Jan Kochanowski - źródła inspiracji

Jan Kochanowski, bez wątpienia najwspanialszy przedstawiciel polskiego renesansu, urodzony około 1530 r. w rodzinie szlacheckiej od młodego wieku otrzymywał stosowne nauki. W wieku kilkunastu lat , jak większość humanistów, rozpoczął naukę na wyższych uczelniach między innymi. na Akademii Krakowskiej, jak również na uczelni w Padwie. Po wielu kształcących podróżach pod koniec życia powrócił w rodzinne strony i osiadł w osławionym w licznych dziełach Czarnolesie. Jednakże nie tylko koleje życia sprawiają , że jest on idealnym reprezentantem epoki. W jego licznych pieśniach i fraszkach znaleźć możemy niemalże wszystkie motywy i tendencje popularne w poezji tamtych czasów. Na podstawie jego twórczości możemy wyodrębnić źródła inspiracji uniwersalne dla wszystkich poetów odrodzenia.
Jednym z największych źródeł natchnienia była bez wątpienia przyroda, która przedstawiana była przez Kochanowskiego według klasycznego wzorca. Wyraźnie widać to w utworze ? Serce roście patrząc na te czasy...? pochodzącym z tomu ?Pieśni?. W zbiorze tym poeta przedstawiał swoją koncepcję życia w zgodzie ze sobą samym i naturą, której harmonia i porządek, powinny być wzorem dla człowieka. Poglądy te oparte były głownie na filozofii starożytności i postawach , które sugerował klasyczny światopogląd. Wyraźnie widać w utworze też wpływy Horacego, który również dostrzegał ścisły związek życia ludzkiego z rytmem natury.
W Pieśni II przedstawiony jest cykl zmian zachodzących w przyrodzie, który z pozoru bezładny w rzeczywistości jest idealnie uporządkowany. Poeta przekonuje, że prawdziwej radości życia zaznać może tylko ten, kto żyje zgodnie ze swoim sumieniem. ?Temu wina nie trzeba przylewać, ani grać na lutni, ani śpiewać(?)? ? tymi słowami Kochanowski charakteryzuje człowieka, który nie potrzebuje już nic więcej, aby być szczęśliwym. W dziele tym, nie tylko poprzez treść oddaje poeta hołd ładowi i prostocie przyrody, jest to również widoczne w formie pieśni, która jest wierszem stroficznym, a zwrotki, na które jest podzielona mają równą ilość sylab w wersie. Ponadto zauważyć można, iż niektóre z nich korespondują ze sobą poruszając poszczególne tematy w zgodnej kolejności. Bez wątpienia jest to zabieg stylistyczny podkreślający uporządkowanie panujące w naturze. Porównanie życia przyrody i człowieka sugeruje , iż taki porządek stworzony przez Boga w jego idealnym dziele ? świecie powinien panować również w ludzkich sercach, aby przynieść szczęście, spokój i wewnętrzną harmonię.
Inspirację pięknem i doskonałością natury oraz nawiązanie do toposu deus artifex ? Boga, jako pierwszego artysty, odnaleźć możemy również w ?Hymnie?. W utworze znamienna jest również fascynacja Kochanowskiego renesansowym klasycyzmem, który był nie tylko nurtem w sztuce, ale przede wszystkim światopoglądem epoki.
W ?Czego chcesz od nas panie?? świat opisany jest ogólnikowo, przy pomocy banalnych, niewyszukanych epitetów takich jak ?biały dzień? , ?noc ciemna?. Wbrew wszelkim podejrzeniom, iż wena okazała się być dla poety niezbyt łaskawa nie zsyłając mu bardziej wyrafinowanych określeń opisujących idealne Boże dzieło, użycie prostych epitetów jest celowym zabiegiem, sprawiającym, że doskonałość ta staje się bardziej wyrazista ? natura nie potrzebuje oprawy. Wnikliwy czytelnik zauważy na pewno, iż ?Hymn? zawiera również hołd dla antyku, na którym Kochanowski niejednokrotnie się wzorował. Za takowy uznać można cenione przez starożytnych poetów zaprzeczone epitety i czasowniki, opisujące Boga i jego działania np. ?Kościół cię nie ogarnie(?)? lub ?nieśmiertelny Panie! (?)?.
