy się
b) nie przystosowanie emocjonalne ? powszechne w nerwicach; nie potrafi zaspokoić swoich potrzeb, bo przezywa nadmiar o znaku ujemnym ? lęk, strach, nienawiść, gniew
9. W pojęciu psychologicznym musimy postawić pytania:
a) Czy zaburzenie psychiczne daje się wyjaśnić zmianami natury
biologicznej czy czynnościowej?
- zaburzenia psychiczne = organiczne ? wynika z uszkodzenia mózgu
- zaburzenia czynnościowe = funkcjonalne = psychiczne = nieorganiczna ? powstaje na drodze psychicznej a nie organicznej, np.. dziecko żle się uczy-pomaga psychoterapia
b) Czy zaburzenie jest uzasadnione przez czynniki działające doraźnie czy jest wynikiem zmian trwających długo?
- na tej zasadzie wyodrębnia się zaburzenia reaktywne (uzasadnione) i zaburzenia trwałe (procesy chorobowe), np. depresja
c) Czy pacjent jest krytyczny czy bezkrytyczny?
- im bardziej jest bezkrytyczny tym zaburzenie jest większe, jeśli jest krytyczny to zaburzenie jest mniejsze
10. Mózg społeczny człowieka to płat czołowy i skroniowy:
- płaty czołowe ? etyka, moralność, myślenie abstrakcyjne
- płaty skroniowe ? emocje i pamięć
II. PŁAT CZOŁOWY
1. Płaty czołowe:
- rozwijają się najpóźniej w filogenezie (rozwój płodowy) i ontogenezie
- są najbardziej skomplikowaną częścią mózgu
- są 1/3 powierzchni mózgu czyli 30% (Kliwier i Bisi wycieli małpą płaty czołowe i obserwowali ich zachowanie)
- sięgają do płata ciemieniowego
- Aleksander Łuria ? zajmował się badaniem płatów czołowych - przez 40 lat badał pacjentów z uszkodzeniem płata czołowego. Stwierdził, że ludzie mają zaburzenia planu i programu działania. Osoby te mają zaburzenia myślenia abstrakcyjnego. Wyraża się tym, że myślą na poziomie konkretnym.( nie potrafią nic zaplanować, jest to dla nich trudne)
- na skutek miażdżycy niszczą się płaty czołowe i skroniowe
2. Uszkodzenie płatów czołowych prowadzi do:
- zaburzenia planów i problemów działania
- niezdolność do działań spontanicznych
- schematyczność myślenia
- "zapętlenie", uporczywe nawracanie do jednej myśli
- trudności w koncentracji na danym zadaniu, trudności w rozwiązywaniu problemów
- niestabilność emocjonalna, zmiany nastroju
- lewy płat - depresja, prawy ? zadowolenie
- prawy tylny - trudności w zrozumieniu kawałów i śmiesznych rysunków, preferencje dla niewybrednego humoru
- zmiany osobowości
- afazja
- niezdolność do planowania wykonania sekwencji ruchów przy wykonywaniu czynności
3. Afazja ? uszkodzenie lewej półkuli dominującej; zaburzenie mechanizmów programujących czynności mowy u człowieka, który już uprzednio opanował te czynności
- afazja Broca ? rozumienie słów, brak mowy
- afazja Wernickiego ? możność wypowiadania słów, lecz problemy z rozumieniem ich
- mowa semantyczna, pamięciowa
4. Agnozja (gnosis- poznanie) ? uszkodzenie lewej półkuli dominującej; to zaburzenie odbioru bodźców wzrokowych, słuchowych lub czuciowych na skutek uszkodzenia tkanki mózgowej, np.:
- wzrokowa - osoba taka nie rozróżnia pewnych narysowanych kształtów (receptory nie są uszkodzone)
- dotykowa - osoba zamyka oczy i dostaje jakąś figurę, którą wcześniej nie dotykał to nie rozpozna jej
- słuchowa - mowę rodzinną słyszy jak chińszczyznę
5. Apraksja (praksis ? działanie) ? uszkodzenie lewej półkuli dominującej ;nie możność wykonywania ruchów celowych mimo braku porażenia kończyn. jeżeli polecenie wychodzi od kogoś nie wie jak to zrobić, ale jak sam coś pomyśli to zrobi np. jest mu gorąco to otworzy okno
6. Chorzy mogą mieć dwa zespoły:
- Zespół apatyczny ? naburmuszony, niechęć do jakiegokolwiek działania, niezadowolenie, rozdrażnienie
- Zespół moriatyczny ? euforia, wesołkowatość, zachowanie nieadekwatne do sytuacji, bezkrytyczne, samozadowolenie
-
III. PŁAT SKRONIOWY
1. Uszkodzenie płata skroniowego:
- komponenta napadowa (skroni) ? napady padaczkowe
- komponenta ubytkowa - zaburzenia pamięci (amnezja następcza, problemy z przypominaniem) i mowy (jej rozumienia, słowotok)
- komponenta zakłóceniowa ? charakteropatie (zaburzenia zachowań seksualnych, zaburzenia kontroli zachowań agresywnych)
2. Padaczka (epilepsja) ? jest wyrazem patologicznego podrażnienia organicznie uszkodzonego mózgowia.
Padaczka nie jest dziedziczona . Dziedziczy się tylko próg pogotowia napadowego. Jeżeli ma się niski próg pogotowia napadowego wystarczy podłożyć prąd o niskiej częstotliwości i wywołamy padaczkę. Jeżeli wysoki to musu być dużo więcej prądu.
Komponenta skroni- co 200 człowiek ma napady padaczkowe. Ta choroba uchodzi za wstydliwą. Padaczka jest wyrazem patologicznego podrażnienia ograniczenie uszkodzonego mózgowia.
Uraz czaszkowo-mózgowy po 3 latach może wystąpić napad padaczkowy. Komórki uszkodzone są ekspansywne działają na komórki obok i powiększa się obszar uszkodzenia. Trzeba obserwować mózg i w razie, czego podać tabletki przeciw napadowe, gdy zapisy pracy mózgu wykazują jakąś patologie.
Niski próg pogotowia padaczkowego może wywołać migotanie telewizora.
Padaczka nie jest dziedziczona, dziedziczy się próg pogotowia napadowego. Gorączka, choroba zakaźna może wywołać podrażnienie mózgu i może to wywołać napady padaczkowe. Dobrze jest jak jedna osoba jest zdrowa żeby ten próg nie był niski u dziecka. Jeżeli występuje to jeden płat jest uszkodzony, po 3-5 lat na 100% dojdzie do uszkodzenia drugiego.
3. Napady padaczkowe:
I. Komponenta skroni:
a) arikorortikalne - psychomotoryczne ?napady starej kory; zaczynają się od łagodnych do ostrych; do nich należy mały napad typu absence ? petit mal (absens ? nieobecność) - typu nieobecności, może ich być tysiące w ciągu dnia, sekundowe wyłączenie świadimości, trwa ułamki sekund. Niektóre przekształcają się w dłuższe, poszerzone napady typu automatyzm ? polegają na automatycznym wykonywaniu mniej lub więcej złożonych czynności, np. idzie ma napad idzie dalej, chory nie reaguje na to co się do niego mówi. Automatyzmy przekształcają się w napad psychoruchowy - kilkuminutowe zaburzenia świadomości (zamroczenia) w ciągu tych kilku minut chory bezwiednie wykonuje wiele zbędnych czynności, np. drapanie się po głowie, chory tego nie pamięta, może zrobić sobie krzywdę. Napady te mogą przekształcić się w jeszcze dłuższe i nazywają się zamroczeniem jasnym ? trwa ona kilka godzin, chory traci świadomość, może sobie coś zrobić. Po ocknięciu nic nie pamięta co mówił przez te godziny, choć całkiem logicznie odpowiadał na pytania. Stany pomroczne ? nagła przemiana jakościowa świadomości jak w zamroczeniu jasnym ale trwa dłużej nawet kilka miesięcy, chory jest pobudzony. Chory nic nie pamięta, np. mężczyzna nie pamięta, kim jest np. w czasie mikrowylewu.
Padaczka trzewna ? napadowe bóle brzucha. Gdy dostanie leki przeciw napadowe bóle miną, to wiadomo, że ma taką padaczkę.
b) Neuokortikalne ? psychosensoryczne ? gł. wrażenia czuciowe i zmysłowe ? iluzje, halucynacje, omamy, złudzenia
? Iluzje, złudzenia ? spostrzeganie przedmiotowe; są mniejszą patologią, np. widzimy krzak a wydaje się nam, że to człowiek
? Halucynacje ? spostrzeganie bezprzedmiotowe; nie ma nic a człowiek coś widzi; są dwie patologie:
* halucynacje prawdziwe w padaczce ? wzrokowe, słuchowe, smakowe(motyw muzyczny, fragmenty rozmowy, postacie baśniowe); pochodzą z zewnątrz np. chory mówi, że widzi krasnoludki, gdy jest w odległości 1 metra traci przytomność. Pacjent jest krytyczny
* halucynacje rzekome w schizofrenii ? są to większe patologie; schizofrenicy mają wizje w głowie np. słyszą głos w głosie. Jest bezkrytyczny
? Grand mal ? duży napad. Polega na tym, że pacjent się przewraca - drgawki, ślinotok, dotyczy całego mózgu, wyładowanie bioenergetyczne całego mózgu, zaczyna się w korze warstwowej, sztywność, przygryzanie języka i policzków, piana na ustach, bezwiedne oddawanie moczu lub stolca ? początek to halucynacje i iluzje, trwa ok. 3min, po tym czasie, chory najczęściej zasypia i budzi się po kilku (bądź kilkunastu) minutach. luki w pamięci - stąd w większości przypadków po wstępnym odzyskaniu świadomości chory pyta o to, co się właściwie stało. Może dojść do zejścia śmiertelnego. Człowiek nie oddycha, są dramatyczne dla pamięci, za tym idzie otępienie i wchodzi druga komponenta ubytkowa.
