Polaków portret własny w świetle satyr I. Krasickiego "Powrotu posła", bajek i publicystyki.

Epoka oświecenia przypada na lata 1740-1822. Był to trudny okres dla kultury zarówno świata jak i Polski. Szlachta coraz bardziej zacofana „dogląda” tylko swojej prywaty nie zdając sobie sprawy z zagrożenia, jakie wisi nad całym narodem Ich obrazy najlepiej możemy poznać dzięki poetom, którzy głosili potrzebę szerzenia oświaty i wpajania w społeczeństwo patriotyzmu. W swoich utworach wytykali zacofanie szlachcie, marnotrawstwo modnym damom oraz inne wady ówczesnego społeczeństwa takie jak pijaństwo czy ciągłe kłótnie. Starali się ośmieszyć stanowiska pewnych środowisk czy grup społeczeństwa. Znalazło tu zastosowanie hasło „uczyć bawiąc”, które ma odniesienie do satyr i bajek I. Krasickiego. W bajkach znajdujemy krytykę takich cech charakteru człowieka jak egoizm, głupotę, nieżyczliwość, niewdzięczność, snobizm, nieuczciwość, próżność, pychę czy chwiejność ludzkich poglądów i przekonań.

„Ptaszki w klatce” przedstawiają obraz części społeczeństwa, które z obojętnością patrzy na rozbiór Polski oraz drugą część, która próbuje walczyć o dobro ojczyzny. Bajka pt. „Dewotka” mówi o obłudzie religijnej. Dewotka modląc się o miłosierdzie sama bije swoją służącą. Bajka „Przyjaciele” mówi, aby nie ufać nikomu, gdyż człowiek dla swojego dobra może zdradzić nawet najlepszego przyjaciela. „Szczur i kot” – bajka ta atakuje i ośmiesza ludzką pychę, autor zwraca uwagę, iż powinniśmy w życiu kierować się skromnością i pokorą.
I. Krasicki pisał również satyry, których 22 cykl rozpoczął od utworu pt. „Do króla”. Tutaj przedstawiany jest konserwatyzm w sprawach politycznych jak i zacofanie umysłowe podwładnych króla, którzy wytykają mu wady takie jak: polskie pochodzenie, młody wiek, szlachecki rodowód, docenianie nauki czy łagodny stosunek do poddanych, które tak naprawdę są jego zaletami. „Pijaństwo” krytykuje nadmierne spożywanie alkoholu (ten był w tamtych czasach bardzo na topie), które jest nierozłącznym partnerem różnych okazji (urodziny żony, chęć poprawienia sobie humoru czy przyjęcie gości). Naświetlana tutaj jest postać szlachcica, który zdając sobie sprawę ze szkodliwości swojego postępowania nie zaprzestaje go. „Monachomachia” jest poematem heroikomicznym, który stanowi parodię eposów rycerskich. Bohaterowie toczący boje są potraktowani ironicznie. Dzieło to przedstawia krytycznie życie w zakonach Żebraczych, utrzymujących się z darów społeczeństwa i stanowiących dla niego ciężar. Ich mieszkańców poeta nazywa „wielebnym głupstwem”. Treścią utworu jest spór między dwoma zakonami. Wynikłe nieporozumienie mnisi starają się załagodzić w różny sposób. Najpierw zaproponowano zawody w piciu, lecz zaniechano tego pomysłu i postanowiono przeprowadzić dyskusje naukową i ukazać rywalowi swoją wyższość. Zakonnicy byli jednak mało wykształceni i szybko skończyły się im tematy do rozmów, a spór przekształcił się w zwykłą bójkę. Zwaśnione strony pogodził dopiero kielich z winem. Z tego poematu wyłania się obraz polskiego zakonnika, który przyzwyczajony jest do wygód, nadmiernego spożywania wina i piwa oraz jego zacofania umysłowego. „Powrót posła” J.U. Niemcewicza jako komedia polityczno-obyczajowa, miała propagować nowe reformy kraju i ośmieszać stare zwyczaje sarmackie. Działaczy stronnictwa politycznego reprezentują w utworze Podkomorzy i jego syn Walery, zaś obrońców starego „porządku” Gadulski, jego żona i Sarmancki. Niemcewicz demaskuje w ”Powrocie posła” nieuctwo, ograniczoność horyzontów myślowych konserwatystów. Sam Gadulski chwali się swoją głupotą, wspomina czasy, kiedy to "człek jadł, pił, nic nie robił i suto w kieszeni”. Zauważamy brak jakichkolwiek wartości moralnych dla tych ludzi, głównym „motorem” jest pieniądz. "Dom zawsze ustępować powinien krajowi”, to hasło jest reprezentowane przez drugą stronę, czyli „obóz postępowy”. Podkomorzy i Podkomorzyna są dumni, że wszyscy ich synowie nie próżnują, ale służą państwu. Podkomorzy to zwolennik obozu patriotycznego, sejmu stałego, reform, które proponuje sejm wielki, sprzeciwia się anarchii, nierząd, liberum veto, wolnej edukacji. Podkomorzy krytykuje wszystko to, co chwali Starosta, a więc wszelkie przywary i zbytki szlacheckie.
Wszystkie te portrety mają za zadanie uwidocznić szlachcie polskiej przywary, jakich oni sami w sobie nie widzą i uświadomić, iż sposób, w jaki teraz żyją, prowadzi do upadku Rzeczypospolitej a jedynym ratunkiem jest metamorfoza w człowieka oświeconego, jakiego reprezentują np. Podkomorzostwo