Renesans - charakterystyka epoki

ODRODZENIE - NOWA EPOKA, NOWE IDEAŁY

1. Nazwa epoki
- Odrodzenie = renesans - z francuskiego `renaissance` (re ` znów` `na nowo` la naissance `narodziny`)
- Renesans to epoka w dziejach kultury europejskiej następująca po średniowieczu, której nazwa oznacza
a) odrodzenie kultury starożytnej Grecji i Rzymu
b) odrodzenie się ludzkości, podniesienie się jej na wyższy poziom; odrodzenie duchowe człowieka nie skrępowanego już ideologią średniowiecza

2. Czas trwania
a) Włochy (kolebka renesansu) XIV - XV wiek
b) Polska i inne kraje - od końca XV wieku po koniec wieku XVI

3. Podłoże polityczno - społeczne zmian kulturalnych:
a) kryzys papiestwa: Konflikt króla Francji, Filipa IV Pięknego, z papieżem, Bonifacym VIII, spowodował podporządkowanie papiestwa cesarstwu francuskiemu. Od pontyfikatu Klemensa V siedzibą papieży był przez 70 lat Awinion, a ich politycznymi opiekunami królowie francuscy. Papiestwo przestało być liczącą się na Zachodzie siłą polityczną. W Anglii, Francji, w miastach - państwach włoskich władze świeckie ograniczyły kościelny wymiar sprawiedliwości, przejmowały kontrolę nad mianowaniem biskupów, próbowały narzucić Kościołowi podatki. Upadek moralnego autorytetu papiestwa pogłębiały jeszcze nadużycia w całym Kościele. Świadom tego, papież Grzegorz XI za namową wielkiej mistyczki włoskiej, Katarzyny ze Sieny, postanowił wrócić do Rzymu. Jego śmierć w 1378 roku doprowadziła jednak do schizmy. Wytworzyła się taka sytuacja, że część kolegium kardynalskiego wybierającego papieży związała się z Rzymem, natomiast kardynałowie, głównie francuscy, przeprowadzali nadal konklawe w Awinionie.
b) Szybki rozwój miast. Powstają silne i bogate centra życia niezależne od arystokracji, szlachty i Kościoła, w których rodzi się zapotrzebowanie na dobra kulturalne. (Bogacenie się dzięki handlowi ze wschodem, rozwój rzemiosła i przemysłu, rozwój domów maklerskich)
c) Powstawanie zjednoczonych państw. Po okresie rozbicia dzielnicowego następuje scalenie m.in. Hiszpanii, Francji, Szwajcarii, Polski. Również Włochy dążą do zjednoczenia narodowego. Proces integracji sprzyjał rozwojowi narodowej kultury i piśmiennictwa.
d) Odkrycia geograficzne. K. Kolumb (1451 - 1506), który w 1492 roku dotarł do Ameryki, Vasco da Gama (1469 - 1524), Ferdynand Magellan (1480 - 1521)- to podróżnicy i odkrywcy Nowego Świata. Rewolucję w pojmowaniu świata i kosmosu przyniosło wielkie dzieło Mikołaja Kopernika (1473 1543) O obrotach sfer niebieskich, kładące kres wyobrażeniom o geocentrycznej naturze wszechświata.
e) Wynalezienie druku przez Jana Gutenberga (1394 - 1468), który w około 1450 wynalazł ruchomą metalową czcionkę, która pozwalała szybko ułożyć matrycę strony tekstu i odbić ją w wielu egzemplarzach.
f) Mecenat. Materialna i duchowa opieka nad wybitnymi twórcami, sprawowana przez dwory możnowładców świeckich i duchownych, stwarzała naturalne możliwości rozwojowi kultury. Była także ogromną szansą artystycznego awansu dla uzdolnionych twórców, pochodzących z niższych warstw społecznych (np. biskup Andrzej Krzycki był mecenasem Klemensa Janickiego) Mecenat renesansowy pozostawił po sobie wielkie dzieła. Florencja rodu Medyceuszów czy Kraków Jagiellonów są tego jednoznacznymi dowodami.

4. Humanizm jako główny prąd umysłowy renesansu ( łacińskie Humanitas - człowieczeństwo, Humanus - ludzki Homo - człowiek)
Jest to główny prąd umysłowy renesansu, który w centrum zainteresowania nauki i sztuki stawia człowieka.
Z humanizmem łączy się pojęcie antropocentryzmu - oznacza ono usytuowanie człowieka (anthropos) w centrum świata.
Humaniści szukali odpowiedzi na pytanie : kim i jaki jest człowiek. Głosili potrzebę poznania i formowania indywidualnej osobowości człowieka, potrzebę studiowania siebie, swych wewnętrznych przeżyć, potrzebę kształcenia się na świetnych wzorach stworzonych w starożytności.
Naczelne hasło humanizmu brzmi:
Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce.
Są to słowa rzymskiego poety Terencjusza spopularyzowane w Europie przez Erazma z Rotterdamu.

5. Wpływ reformacji na kształtowanie postaw ludzi renesansu:
Reformacja - ruch społeczno - religijny zmierzający do odnowy Kościoła.

ŚREDNIOWIECZE ODRODZENIE

W centrum zainteresowania nauki i sztuki - Bóg W centrum zainteresowania nauki i sztuki - człowiek
Religijny charakter kultury Świecki charakter kultury
Dewiza średniowiecza: z prochu powstałeś i w proch się obrócisz Dewiza odrodzenia: Człowiekiem jestem i nic co ludzi nie jest mi obce
Celem człowieka jest osiągnięcie życia wiecznego Pełne wykorzystanie życia ziemskiego

Ideał ascety Nowy model człowieka:
- korzystanie z wszystkich radości i rozkoszy życia (radość życia)
- pasja poznawcza (chęć poznania świata, człowieka)
- chęć zmiany, ulepszania świata
- swobodny rozwój osobowości, niehamowany więzami religijnymi, rozwój twórczych zdolności człowieka
- zainteresowania kulturą antyczną (znajomość łaciny, greki, hebrajskiego, pism starożytnych filozofów i twórczości starożytnych poetów)
- silne poczucie więzi z przyrodą, naturalnym środowiskiem człowieka
* całkowite zaprzeczenie ascety
* człowiek renesansu - chce wszystko wiedzieć
Autorytet Biblii Hasło swobodnego rozwoju nauki
Autorytet papiestwa Upadek autorytetu papiestwa, reformacja

TEOCENTRYZM ANTROPOCENTRYZM

SZTUKA:
W szczytowym okresie renesansu tworzyli najwięksi geniusze tego okresu:
- Leonardo da Vinci (1452- 1520)
to najwybitniejszy przedstawiciel włoskiego renesansu, był malarzem, rzeźbiarzem, rysownikiem, lekarzem, astronomem, matematykiem, konstruktorem i wynalazcą. Wszechstronność i geniusz pozwalają określać go jako człowieka uniwersalnego.

Najsłynniejsze dzieła malarskie to:
- Ostatnia wieczerza
- Mona Lisa
- Madonna w grocie skalistej
- Św. Anna Samotrzecia
Jest również autorem pracy: Traktat o malarstwie
Jako wynalazca zaprojektował maszynę latającą oraz łódź podwodną
- Michał Anioł (1475- 1564)
włoski rzeźbiarz, architekt i poeta.

Najsłynniejsze rzeźby:
- Dawid
- Pieta (Matka Boska trzymająca zdjętego z krzyża Jezusa)
- Pijany Bachus
- Mojżesz
Wielki mistrz fresków w Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie m.in. Sądu Ostatecznego. Autor obrazu Święta Rodzina, zajmującego kluczowe miejsce w europejskiej sztuce XVI wieku.
- Tycjan (1485- 1576)
włoski malarz, zasłynął jako kolorysta i portrecista. Przedstawiał tematykę sakralną i mitologiczną.

Najsłynniejsze obrazy:
- Wniebowzięcie
- Madonna rodziny Pasaro
- Koronowanie cierniem
- Wenus z Urbino
- Rafael (1483 1520)
Włoski malarz, mistrz wizerunków Madonny

Najsłynniejsze dzieła:
- Madonna Sykstyńska
- Madonna di Foligno
- Szkoła ateńska
- Dysputa o Najświętszym Sakramencie
- Albrecht Durer (1471 1528)
Niemiecki malarz, grafik. Uważany za jednego z prekursorów sztuki nowożytnej, mistrz wizjonerskiej tematyki apokaliptycznej.

Najsłynniejsze dzieła:
- Rycerz, Śmierć, Diabeł - Sztychy mistrzowskie
- Św. Hieronim w celi
- Melancholia
- Droga na kalwarię cykle
- Złożenie Chrystusa do grobu rysunkowe

6. Myśliciele europejscy doby renesansu:
a) Erazm z Rotterdamu - przedstawiciel ireneizmu. Głosił on, że człowiek z natury jest dobry, zło zaś pochodzi z niewiedzy. Znanym jego dziełem jest Pochwała głupoty
b) Niccolo Machiacelli - autor książki zatytułowanej Książę. Formułuje doktrynę polityczną, zalecającą fałsz, podstęp, przemoc, brak skrupułów, jeśli tylko są potrzebne interesom kraju. Dobro publiczne, państwo to ideał, który pozwala, aby cel uświęcał środki. Władca musi być lwem i lisem, prócz siły i odwagi potrzebna jest mu chytrość i przebiegłość.
c) Tomasz Morusa - autor Utopii. Przedstawiał on w tym dziele idealny ustrój na wyspie Utopii, gdzie panuje życie zgodne z naturą, równość między ludźmi, a pieniądze nie są potrzebne.