? Złudzenie deja vu ? oznacza, że jesteśmy w złej formie, pacjent jest przekonany, że już kiedyś widział, słyszał, przeżywał to, czego doświadcza po raz pierwszy; złudzenie odwrotne to obcość, po tych złudzeniach może być napad grand mal
II. Komponenta ubytkowa
a) stwierdzono, że prawy płat skroniowy odpowiada za pamięć wzrokową, a lewy za pamięć słuchowo-werbalną u ludzi prawostronnie zlateralizowanych. Jest trudna do leczenia. Lekarze proponują usunięcie płata skroniowego. Nie można obiecać, że tych napadów nie będzie, ale zmniejszy się ilość napadów. Nie można dwóch płatów skroniowych operować. Jeśli się zoperuje płat prawy to nie pamięta się ludzi i nie kłania, ale za 3 lata będzie pamiętał, bo mózg jest plastyczny, drugi płat przejmuje role prawego i na odwrót. Zniszczenie dwóch płatów skroniowych prowadzi do zespołu zgubienia
b) Zespół zagubienia - nazwa tego zespołu oddaje ciężkość zaburzenia. Prowadzi do niego zniszczenie dwóch płatów skroniowych. Pamięć jest jak sito. Nie pamięta, co robił wcześniej, obrazki, które przelatują-14 jest takich przypadków na świecie. Po jakimś czasie pojawiały się elementy zapamiętywania. Przy otępieniu pamięć świeża kończy się, pamięta tylko wydarzenia z dzieciństwa
III. Komponenta charakteropatia- psychopatia, socjopatia, charakteropatia = asocjalność.
IV. CHARAKTEROPATIA
Psychopatia, socjopatia, charakteropatia = asocjalność
1. Osobowość asocjalna ? brak uspołecznienia; ludzie egoistyczni, łamią prawa moralne, etyczne, nie liczą się z innymi, brak im sumienia, często agresywni, narcyzm, nie liczenie się z innymi, dobro własne na pierwszym miejscu, po trupach do celu, mówimy o tym gdy jest normalny i wysoki iloraz inteligencji
2. Psychopatia ? do lat 50-tych uważano, że jest wrodzona, człowiek rodzi się z tym i nie poddaje korekcji, że resocjalizacja jest bezsensowna; osobowość dyssocjalna; zaburzenie to wiąże się z obecnością trzech deficytów psychicznych: lęku, uczenia się i relacji interpersonalnych
Socjopatia ? zaburzenie osobowości, polega na nieprzystosowaniu się do życia; zaburzenia zostały spowodowane negatywnym wpływem środowiska i wychowania rodzinnego; jego etologia wyrasta wyłącznie z środowiska
3. Rodzaje socjopatów:
- asocjalny (dawna psychopatia) ? to człowiek okrutny, bezwzględny i wyrafinowany. Ma niedorozwój superego, ludzi traktuje instrumentalnie, jest nieustraszony
- dyssocjalny (socjopatia) - Człowiek ten czerpie z nieprawidłowych wzorców i uczy się nieprawidłowych reguł postępowania. Nie umie się przystosować do życia w społeczeństwie, ponieważ nikt mu nie pokazał jak należy to zrobić. Socjopata był wychowywany tak, aby utrwalić w nim naganne społecznie zachowania (ukradniesz-dostajesz nagrodę), np. córka wychowana przez prostytutkę będzie prostytutką
4. Charakteropatia - zmiany osobowości typu psychopatycznego, wyrażające się w odchyleniach charakterologicznych, np. skłonność do kłamstwa. Tadeusz Bilikiewicz używa tego terminu jedynie na oznaczenie zmian charakterologicznych, spowodowanych przez organiczne uszkodzenie mózgu (OUN). Trudny charakter- dziecko ma uszkodzony ośrodkowy układ nerwowy np. dziecko uczyło się dobrze po wypadku zmieniło się uczy się gorzej, jest wybuchowe, drażliwe.
W padaczce jest nasileniem psychicznych cech osobowości przed chorobą, np. ktoś jest oszczędny na starość to jest bardziej skąpy.
5. Zaburzenia zachowania ? to określenie używane do opisania objawów charakteryzujących się trwałym upośledzeniem zdolności kontroli zachowania stosownie do zasad życia społecznego. U dorosłych mówimy o zaburzeniach osobowości a u dzieci zaburzeniach zachowania i rozwoju osobowości.
6. Zaburzenia zachowania u dzieci dzieli się na:
- z.z. ograniczone do domu rodzinnego ? rokowanie dobre, rodzice popełniają
błędy wychowawcze, w szkole wszystko dobrze.
- z.z. z nieprawidłowym procesem socjalizacji - np. złe relacje z otoczeniem, rodziną
- z.z. z prawidłowym procesem socjalizacji - np. dziecko zachowuje się źle ale ma dużo przyjaciół
- z.z. operacyjno-buntownicze ? trzy okresy w życiu dziecka:
? w wieku 3 lat - jeżeli 3 latek jest uparty to dziecko jest trudne,
trzeba je prowadzić. Następne będą gorsze okresy- trzeba mieć
silna wole w wychowaniu takiego dziecka
? kiedy dziecko kończy przedszkole, idzie do szkoły
? okres dorastania ? wtedy występuje bardzo duże nasilenie
objawów
7. Kryteria diagnostyczne zaburzeń zachowania.
A. Zaburzenie zachowania trwa ca najmniej 6 miesięcy, w czasie których występują co najmniej tezy z poniższych zachowań:
(1) dokonał więcej niż jednej kradzieży, bez bezpośredniego kontaktu z poszkodowanym (w tym także fałszerstwa)
(2) co najmniej dwa razy uciekł z domu na noc, gdy mieszkał w domu rodziców lub u osób ich zastępujących (albo uciekł jeden raz i nie wrócił)
(3) często kłamał (z innych powodów niż chęć uniknięcia przemocy fizycznej i wykorzystywania seksualnego)
(4) brał świadomie udział w podpaleniu
(5) często wagarował (w przypadku osób starszych częste opuszczanie pracy)
(6) włamywał się do cudzego mieszkania, budynku lub samochodu
(7) celowo niszczył cudzą własność (inaczej niż przez podpalenie)
(8) przejawiał okrucieństwo fizyczne wobec zwierząt
(9) wymusił na kimś kontakt seksualny
(10) użył broni w więcej niż jednej bójce
(11) często inicjował bójki
(12) dokonał kradzieży bezpośrednio od ofiary (np. napad, wyrwanie torebki, wymuszenie pieniędzy, napad z bronią w ręku)
(13) przejawiał okrucieństwo fizyczne wobec ludzi.
Uwaga: Powyższe pozycje zostały uporządkowane według zmniejszającej się wartości siły dyskryminacyjnej na podstawie badań próby reprezentatywnej pod kątem kryteriów DSM-CT-R dla zaburzeń zachowania.
B. U osób powyżej 18 r. ż- wymienione kryteria diagnostyczne dla osobowości antyspołecznej nie ma zastosowania.
8. Kryteria diagnostyczne zaburzeń opozycyjno-buntowniczych.
Uwaga: Podane kryteria można brać pod uwagę tylko wtedy, gdy określone zachowanie pojawia się zdecydowanie częściej niż u większości osób w tym samym wieku umysłowym.
Zaburzenia trwają, co najmniej 6 miesięcy, w masie, których występuje, co najmniej pięć z podanych niżej przykładów zachowań:
(1) często traci panowanie nad sobą
(2) często kłóci się z dorosłymi
(3) często sprzeciwia się obowiązującym regułom lub osobom dorosłym, np. odmawia wykonania codziennych obowiązków w domu
(4) często celowo robi rzeczy, które denerwują innych, np. zabiera dzieciom czapki
(5) często obwinia innych za swoje błędy
(6) często obraża się lub daje się łatwo wyprowadzić z równowagi
(7) często bywa zły i zawzięty
(8) często ujawnia złośliwość i mściwość
(9) często przeklina i używa wulgarnego języka.
9. Kryteria diagnostyczne osobowości antysocjalnej.
A. Wiek: co najmniej 18 r. ż.
B. Zaburzenia zachowania przed ukończeniem 18 r.ż., które manifestują się co najmniej 3 spośród wymienionych zdarzeń:
(1) częste wagary .
(2) co najmniej dwie ucieczki z domu na całą noc (lub jedna ucieczka, jeśli nie wrócił do domu)
(3) częste wszczynanie bójek
(4) posługiwanie się jakimś przedmiotem w co najmniej jednej bójce
(5) zmuszanie kogoś do stosunków seksualnych
(6) znęcanie się nad zwierzętami
(7) okrucieństwo w stosunku do innych osób
(8) zamierzone niszczenie własności innych osób (nie obejmuje podpalania)
(9) podpalanie z premedytacją
(10) częste kłamstwa (poza sytuacjami, gdy służy to uniknięciu maltretowania fizycznego lub seksualnego)
(11) co najmniej dwukrotne podstępne okradzenie innych (w tym fałszerstwo)
(12) jawna, zuchwała kradzież (szantaż, kradzież kieszonkowa, wymuszenie, napad z bronią w ręku)
C. Nieodpowiedzialne i antysocjalne zachowania po ukończeniu 15 r. ż. Rozpoznanie stawia się, gdy występują co najmniej 4 z wymienionych zachowań:
(l) nie potrafi utrzymać się w pracy, ale tylko wtedy, gdy nastąpiło jedno z 3 poniższych zdarzeń:
(a) brak zatrudnienia w ciągu ostatnich 5 lat przez okres co najmniej 6 miesięcy (dotyczy to
również studentów nie uczestniczących w zajęciach w trakcie roku akademickiego)
(b) powtarzające się absencje w pracy (nie uczestniczenie w zajęciach studenckich), niezwiązane z chorobą własną czy członka rodziny
(c) porzucenie kilku miejsc pracy bez planów podjęcia innej pracy
(2) niemożność sprostania normom społecznym, naruszenie przepisów prawa, na co wskazują wielokrotnie dokonywane czyny antyspołeczne, uzasadniające zastosowanie aresztu (niezależnie od tego, czy miał on miejsce), np. niszczenie cudzej własności, dążenie do jej zawłaszczenia, niepokojenie innych, kradzieże.
(3) drażliwość i agresywność, co wyraża się wielokrotnym udziałem w bójkach (o ile nie zdarza się to w związku z wykonywaną pracą, obroną kogoś lub siebie) i napaściami, włączając w to pobicie żony czy dziecka
(4) ciągle uchylanie się od zobowiązań finansowych, niepłacenie długów lub nie zapewnienie pomocy finansowej dziecku lub potrzebującym takiej pomocy innym członkom rodziny
(5)
(a) nieplanowanymi podróżami z miejsca na miejsce, bez jasno określonego celu i czasu trwania oraz bez zamiaru podjęcia pracy i określenia warunków jej zakończenia
(b) brak dłużej niż przez miesiąc stałego adresu
(6) lekkomyślne traktowanie bezpieczeństwa własnego i innych, na co wskazuje np. prowadzenie samochodu w stanie nietrzeźwym lub z nadmienia prędkością
(7) unikanie mówienia prawdy, stała skłonność do kłamstwa, posługiwanie się pseudonimami lub ?zastawianie pułapek" na innych w celu osiągnięcia korzyści lub dla własnej przyjemności
(8) niezdolność sprostania wymogom roli matki, ojca, opiekuna lub opiekunki, co manifestujesz się, co najmniej jednym z poniższych wyróżników:
(a) niedostateczne odżywianie dziecka
(b) choroba dziecka w wyniku nieprzestrzegania zasad higieny
(c) nie zapewnienie poważnie choremu dziecku opieki lekarskiej
(d) powierzanie sąsiadom karmienia i opieki nad dzieckiem
(e) pozostawianie małego dziecka bez opieki
(f) wydawanie na osobiste potrzeby pieniędzy potrzebnych na utrzymanie gospodarstwa domowego
(9) związek monogamiczny nigdy nie trwa dłużej niż przez rok
(10) brak poczucia winy, gdy kogoś okaleczy, maltretuje lub okrada.