Bezpośrednią inspiracją i muzą poety była także należąca do świata natury lipa czarnoleska, która po dzisiejszy dzień jest symbolem jego twórczości. Podstawą konstrukcyjną obydwu fraszek ?Na lipę? jest personifikacja drzewa, które samo opisuje swoje zalety, podkreślając jednocześnie, iż nie jest to tylko jego osobiste zdanie, ponieważ także przez swojego pana traktowana jest ?jako szczep najpłodniejszy w hesperyskim sadzie?. Poeta odchodzi od klasycznego wzorca dzieła - bardzo szczegółowo oraz przy użyciu kwiecistych epitetów opisywany jest jeden konkretny element świata natury. W dodatku w przeciwieństwie do ?Hymnu? fraszki te stanowią jedynie pochwałę piękna i cudowności natury, nie zaś jej twórcy. W obydwu dziełach odnaleźć można wywodzące się z inspirującego twórcę antyku, motywy mitologiczne. Obydwa ? sad Hesperyd oraz cytat ?skaczą lasy, gdy Orfeus skrzypie? stanowią wyjątkową pochwałę lipy. Zamykająca drugą ? mniej popularną - fraszkę ?Na lipę? puenta ta mówi o tym, że natura jest tak wrażliwa, że jest w stanie doceniać i odczuwać sztukę, szczególnie, gdy jest to sztuka wybitna.
.Kochanowski był wiernym uczniem Horacego, dlatego też horacjańska filozofia przenika bardzo głęboko całą jego twórczość. Motywy exegi monumentum i non omnis moriar wyraźne są przede wszystkim w koncepcji artysty , która przedstawiona jest np. W pieśni ?Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony??, która jest manifestem wiary w potęgę twórczości, która jest w stanie uwiecznić artystę w pamięci potomnych.
Także w autobiograficznej fraszce ?Do gór i lasów? dostrzec można elementy światopoglądu Horacego. Puenta utworu, którą można odczytać na wiele sposobów według jednej z interpretacji nawiązuje do maksymy ?carpe diem?, zachęcając czytelnika do korzystania z tego co przynosi mu życie ? ?Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici, a ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci?. We fraszce tej widać jak liczne i różnorodne były inspiracje Kochanowskiego. W tym samym utworze odnaleźć można również ślady neoplatonizmu. Kalejdoskopowe zmiany zachodzące w człowieku na przestrzeni jego życia porównuje poeta do mitologicznego bożka przemian jakim był Proteusz. Zgadza się to również z postawą neoplatońskich filozofów ,którzy uznawali człowieka za wolną istotę, które nie tylko może, ale także powinna przybierać różnorodne kształty.
Z całokształtu twórczości Kochanowskiego łatwo jest odczytać jego podejście do swojego talentu i dzieł, które on sam uważał za wybitne, o czym mówił otwarcie w wielu utworach np. w omawianej już Pieśni XXIV. Dlatego też niejednokrotnie zaobserwować możemy, analizując utwory Kochanowskiego, że nawet własna twórczość potrafiła go silnie zainspirować. Owocem tych inspiracji były przykładowo autotematyczne fraszki ?Do fraszek?, w których bardzo wysoko oceniał swoje dzieła, wyjaśniając, że wbrew pozorom nie zawsze są lekkie i łatwe w interpretacji, ponieważ nawet on sam potrafi zagubić się w meandrach własnego rozumowania.
Przytoczone przykłady wyraźnie ukazują bogactwo inspiracji Kochanowskiego. Większość z nich wywodzi się ze starożytności ? są to motywy Horacjańskie, liczne nawiązania do mitologii, jak również cała idea renesansowego klasycyzmu. Weny twórczej dostarczały mu nawet jego własne wiersze, na podstawie których powstawały Kolejnym ważnym źródłem była przyroda, która zajmowała w świadomości renesansowych twórców wyjątkowe miejsce. Oprócz samego piękna przyrody, Kochanowski analizował także potęgę jej twórcy, prekursora sztuki ? Boga. kolejne dzieła.