ODRODZENIE JAKO EPOKA WIELKICH INDYWIDUALNOŚCI

1. Dante Alighieri - poeta z pogranicza dwóch epok. Urodził się w 1265 roku we Florencji, w ubogiej rodzinie szlacheckiej. Studiował we Florencji i Bolonii zdobywając wszechstronną i gruntowną wiedzę. Brał udział w życiu społecznym swojego miasta. Należał do stronnictwa dążącego do zapewnienie Florencji niezależności wobec papiestwa. Przebywający w Rzymie Dante został skazany na wygnanie, a tą karę wkrótce zamieniono na karę śmierci przez spalenie na stosie. Rozpoczął okres tułaczki, mieszkał w Weronie, Toskanii, Paryżu. Ostatnie lata życia spędził w Rawennie i tam został pochowany w 1321 roku.
Największym dziełem Dantego jest Boska komedia. Utwór składa się z 3 części:
- Piekło
- Czyściec
- Raj

Przedstawia wędrówkę poety po zaświatach. Przewodnikiem po piekle i czyśćcu jest starożytny poeta rzymski Wergiliusz, a po raju ukochana Dantego, Beatrycze. Dantejskie piekło ma kształt olbrzymiego leja, którego wylot sięga wnętrza Ziemi. Poszczególne kategorie grzeszników rozmieszczone są na coraz węższych kręgach, a na samym dnie znajduje się Lucyfer. Potępieńcy cierpią najrozmaitsze męki, pilnują ich diabły i mitologiczne potwory.

Dantejski czyściec przedstawiony jest jako góra wynurzająca się z morza. Grzesznicy przebywają na opasających ją tarasach. Oni również znoszą cierpienia, lecz po odbyciu pokuty wstąpić mają do nieba. Na szczycie czyśćcowej góry znajduje się raj. Tam też znajduje się siedziba świętych i Boga.

Wymowa utworu:
Dante symbolizuje człowieka, który zszedł z drogi cnoty i sam nie potrafi na nią wrócić. Przychodzi mu z pomocą starożytny poeta, symbol mądrości ludzkiej. W piekle Dante nabiera świadomości złego i dobrego, w czyśćcu wyzbywa się złych skłonności, w raju osiąga szczyty świętości. To co przeżywa w raju ma charakter dydaktyczno- moralizatorski, jest równocześnie zapowiedzią nowej epoki. Występuje w niej wiele postaci historycznych. Pojawia się w niej motyw walk papiestwa i cesarstwa. Ukazany jest kryzys polityczny i moralny ówczesnego społeczeństwa. Utwór pisany jest w języku włoskim.

TWÓRCY WŁOSCY I FRANCUSCY.

Francesco Petrarca (1304- 1374) i Giovanni Boccacio (1313- 1375) zafascynowani tradycją antyczną, pisali po łacinie, ale obaj także stworzyli arcydzieła w języku włoskim - i to one właśnie przyniosły im sławę.

Petrarca wiódł życie humanisty; jako duchowny był dyplomatą papieskim, czynnie uczestniczącym w ówczesnym życiu politycznym. Twórczość łacińskojęzyczna utorowała mu drogę do najwyższego wyróżnienia - uwieńczenia laurem na rzymskim Kapitolu.

Pamięć potomnych zyskał jednak jako autor zbioru poezji miłosnej Il canzoniere, napisanej w języku włoskim. Petrarca swe sonety kierował do ukochanej Laury. Stworzył poetycki język mówienia o miłości, jej objawach: płaczu, śmiechu, ogniu, lodzie, bladości, biciu serca, uniesieniu i udręce, szczęściu i rozpaczy, pożądaniu i duchowej kontemplacji.

Wielkiego uczucia i towarzyszących mu wyznań poetyckich nie przerwała nawet śmierć ukochanej. Sonety, które pisał Petrarca w latach 1330- 1365, zebrał w dwóch zbiorach : Wierszach ku czci Laury żywej i Wierszach ku czci Laury umarłej.

Giovanni Boccaccio poświęcił życie literaturze. Pozostawił ogromny dorobek, na który składają się poematy epickie, powieści miłosne (romanse) oraz wiersze. Zafascynowany twórczością Dantego, napisał biografię Żywot Dantego oraz komentarz do jego Piekła. Najpełniej talent Boccaccia objawił się w prozie, a jego największym dziełem jest po włosku napisany Dekameron, zawierający sto nowel, opowiedzianych przez siedem białogłów i trzech młodzieńców. Bawią się oni tymi opowiadaniami w willi, nieopodal Florencji, w której schronili się w obawie przed zarazą szalejącą w mieście. Codziennie każda z osób przedstawia jedną historię. Dekameron jest dziełem w pełni renesansowym. Przedstawia ludzkie charaktery, obyczaje, pokazuje życie w różnych jego przejawach: błahych i tragicznych, komicznych i smutnych. Nie unika tematyki erotycznej. Boccaccio znakomicie kreśli sylwetki bohaterów, odsłaniając złożoną naturę człowieka. Zarazem Dekameron jest dziełem o mistrzowskiej kompozycji, która ma ramowy charakter: pierwsze opowiadanie przedstawia bohaterów chroniących się przed zarazą, ostatnie natomiast opisuje ich szczęśliwy powrót do Florencji.

Boccacia nazywa się twórcą nowożytnej nowelistyki, gdyż Dekameron jest zbiorem nowel skonstruowanych według reguł tego gatunku. Cechuje je ogromna zwartość kompozycyjna, skupiająca na ogół akcję wokół jednego motywu - często umieszczonego w tytule, pojawiającego się potem w każdej fabule. Opisy i komentarze są bardzo zredukowane. Szczególne mistrzostwo osiągnął pisarz w noweli Sokół. Od jej tytułu teorię dotyczącą budowy noweli nazwano sokolą teorią,

Literaturze francuskiego renesansu rozgłos przyniosła twórczość Pierre`a Ronsarda (1524 1585). Nazywany księciem poetów, był przywódcą Plejady - renesansowej szkoły literackiej, nawiązującej do tradycji kultury antycznej. Ronsard uprawiał gatunki wywodzące się z literatury greckiej i rzymskiej: odę, hymn, epopeję, a z literatury włoskiej przejął sonet. I właśnie dwa zbiory sonetów: Do Marii i Na śmierć Marii ugruntowały jego sławę. Był poetą opiewającym subtelne doznania miłosne i erotyczne. Podobnie jak w wierszach Petrarki, również w jego lirykach dominują uczuciowość i emocjonalizm.

POCZĄTKI RENESANSU W POLSCE

1. Trzy okresy rozwoju polskiego odrodzenia:
a) pierwszy okres: druga połowa XV wieku (K. Jagiellończyk)
idee renesansu ujawniają się przede wszystkim w nauce i literaturze publicystycznej o tematyce społecznej
b) drugi okres: pierwsza połowa XVI wieku (Zygmunt Stary)
stopniowy rozwój literatury pięknej
c) trzeci okres: druga połowa XVI wieku (Z. August, S. Batory)
era Kochanowskiego

2. Rozwój Akademii Krakowskiej, która staje się jedną z najlepszych uczelni w Europie. Założona przez K. Wielkiego w 1364 roku, odnowiona i zreformowana przez K. Jagiellończyka.

3. Przybycie do Polski humanistów z Zachodu
a) Filip Buonaccorsi - zwany Kallimachem- Włoch, ścigany przez papieża za udział w spisku skierowany przeciw papieżowi. Został nauczycielem synów K. Jagillończyka i jego doradcą; jest autorem wielu wierszy łacińskich odznaczających się wytworną artystyczną formą i głoszące nowe humanistyczne ideały; był również założycielem pierwszego w Polsce stowarzyszenia naukowo- literackiego.
b) Konrad Celtis- Niemiec, który wprowadził do literatury polskiej nowe, świeckie tematy. Był założycielem drugiego stowarzyszenia literackiego zwanego Stowarzyszenie Nadwiślańskie.

4. Klemens Janicki i jego elegia O sobie samym do potomności
Biografia:
W wieku 5 lat został wysłany do szkoły. Pokochał literaturę, jednak musiał zrezygnować ze szkoły, ponieważ jego ojciec nie miał pieniędzy. Z pomocą przyszedł mu biskup Krzycki, który zaprosił go na swój dwór, jednak niespodziewanie szybko zmarł. Przygarnął go Kmita, który wysłał go do Rzymu. Klemens zachorował i musiał wrócić do kraju.
Elegia VII O sobie samym dla potomnych jest testamentem poetyckim. Cechy: opis życia, ostatnia wola, pisany ze świadomością nadchodzącej śmierci.
Przesłanie: zachęcanie do rozwijania się, dokształcania

5. Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem
Tytuł: 3 osoby rozmawiające o przygodach swoich i innych
Pan- szlachta
Wójt- chłop
Pleban- duchowny
Rozmawiają o życiu codziennym.
Utwór zaczyna się od apostrofy - zwrotu do czytelników. Zachęca do czytania tekstu.
1. apostrofa:
Pan zwraca się do Wójta, pyta o księdza, skarży się.
- Tytuł utworu przekazuje, że będą rozmawiać tu 3 osoby, trzy warstwy społeczne, treścią rozmowy będą sprawy codzienne.
Pseudonim Reja- Ambroży Korczbok Rożek
Utwór rozpoczyna się apostrofą skierowaną do czytelnika. Zawiera ona zaproszenie do przeczytania, ponieważ są w utworze rzeczy wesołe, a także wiadomości na temat ludzkich spraw.
Rozpoczyna Pan i zwraca się do Wójta. Krytykuje Plebana za niedbałe odprawianie nabożeństw, nie ma porannej mszy, bo ksiądz śpi.
Wójt mówi, że ludzi są prości i wierzą w to, co ksiądz mówi im na kazaniach. Jeżeli oddadzą dziesięcinę i przygotują bogatą kolędę to będą w niebie.
Wójt oskarża księdza o chciwość, wyzyskiwanie chłopów.
Ksiądz nie jest zachwycony tą krytyką i chciałby zatkać chłopu usta. Mówi, że chce dla nich jak najlepiej, daje im rady, za które muszą płacić.
Pan mówi, że postawa, którą przyjmuje Pleban nie jest godna księdza. Potwierdza, że ksiądz jest chciwy i często szuka zysku dla siebie. Mówi o nadmiernie rozwiniętym kulcie świętych, żeby uprosić łaskę trzeba dać ofiarę, a tą zabiera ksiądz. Mówi, że na odpustach, czyli święcie religijnym jest jarmark i zabawa....
Wniosek: Utwór Reja dowodzi, że między stanami istnieje ostry konflikt. Stanem, który jest w najgorszej sytuacji są chłopi wykorzystywani przez oba pozostałe stany. Duchowieństwo jest najsurowiej krytykowane. Zarzuca się mu chciwość, wyzyskiwanie chłopów.
Utwór ma charakter satyryczny, ponieważ krytykuje i ośmiesza niewłaściwe zachowania ludzi. Utwór ten jest dialogiem, nie jest to gatunek nowy, ponieważ był znany już w średniowieczu np. Rozmowa Mistrza Polikarpa za Śmiercią- tu była tematyka religijna a w utworze Reja jest tematyka świecka. W średniowiecznych dialogach pojawiały się postacie nadprzyrodzone np. Śmierć, a w utworze Reja są postacie prawdziwe. W utworze Reja pojawia się ostry atak na duchowieństwo.