10. Cechy młodego człowieka o skłonnościach antyspołecznych:
- spostrzega życie jako ?jednokierunkową ulicę? i to on nadaje mu kierunek
- brak lęku
- obojętność na cudzą krzywdę
- nierealistyczne oczekiwania i roszczenia (dziecko uczy się źle a chce dobrą ocenę, zachowuje się źle a chce nagrodę)
- wybór najłatwiejszego rozwiązania przy pomocy oszustw, kłamstw
- kłamstwo jako sposób na życie
- nie przyjmuje winy na siebie ? ?to nie moja wina? ? odrzucenie odpowiedzialności,
- już w wieku 6-7 lat możemy zauważyć dziecko asocjalne
11. Cechy brutalnego psychopaty:
- brak poczucia winy, empatii, lojalności
- niezdolność do wchodzenia w poważne związki międzyludzkie
- doświadczenie i kara niczego go nie uczy
- silny egocentryzm - ja jestem najważniejszy
- narcyzm ? samozadowolenie z siebie, powierzchowny urok osobisty
- uporczywe zachowania antyspołeczne i przestępcze przy całkowitym braku wyrzutów sumienia z powodu wyrządzonej krzywdy
- skłonności do agresji, szczególnie po wypiciu alkoholu
12. Psychopatia nie pojawia się nagle w życiu dorosłym, dzieci z takimi zadatkami są zazwyczaj bardziej uparte, agresywne, dużo częściej kłamią, są trudniejsze w kontaktach, są nieposłuszne, ciągle próbują jak daleko mogą się posunąć, terroryzują rówieśników, dręczą inne dzieci i zwierząt, wczesne praktyki seksualne, wandalizm, podpalenia, mogą sprawiać wrażenie osób wiarygodnych, którym można zaufać.
Same warunki społeczne czy środowiskowe nie dają podstaw do ustalenia z góry czy ktoś stanie się przestępcą.
13. Rodzice:
a) Stosują mechanizm zaprzeczenia ? chroni przed stresem, stosowany wtedy kiedy rzeczywistość wydaje się zbyt przerażająca, rodzic nie przyznają się sam przed sobą, że jego dziecko jest kryminalista, taki rodzic nie traktuje poważnie kradzieży dziecka ? traktuje takie zachowanie jako niewinny wygłup.
Badania wykazują, że rodzic powinien się niepokoić gdy dziecka kradzieże nie ustępują w wieku 6lat. Zignorowany wzór zachowania utrwala się, a przez to owiele trudniej radzić sobie z nim w późniejszym okresie.
Zachowanie rodziców
- obwiniają swoich partnerów, nauczycieli
- przypisują aspołeczne zachowania traumatycznym wydarzeniom, w których brało udział dziecko
- próbują usprawiedliwić zachowanie antyspołeczne naturalnym etapem rozwoju
- zaczynają szukać pomocy za późno, jak dziecko już się pogorszyło
b) Zgoda na wybór najłatwiejszego rozwiązania ? porażka rodziców, którzy nie są stanowczy i wymagający
- rodzicom zaleca się, żeby wprowadzili dyscyplinę i byli konsekwentni
- wychowanie musi być dostosowane do dziecka
- liberalna postawa wobec dzieci przejawiających oznaki z cechami aspołecznymi wynika czasem z braku świadomości rodziców, że mają do czynienia z zachowaniami skierowanymi przeciwko innym ludziom
- takie traktowanie dzieci może wynikać z obojętności w stosunkach do dziecka
- dzieci zbyt łagodnie traktowane tyranizują rodziców
- najsurowszą karą stosowaną tam gdzie wszystkie środki zawodzą jest zmiana szkoły lub umieszczenie dziecka w szkole z internatem
c) Zdarza się, że rodzice przestali wymagać by dzieci zasłużyły sobie na ich zaufanie:
- dzieci muszą okazać się godne zaufania
- rodzice muszą podjąć kontrole wszystkich poczynań dzieci
- dziecko o skłonnościach antyspołecznych bezlitośnie wykorzystuje rodziców, którzy pragną mu zaufać
- gdy dziecko poprawia zachowanie rodzice powinni:
? wykazać uznanie dla prawidłowego zachowania
? powinni podkreślić jak bardzo ono się różni od poprzednich zachowań
? przyjąć postawę ? ?czas pokaże? nie spiesząc się z łagodzeniem kary
d) Nie wolno pozwalać na podziały w rodzinie:
- koalicje jednego rodzica z dzieckiem
- dziecko wykorzystuje konflikty w rodzinie do osiągnięcia własnych celów
- podjudza jednego rodzica przeciwko drugiemu
- działa na rzecz podziału rodziców
- ofiarami taktyki ? ?dziel i rządź? bywa także rodzeństwo
- dziecko manipuluje zachowaniami rodziców i rodzeństwa
e) Należy pamiętać, że dziecko antyspołeczne jest mistrzem wymówek. Rodzice popełniają błąd bo wierzą, że:
- wersja podana przez dziecko jest prawdziwa
- nie dostrzegają, że dziecko stosuje taktykę ? ?jestem ofiarą? by ukryć lub usprawiedliwić złe działania
f) Rodzic nie może myśleć, że to że dziecko takie jest to jest jego wina.
14. Przyczyny osobowości antyspołecznej:
a) brak równowagi w zakresie neuroprzekaźników, nadmiar niektórych hormonów, zwłaszcza testosteronu
b) odchylenie metaboliczne, np. niski poziom cholesterolu
c) nieprawidłowe wzorce pobudliwości z trudnościami ze zniesieniem jakieś frustracji
d) chemiczne lub strukturalne zaburzenia funkcji mózgu mogą niekiedy stymulować agresywne zachowanie:
- Enzym Mao- jeżeli jest wysoki poziom- człowiek może mieć skłonności do zachowań agresywnych, a jak niski- to ktoś ma tendencje do nerwicy
- niski poziom glukozy ? zawiadujący emocjami układ limbiczny staje się bardziej podatny na bodźce zewnętrzne. Niedobór cukru we krwi daje drażliwość, im niższe stężenie glukozy tym bardziej gwałtownych czynności dopuszczają się ludzie
- niski poziom serotoniny i wysoki poziom insuliny daje niski poziom cukru i to daje też agresje. Niedobór serotoniny to niedobór przekaźnika hamującego impulsywne zachowania ma również ścisły związek z zaopatrzeniem na alkohol ? spirala śmierci. Ludzie tacy bardziej łakną alkoholu i alkohol wyrządza im większe szkody niż innym. Początkowo alkohol podnosi poziom serotoniny , daje dobry nastrój, potem euforia mija, poziom serotoniny gwałtownie spada bo alkohol w dalszym działaniu obniża poziom serotoniny
- tendencje do agresji mają osoby zażywające sterydy anaboliczne
V. PSYCHOTERAPIA
1. Psychoterapia (psyche- dusza i therapein ? leczyć) - leczenie przy pomocy metod psychologicznych. Do tych metod należy słowo, mimika, pantomimika, milczenie.
2. Cele terapii:
- jest zmiana zachowania
- czasem zmiana hierarchii wartości
- zmiana zdania o sobie, o innych, o świecie.
- podczas terapii pacjent uczy się patrzeć na siebie z innej perspektywy. Pokazują się mechanizmy obronne ich działanie, nadużywanie i konsekwencje nadużywania
3. Formy psychoterapii:
- indywidualna- jeden pacjent i jeden terapeuta; jest droga; pacjent przyzwyczaja się do terapeuty, a w środowisku może sobie nie radzić
- grupowa- nie można prowadzić indywidualnie, ponieważ elementem leczniczym jest dynamika grupy, relacje które zachodzą między grupą
- zespołowa- którą można prowadzić indywidualnie np. zespół kilku osób z tym samym schorzeniem, tłumaczy się każdemu indywidualnie mechanizmy nerwicy i relacje, które zachodzą między członkami, później wszyscy razem np. terapia nerwic- nadużywanie mechanizmów obronnych. Stosuje się psychodramę- zmiana ról, skuteczniejsza jest grupowa.
4. Podział psychoterapii:
a) pośrednia- psychoterapia rodziny, rozmowa z kimś, kto stresuje pacjenta, jest trudna, np. nauczyciel- rozmowa z nauczycielem żeby pytał ucznia z ławki, - bezpośrednia- dzieli się na psychoterapię
b) bezpośrednia:
- objawowa- nie stara się zmienić mechanizmów zachowań tylko zmniejszyć objawy, mamy tu terapie podtrzymującą, stosuje się u osób chorych terminalnie np. rozmawiamy, żartujemy, dodajemy otuchy; objawowa to będą również techniki relaksacyjne mają zmniejszyć napięcie emocjonalne, stres np. trening autogenny Schultza, polega na puszczeniu płyt z muzyką relaksacyjną, ćwiczący powinien być ułożony w pozycji leżącej i mieć zamknięte oczy, słucha spokojnej muzyki i podaje się sugestią terapeuty np. ?prawa ręka jest ciężka?, uczucie ciężkości przenosi się na drugą rękę i kończyny dolne, aż wreszcie pacjent odczuwa ciężkość w całym ciele itd. 10 minut daje tyle samo, co 2 godziny snu. Zalicza się również hipnoterapie np. ktoś jest alkoholikiem i go się hipnozuje, że jak wyczuje alkohol będzie miał nudności. Pomaga na jakiś czas, na krótko
- aktywna - terapia racjonalnie wyjaśniająca, psychoanaliza gdzie wyjaśnia się mechanizm powstawania np. nerwicy i później z nim pracuje,
- psychoanaliza- dochodzi się do tego, jaki konflikt został ukryty w podświadomości, dlaczego nerwica powstała
VI. AUTYZM WCZESNODZIECIĘCY
1. Autyzm wczesno dziecięcy - należy do rozwoju zaburzeń człowieka są to całościowe zaburzenia rozwojowe. Został opisany przez Leo Kannera w 1943 roku, opisał 11 dzieci, które nie wchodziły w kontakty społeczne. Badania mówią o tym, że w rodzinach autystycznych jest więcej ścisłych umysłów. Jeżeli jedno dziecko w rodzinie jest autystyczna to jest większe prawdopodobieństwo, że drugie też się urodzi autystyczne
2. Obraz kliniczny: żeby go zdiagnozować muszą wystąpić współistniejące trzy grupy zaburzeń:
- nieprawidłowy rozwój społeczny
- zaburzenie zdolności do komunikowania się
- sztywne wzorce zachowania, aktywności i zainteresowań
3. Kryteria autyzmu Kannera:
- głęboki brak kontaktu uczuciowego z ludźmi, wycofanie się z kontaktów społecznych lub niezdolność do ich tworzenia
- obsesyjna potrzeba zachowania identyczności otoczenia
- mutyzm (milczenie rozwiniętej umiejętności używania języka) lub taki rodzaj języka, który nie służy porozumiewaniu się
- achowania inteligentne, które wskazują na potencjalne możliwości intelektualne dziecka
4. Funkcjonowanie społeczne dzieci z autyzmem:
- pierwsze syndromy zaburzeń autyzmu muszą wystąpić od 0 do 3 roku życia. Zazwyczaj występują w 1 roku życia, rzadko zdarza się później, gdy w 4 roku życia wystąpi to nazywa się autyzmem atopowym
- każde dziecko jest inne
- brak dialogu behawioralnego z innymi
- brak syntonii- u małych dzieci wczuwanie się w emocje np. ktoś się śmieje to zdrowe dziecko też się śmieje w autyzmie tego nie ma
- traktowanie ludzi w sposób przedmiotowy.
- brak różnicowania rodzice/obcy(dziecko nie reaguje na wyjazd rodziców)
- zaburzony kontakt wzrokowy, dziecko nie patrzy w oczy
- występuje nie prawidłowy kontakt dotykowy(dotyk był jak rana)
- niektóre te dzieci mają autoagresje
- dzieci nie poszukują pomocy u innych ludzi
- negatywizm
- brak uległości(dziecko nie chce się podporządkować)
5. Typologia osób z autyzmem według kryterium uczestnictwa w interakcji społecznej:
- 60% osób autystycznych jest pełne rezerwy, powściągliwe w kontaktach
- cCzęść osób, które są pasywne, bierne dają się zaprowadzić do koła. Da się ustawić w parę
- około 3% to są osoby, które są aktywne, uczestniczące w interakcjach w sposób specyficzny, inni podają, że jest ich kilka procent. To nie jest dialog tylko całkowita dominacja.
