Trzy podziały państwa Rzeczypospolitej dokonane przez Prusy, Rosję i Austrię w końcu XVIII w. Już od 1732 roku istniało porozumienie z Rzeczpospolitą miedzy sąsiadującymi mocarstwami mające na celu ingerencje w jej sprawy wewnętrzne (traktat Loewenwolda).
Pierwszy rozbiór Polski
Osłabiona Rzeczpospolita stanowiła w czasach saskich z jednej strony element równowagi europejskiej, z drugiej zaś łatwy łup dla sąsiadów. W lutym 1769 roku Prusy zaproponowały Rosji rozbiór Polski. Trwająca przez cztery lata konfederacja barska, wydatnie osłabiła pozycję króla Polski, Stanisława Augusta Poniatowskiego, który w oczach Rosjan przestał być mocnym i wiarygodnym gwarantem rosyjskiego protektoratu nad Rzeczpospolitą. Jednak wszystkie wewnętrzne walki trwające w czasie konfederacji barskiej dowiodły, że Rosja w pojedynkę nie jest w stanie podporządkować sobie Polski i Litwy. Okrojenie terytorium Rzeczpospolitej miało również zaspokoić sprzeczne interesy Austrii i Prus.
Ok. roku 1770 Prusy, pod pozorem rozciągnięcia kordonu sanitarnego rozpoczęły inkorporację poszczególnych części Pomorza. Austria odżegnywała się od próby podziału Polski, rozpatrując jeszcze możliwość rozbioru Turcji (tamte tereny po prostu bardziej Austrię interesowały).
Bezpośrednim i wygodnym uzasadnieniem dokonania rozbioru stał się zamach i porwanie 3 listopada 1771 r. króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przez spiskowców, związanych z konfederatami barskimi. Wszystkie trzy dwory rozpętały kampanię, jakoby był to dowód na niezdolność Rzeczypospolitej do utrzymania porządku i jedności wewnętrznej oraz, że jej stan anarchii jest zagrożeniem dla trzech sąsiednich państw.
Wydarzenia te doprowadziły do tego, że 5 Sierpnia 1772 mocarstwa dokonały z inicjatywy Fryderyka II i za zgodą Carycy Katarzyny II pierwszego rozbioru Polski, który nie przewidywał dalszych podziałów Rzeczypospolitej, wręcz przeciwnie, w oczach Petersburga miał im zapobiec na przyszłość.
Prusy zyskały najmniejsze terytorium o powierzchni 36 000 km2 (Warmię i Prusy Królewskie (Pomorze Gdańskie), lecz bez Gdańska i Torunia), były to najlepiej rozwinięte gospodarczo tereny Rzeczypospolitej zamieszkałe przez 0,58 mln ludności,
Austria zyskała 83 000 km2 (otrzymała całą południową Polskę po Zbrucz ze Lwowem, ale bez Krakowa), a także 2,65 mln ludności,
Rosja zyskała 92 000 km2 (Zagarnęła Inflanty Polskie oraz wschodnie, peryferyjne krańce Rzeczypospolitej za Dnieprem i Dźwiną. Utrzymała poza tym swój protektorat nad resztą okrojonego kraju), a także 1,3 mln ludności.
W 1773 r. w Warszawie zebrał się sejm i zatwierdził pierwszy rozbiór Polski. Większość posłów przekupiono, a cześć jedynie zastraszono na tyle skutecznie, że Rzeczpospolita utraciła jedną trzecią swego terytorium. Ten sejm podjął jeszcze kilka ważnych decyzji: sformułowano nowe prawa kardynalne, powołano Rade Nieustającą i ustanowiono Komisje Edukacji Narodowej – pierwsze w Europie świeckie ministerstwo oświaty.
Drugi rozbiór Polski
Wykorzystując kapitulację Stanisława Augusta Poniatowskiego wobec Rosji i przejęcia rządów w kraju przez targowiczan – 25 października 1792 król Prus Fryderyk Wilhelm II zażądał wcielenia Wielkopolski do Królestwa Prus. Miała być ona ekwiwalentem za niepowodzenia armii pruskich w wojnie przeciwko rewolucyjnej Francji. Żądanie to warunkował groźbą wycofania się Prus z koalicji antyfrancuskiej, ale wnet przekształciło się ono w propozycję II rozbioru części ziem Rzeczypospolitej pomiędzy Rosję i Prusy.
23 stycznia 1793 doszło do podpisania traktatu podziałowego między Katarzyną II Wielką, a Fryderykiem Wilhelmem II, po podpisaniu którego wojska pruskie weszły do Wielkopolski, a rosyjskie do wschodniej Polski.
W rozbiorze tym, w odróżnieniu od dwu pozostałych, nie brała udziału Austria, zajęta wojną z Francją. Austria formalnie nie biorąca udziału w II rozbiorze dopiero 3 stycznia 1795 zawarła za plecami Prus tajną konwencję z Rosją o III rozbiorze Polski, na mocy której cesarz Franciszek II Habsburg przystępował do traktatu drugiego rozbioru, ale tylko w granicach zaboru rosyjskiego.