UTWORY ŚREDNIOWIECZNE UTWORY RENESANSOWE - M. REJ

- dialog -dialog
- tematyka religijna -tematyka świecka
- postaci nierealne - postaci realne
- krytyka duchowieństwa
- charakter dydaktyczno-moralizatorki -charakter dydaktyczno-moralizatorski
- w języku polskim-tendencja epoki

ŚWIAT WARTOŚCI ZIEMIAŃSKICH W UTWORZE MIKOŁAJA REJA ŻYWOT CZŁOWIEKA POCZCIWEGO

Dwory magnackie w okresie renesansu stały się ośrodkiem kulturalnym.
- Utwór Reja to proza dydaktyczna, moralizatorka. W okresie odrodzenia wielkim powodzeniem cieszyły się utwory, w których autorzy próbowali podać wzory ludzi godnych naśladowania. Jednym z takich utworów był Dworzanin Polski Łukasza Górnickiego, który próbował przeszczepić na dwór polski ideał dwornego kawalera, o wysokim poziomie intelektualnym i moralnym. Rej sięgnął po materiał do swojego dzieła przede wszystkim do otaczającego życia, zwłaszcza do życia własnej klasy społecznej i przedstawił ideał poczciwego, czyli uczciwego szlachcica. Dzieło składa się z ksiąg. Pierwsza mówi o młodości szlachcica, druga poświęcona jest wiekowi średniemu, trzecia mówi o starości.
- W pierwszej księdze Rej kładzie nacisk na moralna stronę wychowania, na wyrabianie sprawności fizycznej, natomiast nie przywiązuje większej wagi do kształcenia umysłu. Uważa, że wystarczają te wiadomości, tóre dostarcza odpowiednia lektura. Potrzebny jest wyjazd za granicę. Po powrocie młody szlachcic powinien odbyć praktykę na dworze wielkopolskim lub w wojsku. Później powrócić na wieś.
- W księdze drugiej Rej pisze, że szlachcic powinien się ożenić z panną równą sobie majątkiem i stanem. Powinien dobrze gospodarować, ale nie może zapomnieć o obowiązkach wobec ojczyzny. Najlepiej zaś służy ojczyźnie ten, kto piastuje godność posła ziemskiego. Innych stanów nie poleca. Wymienia szereg cech, które powinien posiadać szlachcic oraz krytykuje wady, takie jak chciwość, pycha , życie nad stan, pijaństwo, duma, prywata. Kto chce być prawdziwym szlachcicem ten powinien zwalczać wszelkie złe namiętności, a pielęgnować cnoty, a wówczas nie ominie go największa na świecie nagroda - sława.
- Myślą przewodnią księgi trzeciej jest stwierdzenie: starość nie jest nieszczęściem, bo i ona ma swoje powaby, a człowiek cnotliwy nie potrzebuje lękać się śmierci.
Rok dzieli się na pory roku, a w każdej z nich człowieka może spotkać inna przyjemność:
-Wiosna: praca w ogródku, sadzenie drzewek zdrobnienia zachęta do życia na wsi
Rej potrafi się cieszyć drobnymi chwilami życia codziennego. Nie czekać na wielkie szczęście- dostrzegać to małe, korzystać z każdego dnia. Wieś to miejsce spokoju, ciszy, szczęścia. W całym utworze są też nowe treści: miłość przyrody, pochwała życia.

ZNACZENIE TWÓRCZOŚCI MIKOŁAJA REJA DLA ROZWOJU LITERATURY NARODOWEJ W POLSCE.

M. Rej świadomie pisał po polsku będąc zwolennikiem literatury tworzonej w języku narodowym
W jego twórczości dostrzegamy nowe, świeckie elementy, takie jak:
miłość przyrody
umiłowanie Ziemi
pochwała życia i jego radości
Mikołaj Rej pragnie być nauczycielem społeczeństwa. Daje swoim współczesnym wzorce osobowe, krytykuje wady.
Jako człowiek renesansu nie jest obojętny wobec ludzkiego cierpienia i krzywdy. W Krótkiej rozprawie staje zdecydowanie w obronie chłopa, pokazując, że jest on wyzyskiwany i przez Panów i przez Księży
Gatunki uprawiane przez Reja
dialog satyryczny Krótka rozprawa
proza dydaktyczna Żywot człowieka....
krótkie wiersze o zacięciu satyrycznym Figliki

JAN KOCHANOWSKI - RENESANSOWY PISARZ - HUMANISTA

Fraszka do gór i lasów
był studentem
zwiedził Francję. Niemcy, Włochy
był rycerzem
był dworzaninem
otrzymał probostwo
porównywał się do Proteusa, który miał dar przemieniania się w różne postaci, zwierzęta i przedmioty
zastanawiał się nas życiem, wiedział, że starość nadejdzie; chwytaj czas carpe diem
zaczyna apostrofą do gór i lasów, jest człowiekiem żyjącym w zgodzie z naturą
charakter: epika, fraszka narracyjna
Jest to fraszka autobiograficzna, czyli taka, w której Kochanowski opisuje swoje
życie.
Fraszka zaczyna się od apostrofy, która świadczy o tym, że kochał przyrodę. Natura przypomina Kochanowskiemu okres dzieciństwa, kiedy był beztroski, swobodny, radosny, szczęśliwy.
Opis życia:
wspomina podróże (Sybilijne lochy - groty pod Neapolem gdzie mieszkała legendarna wieszczka Sybilla)
był studentem, rycerzem, dworzaninem, pełnił funkcję proboszcza
porównuje się do Proteusa
kończy mówiąc, że nadejdzie starość, w związku z tym łapie każdą chwilę, chce wykorzystać każdy dzień.
Jest to biografia człowieka renesansu, ponieważ:
aktywny stosunek do życia
zna wartość wiedzy, kształci się
jest ciekawy świata
jest humanistą (zna mitologię, epikureizm)
wrażliwy na piękno przyrody

1530-1584 ERA KOCHANOWSKIEGO

1. Dzieciństwo
Wywodził się z zamożnej szlachty osiadłej w północnej małopolsce; urodził się w Sycynie, niedaleko Radomia.

2. Studia i podróże
1544 - wpis w poczet słuchaczy Akademii Krakowskiej, gdzie prawdopodobnie przebywał 3 lata, brak informacji o 4 następnych latach
1551-1552 - pobyt w Królewcu, studia na Uniwersytecie założonym przez księcia Albrechta
1552-1555 - pierwszy pobyt we Włoszech. Pierwsze 2 lata studiuje na Uniwersytecie w Padwie, w 3 roku zwiedzał środkowe i południowe Włochy (Wenecja, Rzym, Neapol); studiował języki starożytne, literaturę starożytną. Zetknął się też z narodową poezją włoską.
1555-1556 - powrót do kraju, pobyt na dworze księcia Albrechta, od którego otrzymuje zasiłek i ponownie wyjeżdża do Włoch
1556-1558 - pobyt we Włoszech, w Padwie
1558-1559 - pobyt we Francji : w Paryżu zbliżył się do poetów z koła literackiego Plejada, na którego czele stał Piotr Ronsard, grupa ta stawiała sobie za cel twórczość w języku narodowym; przykład poetów francuskich umocnił go w wyniesionym z Włoch przekonaniu, że poeta ma obowiązek tworzenia w języku narodowym
1559 - powrót do kraju przez Niemcy

3. Kochanowski - dworzanin 1559-1569
a) pobyt na dworze marszałka Jana Firleja
b) pobyt na dworach biskupów Filipa Padniewskiego i Piotra Myszkowskiego ( ten ostatni ofiarował mu 2 probostwa: w Poznaniu i w Zwoleniu, które przynosiły poecie spore dochody)
c) pobyt na dworze królewskim - funkcja sekretarza króla Zygmunta Augusta

4. Zerwanie z dworem i osiedlenie się na wsi w Czarnolesie (1570)

5. Śmierć poety w Lublinie w 1584 roku (prochy poety spoczęły w Zwoleniu w kościele parafialnym)

RENESANSOWY CHARAKTER FRASZEK JANA KOCHANOWSKIEGO

FRASZKA - (dworzanka, facecja) krótki, okolicznościowy, najczęściej żartobliwy utwór, w którym poeta wypowiada swoje myśli, czasem wesołe, czasem poważne, żartował z przyjaciół i samego siebie, komponował dowcipy, żarty, anegdoty; utwór często zakończony puentą. Nazwa pochodzi z frasca (wł.) dosłownie - gałązka, a przenośnie drobiazg, żarcik, figielek
DO FRASZEK
jest to utwór autotematyczny, bo tematem fraszki są rozważania o fraszkach
nieopłacone - bezcenne, dla Kochanowskiego fraszki są bardzo ważne
wdzięczne - ulubiony gatunek literacki
jest to rodzaj pamiętnika, zapisuje w nich swoje przeżycia, myśli, uczucia, bez względu na to czy los jest dla niego przychylny, czy nie
mówi, że jest tak wielkie bogactwo myśli i przeżyć, że można się tak samo zgubić jak w labiryncie
odwołanie się do mitu