- zablokowanie rozwoju społecznego, blokuje rozwój w ogóle inaczej blokuje rozwój społeczny, poznawczy, emocjonalny
- zaburzenia komunikacji werbalnej:
? występuje brak rozwoju mowy lub opóźnienie rozwoju mowy
? koło 50% dzieci autystycznych nie mówi
? u części z nich pierwsze słowa pojawiają się w wieku 5 lat
? są też dzieci, które zaczęły mówić, a później to się z tego wycofały
? u dzieci tych występuje echolandia- jest to powtarzanie słów na zasadzie echa
? nie jest w stanie tworzyć sensownych odpowiedzi
? występuje odwracanie zaimków, twierdzi się, że jest związany z zaburzeniem rozwoju osobowości, dziecko nie mówi o sobie ?ja?, mówi o sobie: ?ty, on lub po imieniu?
- sztywność zachowania
? wyraża się rytuałami, dziecko chce mieć ciągle zabawki, ten sam kubek, co pije, nie znosi żadnych zmian w pokoju. Dzieci domagają się ubierania w tej samej kolejności, chodzą w tą samą stronę
? przywiązanie do talizmanów, może to być stara szmatka, sznurek, koc
? manieryzmy ruchowe np. kręci się w kółko, biega na palcach lub staje na palcach
? fascynacja ruchem wirowym
? stereotypy ruchowe np. kołysanie się
? obsesyjne kolekcjonowanie przedmiotów np. zbiera papierki, zapałki, kamyki
? sztywność zachowań w zabawie, bawią się tymi samymi zabawkami
- Wysypkowe zdolności:
? około 5%-15% jest takich dzieci
? super dobra pamięć, doskonałe zdolności wzrokowo-przestrzenne np. szybko układają puzzle, niewidomy chłopiec gra na fortepianie
6. Przyczyny autyzmu:
- biologiczne:
? uszkodzenie albo dysfunkcje ośrodkowego układu nerwowego
? czynniki biochemiczne i genetyczne
- psychologiczne:
? oskarżono matki, że matki odrzucają dziecko, nie kochają dziecka, a dziecko czuje to- to się nie sprawdza
? udało się stwierdzić 16 różnych lokalizacji uszkodzeń mózgu, które zdaniem badaczy może powodować autyzm. ? badanych dzieci ma wyniki dobre, mózg jest zdrowy, a jednak dziecko jest bardzo zaburzone
7. Czynniki ryzyka autyzmu:
- 1/3 matek dzieci autystycznych przeszła różyczkę w I trymestrze ciąży
- na ogół matki są trochę starsze
- w grupie dzieci autystycznych było więcej ciężkich porodów, niż w normalnej populacji
- badaczom udało się stworzyć zwierzęcy model autyzmu przy uszkodzeniu Hiper Canta- uszkodzenie płata skroniowego(ślimak)
8. Różnice między:
AUTYZM SCHIZOFENIA DZIECĘCA
- występuje prawie od urodzenia - bardzo dobry stan zdrowia, nie chorują na choroby dziecięce- EEG zazwyczaj jest w normie- brak interakcji społecznych - dążą do utrzymania identyczności- dobra sprawność fizyczna - trudności w opanowaniu funkcji językowych - bardzo trudno się warunkują przy pomocy kar i nagród- niski wskaźnik występowania zaburzeń psychicznych rodzinie - schizofrenie poprzedza normalny rozwój - słabe zdrowie, często chorują - EEG patologiczne- dążą do kontaktu, zależność od dorosłości - zmienność w dążeniach- nie sprawne ruchowo, nawyki mało rozwinięte- rozwój językowy prawidłowy, potem może ulec zakłóceniom-łatwo się warunkują - wysoki wskaźnik występowania psychoz w rodzinie
9. Zespół Aspergera- inteligentny autyzm. Normalny iloraz inteligencji. Wyraźne zaburzenia komunikacji, nie potrafią komunikować swoich przeżyć, nie mają wyraźnej ekspresji twarzy, nie gestykulują, nie potrafią po przez postawę ciała czegoś komunikować, mają złe kontakty z rówieśnikami, samotnicy, brak wzajemnej emocjonalności w relacjach z innymi, co setny mężczyzna jest Aspergerem. Przede wszystkim chłopcy, rzadko dziewczynki. 1 dziecko na 500 rodzi się autystyczne, jest nieuleczalne. Uważa się, że jeżeli do 7, 8 roku życia nie wyjdzie z autyzmu to już nigdy z niego nie wyjdzie.
10.Zespół Retta- chorują najczęściej dziewczynki. Charakterystyczne dla tego zespołu jest prawidłowy rozwój prenatalny i nie ma żadnych komplikacji około porodowych. Prawidłowy rozwój psychoruchowy przez pierwsze 5 miesięcy życia. Mają prawidłowy obwód głowy przy urodzeniu, a potem następuje zahamowanie wzrostu czaszki między 5 a 48 miesiącem życia. Potem następuje utrata uprzednio nabytych celowo ruchów rąk między 5 a 30 miesiącem życia. Znaczne upośledzenie mowy i w 3/4 przypadków epilepsja. Nie wiadomo, czemu powstają zaburzenia rozwojowe. Obecne metody terapeutyczne łagodzą jedynie objawy chorobowe, jak napady drgawek, ale nie leczą samego schorzenia. Już wcześniej badaczom udało się zaobserwować, że do wystąpienia zespoły Retta prowadzi mutacja w genie MeCP2, zlokalizowanym na żeńskim chromosomie płciowym X. Rola białka kodowanego przez ten gen nie jest jednak dobrze poznana.
VII. NERWICE
1. Nerwice- teoria psychoanalityczna mówi, że nerwica jest wyrazem konfliktu między poziomami osobowości. Zdaniem psychoanalityków istnieją 3 poziomy osobowości id, ego i superego.
- Id- instynkty, dziecko rodzi się z tym poziomem, kieruje się zasadą przyjemności
- Ego- własne ja.(powinno kierować się zasadą realistyczną
- Superego- potocznie sumienie
Konflikt między id a superego jest ukryty w podświadomości. Nerwica jest wskaźnikiem, że ktoś coś ukrył w podświadomości. Nikt do podświadomości nie ma dostępu, tylko psychoanalityk ma po przez analizę snów, przeniesienia, wolnych skojarzeń. Gdy przeniesie ten konflikt do świadomości to jest koniec leczenia. Teoria uczenia mówi, że nerwica jest wyrazem uczenia, człowiek nerwicy się wyuczył. W pierwszej fazie, kiedy zaczęła powstawać była reakcją przystosowawczą(np. małego chłopca wpuszczono do pomieszczenia, gdzie był królik, chciał go pogłaskać, rozległ się przeraźliwy gong i uciekł z krzykiem, za drugim razem już bał się wszystkich zwierząt. Oduczenie: królik w klatce, chłopiec bawi się w kącie, a reszta dzieci obserwowała królika. Przez następne dni dzieci podchodziły do klatki itd. W końcu chłopiec pogłaskał królika i przestał się bać zwierząt).
Teoria Dollard i Miller nazywa się teorią złotego środka, łączy się dwie poprzednie, którą się chce to się bierze i miesza.
Irena Obuchowska mówi, że geneza nerwic jest niezwykle złożona nie tylko z powodów wielkości i różnorodności czynników nerwicowych, ale przede wszystkim z powodu ich wzajemnego uwikłania. Geneza nerwicy ma zawsze przyczynę wielopłaszczyznową, splata się w niej to, co psychiczne i biologiczne. Znajdziemy w niej zarówno odbicie aktualnej sytuacji ubiegłego doświadczenia, raz przeważają jedne czynniki to znowu inne. Nie ma pojedynczych, oddzielnie działających
2. Dawniej nerwice dzielono:
- Histeryczna, którą dzielono na reakcje konwersyjnej i dysocjacyjnej
- Hipochondrycznej
- Depresyjnej
- Psychastenicznej- nie podejmuje decyzji
- Lękowej
3. Międzynarodowa klasyfikacja chorób psychicznych, nerwice dzielimy tak, mówimy o zespołach lękowych:
a) Zespół lęku napadowego- lęk jest bardzo silny, nagły początek napadu, brak czynnika wyzwalającego- mówi się, że to zespół paniki. Mogą się zachowywać jak przykuci do domu, boi się z niego wyjść
b) Zespół lęku uogólnionego- występuje lęk przewlekły, nie ukierunkowany, wolno płynący, lęk trwa, co najmniej miesiąc. Jest najmniej poznanym zaburzeniem lękowym. Cechą charakterystyczną tego lęku jest wyolbrzymione patologiczne zamartwianie się. Lęk uogólniony może towarzyszyć też innym jednostką chorobowym np. depresji
c) Zespół fobii- lęk przed specyficznymi sytuacjami lub sytuacją. Fobie są to trwałe tendencje lękowe do unikania określonej sytuacji, przedmiotów lub wyobrażeń. Czasem samo wyobrażenie sytuacji lub przedmiotu wywołuje lęk. Fobii towarzyszy potrzeba aktywnego unikania przedmiotów fobii
d) Zespół natręctw- ciągła potrzeba powtarzania myśli lub zachowań z nasilającym się lękiem w przypadku przeciwstawiania się natręctwom. Obsesje są to natrętne myśli, a kompulsje są działania natrętne. Nerwica zaczyna się od obsesji
e) Zespół stresu pourazowego- tzw. PSD jest to Post Traumatik Stres Disord- jest to złożone zaburzenie lękowe i zaburzenie osobowości następujące po poważnym urazie psychicznym. Przyjmuje się, że fobie i zespół stresu pourazowego to są zaburzenia, w których dominuje strach. Natomiast zespołu paniki i uogólnionego lęku to są zaburzenia u podnóża, których leży lęk. Lęk jest wyobrażeniem psychicznym, a strach dotyczy ciała. Namawianie chorych do przemyślenia swoich lęków nic nie daje, bo on wie, że są one iracjonalne, ale daremnym aktem woli staje się ich pozbyć, ale się nie udaje. Stwierdzono, że fobie i inne zaburzenia nerwowe uaktywniane są przez inne ośrodki mózgu niż te, które odpowiedzialne są za myślenie np. Bolesław Prus miał fobie wysokości. Fobia szkolna- lęk przed szkołą, dziecko jak jest zmuszane do chodzenia do szkoły, może popełnić samobójstwo. Młodsze dzieci się zmusza do chodzenia do szkoły, starsze nie. Najpierw musi być leczone, później nauczanie indywidualne. Takie dziecko szuka ratunku w alkoholu, narkotykach itp. Leczy się za pomocą psychoterapii nerwice, czasem podaje się leki przeciw depresyjne
4. Zaburzenia nerwicowe z natręctwami:
Dominującymi objawami występującymi w tym zaburzeniu są często narzucające się myśli na określony temat (obsesje) i wielokrotnie wykonywane czynności (kompulsje). Ich funkcja polega na łagodzeniu lęku odczuwanego przez jednostkę. Obsesje i kompulsje pojawiają się automatycznie, często wbrew woli chorego, który nie może nad nimi zapanować, mimo że często są nie potrzebne, a nawet szkodliwe dla niego. U młodszych dzieci obserwuje się natręctwa ruchowe w formie stosunkowo prostych czynności, jak np. dotykanie przedmiotów, liczenie ich, mycie rąk. Dzieci starsze wykonują czynności bardziej złożone, które przybierają postać określonych rytuałów, np. chodzenie do szkoły i z powrotem dokładnie tą samą trasą, dokładne mycie i wycieranie przyborów do jedzenia w ustalony sposób. Zbyt częste mycie rąk i sztućców wiąże się z lękiem przed infekcją drobnoustrojami. Towarzyszą temu myśli natrętne o treści zgodnej z przedmiotem lęku.
