Ekosystemy wodne - ekosystem morza i oceanu

W każdym środowisku spotykamy się ze strefowym rozmieszczeniem organizmów (roslin i zwierząt) tworzących biocenozę. W ekosystemach wodnych, tj. morza, jezioora i oceany, występuje strefowość pozioma - od brzegu do środka zbiornika wodnego, jak i pionowa - od powierzchni do dna. Jeśli chodzi o oceany ich strefowość pozioma jest głównie związana z położeniem geograficznym danej strefy. Natomiast strefowość pionowa wiąże się głównie z głębokością akwenu. Oceany stanowią, najrozleglejsze, zamieszkane środowisko ma Ziemi, pokrywające prawie trzy czwarte jej całkowitej powierzchni. Jeszcze przed 100 laty uczeni sądzili, że niskie temperatury, ciągła ciemność i wysokie ciśnienie w głębinach zarówno morskich jak i oceanicznych uniemożliwiają istnienie w nich jakiekolwiek postaci życia. Obecnie wiadomo, że istnieją organizmy żyjące we wszystkich głębokich sferach oceanów, nawet na dnie rowów o głębokości 11 tys. m.

W morzach i oceanach wyróżniamy następujące strefy:
- litoralną - płytka woda na szelfie kontynentalnym,
- pelagiczną - otwarta toń wodna,
- bentoniczną - obszar dna.

Litoral jest to strefa, w której występuje ogromne bogactwo fauny. W przeciwieństwie do świata zwierzęcego flora oceanu nie zadziwia bogactwem odmian i form. Jest raczej uboga i dość prymitywna. Ze wszystkich typów roślinnych w morzu najliczniej reprezentowane są Tallophyta (plechowce), występują także Spermatophyta (rośliny nasienne), ale są bardzo nieliczne. Przeważająca większość to dość prymitywne gatunki, u których nie wykształciły się wyraźnie zróżnicowane korzenie, łodygi i liście. Podstawą morskiego planktonu roślinnego są organizmy jednokomórkowe - okrzemki, bruzdnice, kokolitowate i sinice.

Dno skaliste nie porośnięte listownicami stanowi z kolei podłoże dla innego typu zespołów roślinno-zwierzęcych. Występują na nim glony wapienne, gąbki, pierścienice żyjące w zbudowanych przez siebie wapiennych domkach, a także rozgwiazdy, jeżówce i in. Świat drapieżników reprezentują ruchliwe krewetki, homary i kraby.

Dno piaszczyste jest zwykle siedliskiem form ryjących, na ogół odmiennych jednak od mieszkańców wód płytkich. Skorupki niektórych małży zaopatrzone są w wapienne kolce, prawdopodobnie zapobiegające zbytniemu pogrążaniu się w dnie.

W rejonach tropikalnych powstają rafy koralowe o dużej różnorodności gatunkowej. Tworzą się one głównie ze szkieletów korali oraz niektórych gatunków krasnorostów, których ściany komórkowe są wysycone węglanem wapnia (jednakże w ich tworzeniu biorą udział także inne organizmy rafotwórcze, m.in. mszywioły, mięczaki, otwornice, a także glony). Rafa może mieć kształt atolu lub bariery koralowej.

Największą rafą koralową jest Wielka Rafa Koralowa u wschodnich wybrzeży Australii.

Na ubogim, piaszczystym lub mulistym dnie rosną trawy morskie i tworzą łąki podwodne. Łąki podwodne, z racji wyjątkowej obfitości pożywienia i różnorodności siedliska są terenem występowania bujnego i zróżnicowanego życia zwierzęcego. Reprezentowane są tu wszystkie najważniejsze grupy zwierzęce jamochłony, mięczaki, robaki i ryby
- zarówno roślinożerne, jak i drapieżniki. U polskich wybrzeży Bałtyku łąki podwodne pokrywają rozległy obszar płytkiej i słonawej Zatoki Puckiej.

Pelagial (strefa otwartej toni wodnej), różnorodność fizycznych warunków panujących w dnie oceanu sprawia, że życie przyjmuje tu formy urozmaicone i odznacza się bogactwem gatunków. Liczba organizmów zamieszkujących w toni wodnej jest znacznie mniejsza. Warunki życia w środowisku pelagicznym, w którym brak stałego podłoża umożliwiającego przytwierdzanie się i w którym znacznie trudniej o kryjówkę w wypadku ataku wroga, wymagają określonych przystosowań. Cechą decydującą o możliwości przeżycia jest zdolność pływania.Tradycyjnie wszystkie organizmy pelagiczne dzieli się na dwie grupy -plankton i nekton. Obie te grupy obejmują bardzo różnorodne pod względem systematycznym gatunki. Nie stanowi bynajmniej wyjątku przypadek, że ten sam osobnik w toku swego życia jest najpierw organizmem planktonicznym, po czym - w wieku dojrzałym - przenosi się w szeregi nektonu. O tym, do której grupy zalicza się dane zwierzę, decyduje jego sposób życia - zdolność czynnego przeciwstawiania się ruchom wód lub jej brak. Aktywność fotosyntetyczna na głębokości do ok. 50m jest znaczna, ponieważ tam przenika jeszcze światło słoneczne. Główni producenci to plankton roślinny. Do konsumentów I rzędu należą ślimaki oraz skorupiaki morskie. Nekton reprezentują: duże głowonogi, kałamarnice, liczne gatunki ryb: makrele, śledzie, tuńczyki, sardynki, rekiny. Jeśli chodzi o gady będą to: żółwie morskie oraz ssaki takie jak: wieloryby i delfiny. W głębszej warstwie możemy spotkać bardzo ciekawe zwierzęta, które za pomocą organów świetlnych potrafią wytworzyć światło. Występujące tu ryby mają duże oczy i otwór gębowy, po to aby na raz połykać duże ofiary.

Strefa bentoniczna (denna) Dno głębokiego oceanu to obszar niezmiernie trudno dostępny dla człowieka. Stąd wiedza nasza o życiu batialu, abysalu i hadalu - kolejnych pięter tego tajemniczego świata -jest wciąż jeszcze fragmentaryczna. Opiera się ona w przeważającej mierze nie na bezpośrednich obserwacjach (te możliwe są jedynie spoza pancernych szyb głębinowych łodzi podwodnych), lecz na badaniu zawartości sieci dennych. Obszar ten, przez długie lata uważany za całkowicie martwy, jest siedliskiem życia, jakkolwiek stosunkowo ubogiego ilościowo i mało zróżnicowanego.

Choć dno wielkich głębin to w porównaniu ze strefą przybrzeżną obszar rzadko zamieszkały, życie tu wszakże istnieje wbrew temu, co sądził na ten temat Edward Forbes. Kiedy w czasie słynnego rejsu duńskiego statku badawczego - Galathea" (1950-1951) opuszczono po raz pierwszy w historii badań morza włok Agassiza na dno jednej z największych głębi oceanu - Rowu Filipińskiego - po całonocnym połowie wyciągnięto na pokład z głębokości ponad 10 000 m dość okazały łup. W 26 litrach mułu znaleziono 139 okazów zwierząt należących do 10 gatunków. Fauna denna jest bardzo uboga, ponieważ nie dociera tam światło a co za tym idzie nie ma roślin fotosyntetyzujących. Zapewne przedstawiciele wielu gatunków żyjących na dnie bądź przy dnie zwierząt zdołało po dziś dzień uniknąć spotkania z siecią bądź w porę umknąć przed nią i czekają jeszcze na odkrycie przez biologów morza.