O ŻYWOCIE LUDZKIM
fraszka filozoficzna
fraszki rzeczy małe, błahe
nasze myśli i czyny są mało warte, bo nie możemy być niczego pewni
wszystko jest nietrwałe
zacność itp. wartości, o które ludzie zabiegają szybko przeminą
porównanie życia do przedstawienia, a nas os porównuje do losu kukiełki, którą po przedstawieniu chowa się do worka

DO MIKOŁAJA FIRLEJA
nadanie formy apostrofy skierowanej do M. Firleja
wszeteczny - rozpustny, nierozważny
zapowiada, że w jego fraszkach mogą być treści frywolne
poeta musi być rozważny, a utwór może być frywolny

o KAPELANIE
królowa chciała iść na mszę, jednak księdza nie było, bo pił zjawił się rano prosto z libacji i królowej
fraszka satyryczna
charakter :dramat

NA NABOŻNĄ
tylko 2 wersy
szydzi z jej nadgorliwości
śmieje się z dewotki - przesadnie demonstrującą swoją religijność

O KAZNODZIEI
ksiądz nie do końca przestrzegał celibatu
żył nie do końca tak jak nauczał
za kazania mu płacono
kaznodzieja jest chciwy
za żadne pieniądze nie żyłby tak jak naucza
fraszka satyryczna, wyśmiewa obłudę kaznodziei i chciwość

RENESANSOWY CHARAKTER FRASZEK

1. Wszystkie fraszki dotyczą człowieka, różnych aspektów życia
2. Fraszki cechuje różnorodność tematyki i nastrojów
3. Kochanowski głosi we fraszkach filozofię epikurejską
4. Fraszki pokazują nowego renesansowego człowieka (Do gór i lasów)
5. Fraszki odwołują się do mitologii
6. Krytyka duchowieństwa
7. Miłość do natury
8. Krytyka ludzkich wad i przywar
9. Pisane po polsku

POSTAWA FILOZOFICZNA JANA KOCHANOWSKIEGO W PIEŚNIACH

PIEŚŃ IX
(Chcemy sobie być radzi)
rozpoczyna się od pokazania sposobu na to jak dobrze się bawić przy winie i muzyce
powinniśmy się dobrze bawić, bo nie wiemy co czeka nas jutro
rozsądnie postępować z tym co się ma, rozsądnie korzystać
nasz los jest w rękach Fortuny
Fortuna jest zmienna
Ten, który jest kimś może spaść na dno i odwrotnie
Nie da się wytłumaczyć tego co na świecie się dzieje, bezradność człowieka wobec losu
Pewne jest tylko to, że Bóg nam zaplanował życie
Szczęście i nieszczęście należy znosić z wewnętrzną równowagą
Należy cieszyć się z tego co się ma, bo to nie jest wieczne
Być człowiekiem cnotliwym i uczciwym
Żeglarz na statku spotyka burzę i zaczyna modlić się aby bogactwa jego przetrwały według Kochanowskiego powinien opuścić statek i ratować siebie a nie bogactwa
Żeglarzem jest każdy z nas, żegluga jest życiem, burza jest nieszczęściem, w okresie kiedy Fortuna się odwróci musimy się martwić o życie, najcenniejszą wartość jaką mamy

JEST TO PIEŚŃ FILOZOFICZNA, PONIEWAŻ KOCHANOWSKI SNUJE ROZWAŻANIA NA TEMAT ŻYCIA LUDZKIEGO.

ZWIĄZKI PIEŚNI Z FILOZOFIĄ HORACEGO
1
u Horacego w Aequam memento podmiot liryczny udziela rad, aby zarówno w szczęściu jak i w nieszczęściu zachować spokój ducha
u Kochanowskiego w Pieśni IX w szóstej zwrotce mowa jest o tym, że jedynym wyjściem jest spokojne przyjmowanie szczęścia i nieszczęścia
2
u Horacego podmiot liryczny mówi, że należy korzystać z życia.
W pierwszej zwrotce Pieśni IX Kochanowskiego napisane jest, że powinniśmy się dobrze bawić, ponieważ nie wiemy co nas czeka jutro
3
w Aequam memento mowa jest o tym, że każdy musi odejść pozostawiając swój majątek i dobra materialne
Kochanowski pisze o żeglarzu, który powinien pozostawić bogactwa i ratować życie

IDEAŁ CZŁOWIEKA I OBYWATELA ZAPREZENTOWANY W PIEŚNIACH JANA KOCHANOWSKIEGO

PIEŚŃ XIX
(Pieśń o sławie)
przypomina czytelnikom o tym, że po śmierci ich ciało przestaje istnieć, a pozostać może tylko dobre imię, dobra sława
trzeba sobie uświadomić, że to dobra sława ma większą wartość niż dobra materialne
Bóg odróżnił nas od zwierząt dając nam rozum i mowę
Powinniśmy z tych darów korzystać i nie zachowywać się nierozumnie
Człowiekiem nie jest ten który nie zna umiaru w jedzeniu i piciu
Celem człowieka powinno być zdobycie dobrej sławy
Zarówno W Pieśni XXIV jak i w Exegi monumentum mowa jest o tym, że człowiek może pozostawić po sobie coś, co sprawi, że będzie on wieczny.
Pieśń o sławie
każdy człowiek świadomy śmierci powinien wybrać wartości, które są najważniejsze i powinniśmy dbać o to by dobrze nas wspominano
wygrywa ten, co oddaje życie za dobrą sławę, a przegrywa ten, który za życia nie stara się jej zdobyć
Pieśń XXIV i Exegi monumentum
ta pieśń i Exegi monumentum mówią o sławie
Kochanowski pisze, że jest nieśmiertelny i śmiertelny. Śmiertelne jest ciało, nieśmiertelna jest sława i poezja
Nie umrę ani mię czarnymi Styks niewesoła zamknie odnogami swymi - motyw non omnis moriar
poeta opisuje swoją przemianę w łabędzia, ptaka, który jest symbolem poezji (metafora, zwrotka3)
w kolejnych 2 zwrotkach poeta mówi o sławie, którą jest pewien, że zdobędzie. Mówi, że wzbije się jak Ikar, i że jego sława obejmie cały świat (Rosja, Rzym, Włochy...)
Ostatnia zwrotka: nie życzy sobie żeby na jego pogrzebie była żałoba, ponieważ on tak naprawdę nie umarł. Umarło tylko jego ciało.
Porównanie:
non omnis moriar
sława poetycka
PIEŚŃ: najstarszy i najbardziej powszechny gatunek poezji lirycznej związany z muzyką. Już w starożytności związek ten uległ rozluźnieniu i doprowadził do ukształtowania pieśni jako samodzielnej formy literackiej. Pieśń to utwór o różnorodnej tematyce, wyrażający różnorodne przeżycia, refleksje, posługujący się rozmaitymi środkami językowymi, charakteryzujący się budową stroficzną.
TRENY JANA KOCHANOWSKIEGO LIRYCZNYM PAMIĘTNIKIEM CIERPIENIA OJCA
POCZĄTEK TRENU XII
Żaden ociec podobno barziej nie miłował
Dziecięcia, żaden barziej nad mnie nie żałował
A też ledwe się kiedy dziecię urodziło,
Co by łaski rodziców swych tak godne było.

DEDYKACJA POETY
Orszuli Kochanowskiej, wdzięcznej, ucieszonej, niepospolitej dziecinie, która cnót wszystkich i dzielności panieńskich początki wielkie pokazawszy, nagle, nieodpowiednie, w niedoszłym wieku swoim, z wielkim a nieznośnym rodziców swych żalem zgasła, Jan Kochanowski, niefortunny ociec, swojej najmilszej dziewce z łzami napisał.
Nie masz cię Orszulo moja!
W 1577 roku umiera brat poety, Kasper. W 1578 lub 1579 umiera trzydziestomiesięczna Urszulka, a niedługo po niej druga córka poety Hanna. Najboleśniej odczuł poeta śmierć Urszulki, brata pożegnał mową, Hannie napisał czterowersowe epitafium, Urszulce poświęcił cykl 19 Trenów.