5. Klasyfikacja DSM-IV traktuje zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne jako formę zaburzeń lękowych. Ich rozpoznanie opiera się na następujących kryteriach:
A. Występowanie obsesji lub kompulsji, przy czym:
- o obsesjach można mówić wówczas, gdy:
1) myśli, impulsy lub wyobrażenia uporczywie powtarzają się, mimo, że niekiedy i uważane są za niewłaściwe i niepożądane oraz wywołują wyraźny lęk i dystres,
2) myśli, impulsy i wyobrażenia są czymś więcej niż nadmiernymi troskami o rzeczywiste problemy życiowe,
3)dana osoba próbuje ignorować lub wyprzeć ze świadomości takie myśli, impulsy lub
wyobrażenia,
4)dana osoba zdaje sobie sprawę, że obsesyjne myśli, impulsy lub wyobrażenia są
produktem jej umysłu.
- o kompulsjach można mówić wówczas, gdy:
1)występują powtarzające się zachowania (np. mycie rąk, robienie porządków, sprawdzanie czegoś) lub akty umysłowe (np. modlenie się, liczenie, ciche powtarzanie słów), które dana osoba wykonuje przymusowo w odpowiedzi na określoną obsesję lub zgodnie z jakimiś sztywnymi regułami,
2)celem natrętnych zachowań lub aktów umysłowych jest zapobieganie lub redukowanie dystansu albo też zapobieganie jakiejś zagrażającej sytuacji, pomimo, że te zachowania lub akty umysłowe nie mają rzeczywistego związku z sytuacją, której powinny zapobiec.
B. W przebiegu zaburzeń dana osoba do pewnego stopnia zdaje sobie sprawę, że obsesje lub kompulsje są przesadne niedorzeczne (nie dotyczy to dzieci).
C. Obsesje lub kompulsje powodują wyraźny dystres, zajmują wiele czasu (więcej niż l godzinę dziennie) lub przeszkadzają jednostce w normalnym funkcjonowaniu w aspekcie zawodowymi (szkolnym) i społecznym.
Natręctwa mogą występować także w procesie rozwoju dzieci zdrowych. Z obserwacji wynika, że w pewnych okresach u dzieci dość często manifestują się zachowania kompulsyjne (np. w 2 i 7-8 r.ż. oraz we wczesnej fazie dorastania). Każdy z nas widział takie zachowania u dzieci, których nikt nie zakwalifikowałby jako neurotyczne, np uporczywe dotykanie ręką lub kijem przedmiotów mijanych podczas spacerów, wielokrotne powtarzanie wypowiedzi na ten sam temat. Określone zachowania obsesyjne lub kompulsyjne uważane są za patologiczne wówczas, gdy w istotny sposób zakłócają normalne funkcjonowanie dziecka lub są dla niego źródłem silnego dystresu.
W literaturze można spotkać różne próby wyjaśnienia etiologii zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych u dzieci. Według koncepcji psychodynamicznej początków tych zaburzeń należy doszukiwać się w fazie analnej rozwoju psychoseksualnego dziecka, kiedy to przyswaja sobie ono nawyki higieniczne oraz powstają pierwsze konflikty z rodzicami na tym tle. Konflikty te są powodem wrogości, które to uczucie może być rozładowywane przez dziecko w sposób nieadekwatny do sytuacji. Zewnętrznym przejawem działania mechanizmów obronnych są właśnie obsesje i kompulsje. Z kolei koncepcja behawiorystyczna nie wyjaśnia precyzyjnie genezy tych, zaburzeń. Wyjaśnia jedynie, że obsesje i kompulsje służą redukcji napięcia lękowego występującego u jednostki. Powtarzanie się tych zachowań wzmacnia tendencję do ich uporczywego występowania w przyszłości. Natręctwa myślowe i ruchowe spotykane u dzieci starszych i młodzieży podobne są do tych, jakie występują u osób dorosłych cierpiących na nerwicę anankastyczną. W powtarzających się objawach wyraża się potrzeba kontrolowania czynności codziennych (np. wyłączania gazu lub żelazka elektrycznego, gaszenia światła) czy też przybierają one postać rytuałów wykonywanych wielokrotnie w celu wyeliminowania przykrego napięcia lękowego (np. częste mycie rąk). W praktyce u dzieci i młodzieży dość rzadko występują zespoły anankastyczne w ?czystej" podręcznikowej postaci. Zwykle przyjmują formę zespołów mieszanych, w których obok siebie występują także objawy typowe dla zespołu histerycznego lub depresyjnego. Ponadto przy rozpoznawaniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych należy zachować dużą ostrożność, aby trafnie je odróżnić od innych form psychopatologii, jak np. wczesna faza schizofrenii czy zespół depresyjny.
Podstawową metodą leczenia zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych jest psychoterapia (zwłaszcza poznawczo-behawioralna). Stosuje się też farmakoterapię (np. w formie podawania leków psychotropowych), zwłaszcza w cięższych przypadkach, gdy istnieje zagrożenie dla zdrowia lub życia pacjenta, np. natręctwa połączone z tendencjami samobójczymi. Wśród technik psychoterapii na uwagę zasługują techniki wzięte z terapii behawioralnej, jak np. desensytyzacja oraz tzw. terapia szokowa.
VIII. ADHD
1. ADHD- jest to zespół nadpobudliwości psychoruchowej. Czasem nazywa się zespołem hiperkinetycznym. Termin nie jest synonimem nie spokojnego dziecka, żywego temperamentu i nie jest synonimem zaburzeń zachowania, agresji ani celowego łamania norm.
2. Żeby rozpoznać ADHD musimy stwierdzić 3 rodzaje objawów:
- zaburzenia koncentracji uwagi
- nadruchliwość
- nadmierna impulsywność
Istnieje wiele problemów zdrowotnych i psychologicznych powodujących, że dzieci są niespokojne i słabo się koncentrują, nie słuchają otoczenia np. takim powodem jest nadczynność tarczycy, alergie, nerwica, depresja, zespół dziecka maltretowanego. Możemy, więc mówić o objawach zespołu nadpobudliwości psychoruchowej u dzieci z innymi schorzeniami lub problemami.
3. Czy ADHD jest chorobą?
Przyjęto, że ADHD nie jest chorobą, jest odmienną pracą mózgu. Jest to praca mózgu, która uniemożliwia dziecku skuteczne kontrolowanie swoich zachowań, a więc także kontrolowanie uwagi, ruchów, emocji. Pamiętajmy, że dziecka z ADHD nie ma czegoś za dużo. Za to ma za mało zdolności do wewnętrznej kontroli i hamowania swojego zachowania. Reaguje szybko i bezmyślnie, często nieodpowiednio do sytuacji, nie potrafi powstrzymać swoich odruchów i tym samym wpędza się w kłopoty. Obecnie uważa się, że ADHD jest zbiorem cech dziecka. U osoby z rozpoznaniem ADHD obserwujemy pewien wzór zachowania, dzieci te są nieuważne, impulsywne i nadruchliwe zawsze lub prawie zawsze. W zależności od wymagań i tolerancji są traktowane nie tak, kłopotliwe. Jeżeli jest nadpobudliwe w szkole, a w domu nie to nie jest ADHD. Często mamy do czynienia z ADHD jako odrębnym zaburzeniem. Nagła zmiana zachowania dziecko może być wynikiem jego reakcji na jakieś trudne wydarzenie albo może być sygnałem, że dziecko cierpi na inną chorobę somatyczną, neurologiczną, psychiczną. ADHD rozpoznaje się do 6 roku życia. Przyjmuje się, że ADHD jest zaburzeniem rozwojowym, dzieci z ADHD są normalne, odbierają świat prawidłowo, choć szybciej i bardziej chaotycznie, często pomijając istotne dla innych szczegóły. Dzieci te wolniej i wybiórczo uczą się obowiązujących norm, ale odpowiadają za swoje czyny tak samo jak wszystkie dzieci. Mają jedynie kłopoty koncentracją, nadruchliwością i impulsywnością. Dzieci z ADHD mają trudności z przyswajaniem wiedzy. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest schorzeniem, które rozpoznaje się na podstawie określonych kryterium. Objawy ADHD nie zależą od woli dziecka ani od oddziaływań zewnętrznych. Nie są wynikiem złego charakteru dziecka ani brakiem wychowania.
4. Przyczyny ADHD są złożone. Stwierdzono, że u dzieci z ADHD specyficzna praca okolicy przed czołowej, źle pracuje spoidło wielkie, które łączy prawą i lewą półkule, nie prawidłowa praca móżdżku. Badacze stwierdzili również nie prawidłowy poziom neuroprzekaźników, obniżony poziom adrenaliny i normaadrenaliny, dopaminy i właśnie z tych powodów nie dostają leków uspokajających, ale pobudzające. Stwierdzono zmniejszenie przepływu krwi w płatach czołowych. Mniejsze zużycie glukozy w mózgu zwłaszcza w lewym płacie czołowym. Nie ma wątpliwości, że liczy się genetyka, gdy jeden z rodziców ma ADHD prawdopodobieństwo wystąpienia ADHD u dziecka wynosi 50%. Stwierdzono, że jeśli cechy ADHD występują u męskich krewnych dzieci to u tych krewnych obserwuje się zachowania antyspołeczne, a także zaburzenia nastroju, nadużycia alkoholu oraz trudności szkolne. Natomiast u żeńskich krewnych spotykane są zaburzenia nerwicowe i nastroju. Częściej rodzą się dzieci z ADHD gdzie matki w okresie płodowym nadużywają papierosy i alkohol. 3-5% małych dzieci ma ADHD, wraz z wiekiem maleje liczba, w pewnym stopniu te dzieci z ADHD wyrastają. 70% dzieci ADHD ma jeszcze w okresie dojrzewania. A u dorosłych 30% ma przez całe życie ADHD. Częściej mają chłopcy ADHD niż dziewczynki 1-6. Stwierdzono, że jeśli chłopiec ma ADHD to wyjdzie, a jak dziewczynka to raczej nie, są twórcze i mają zdolności. U około 70% chłopców występują zaburzenia opozycyjno-buntownicze. Wynikają z tego, że ogranicza się swobodę dziecka. Mają tendencje do wypadków. Występuje u nich apraksja, dysleksja itp. jako zaburzenia współistniejące.