22 lipca posłowie sejmu grodzieńskiego, obradującego pod lufami armat wojsk rosyjskich podpisali traktat z Rosją, w którym Rzeczpospolita zrzekła się województw: mińskiego, kijowskiego, bracławskiego i podolskiego oraz części wileńskiego, nowogródzkiego, brzesko-litewskiego i wołyńskiego (250 tys. km²).
25 września po niemej sesji podpisano traktat z Prusami, w którym otrzymały one Gdańsk i Toruń oraz województwa gnieźnieńskie, poznańskie, sieradzkie (z Wieluniem), kaliskie, płockie, brzesko-kujawskie, inowrocławskie, ziemię dobrzyńską oraz części krakowskiego, rawskiego i mazowieckiego (58 tys. km²).
Działania te były reakcją Carycy Katarzyna II Wielkiej na reformy wprowadzone przez Sejm Wielki i Konstytucje 3 Maja. Obie monarchie rozbiorowe oczyszczały sobie przedpole do rozprawy z rewolucyjną Francją. Dodatkowo, w okrojonej już bardzo znacznie Rzeczypospolitej utrzymany został istniejący dotąd, bardzo dogodny dla Rosji i Prus, ustrój demokracji szlacheckiej przy słabej centralnej władzy królewskiej.
Szlachta należąca do targowicy nie spodziewała się tego rozbioru, który skończyły się dla nich i samej konfederacji pełną kompromitacją. W takiej samej sytuacji był król Stanisław August Poniatowski.
W 1793 r. odbył się w Grodnie sejm rozbiorowy, który pod presją obu zaborców wyraził milczącą zgodę na kolejny rozbiór kraju, zawarł nierówno prawny traktat pokojowy z Rosją, przywrócił Radę Nieustającą, rozwiązał też konfederację targowicką. Był to ostatni Sejm Polski szlacheckiej.
Po drugim rozbiorze zaborcy rozkazali całkowicie rozbroić się Polsce.
Jednak w 1794 roku wybuchło powstanie narodowe tzn. Insurekcja Kościuszkowska.
Insurekcja rozpoczęła się 12 marca 1794 (oficjalnie 24 marca kiedy to na rynku krakowski pokazał się Tadeusz Kościuszko i uroczyście złożył przysięgę i przyjął tytuł Najwyższego Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej), gdy generał Antoni Madaliński odmówił poddania się redukcji I Wielkopolskiej Brygady Kawalerii Narodowej i na jej czele wyruszył z Ostrołęki w kierunku Krakowa. Zakończyła się 16 listopada 1794, gdy ostatnie oddziały powstańcze skapitulowały przed Rosjanami w Radoszycach. Jednak walki wciąż trwały do połowy grudnia w Wielkopolsce i na Kujawach.
Trzeci rozbiór Polski
Po nie udanej próbie odzyskania niepodległości jaką było Powstanie
Kościuszkowskie, 24 października 1795, monarchowie Rosji, Prus i Austrii uzgodnili wzajemnie traktat, zgodnie z którym przeprowadzili ostatni, pełny, III rozbiór Rzeczypospolitej.
Rozbiór ten był rezultatem m.in. kryzysu wewnętrznego i działań mocarstw ościennych, bezpośrednio jednak wynikiem nieudanego powstania kościuszkowskiego i przegranej wojny Polski z Rosją i Prusami.
Zyski dla zaborców:
Rosji przypadły wszystkie ziemie na wschód od Niemna i Bugu (120 tys. km²). Na zabranych terenach utworzono gubernie: wołyńską ze stolicą w Izasławiu, grodzieńską, mińską oraz litewską z siedzibą w Wilnie. Otrzymała największy powierzchniowo obszar.
Austria jako główny inicjator trzeciego rozbioru, a także w ramach rekompensaty za straty w wojnie z rewolucyjną Francją zajęła Lubelszczyznę. Wcieliła także resztę Małopolski z Krakowem, część Podlasia i Mazowsza. Otrzymała tereny najliczniej zaludnione.
Prusom przypadła najmniejsza zdobycz. Musiały zadowolić się częścią Podlasia, Mazowsza z Warszawą i Żmudzi, za to były to tereny o rozwiniętej infrastrukturze.
25 Stycznia 1797 roku podpisano ostateczny traktat rozbiorowy. Był to koniec państwa Polskiego, które na 123 lata zniknęło z mapy Europy. Rzeczpospolita przestała istnieć.
Stanisław August Poniatowski wyjechał do Rosji, gdzie 25 listopada abdykował na rzecz Rosji. Zmarł 12 lutego 1798 w Petersburgu.
W traktacie rozbiorowym postanowiono, że nazwa państwa Polskiego ma być wymazana „od teraz na zawsze”.
W załączniku znajdują się mapy