TREN I
wzywa do swojego domu żale, lamenty, skargi, frasunki, po to aby pomogły mu opłakiwać śmierć Urszulki
nagromadził synonimy, żeby podkreślić swój żal
śmierć Urszulki zabrała mu cała radość życia
śmierć - nie pobożna - niesprawiedliwa, ponieważ zabrała życie małemu dziecku, Bóg jest sprawiedliwy i daje ludziom życie
rozbudowane porównanie
smok - śmierć
matka próbuje ratować małe słowiki, ale nie uda się jej, bo sama też jest zagrożona przez smoka
nie da się obronić przed śmiercią, nie da się uciec
refleksja natury filozoficznej; opłakiwanie jest częścią życia, jesteśmy bezradni wobec losu, całe życie błądzimy, poszukujemy właściwej postawy, płacz, żal jest jego częścią
czy poddać się rozpaczy, czy próbować się przeciwstawić - pytanie retoryczne, jak człowiek powinien się zachować

TREN VIII
otwartość córki
umiejętność rozweselania
przywiązanie do rodziców
TREN XII
posłuszeństwo
przyzwoitość
skromność
pobożność
pracowitość

TREN V
porównanie do oliwki: wątłość, delikatność Urszulki
TREN VI
Kochanowski nazywa Urszulkę Safoną, widzi w niej początki talentu literackiego, chęć przekazania jej swojego dorobku literackiego
KRYZYS ŚWATOPOGLĄDU CZŁOWIEKA RENESANSU W TRENACH JANA KOCHANOWSKIEGO

TREN IX
filozofia stoicka (lęk przed śmiercią, nie ważna są sprawy materialne)
podstawowym elementem filozofii stoickiej jest zachowanie równowagi
Kochanowski przyznaje się, że całe życie spędził na tym, żeby zachować równowagę w każdej sytuacji
Ta sama postawa pojawia się w Pieśniach
Kryzys postawy filozoficznej, którą próbował przez lata zbudować

TREN X
zbudowany jest z pytań retorycznych
Kochanowski szuka Urszulki w:
niebie, raju
na wyspach szczęśliwych
w Hadesie
pyta czy reinkarnowała w słowika
w czyśćcu
Kochanowski nie wie gdzie jest Urszulka, w którym z zaświatów
Zastanawia się czy istnieje życie pozagrobowe
Jego wiara przeżywa kryzys
Prosi Urszulkę o zlitowanie nad nim, prosi o ujrzenie Urszulki pod jakąkolwiek postacią

TREN XI
Ani pobożność ani dobroć nie ratuje od nieszczęścia i zła
Kogo kiedy pobożność jego ratowała
Kogo dobroć przypadku złego uchowała
Fraszka cnota! powiedział Brutus porażony- Cezar był dobrym człowiekiem i tak nie uchroniło go to przed śmiercią. Życie cnotliwe to fraszka, rzecz błaha.
Los człowieka zależy od fatum. Który nie patrzy na to czy ktoś jest dobry czy zły
Wątpi w wartość bycia prawym człowiekiem
Człowiek przekonany jest o potędze swojego rozumu, usiłuje poznać, przewidzieć to co nas spotka
Śmiertelnik nie może poznać przyszłości
Człowiek może sobie tylko pomarzyć
Kochanowski stwierdza, że nie tylko stracił Urszulkę, radość życia, ale też rozsądek

TREN XVIII
Zwraca się do Boga. Gdy jesteśmy szczęśliwi zapominamy o Bogu
Nie zwracamy uwagi na to, że to Bóg daje nam szczęście, które może jednak szybko minąć, gdy zapominamy o tym, że otrzymujemy je od Boga
Kochanowski prosi Boga o kontrolę nad szczęściem, mówi, że ludzie mogą zatracić się w beztrosce. Będziemy pamiętać o Bogu przynajmniej wtedy, gdy cierpi
Prosi Boga, aby karał ludzi surowo, ale z wyrozumiałością. Porównał ich do śniegu w obliczu słońca
Podkreślenie surowości Boga, nieszczęście to dla ludzi największa kara
Bóg od zawsze był surowy, jednak nigdy nie wzgardził człowiekiem, który przeciwstawiał się Mu, który w Niego zwątpił, ale się nawrócił
Kochanowski pokazuje Bogu swoje grzechy, ale miłosierdzie Boga jest większe. Prosi o litość
Kochanowski uświadamia sobie, że wszystko zależne jest od Boga. Kryzys wiary udało mu się pokonać.

TREN XIX
Ma formę snu. We śnie przychodzi do Kochanowskiego jego nieżyjąca matka z Urszulką na ręku i zapewnia go, że jego córka jest teraz szczęśliwa. Pada w tym trenie bardzo ważne zdanie, napomnienie, które brzmi :A ludzkie przygody ludzie noś. Ludzkie sprawy, w tym i przemijanie życia, odchodzenie najbliższych znoś po ludzku, z godnością.
Z Trenów wynika, że postawa filozoficzna Kochanowskiego uległa pewnej modyfikacji. Poeta uważa, że człowiek rozumny w każdej sytuacji postępuje inaczej tzn. raduje się szczęściem, rozpacza w nieszczęściu, ale ugodzony nawet najcięższym losem powinien zachować się godnie i mądrze. Tragizm i pesymizm chwili obecnej nie wykluczają nadzieje na lepszą przyszłość.

WYBRANE ZAGADNIENIA KOMPOZYCJI TRENÓW JANA KOCHANOWSKIEGO

TREN - jest jednym z najstarszych gatunków poezji żałobnej, ukształtowany w starożytnej Grecji, jest to pieśń lamentacyjna, wyrażająca żal z powodu czyjeś śmierci, rozpamiętująca myśli i czyny zmarłego oraz zawierająca pochwałę jego zalet i zasług. Pisana na zamówienie, poświęcona wielkim, sławnym ludziom.
1. Poetyka renesansu domagała się od poetów czerpania wzorów z dorobku literackiego starożytności. Starożytny tren zawierał kilka stałych elementów:
pochwała cnót i zalet zmarłego (tren V,VI,XII)
wielkość poniesionej straty (tren VI,XII)
demonstracja żalu (tren VII,VIII,IX,X,XI)
pocieszenie (tren XII-XIX)
napomnienie, pouczenie (tren XIX)

Elementy te odnajdujemy w całym cyklu trenów Jana Kochanowskiego.

Tren starożytny poświęcony był wielkiej, sławnej osobie, a Kochanowski pisze cykl utworów poświęconych dziecku. To tłumaczy pewne wyolbrzymienie (hiperbolizacja) cech Urszulki, aby mogła stać się bohaterką utworów poetyckich.
Tren starożytny często pisany był na zamówienie, a jego autor nie znał osoby zmarłej. Treny Kochanowskiego są wyrazem prawdziwych uczuć, cechuje je realizm psychologiczny.

2. Gradacja uczuć w Trenach.
GRADACJA - stopniowanie, ułożenie czegoś wg kolejności, zwykle wg nasilającej się cechy
Kolejność trenów nie jest przypadkowa, obrazuje narastanie rozpaczy, wewnętrznego napięcia.

3. Stylistyka trenów
Treny pisane są pięknym stylem poetyckim, czyli obfitującym w różnego rodzaju środki stylistyczne, takie jak:
przenośnia
porównania (homeryckie np. Tren V)
epitety
zdrobnienia
pytania retoryczne
synonimy
apostrofy
wołacze
wykrzyknienia
Za pomocą tych środków Kochanowski wyraża własne uczucia, oddziaływuje na wyobraźnię czytelnika, budzi w nim określone uczucia.

TROSKA O PRZYSZŁOŚĆ OJCZYZNY WYRAŻONA W ODPRAWIE POSŁÓW GRECKICH JANA KOCHANOWKSIEGO.

Utwór Kochanowskiego miał uświetnić ślub Jana Zamoyskiego z Krystyną Radzieiłłówną w 1577 roku, a drukiem rok później.
Kochanowski odwołał się do mitu o wojnie trojańskiej. Wybrał epizod, w którym do Troi przybyli posłowie greccy z żądaniem wydania Heleny. Posłużył mu do zaprezentowania różnych postaw obywatelskich. Aleksander - obnosi się swoim egoizmem, Antenor - jest odpowiedzialny
Rozmowa Antenora z Aleksandrem
monolog Antenora - przypomnienie o konflikcie, opowiada o sytuacji, charakterystyka Aleksandra: przekupuje posłów, jest nieuczciwy, zdaje sobie sprawę, że jest winny, ma na względzie własne dobro; charakterystyka Antenora: jest uczciwy, ceni prawdę i sprawiedliwość, honorowy, na pierwszym miejscu jest dobro ojczyzny, a nie jego własne
dialog Aleksandra z Antenorem - Aleksander powołuje się na swoją przyjaźń z Antenorem, ten odmawia pomocy, bo ta sprawa jest nieuczciwa i na zgubę państwa
ALEKSANDER ANTENOR
NIEUCZCIWY UCZCIWY
NIEHONOROWY HONOROWY
EGOISTYCZNY OPIEKUŃCZY
NIEODPOWIEDZIALNY ODPOWIEDZIALNY
KRÓTKOWZROCZNY DALEKOWZROCZNY
WYKORZYSTUJE WŁASNĄ POZYCJĘ

STASIMON I (BY ROZUM BYŁ PRZY MŁODOŚCI)
ta pieśń mówi o postawach ludzi młodych
młodość i rozsądek nie idą w parze, ludzi młodzi postępują nierozważnie
dogadzają swoim żądzom
tracą zdrowie, sławę, dobre imię, majętności, przyczyniają się do upadku ojczyzny
nie można mieć młodości i mądrości, rozwaga przychodzi z wiekiem
za rozwagę płacimy młodością

STASIMON II (WY, KTÓRZY POSPOLITĄ RZECZĄ WŁADACIE)
do ludzi rządzących, stojących na czele państwa
władcy mają na uwadze ludzkie życie
panują nad ludźmi, ale oni też są pilnowani
Pan nie jest przekupny, nie ukryje się przed nim winy
Władcy nie rządzą dla siebie, ale dla narodu, powinni mieć na uwadze jego dobro
Zajmują zaszczytne miejsce na ziemi
Przewinienia władców niszczą miasta i olbrzymie cesarstwa
Decydują o osach ludzkich, stanowią prawo ludzkie, reprezentują ludzką sprawiedliwość; sprawują najwyższą władzę nad ludźmi, ich obowiązkiem jest opieka nad ludźmi
Prywata, kierowanie się własnym interesem, własnym dobrem; ,muszą kierować się dobrem narodu a nie prywatą
Z którego macie nie tak swe własne rzeczy,
Jako wszystek ludzki mieć rodzaj na pieczy
Będą musieli rozliczyć się przed Bogiem ze swoich uczynków
Bóg ocenia obiektywnie, nie patrzy na pochodzenie, nawet za najmniejsze przewinienie i tak zostanie się ukaranym
Bóg to najwyższa sprawiedliwość
Ludzka sprawiedliwość jest niedoskonała
Jeżeli zwykły człowiek grzeszy to krzywdzi tyko siebie, a rządzący grzesząc krzywdzą cały naród

KRÓL PRIAM:
boi się wziąć na siebie odpowiedzialność
mógł nie zwoływać rady
jest władcą słabym, niezdecydowanym
powinien przewidzieć skutki decyzji

ALEKSANDER:
powołuje się na to, że wziął to co obiecali mu bogowie
nie rozumie, że postępuje egoistycznie, kieruje się prywatą

IKETAON (POSEŁ):
demagog, przekupiony przez Aleksandra
powołuje się na dawne spory z Grekami
człowiek, który za pieniądze poprze wszystkich i wszystko

ANTENOR:
ocenia Aleksandra: potępia publicznie to co zrobił Aleksander
udziela rady królowi (oddać Helenę)
przestrzega przed wojną
konsekwencją czynu Aleksandra będzie upadek ojczyzny
nie wolno Aleksandrowi swojego szczęścia przedkładać nad dobro narodu
jeżeli Aleksander powołuje się na opiekę Wenus, to musi pamiętać, że ma przeciw sobie Herę i Atenę
Helena pozostaje w Troi.