5. Zasady pracy z dzieckiem z ADHD:
a) nie wzmacniaj niewłaściwych zachowań, ale tylko te, które chcesz utrwalić dla każdego dziecka, wzbudzenie uwagi przez nauczyciela może być wyróżnieniem. Zwykle uwaga nauczyciela koncentruje się na dzieciach, które sprawiają problemy. A stąd już prosta droga do wzmocnienia tego zachowania, które wcale nie chcielibyśmy wzmocnić. Dziecko z ADHD ma poważne kłopoty z czekaniem na swoją kolej, na moment, w którym nauczy się, nim zajmie, dlatego skrócenie może się dla niego okazać lepsze niż oczekiwanie. Pamiętajmy, że warto ignorować przynajmniej część zachowań niepożądanych. Praca z takim dzieckiem wymaga narodzeń, że dziecko jest grzeczne
b) Mów tak, aby dziecko z ADHD usłyszało cię. Stwierdzono, że dziecko słyszy kilka pierwszych słów polecenia, a jeszcze mniej z ogólnych poleceń skierowanych do całej klasy. Słyszanym poleceniem jest zatem polecenie wydane z bliska, po nawiązaniu kontaktu wzrokowego, kilkakrotnie powtórzone i polecenie, którego wykonania dopilnuje nauczyciel. Dziecko słyszy bardzo często to, co mu nie wolno przez to może mieć problemy z ustaleniem, co mu wolno, albo, co powinno robić lub, czego nie powinno robić. Pamiętajmy, że łatwiej mu coś zrobić lub czegoś nie zrobić. Dla takiego dziecka będzie wykonanie prostego zadania np otwórz zeszyt. Ze względu na ADHD uczeń ma kłopoty ze zrozumieniem złożonych poleceń. Nie zadajemy zadań po dzwonku, bo dziecko nie usłyszy, będzie zainteresowane przerwą
c) Zaznacz początek nowej czynności. Dziecko z ADHD bardzo łatwo przechodzi z zorganizowanej i uporządkowanej do nieuporządkowanej i bezsensownej czynności. Rzadko jest na odwrót. Początek nowej działalności powinien być wyraźnie zaakcentowany np. uwaga zaczynamy pisać
d) Ustal sygnał rozpoczęcia pracy. Sygnał taki nie jest karą, lecz dodatkowo zaplanowaną pomocą np. spokojne wymienianie jego imienia. Nie może tak być sygnał dla dziecka przykry sygnał
e) Dziel pracę na krótkie prace, dziecko może pracować krótko
f) Przypominaj. Dochodzą zaburzenia koncentracji uwagi jest zapominanie, można pomóc dziecku przypominając dziecku przed wyjściem z klasy, co ma zrobić w domu, jakie prace ma przynieś- to trudna i żmudna praca.(nie wolno mówić do dziecka nie zapomnij, tylko pamiętaj)
g) Zachęcaj dziecko do sprawdzania swoich prac. Wiele obserwacji i badań wykazało, że dzieci nie sprawdzają wykonanej przez siebie pracy. Gdyby to robiły 20% błędów by nie popełniali. Sama czynność sprawdzania jest bardzo dużym wysiłkiem gdyż wymaga ponownej koncentracji. Stąd tak wiele błędów, które wynikają z nie uwagi, a nie z niewiedzy. Uczeń bardzo się spieszy
h) Stwórz uporządkowany świat. Dziecko powinno znać nie tylko plan lekcji, ale także plan poszczególnych godzin by móc przewidzieć, co za chwile będzie. Takie dziecko musi wiedzieć, jakie zachowania są nie dopuszczalne, jakie za nie grożą konsekwencje. Dobrze działają regulaminy powieszone na ścianie
Mądrze usadź dziecko w klasie. Pomóc lub przeszkadzać może już same miejsce, które zajmuje dziecko. Według wielu autorów uczeń powinien siedzieć w pierwszej ławce przy oknie, a nie przy drzwiach. Powinien siedzieć sam lub z najspokojniejszym dzieckiem w klasie blisko nauczyciela. Są takie dzieci, które interesują się, co robią koledzy, więc się odwracają i wtedy trzeba posadzić dziecko w ostatniej ławce
j) Uważaj na nowe i niespodziewane sytuacje, dziecko może nie radzić sobie z nową nie oczekiwaną sytuacją np. wyjście do kina- warto krótko omówić temat, będzie mu
łatwiej
k) Ucz dziecko organizowania sobie pracy. Nie możność organizowania pracy utrudnia dziecku z ADHD życie. Pomóc dziecku można pokazując jak należy pisać plan wypracowania, jak prowadzić notatnik, można zadawać pytania porządkujące materiał np. od czego trzeba zacząć, jaki powinien być następny krok. Dzieci z ADHD
chaotycznie mówią, pomagamy im
l) Zaakceptuj lub zagospodaruj nadruchliwość. Dziecko z ADHD musi się ruszać więcej niż jego rówieśnicy, nie można tego uniknąć, dlatego wyraźnie należy ustalić, co może robić np. może wstawać w obrębie ławki. Jeśli dziecko jest bardzo nadruchliwe daje mu się jakieś zadanie np. zmazać tablice. Jeśli to są małe dzieci możemy zrobić małą gimnastykę w czasie lekcji
m) Stosuj nauczanie całościowe, totalne. Nauczanie dziecka z ADHD jest trudniejsze niż nauczanie innych dzieci. Podstawę z tych zasad to jest wyróżnienie najważniejszego
zadania i informacji. Możemy napisać na tablicy to jest najważniejsze. Pomocą też są tablice i schematy, które przedstawiamy. Dziecko z ADHD ma trudności z wybraniem
najważniejszych rzeczy
Dzieci ze 100% ADHD powinny brać leki, ale gdy jest nie tak nasilone powinno się prowadzić terapie metody wychowawczych. Na biurku nie powinno być nic i biurko nie powinno być przy oknie. Dzieci te mają trudności z zasypianiem, wieczorem trzeba wyciszyć takie dziecko, powinien być spokojny, ciepła kąpiel, spokojna bajka na dobranoc, rozmowy z rodzicami.
6. Kryteria diagnostyczne zespołu nadpobudliwości psychoruchowej według klasyfikacji ICD-10 (zespól hiperkinetyczny) Badawcze Krytaria Diagnostyczne:
Rozpoznanie zaburzeń hiperkinetycznych do celów badawczych wymaga stwierdzenia wyraźnie nieprawidłowego nasilenia zaburzeń uwagi, nadmiernej aktywności i niepokoju, które wzmagają się w różnych sytuacjach i utrzymują się w czasie, a które nie są spowodowane przez inne zaburzenia, takie jak autyzm i zaburzenia afektywne.
G1. Brak uwagi.
Co najmniej 6 z następujących objawów braku uwagi utrzymywało się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodnych z poziomem rozwoju dziecka:
1.Częste nie zwracanie bliższej uwagi na szczegóły lub częste beztroskie błędy w pracy szkolnej, pracy lub w innych czynnościach.
2.Częste niepowodzenia w utrzymaniu uwagi na zadaniach lub czynnościach związanych z zabawą.
3.Często wydaje się nie słyszeć, co zostało do niego (do niej) powiedziane.
4.Często nie powodzenia w postępowaniu według instrukcji albo w kończeniu pracy szkolnej, pomocy w domu lub obowiązków w miejscu pracy (ale nie z powodu zachowania opozycyjnego ani niezrozumienia poleceń).
5.Często upośledzona umiejętność organizowania zadań i aktywności.
6.Częste unikanie lub silna niechęć do takich zadań, jak praca domowa wymagająca wytrwałego wysiłku umysłowego.
7.Częste gubienie rzeczy niezbędnych do niektórych zadań lub czynności, jak wyposażenia szkolne, ołówki, książki, zabawki lub narzędzia.
8.Często łatwa odwracalność uwagi przez zewnętrzne bodźce.
9.Częste zapominanie w toku codziennej aktywności.
G2. Nadmierna aktywność.
Co najmniej 3 z następujących objawów nadmiernej aktywności utrzymywały się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodnym z poziomem rozwoju dziecka:
1.Często niespokojnie porusza rękoma lub stopami albo wierci się na krześle.
2.Opuszcza siedzenie w klasie lub w innych sytuacjach, w których oczekiwane jest utrzymanie pozycji siedzącej.
3.Często nadmierne rozbieganie lub wtrącanie się w sytuacjach, w których jest to niewłaściwe (w wieku młodzieńczym lub u dorosłych może występować jedynie poczucie niepokoju).
4.Często przesadna hałaśliwość w zabawie lub trudność zachowania spokoju w czasie wypoczynku.
5.Przejawia utrwalony wzorzec nadmiernej aktywności ruchowej, praktycznie niemodyfikowany przez społeczny kontekst i oczekiwania.
G3. Impulsywność.
Co najmniej jeden z następujących objawów impulsywności utrzymywał się przez co najmniej 6 miesięcy w stopniu prowadzącym do nieprzystosowania lub niezgodnym z poziomem rozwoju dziecka:
1.Często udziela odpowiedzi, zanim pytanie jest dokończone.
2.Często nie umie czekać w kolejce lub doczekać się swej rundy w grach lub innych sytuacjach grupowych.
3.Często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmów lub gier innych osób).
4.Często wypowiada się nadmiernie bez uwzględnienia ograniczeń społecznych.
G4. Początek zaburzenia nie późnię niż w wieku 7 lat.
G5. Całościowość.
Kryteria są spełnione w więcej niż jednej sytuacji, np. połączenie braku uwagi i nad aktywność występujące i w szkole, i w domu lub zarówno w szkole, jak i w innych okolicznościach, gdzie dzieci są obserwowane, takich jak klinika (potwierdzenie takiej sytuacyjnej rozpiętości zwykle będzie wymagało informacji z więcej niż jednego źródła, relacje rodziców na temat zachowania w klasie mogą okazać się niewystarczające).
G6. Objawy G1-G3 powodują istotne klinicznie cierpienie lub upośledzenie w zakresie funkcjonowania społecznego, szkolnego lub zawodowego.
G7. Zaburzenie nie spełnia kryteriów całościowych zaburzeń rozwojowych, epizodu maniakalnego, epizodu depresyjnego ani zaburzeń lękowych.
7. Teoria diagnostyczne zespołu nadpobudliwości psychoruchowej według klasyfikacji DSM-IV TR (ADHD)
A.
(1) Sześć lub więcej z podanych poniżej objawów zaburzeń koncentracji uwagi musi utrzymywać się przez przynajmniej 6 miesięcy w stopniu utrudniającym adaptację (funkcjonowanie) dziecka bądź w stopniu niewspółmiernym do jego rozwoju.
Zaburzenia koncentracji uwagi
1.[Dziecko] nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności. Popełnia błędy wynikające z niedbałości.
2.Często ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach.
3.Często wydaje się nie słuchać tego, co się do niego mówi.
4.Często nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnianiem codziennych obowiązków, jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub niezrozumienia instrukcji.
5.Często ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć.
6.Nie lubi, ociąga się lub unika rozpoczęcia zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego - jak nauka szkolna lub odrabianie zajęć domowych.
7.Często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć, np. zabawki, przybory szkolne, ołówki, książki, narzędzia.
8.Łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców.
9.Często zapomina o różnych codziennych sprawach.
(2) Sześć lub więcej z podanych poniżej objawów nadruchliwości i impulsywności (nadpobudliwości psychoruchowej) musi się utrzymywać przez przynajmniej 6 miesięcy w stopniu utrudniającym adaptację (funkcjonowanie) dziecka bądź w stopniu niewspółmiernym do jego rozwoju.
Nadruchliwość
1.[Dziecko] ma często nerwowe ruchy rąk lub stóp bądź nie jest w stanie usiedzieć w miejscu.
2.Wstaje z miejsca, w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia.
3.Często chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, gdy jest to zachowanie niewłaściwe - w szkole, w pracy, w domu.
4.Często ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem.
5.Często jest w ruchu; ?biega jak nakręcone".
6.Często jest nadmiernie gadatliwe.
Impulsywność
7.Często wyrywa się z odpowiedzią, zanim pytanie zostanie w całości sformułowane.
8.Często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej.
9.Często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmowy lub zabawy).
B.
Niektóre upośledzające funkcjonowanie dziecka objawy zaburzeń koncentracji uwagi lub nadpobudliwości psychoruchowej (nadruchliwości, impulsywności) ujawniły się przed 7 rokiem życia dziecka.
C.
Upośledzenia funkcjonowania dziecka spowodowane tymi objawami występuje w dwóch lub więcej sytuacjach (np. w szkole i w domu).
D.
Stwierdza się klinicznie istotne upośledzenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub szkolnego (w zakresie edukacji).
E.
Objawy u dziecka nie występują w przebiegu przetrwałych zaburzeń rozwojowych, schizofrenii lub innych psychoz i nie można ich trafniej uznać za objawy innego zaburzenia psychicznego (np. zaburzeń nastroju, lękowych, dysocjacyjnych lub nieprawidłowej osobowośći).
IX. STRES
1. Stres- oznacza napięcie emocjonalne, które jest w człowieku. Wiąże się z sytuacją trudna
Stresory - Elementy sytuacji trudniej, które wywołują stres
2. Stresory dzieli się na grupy:
- sytuacje deprywacji- ma miejsce wtedy, gdy osobnik jest w stanie jakiejś potrzeby i nie może zaspokoić jej, nie może nawet rozpocząć drogi do niej np. więzień chce wyjść, ale nie może, człowiek jest bezradny
- sytuacja frustracji- gdy człowiek podejmuje jakieś działanie, ale nastąpiła przeszkoda uniemożliwiająca osiągnięcie celów np. eksperyment: dano i zabrano piękne zabawek, dzieci stały się agresywne
- sytuacja trudna - jest to sytuacja bolesna i drażniąca, np. doznanie krzywdy, obraźliwe zachowanie kogoś wobec nas. Może być bolesna w postacie fizycznej i psychicznej
- sytuacja zagrożenia- np. kiedy człowiek spodziewa się, że trafi do szpitala
- sytuacja przeciążenia- np. kiedy ktoś jest perfekcjonistą i chce to robić najlepiej, ale jest to trudne
3. Dezorganizacja zachowania- może to być lękowe zahamowanie działania. Inną formą dezorganizacji zachowania jest gniew, agresja (gdy źródłem stresu jest drugi człowiek, jeżeli osoba dorosła rzuca się na drugą osobę z pięściami jest to dezorganizacja zachowania). Inną formą jest regresja- zastosowanie prymitywnej techniki rozwiązywania problemu typowej dla wcześniejszych stadiów rozwoju np. człowiek w trudnej sytuacji płacze, nie działa, nie rozwiązuje problemu np. żona alkoholika nic nie robi. Inną formą dezorganizacji zachowania jest fiksacja- jest to uparte powtarzanie pewnej czynności, mimo, że jest to nie celowe i nie przyczynia się do rozwiązania zadania np. rozwiązujemy jakieś zadanie i sprawdzamy z wynikiem i się nie zgadza, nie potrafimy inaczej myśleć, niż, że odpowiedzi w książce są złe.
W trudnej sytuacji człowiek nie tylko dezorganizuje zachowanie, ale wykorzystuje mechanizmy obronne.
4. Mechanizmy obronne są to nawykowe stosowane metody, sposoby zmniejszenia trudnego do zniesienia napięcia emocjonalnego. Mechanizmy obronne są zawsze samo oszukiwaniem się, to nie jest prawda. Pojęcie wprowadzone przez Zygmunta Freuda.
5. Znaczenie:
- służy zdrowiu psychicznemu, ponieważ zmniejszają napięcie emocjonalne.
- z drugiej strony są kłamstwem na nasz temat. Jeżeli nadużywa się mechanizmów obronnych to źle.
- nadużywanie mechanizmów obronnych występuje szczególnie w nerwicy
- każdy stosuje swoje ulubione mechanizmy obronne
6. Podział mechanizmów obronnych:
a) Odreagowanie- polega na rozładowaniu napięcia nerwowego przez emocjonalne zachowanie się w sytuacji dla nas bezpiecznej, która nie da ujemnych konsekwencji np. ktoś ma problemy z szefem, w domu mówi, że ten szef jest taki i owaki.
b) Narkotyzowanie i alkoholizowanie- np. gdy wypije uważa, że świat jest przyjazny.
c) Identyfikacji- upodabnianie się do kogoś innego, utożsamianie z drugim człowiekiem, przejmowanie jego myśli, celi i zachowania, np. rodzic identyfikuje się z dzieckiem np. ojciec chce być lekarzem, ale nim nie został i po latach uważa, że dziecko powinno być lekarzem, jeżeli dziecko nie pójdzie tą drogą to ojciec odrzuca dziecko (dzieci wydelegowane). Np. młodzi ludzie ubierają się jak ich idole.
d) Fantazjowanie- osobnik marzy o tym, czego nie może zdobyć i kłamie, że to ma np. że dostał order za zasługi na wojnie a tak naprawdę był tchórzem. Kłamstwo zawiera elementy prawdy psychologicznej.
e) Kompensacja- polega na tym, że w jakiejś dziedzinie jest kiepski to w innej jest dobry np. z matmy kiepsko, a ze sportu dobry.
f) Wyparcie- (polityka strusiej głowy) zapominanie przykrych przeżyć, wspomnień np. dziecko zapomina przykre sytuacje z dzieciństwa.
g) Projekcja- nie zauważanie u siebie pewnych wad, a przypisywanie ich innym np. jest bardzo oszczędny, ale uważa, że inni są bardziej oszczędni.
h) Racjonalizacja- nie oznacza racjonalnego myślenia jest to szukanie dobrych przyczyn dla nie etycznych zachowań, jest to samousprawiedliwienie się np. uczeń dostał 3 uważa, że on umiał, to wina nauczyciela. Techniki racjonalizacji:
- Kwaśne winogrona- uznawanie za nieważny celu, którego nie osiągnęliśmy
- Słodkie cytryny (pozytywne myślenie) - wmawianie sobie, że przykre zdarzenia i sytuacje, będące naszym udziałem są w rzeczywistości przyjemne jeśli nie ma tego co się lubi, to się lubi co się ma, np. ktoś jest gorzej chory od nas, więc się pocieszamy, że dobrze, że to nie my
i) Formowanie reakcji przeciwnej- zachowanie się w sposób jaskrawie przeciwny do
tego, na który mielibyśmy ochotę np. ktoś się boi, ale zachowuje się jak figo fago, np. uczeń dostaje 1, ale nie chce żeby nauczyciel wiedział, że jest mu przykro i mówi mu, że może mu wstawić kolejną.
X. ALKOHOLIZM
1. Dziecko w rodzinie alkoholowej.
Za rodzinę z problemem alkoholowym uważa się rodzinę, w której jedna osoba pije w sposób przynoszący szkodę. Jedna osoba pijąca w sposób destrukcyjny dostarcza wszystkim członkom rodziny problemów życiowych, finansowych i uczuciowych, co sprawia, że cała rodzina boryka się z szeroko rozumianym problemem alkoholowym. Ponieważ wszystko w rodzinie ?kręci się? wokół zachowania alkoholika, a ważną figurą jest alkohol, więc dzieci stawiane są na drugim miejscu. Podejmując próbę pomocy dzieciom z rodzin alkoholowych (czy też z rodzin dysfunkcyjnych różnego rodzaju), musimy skupić się nie tylko na samym dziecku, lecz na całym systemie rodzinnym.
Osoby bliskie nie potrafią uchronić się od popadania w system iluzji i zaprzeczeń, jaki prezentuje alkoholik. Rodzina przyjmuje wszelkie (nawet najbardziej absurdalne) wyjaśnienia dotyczące przyczyn picia, poszukują winowajców picia. Współuzależnienie w efekcie podtrzymuje picie, nie sprzyja trzeźwieniu.
2. Rodzina alkoholowa jest rodziną dysfunkcyjną, którą charakteryzują cztery podstawowe cechy:
1. Jest rodziną zamkniętą - skłania do izolacji, odosobnienia, nie wywleka brudów. Przestaje zapraszać ludzi z obawy przed tym, co mogą zastać. Dominuje uczucie wstydu. Nie odwiedza się innych z obawy jak zachowa się alkoholik. Dzieci nie zapraszają kolegów. Nie zwracają się o pomoc. Rodzina chroni rodzinny sekret jak skarb. Kontakty są coraz bardziej powierzchowne i konwencjonalne.
2. Jest rodziną zakłamaną - nie wolno głośno mówić, że tatuś się upił - zawsze ?tata źle się czuje? lub ?mama jest zmęczona?. Omija się niewygodny temat. Wstyd i lęk każą kłamać nawet przed sobą. Członkowie rodziny nie rozmawiają ze sobą na temat alkoholu, jakby nie było problemu.
3. Brak wzajemności - nikt nikomu nie pomaga, każdy jest egoistą, myśli tylko o sobie, nie dają sobie oparcia w trudnych chwilach lub występuje nadopiekuńczość. Brak wzajemności w rodzinie alkoholowej powoduje poczucie krzywdy, które nawarstwia się latami, powoduje utratę zaufania do ludzi, poczucie bezwartościowości.
4. Sztywny podział ról - ogólny typ reagowania na świat, wytrenowane postawy obronne wobec zagrożeń, jakie przeżywają dzieci, żyjące z pijącym i coraz bardziej nieodpowiedzialnym alkoholikiem oraz z drugim rodzicem, obsesyjnie pochłoniętym utrzymaniem kontroli nad alkoholikiem.
3. Rodzinę z problemem alkoholowym charakteryzuje również:
1.Centralność osoby uzależnionej i zachowań związanych z piciem.
2.Zaprzeczanie piciu i wstyd.
3.Niespójność, niepewność i lęk.
4.Złość i nienawiść.
5.Poczucie winy i obwinianie.
4. Dzieci alkoholików (DA) są na świecie miliony. W samej Polsce jest ich ponad 1,5 miliona. Choć często wyglądają jak zwyczajni ludzie - DA nie są zwyczajne. Są napiętnowane cierpieniem! Dzieci alkoholików należą do grupy wysokiego ryzyka.
Częściej niż inni ludzie:
a) same stają się alkoholikami (ok. 50%)
b) w dorosłym życiu związują się z alkoholikami
c) mają problemy (emocjonalne, zdrowotne)związane z własnym dzieciństwem
Dzieci z rodzin alkoholowych (dysfunkcyjnych) przeżywają w dawce zdecydowanie większej niż inne dzieci zakłócenia w stanie poczucia swojego bezpieczeństwa. Doświadczają więcej napięć, lęku, dezorientacji i samotności. Doświadczenie dziecka w rodzinie alkoholowej to doświadczenie totalnego zagubienia i chaosu. Towarzyszy im piętno niepokoju i braku oparcia. Nigdy nie wiedzą, na co mogą liczyć, ponieważ wszystko zależy od chwilowego nastroju. Cokolwiek nie zrobią, zrobią źle. Nikt nie chce się wsłuchać w ich problemy. Dorośli raz kochają, a raz nienawidzą. Gdy coś zaboli, raz mama pocałuje, innym razem skrzyczy.