MONOLOG ULISSESA (ODYSEUSZ)
wg niego Troja jest państwem, w którym nie przestrzega się prawa, nie ma w niej sprawiedliwości, za to kwitnie przekupstwo (upadek państwa)
społeczeństwo trojańskie - brak przewidywania
młodzi ludzie są szkodliwi dla Troi, nie znają cnoty i wstydu, psują innych ludzi, są niezdolni do walki, leniwi, są słabymi przeciwnikami, porównanie do wieprza, wygodnictwo, lekkomyślność

MONOLOG KASANDRY (SIOSTRA PARYSA)
jest dręczona przez proroctwa, w które nikt nie wierzy
zmieniła się, nie jest sobą, jest zagubiona
widzi Troję w ciemnych barwach, przestrzega przed atakiem Greków
przewiduje śmierć swojego brata Hektora, którego ciało trzeba będzie wykupić
ostrzega, że zostaną zaatakowani w nocy
mówi, że matka będzie bardzo rozpaczać po śmierci swoich dzieci
widzi co się stanie z Troją, przestrzega przed koniem trojańskim
jest uważana za obłąkaną
pod osobą Kasandry może kryć się poeta, pisarz
Kochanowski posługuje się kostiumem mitologicznym. Pod Troją kryje się bliska jemu Polska.
epoka nakazywała odwołanie do mitologii, starożytności
wady społeczeństwa trojańskiego dotyczą społeczeństwa polskiego
nieuczciwość szlachty
przekupstwo
prywata
lekkomyślność
nieprzestrzeganie prawa
rada królewska = sejm
(Rzeczpospolita, głosowanie poprzez większość głosów, nazwy urzędów: starostowie, rotmistrz - świadczą o tym , że Kochanowskiemu chodziło o Polskę)
Kochanowski obawia się, że będzie potraktowany jak Kasandra
pierwszy polski dramat

CZY KOCHANOWSKI WZOROWAŁ SIĘ NA DRAMACIE ANTYCZNYM (BUDOWĄ, ZASADĄ TRZECH JEDNOŚCI, ROLĄ CHÓRU)

- ograniczona ilość aktorów (3 na scenie)
- podział sztuki na epejsodiony i stasimony
- zasada trzech jedności :czas (zaczyna się rano, kończy wieczorem), miejsce (przed pałacem króla Priama), akcja (rada posłów obraduje w sali)
- Różnice: brak fatum, bohaterowie nie zostali postawieni w sytuacji bez wyjścia
PROLOG - monolog Antenora
PARODOS - brak
EPEISODION I - rozmowa Antenora z Aleksandrem
STASIMON I - By rozum był przy młodości
EXODOS - rozmowa Heleny z Panią
STASIMON II - Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie
EPEISODION III - rozmowa Heleny z posłem
EPEISODION IV - rozmowa Ulissesa z Menelausem
STASIMON III - O białoskrzydła morska pływaczko
EPEISODION V - rozmowa Antenora z Priamusem i monolog Kasandry
EPILOG - Antenor, Priamus, Rotmistrz, Więzień
EXODOS - brak
Wniosek: Kochanowski wzoruje się na budowie dramatu antycznego
CHÓR:
- pełnił rolę żywej kurtyny, czyli dzielił sztukę na akty
- komentował przebieg akcji
- oceniał postępowanie bohaterów
- wygłaszał prawdy filozoficzne i moralne

NARODOWY I HUMANISTYCZNY CHARAKTER POEZJI JANA KOCHANOWSKIEGO

1. W jaki sposób przeciwstawił się Jan Kochanowski ideologii i piśmiennictwu średniowiecznemu W czym przejawia się humanistyczny charakter jego twórczości
2. W czym wyraził się patriotyzm poety, troska o dobro i bezpieczeństwo państwa polskiego
Ad. 1
Jakie rodzaje pieśni i fraszek możemy wyróżnić z uwagi na ich treść Z jaką skalą nastrojów spotykamy się w pieśniach i fraszkach Jaką filozofię życia głosił w pieśniach i fraszkach
1. Występują: fraszka autobiograficzna Do gór i lasów, filozoficzna O żywocie ludzkim, satyryczna Do Mikołaja Firleja, refleksyjna, patriotyczna, miłosna, biesiadna
pieśni filozoficzna Pieśń IX Chcemy być radzi, miłosne, patriotyczne, religijne, żałobne
2. Fraszki : rozważania filozoficzne, żartobliwe. W pieśniach dominowała pozytywna siła i wesołość. Po śmierci Urszulki jego dzieła zaczęły być smutne i przygnębiające
3. Filozofia jaką wyraża Jan Kochanowski w swoich utworach miała charakter horacjański. Odwołał się do założeń dwóch starożytnych szkół filozoficznych :stoicyzmu i epikureizmu. Stoicyzm pieśni wyraża się w przekonaniu, iż celem człowieka jest szczęście, rozumiane jako życie zgodne z zasadami cnoty.
Poeta pragnie boskiego błogosławieństwa, a przemijającym sławie i bogactwu przeciwstawia ponadczasowe wartości stoików: cnotę, zdrowie, czyste sumienie, spokojną starość (Na zdrowie)

MAKBET
Banko - silny psychicznie, nie przywiązywał wagi do przepowiedni, ostrzegał przyjaciela
Makbet - słaby, nie umiał się oprzeć, jest w nim ambicja bycia wielkim,
Lady Makbet - chce żeby marzenia męża się spełniły, popełnia błąd, kochając męża popycha go na niewłaściwą drogę, jak będzie królem będzie szczęśliwy
Zabójstwo Dunkana pociągnie za sobą konsekwencje. Makbet wie o tym. Argumenty przeciw zbrodni:
- jest jego krewnym
- jest jego wasalem
- jest jego gospodarzem, powinien go ochraniać
- Dunkan był sprawiedliwy, uczciwy, dobry władca, dobry człowiek, nie zasłużył sobie na to
Makbet przyznaje się do tego, że ambicja zmusza go do zabicia (wygórowana ambicja)
Rozmowa Makbeta z żona:
- Makbet prosi o to, żeby nie zabijać Dunkana
- Został obdarzony zaszczytem, powiększył swoją sławę, to co mają zrobić jest nie godne rycerza
- Lady Makbet podbija ambicję męża, zarzuca mu tchórzostwo
- Makbet ulega namowom żony, decyduje się zabić króla
II Monolog Makbeta Akt II Scena I
- ma przywidzenia (sztylet)
- widzi zakrwawiony sztylet przed zabójstwem
- bardzo przeżywa, sumienie się odzywa, jest za słaby żeby się sprzeciwić Lady Makbet
Akt II Scena II
- Makbet po zabójstwie jest przerażony
- Mówi, że słyszy głos, że nigdy już nie zaśnie, wie, że teraz codziennie będzie go gryzło sumienie
- Po wyjściu od Dunkana trzyma sztylet
- Nie jest w stanie wrócić do komnaty Dunkana
- Nigdy nie zmyje śladów zabójstwa
- Zabił pokojowców króla ze strachu, chciał ukryć swój czyn
Makbet przypomina sobie, że jest Banko, który ma być ojcem królów, nasyła na niego zabójców. Obawa o utratę trony.
Scena IV
- nie ma gdzie usiąść, na jego miejscu siedzi duch Banko
- kolejne wyrzuty sumienia
Chce zabić Makdufa, ale nie może go dosięgnąć, więc zabija jego rodzinę.
Chęć zemsty. Nie ma wyrzutów sumienia. Jest zły, ponieważ nie może zabić Makdufa.
Akt IV Scena III
Malkolm mówi o Makbecie:
Ten krwawy tyran, na którego wzmiankę język drętwieje, uchodził był dawniej za cnotliwego
Makbet jest:
- tyranem
- bezlitosny
- zdrajca
- złym władcą
- straszliwie zły, gorszy od szatana
- - To prawda, że on jest krwawy, gwałtowny, złośliwy, fałszywy, chytry, drapieżny, wszeteczny, pełen wszelkiego rodzaju ochydy noszącej znaną nazwę, ale moja rozpusta nie ma granic
- Nieszczęsny narodzie, pod krwawym berłem niecnego przybysza jęczący
Szkocja jest grobowcem, ludzie rozpaczają, ludzie sprawiedliwi umierają bez przyczyny
Makbet jako król:
- bezwzględny
- niesprawiedliwy
- terror
- zabija swoich przeciwników
- despota
- tyran
- zaślepiony żądzą władzy, dla niej gotowy jest zrobić wszystko
Szekspir pokazał co może zrobić z człowiekiem żądza władzy, wygurowana, niezdrowa ambicja. Makbet chciał być królem, ponieważ chciał siedzieć na tronie. Objął tron, żeby zaspokoić swoją ambicję. Władza stała się celem sama w sobie. Władza powinna być środkiem do służenia społeczeństwu.
Utwór Szekspira jest stadium psychologicznym bohatera. Makbet miał wybór, nie musiał zabijać. Jest to dramat wyboru.