5. Trudne uczucia, które towarzyszą rodzinie i dzieciom żyjącym z osobą uzależnioną to:
a) wstyd - przed rówieśnikami, sąsiadami, rodziną; dzieci pozostają same z chaosem i rozpaczą
b) bezradność - pojawia się chęć zwiększenia kontroli, co powoduje poczucie sprawczości
c) niepewność - brak oparcia w pijącym i nie pijącym, rozbicie podstawowego porządku świata, huśtawka nastrojów, chaos
d) lęk i strach - o życie, przetrwanie, rodziców
e) poczucie winy - często słyszą taki komunikat ? ?piję przez ciebie?, zrzucanie odpowiedzialności za własne picie, a dziecko w to wierzy
f)gniew, złość, agresja- kierowana do całego świata ludzi dorosłych
g)poczucie krzywdy - rodzi je wielokrotne doświadczenie niezaspokojenia własnych potrzeb oraz związane z tym cierpienia i rozczarowania.
6. Życie w rodzinie organizują trzy zasady, które rzutują na dorosłe życie dzieci z rodzin alkoholowych, ale które pozwalają przetrwać w chaosie, pozawalają przystosować się i przeżyć:
1. NIE UFAJ!
2. NIE MÓW!
3. NIE ODCZUWAJ!
NIE UFAJ! - zasada ta wymaga od dziecka, aby nie obdarzało swoim zaufaniem ani członków rodzin ani innych dorosłych, gdyż ufając naraża się na doznanie krzywdy. Nauka wyniesiona z domu mówi, że nie można opierać się na dorosłych, bo są niepewni, chwiejni zarówno alkoholik, jak i niepijący rodzic. Ich nastroje są zmienne, obietnice niedotrzymywanie, są niekonsekwentni. Brak zaufania sprawia, że dziecko nie może uzyskać poczucia bezpieczeństwa, natomiast stale doświadcza poczucia zagrożenia, przeżycia te zaburzają znacznie poczucie własnej wartości.
NIE MÓW! - należy zachować milczenie na temat tego, czego dziecko doświadcza w rodzinie. Dorośli oczekują od dziecka, aby ukrywało swoje przeżycia zarówno wewnątrz rodziny, jak i na zewnątrz (bo mówienie nasila kryzys). Członkowie rodziny nie rozmawiają, aby nie zaostrzać sytuacji. Na zewnątrz zaś wstyd nie pozwala mówić ? ?nikogo nie obchodzi, co dzieje się w naszej rodzinie?. Otoczenie nie może przyjść ze skuteczną pomocą. Nie wolno mówić, że ojciec jest alkoholikiem, bo nie wolno mówić źle o ojcu.
NIE ODCZUWAJ! - dziecko nie powinno się zagłębiać w swoje uczucia. Nauka ? odczuwać jest zbyt bolesna i przerażająca, dziecko sobie z nimi nie radzi, wiec lepiej znieczulić się od środka. Zabieg tego rodzaju, zbyt często powtarzany, rodzi groźbę odłączenia się od świata własnych emocji. Powoduje osłabienie lub wyłączenie czujnika emocjonalnego niezbędnego w dalszym życiu do orientacji w świecie i w sobie samym.
7. Wzory funkcjonowania:
Bohater rodzinny -to najczęściej najstarsze dziecko. Osoba pełna wyrzeczeń i poświęceń dla rodziny. Rezygnuje z ważnych, osobistych celów życiowych by godzić rodziców, kształcić młodsze rodzeństwo (kosztem własnego awansu zawodowego), nakładać na siebie rozliczne obciążenia, by inni mieli lżej. Bohater rodzinny nigdy nie powie: Stop! Nie mogę już więcej. Ma małą świadomość własnych potrzeb i nie potrafi dbać w zdrowy sposób o siebie. Zazwyczaj jest bardzo dobrym uczniem, jest posłuszny, nie sprawia kłopotów. Jest dumą całej rodziny.
Wspomagacz - to dziecko najbliższe wzoru współuzależnienia. Często ?dziecko-rodzic? zwane tak ze względu na fakt, że przyjmuje postawę opiekuńczą wobec osoby pijącej. Jego głównym zadaniem jest chronić alkoholika przed przykrymi skutkami picia, przez co nieświadomie sprzyja rozwojowi choroby, a nie otrzeźwieniu osoby. To on wylewa alkohol do zlewu, albo przynosi go do domu, by alkoholik nie poszedł się dopić. Angażuje się w poszukiwanie powodów picia i środków, które sprawią, że alkoholik będzie mniej pił. Ćwiczy się w manipulacjach i sprytnych sztuczkach. Picie alkoholika angażuje naprawdę wiele jego energii życiowe. Gdy dorośnie, zostanie żoną alkoholika lub mężem osoby uzależnionej.
Kozioł ofiarny (wyrzutek) - jest to dziecko szczególnie narażone na niszczącą grę ?to przez ciebie? i odpowiadające niepokornym buntem, prowadzącym w stronę marginesu społecznego. Często odbiorca agresji alkoholowej i upokorzeń, zły uczeń, wagarowicz, uciekający z domu. Poszukuje aprobaty i oparcia w grupach rówieśniczych nastawionych antyspołecznie. Oschły i ostry wobec bliskich, odcięty od miękkich uczuć. W odwecie za koszmar życia rodzinnego może zechce zniszczyć coś, co ma najbliżej pod ręką, czyli siebie. Wcześnie sięga po alkohol i inne środki psychoaktywne.
Maskotka (błazen) - zazwyczaj najmłodsze dziecko w rodzinie. To ktoś przymilny, uroczy, pełen wdzięku, sprawnie rozładowujący napięcia rodzinne przez właściwie wypowiedziany dowcip lub właściwe ?rozbrojenie? taty czy mamy. Śmieszek, ukochana córeczka taty, synek mamusi. Dzieci te są wyczulone nawet na najsłabsze sygnały zbliżającej się burzy. Maskotki mają trudność z koncentracją, źle radzą sobie w sytuacjach stresowych, długo pozostają niedojrzałe emocjonalnie. Pewien rodzaj maskotki może być narażony na wykorzystywanie seksualne ( idź połóż się przy ojcu, to zaśnie). Dramat maskotki, błazna polega na tym, że nikt ich nie traktuje poważnie, a oni sami zatracają granicę między serio a żartem, między śmiechem a płaczem, między przyjemnością dawania a bólem. Maskotka uśmiecha się, gdy jest przerażona, a błazen dowcipkuje, gdy wszystko w nim cierpnie.
Zgubione dziecko (aniołek, niewidoczne dziecko) - to ktoś, kogo właściwie nie ma. Dziecko wycofane z życia rodzinnego, izoluje się, unika konfrontacji. Wycofuje się w świat swoich fantazji, marzeń. Ucieka w świat książki i jej bohaterów. Takie dzieci nie sprawiają żadnych kłopotów wychowawczych. Od najbliższych uzyskują najmniej zainteresowania, uwagi. Bierny opór to ich podstawowa formuła funkcjonowania. Trudność kontaktowania się z rzeczywistością i ból, który temu towarzyszy mogą w konsekwencji i dalszym rozwoju wyzwolić różne sposoby ?znieczulania?. Najbardziej poręczne sposoby to alkohol, leki i narkotyki. Często jest to najmłodsze dziecko w rodzinie.
Powyższy podział nie wyczerpuje bogactwa wszystkich wzorów funkcjonowania. Jedno dziecko może stosować różne wątki obronne, nie musi być ?czystym? typem. W różnych fazach życia dziecko może też przyjmować kolejne wzory funkcjonowania.
8. Jak im pomóc?
Generalny cel pomagania: to wspomaganie dzieci w lepszym, konstruktywnym radzeniu sobie z sytuacją życiową, w jakiej się znalazły.
Pełny proces pomagania dzieciom z rodzin alkoholowych zawiera pięć odrębnych celów:
1. kazanie własnego zaangażowania oraz gotowość słuchania przy jednoczesnym
zagwarantowaniu pełnej dyskrecji
2. otwarte zajmowanie się sprawą picia lub alkoholizmu w rodzinie
3. przekazanie podstawowych pojęć i informacji dotyczących alkoholizmu
4. pomoc dziecku w uświadomieniu sobie uzależnienia rodziców
5. ułatwienie dziecku korzystania z dalszej pomocy.
Tak więc dzieci potrzebują pomocy między innymi w:
1. zrozumieniu własnej sytuacji życiowe oraz związku między alkoholizmem rodziców a swoimi trudnościami
2. pozbyciu się poczucia winy za chorobę alkoholową rodziny
3. pozbyciu się wstydu i osamotnienia
4. osłabieniu poczucia krzywdy oraz jego wpływu na przeżycia i zachowania dziecka
5. zdobyciu wiary, że może mu się w życiu ?uda?
6. zwiększeniu poczucia własnej wartości i docenianiu swoich sukcesów
7. budowaniu własnego życia, niezależnego od problemów domowych
8. uzyskaniu kontroli nad własnym losem, a ograniczaniu kontroli nad innymi
9. korzystaniu z zabawy i relaksu
Doświadczenie z dzieciństwa wpływają na dorosłe życie. Ludzie uczą się w dzieciństwie zachowań, które potem powtarzają w swoim dorosłym życiu.
9. Testy projekcyjne, człowiek nie wie co jest badane.
Test Cormana - rysunek rodziny przeznaczony jest dla dzieci między 6 - 11 rokiem życia. Potrzebne jest: kartka A4, gumka, ołówek i kredki. Czas maksymalnie 35 minut. Instrukcja: narysuj rodzinę, jaką chcesz. Musimy wiedzieć, w jakiej kolejności rysuje postacie.
Pytania:
1. Opowiedz o rodzinie, którą narysowałeś? Co to za rodzina?
2. Pokaż, kogo narysowałeś na swoim rysunku? Jak oni się nazywają? (podpisujemy osoby)
3. Kto w tej rodzinie jest najbardziej miły, dobry? Dlaczego?
4. Kto w tej rodzinie jest najmniej miły, dobry? Dlaczego?
5. Komu w tej rodzinie jest najlepiej? Kto jest najbardziej szczęśliwy? Dlaczego?
6. Komu w tej rodzinie jest najgorzej? Kto jest najmniej szczęśliwy? Dlaczego?
7. Czy chciałbyś coś zmienić w tej rodzinie?
Jeżeli dziecko kogoś nie narysowało.
8. Kto się nie zmieścił na rysunku, kogo nie ma?
Analiza rysunku:
1. Kolejność rysowania postaci. Szczególnie diagnostyczny jest pierwszy i ostatni. Najpierw rysuje ważne osoby.
2. Uwzględniamy relatywną wielkość postaci. Diagnostyczne jest wyraźne powiększanie i pomniejszanie postaci. Postać ważna jest zazwyczaj powiększona.
3. Diagnostyczne jest ozdabianie postaci. Zwracamy uwagę na wyraźnie większe ozdobienie postaci od pozostałych i odwrotnie.
4. Bierzemy pod uwagę usytuowanie postaci względem siebie. Chodzi o umieszczenie postaci obok siebie (kto obok kogo stoi). O ich połączenie rękami i odsunięcie postaci.
5. Pominięcie postaci. Osoba pominięta zazwyczaj sprawia dziecku ból.
10. Dorośli potomkowie alkoholików:
- ponad połowy alkoholików ? 40% rodzice byli alkoholikami
- współuzależnione osoby ? 50% dzieci żon alkoholików
- dorośli potomkowie alkoholików - dorosłe dzieci alkoholików u których występują zaburzenia somatyczne i emocjonalne spowodowane wychowywaniem się w tych rodzinach
Przeczytaj podobne teksty
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.