"MAKBET" TRAGEDIA NOWOŻYTNA

1. Budowa dramatu szekspirowskiego
a) zerwanie z zasadami budowy dramatu klasycznego (podział na akty i sceny)
b) zerwanie z zasadą trzech jedności
c) wprowadzenie scen zbiorowych, a nawet wypełnionych tłumem
d) wprowadzenie postaci z ludu
e) wprowadzenie świata fantastycznego i powierzenie mu ważnych funkcji w utworze
f) łączenie scen tragicznych i komicznych
g) zastąpienie wątków mitologicznych wątkiem historycznym
h) wprowadzenie przyrody i powierzenie jest ważnej funkcji w utworze (przyroda jest ściśle dopasowana do tego co dzieje się w świecie ludzkim np. burza, która towarzyszy zabójstwu króla, czy ponury, ciemny dzień po zbrodni) Obrazy przyrody wytwarzają odpowiedni nastrój, podkreślają tragizm wydarzeń, czyli stają się środkiem ekspresji

2. Szekspirowska koncepcja losów ludzkich
W literaturze antycznej obowiązywała fatalistyczna koncepcja losów ludzkich, czyli los człowieka uzależniony był od fatum, wobec którego człowiek był bezsilny. Szekspir w swoim dramacie pokazał, że losy człowieka kształtowane są przez czynniki zewnętrzne, obiektywne (symbolizują je czarownice) oraz przez czynniki subiektywne, wewnętrzne, tkwiące w człowieku (w przypadku Makbeta jest to wygurowana ambicja)

3. Bohater szekspirowski
a) działa pod wpływem bardzo silnych uczuć, namiętności, w afekcie
b) postać dynamiczna (przechodzi ewolucje, zmienia swe zasady, charakter)
c) często przeżywa wewnętrzny konflikt, toczy się w nim walka wewnętrzna, ścierają się różne, kłócące się cechy
d) człowiek nieprzeciętny zarówno w dobrym jak i złym

MOTYW OJCZYZNY - OKRĘTU W "KAZANIACH SEJMOWYCH" PIOTRA SKARGI

(CECHY STYLU RETORYCZNEGO)
Piotr Skarga urodził się w 1536 roku w Grójcu koło Warszawy w średniozamożnej rodzinie mieszczańskiej. Studiował na Akademii Krakowskiej. Przez pewien czas przebywał na dworze kasztelana Tęczyńskiego jako wychowawca jego synów. W 1562 roku został księdzem, a w 1568 wyjechał do Rzymu gdzie wstąpił do zakonu Jezuitów. Po powrocie do kraju pracował jako organizator szkół jezuickich. W 1578 roku został rektorem na Akademii w Wilnie, a 10 lat później został nadwornym kaznodzieją królewskim i na tym stanowisku pozostał prawie do końca życia. Zmarł w 1612 roku.

Kazania Sejmowe powstały w 1597. Dzieło składa się z 8 rozdziałów kazań, które nigdy nie zostały wygłoszone.

RETORYKA to sztuka pięknego mówienia, sztuka wymowy, sztuka argumentacji, czyli perswazji, uczy przekonywania i pięknego wysławiania się. Retoryka wiąże się ze stylistyką, która zajmuje się wyborem środków językowych zwanych też środkami stylistycznymi albo tropami. Powstała w starożytności (Cyceron, Demostenes)

Teksty o charakterze retorycznym pełnią trzy funkcje:
1. Funkcja informacyjno - pouczająca skierowana do sfery intelektu odbiorcy (mówca uczy, informuje, udowadnia coś)
2. Funkcja zniewalająca odnosi się do woli słuchacza, aby go nakłonić, przymusić, zachęcić (dzięki tej funkcji odbiorca może zmienić pierwotne zdanie czy poprzednią decyzję)
3. Funkcja estetyczna polega na odwołaniu się do uczuć odbiorcy
Kazanie wtóre jest najbardziej znanym kazaniem.

W O miłości ku Ojczyźnie i o pierwszej chorobie Rzeczpospolitej, która jest z nieżyczliwości ku Ojczyźnie Skarga nazwał ojczyznę matką, porównał ojczyznę do organizmu biologicznego i znalazł 6 chorób, na które cierpi Rzeczpospolita. Skierował to do posłów, którzy powinni być lekarzami i uzdrowić kraj
1. choroba - nieżyczliwość ludzka ku Rzeczpospolitej, chciwość domowego łakomstwa = prywata
2. choroba - niezgody i rozterki sąsiedzkie = brak porozumienia, brak jedności, zgody narodowej
3. choroba - naruszenie religii katolickiej i przysada heretyckiej zarazy = mowa o luteranach itp., nieprzestrzeganie zasad wiary i odstępstwa od niej
4. choroba - dostojności królewskiej i władzy osłabienie = osłabienie autorytetu króla i władzy królewskiej
5. choroba - niesprawiedliwe prawo
6. choroba - grzechy i złości jawne, które się przeciw Panu Bogu podniosły i pomsty od niego wołają = upadek moralny społeczeństwa, nieprzestrzeganie przykazań

Kazanie poświęcona jest prywacie. Zostaje poprzedzone mottem, które pochodzi z Biblii. Mówi on o nakazie, który zostawił Chrystus, czyli o miłowaniu bliźniego, życia w zgodzie, spokoju. Sięgnięcie do Biblii ma wzmocnić argumentację. Biblia była autorytetem. Odwołanie się do Mojżesza, posłowie jako przywódcy powinni zachowywać się tak jak on, muszą zabiegać o dobro całego narodu, muszą go bronić.

Odwołanie się do przykazania Czcij ojca swego i matkę swoja. Nakaz miłości ojczyzny pochodzi od Boga. Wszystko co mamy zawdzięczamy ojczyźnie, dlatego powinniśmy ją kochać i szanować.

Korzyści jakie szlachta otrzymała od ojczyzny:
- władza królewska
- potężne, wielkie państwo
- wolność
- bogactwo, dostatek
- poczucie bezpieczeństwa

Szlachta nie odpłaca Rzeczpospolitej dobrem za dobro. Traci swój majątek na własne przyjemności, a powinna wg Skargi przeznaczać na kościoły, na obronę kraju, na budowanie zamków obronnych. Szlachta nie wypełnia swoich obowiązków, nie dba o bezpieczeństwo Rzeczpospolitej.

Ojczyzna - okręt
Poprzez tą metaforę Skarga chce powiedzieć, że ojczyzna jest okrętem, na którym wszyscy płyniemy. Jeżeli nie będziemy o niego dbać, zatykać dziur, wylewać wody to on utonie a my razem z nim.
Występują:
- metafory (ojczyzna - matka, okręt)
- porównania
- pytania retoryczne
- wykrzyknienia

"KTO OJCZYŹNIE SWEJ SŁUŻY, SAM SOBIE SŁUŻY"

Skarga chce całkowitej bezinteresowności, niezależnie od tego czy jest nam dobrze czy źle. Jest to tekst retoryczny, bo:
- Skarga chce pouczyć o traktowaniu Polski (1 zasada)
- Chce nakłonić odbiorcę do służenia Polsce (2 zasada)
- Porównuje ojczyznę do matki (3 zasada)

POSTULATY ODNOWIENIA ŻYCIA POLITYCZNEGO I SPOŁECZNEGO W POLSCE ZAWARTE W DZIELE ANDRZEJA FRYCZA MODRZEJEWSKIEGO.

Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego renesansu. Publicysta, reformator. W rozprawie Łaski, czyli o karze za mężobójstwo (1543) zajął się problemem niesprawiedliwego prawa. Za to samo przewinienie w Polsce inną karę otrzymywał szlachcic, a inną chłop. Za zabójstwo szlachcica szlachcic płacił grzywnę podczas gdy plebejusz otrzymywał karę śmierci. Modrzewski domagał się równego prawa dla wszystkich obywateli. Największym jego dziełem jest O poprawie Rzeczpospolitej (1551), dzieło składa się z pięciu ksiąg. Pierwsza mówi O obyczajach, druga O prawach, trzecia O wojnie (Modrzewski potępiał wszelkie wojny, a przede wszystkim te zaborcze, dopuszczał jedynie wojny obronne, przedstawiał ogromne straty jakie przynosi wojna, a za największe uważał nie starty materialne czy utratę życia lecz stratę moralną. Proponował powołanie międzynarodowej organizacji, która zajmowałaby się pokojowym rozwiązywaniem wszystkich sporów pomiędzy krajami), czwarta księga O kościele i piąta O szkole nie pojawiły się w pierwszym wydaniu. W księdze O szkole Modrzewski starał się pokazać, podkreślić wartość wykształcenia. Andrzej Modrzewski, podobnie jak jego duchowy patron Erazm z Rotterdamu, był wyznawcą irenizmu.

Główne postulaty Modrzewskiego:
1. Wszyscy obywatele powinni być równi wobec prawa
2. Wszyscy obywatele (również chłopi) powinni brać udział w wyborze króla
3. Wojna jest rzeczą złą - państwa powinny współistnieć pokojowo
4. Szkoła wymaga reform i nakładów finansowych
5. Człowiek jest z natury dobry, można zaufać jego naturze
6. Państwo powinno być rządzone sprawnie, sprawiedliwie i surowo - króla powinny wspomagać grupy światłych obywateli
7. Powinna obowiązywać tolerancja religijna

REALIZM "ŻEŃCÓW" SZYMONA SZYMONOWICA

RUSTYKALNY (łac. Rusticus wiejski) nurt rustykalny w literaturze to nurt wiejski. Utwory mówią o wsi (Mikołaj Rej Żywot człowieka poczciwego, Krótka rozprawa, Jan Kochanowski Pieśń świętojańska o sobótce) wyidealizowany wizerunek życia na wsi. Arkadia - symbol szczęścia. Utwory mówiące o wsi wywodzą się ze starożytności (Idylla, bukolika, ekloga. Twórcami tych utworów byli Teokryt z Syrakuz (Grek), żyjący w III w. p.n.e. oraz Wergiliusz (Rzymianin) żyjący w I w. p.n.e. Utwór o wsi przedstawiający życie na wsi w sposób aprobatyczny, czyli w sposób pochwalający, akceptujący. Był to utwór idealizujący obraz życia wsi, dominował w nim nastrój pogodny, radość, spokój. Polskim odpowiednikiem starożytnej idylli jest sielanka, która wywodzi się od słowa `sioło`, czyli wieś i twórcą tego słowa był Szymon Szymonowic.

Sielanka powstała w staroż. Grecji i Rzymie kiedy zaczęły się pojawiać coraz większe różnice między światem społecznym a światem natury. Towarzyszyła temu wzmożona tęsknota za światem idealnym, który by ową jedność zachowywał. Wyobraźnia poetów poszukiwała szczęśliwych osób i szczęśliwych krain. Taką krainą miała być Arkadia. Świat ludzki w miarę rozwoju stawał się światem niedoskonałym. Nadzieja na odnalezienie takiej krainy nie opuszczała człowieka renesansu. Wyrażała się właśnie idealizacją wsi i ziemiańskiego sposobu życia. Taką sielankę nazywamy sielanką konwencjonalną, (konwencja - umowa) sielanka umowna, pisana zgodnie z schematami.

Czy sielanka "Żeńcy" jest sielanką konwencjonalną
Żeńcy nie są sielanką konwencjonalną, ponieważ miejsce beztroskich pasterzy zajmują spracowane wiejskie kobiety. Utwór ten wyraźnie pokazuje konflikt między starostą a chłopem bezwzględnie pędzonym do pracy.

Żeńcy są sielanką realistyczną, ponieważ pokazuje prawdziwy obraz życia wiejskiego. Jest to dialog miedzy dwoma chłopkami pańszczźnianymi (Oluchny i Pietruchy), które pracują na polu pana pilnowane przez starostę. Rozmawiają o tym jak są przez niego traktowane. Pracują ciężko bez względu na pogodę, nie mają przerwy nawet w najcięższe upały, są głodne, bite przez starostę, który jest okrutny, pogania je i zmusza do pracy. Pietrucha umie z nim postępować, jest przebiegła. Śpiewa o słońcu i o staroście, porównuje ich. Pieśń zbudowana jest na zasadzie kontrastu. Zestawiony został starosta ze słońcem, które jest uosobieniem tego co dobre, jest naturalnym regulatorem pracy na wsi. Starosta chciałby przedłużyć dzień, czas pracy. Chciałby zlikwidować południowy wypoczynek. Pietrucha kończąc pieśń życzy staroście pięknej żony, ponieważ wie, że jest on w pobliżu.
Starosta chciałby wszystko zrobić na raz, natomiast słońce to ład, porządek. Słońce daje od siebie odpocząć, a starosta zawsze jest zły i zawsze pogania ich do pracy. Słońce jest jasne, ale czasem przykrywają je chmury, ale wiatr szybko je rozgania. Starosta zawsze jest zły.

SIELANKA KONWENCJONALNA ŻEŃCY

1.Temat: odświętne życie wsi 1.Temat: codzienny trud pracy chłopa
2. Bohater: rolnicy, pasterze, rybacy 2. Bohater: chłop pańszczyźniany
3. Zajęcia bohaterów: zabawy, żarty, śpiewanie pieśni, kłótnie zakochanych o dziewczyny 3. Zajęcia bohaterów: ciężka praca na polu
4. Sposób przedstawienia świata: bezkonfliktowy, wyidealizowany 4. Sposób przedstawienia świata: ostro zarysowany konflikt między chłopem a służbą dworską, realistyczny obraz wsi
5. Nastrój: pogodny 5. Nastrój: zmienny, często ponury
6. Cel sielanki: pochwała życia wiejskiego na łonie natury 6. Cel sielanki: ukazanie prawdziwego życia na wsi
7. Język: elegancki, często wykwintny 7. Język: prosty, dosadny, wyrażenia gwarowe
Szymon Szymonowic pochodził z warstwy mieszczańskiej z Lwowa. Studiował we Francji i w Belgii, gdzie zdobył gruntowne wykształcenie humanistyczne. Władał doskonale łaciną i greką. Mecenasem Szymonowica był hetman Jan Zamoyski. Szymonowic pomagał mu w organizowaniu Akademii w Zamościu. Organizuje drukarnię akademicką i ma stały nadzór nad pracą uczelni. Zamoyski troszczył się o byt materialny Szymonowica - ofiarował mu majątek ziemski, uzyskał dla niego nobilitację (nadania szlachectwa), czyni go opiekunem i nauczycielem swojego syna. Po śmierci Zamoyskiego Szymonowic zerwał kontakty z Zamościem i zajął się działalnością poetycką.

ZADUMA NAD MARNOŚCIĄ I NIETRWAŁOŚCIĄ ŻYCIA W SONETACH MIKOŁAJA SĘPA SARZYŃSKIEGO

Sonet IV O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem
Ludzie chcieliby żyć w spokoju w szczęśliwości, ale przeznaczeniem człowieka na ziemi jest ciągła walka. Musimy walczyć z szatanem i pokusami, które są w świecie. Walczymy z własnym ciałem, które jest pełne pokus i popycha nas do złego. Ciało jest elementem gorszym, dusza lepszym. Ciało nigdy nie uzna wyższości ducha nad sobą (poglądy bliższe poglądom średniowiecznym niż renesansowym). Człowiek ma nikłe szanse w tej walce, ponieważ jest słaby, wątły, rozdwojony w sobie, niebaczny. Zwraca się do Boga, przekonany jest, że przy jego pomocy tą wojnę wygra.
Sonet V O nietrwałej miłości rzeczy świata tego
Posiadanie dóbr materialnych nie zadowala nas, ale trudno nam się bez nich obejść. Ludzie wyolbrzymiają wartość tych rzeczy materialnych, które są nietrwałe, przemijające (bogactwo, władza, sława, rozkosz, uroda). To nam nie daje spokoju duszy i szczęścia i nie uchroni nas przed przeciwnościami losu. Przeciwstawienie duszy i ciała. Duszy zapewni spokój szczęście do Boga.
Sonet I O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego
Rozkosze życia mogą zamienić się w nędze. Z przerażeniem patrzy się na swoje czyny z młodości, żałuje się ich. Dobra materialne oddalają nas od Boga, od właściwego szczęścia.
Sonety znacznie odbiegają swoją treścią od ideologii renesansu, natomiast obserwujemy w nich nawroty do ideologii średniowiecza (rozdarcie natury ludzkiej, potępienie wartości materialnych, pokazanie wyższości ducha nad ciałem człowieka). Jest to zapowiedź baroku.
Sonet - gatunek ten powstał w okresie renesansu we Włoszech, pisali go m.in. Dante, Petrarca, posiada charakterystyczną budowę 2 pierwsze zwrotki są cztero- wersowe i mają charakter opisowy, 2 kolejne są trzy wersowe i mają charakter refleksyjno - filozoficzny.

DOROBEK LITERATURY RENESANSOWEJ W POLSCE

I Wartości ideowe
1. Rozwój literatury narodowej, próby ustalenia własnej postawy we wszystkich dziedzinach życia duchowego i wobec skomplikowanych zagadnień politycznych i religijnych, zastąpienie łaciny twórczością w języku polskim. Powstaje literatura narodowa (dotyczy narodu, pisana w narodowym języku, przez obywateli)
2. Patriotyzm, troska o dobro i bezpieczeństwo państwa polskiego
a) Jan Kochanowski
- zachęta do ofiar dla kraju i obrony RP, do służby ojczyźnie (np. pieśń O dobrej sławie)
- troska o przyszłość Polski, potępienie prywaty, niezgody wewnętrznej, nieposzanowania praw, upadku moralnego społeczeństwa (Odprawa posłów greckich)
- świadome tworzenie w języku narodowym
b) Piotr Skarga Kazania Sejmowe
- nakaz służenia ojczyźnie i podporządkowania jej celów osobistych
c) Andrzej Frycz Modrzewski
- program głębokich reform społecznych zawartych w dziele O poprawie RP
3. Postępowa myśl społeczna
a) walka o poprawę doli warstw upośledzonych społecznie (M. Rej, A.F. Modrzewski, S. Szymonowic, P. Skarga)
b) krytyka egoizmu i prywaty szlachty (M. Rej, J. Kochanowski, P. Skarga)
4. Ideały życiowe ludzi odrodzenia w utworach Reja i Kochanowskiego
II Wartości artystyczne
1. Osiągnięcia w rozwoju prozy i poezji polskiej
a) zasługi Reja dla rozwoju języka polskiego, żywość obrazowość mowy Reja
b) zapoczątkowanie przez Kochanowskiego pięknego styku poezji polskiej
2. Elementy realizmu w utworach Reja i Szymonowica
3. Mistrzowski wyraz uczuć osobistych w Trenach Kochanowskiego
4. Wykorzystanie kostiumu mitologicznego w utworze Odprawa posłów greckich
5. Bogactwo gatunków literackich
a) fraszki
b) pieśni (o różnorodnej tematyce)
c) treny
d) sielanka
e) sonet
f) dramat
g) dialog satyryczny
h) proza dydaktyczna
i) kazania
j) proza publicystyczna
6. Wzbogacenie wersyfikacji polskiej przez Jana Kochanowskiego (wiersz sylabiczny)
7. Związki kultury renesansowej z antykiem
- odwołanie się do mitologii
- przejęcie gatunków literackich z antyku (oprócz fraszek i sonetów)
- instytucja mecenatu
- postawy filozoficzne np. epikureizm, stoicyzm
- sięganie do twórczości starożytnych