Sole wokół nas

Sole są bardzo rozpowszechnionymi związkami chemicznymi. Znalazły one liczne zastosowania, przede wszystkim jako nawozy sztuczne, a ponadto w budownictwie, komunikacji, w przemyśle spożywczym i wielu innych.

Sól zwana jest inaczej „białym złotem”. Pełni znaczną rolę w naszym życiu, gdyż chroni przed zepsuciem, pełni funkcje symboliczne, jest bogactwem naturalnym.

W krystalicznej formie jest stabilizatorem energetycznym każdej komórki. Słona woda to nasze naturalne środowisko. Od dawna ludzie wyjeżdżali nad morze, aby wdychać jod, poprawiać samopoczucie i urodę, wzmacniać odporność na infekcje.

W kopalniach soli tworzy się sanatoria dla cierpiących na schorzenia dróg oddechowych. W ostatnich latach powstała najnowsza oryginalna metoda zastosowania soli morskiej w połączeniu z kopalnią do leczenia i rehabilitacji szeregu schorzeń wynikających głównie z zaburzonego metabolizmu, obniżenia odporności na infekcje i spadku odporności na stres. Ta oryginalna metoda to jaskinia solna, najpełniej wykorzystująca zalety soli. Specyficzny mikroklimat uzyskiwany w jaskini, w pełni umożliwia wykorzystanie wszystkich mikroelementów obecnych w powietrzu wdychanym. Dodatkowo osadzające się na skórze biopierwiastki łagodzą zmiany zapalne i atopowe. Wystarczy 45-minutowy pobyt w jaskini, który relaksuje, odpręża, poprawia samopoczucie, stajemy się odporniejsi na stres.
Na seanse do jaskiń mogą przychodzić osoby dorosłe jak i dzieci, a nawet niemowlęta.

Sole mają bardzo wiele zastosowań i regulują wiele naszych sfer życiowych.

Nazwa sól kojarzy nam się najczęściej z solą kuchenną, czyli chlorkiem sodu, jednak świat soli to tysiące związków chemicznych.

Solami są między innymi nawozy sztuczne, kreda, gips i substancje budulcowe tkanki kostnej. Są składnikami skał, na przykład węglan wapnia CaCO3 jest składnikiem skał wapiennych, siarczan (VI) wapnia - CaSO4 - skał gipsowych. Wiele soli odgrywa ważną rolę w życiu człowieka.

Wszystkie sole mają budowę jonową a substancje o takiej budowie charakteryzują się:
- budową krystaliczną
- przeważnie dobrze rozpuszczają się w wodzie
- wodne roztwory soli przewodzą prąd elektryczny
- mają wysoką temperaturę topnienia

Chlorek sodu – NaCl - jest najbardziej znaną solą, w życiu codziennym zwaną solą kuchenną. Jest substancją białą, stałą, o słonym smaku, budowie krystalicznej i bardzo dobrze rozpuszczalną w wodzie. W przyrodzie występuje jako minerał halit, tworząc złoża zwane potocznie solą kamienną. Stosowana jest ona w gospodarstwie domowym do przyprawiania potraw i konserwowania produktów żywnościowych. Należy przy tym pamiętać, że nadmierne solenie potraw prowadzi do wielu chorób, między innymi choroby nerek i nadciśnienia. W zimie soli tej używano do posypywania jezdni w celu usunięcia oblodzenia, ponieważ dodatek soli do wody powoduje obniżenie jej temperatury krzepnięcia. Niestety, nie jest to korzystne dla środowiska, gdyż następuje większe zasolenie gleb oraz dla samochodów, gdyż przyspiesza korozję metali. Chlorek sodu stosuje się w przemyśle garbarskim i szklarskim oraz jako substrat do otrzymywania innych związków sodu. Kąpiel w morzu może mieć działanie lecznicze. Zależy ono od stężenia soli rozpuszczonej w wodzie morskiej. Najzdrowsza jest kąpiel w Morzu Martwym, w którym stężenie jest największe.

Gdyby nie było węglanu wapnia - CaCO3 - nie moglibyśmy pisać kredą po tablicy, który służy do jej wyrobu. Nie można by również pisać na papierze, ponieważ węglan wapnia bierze udział w jego produkcji. Nie otrzymalibyśmy również wapnia palonego. Wapno palone gasi się wodą i tworzy się wtedy wodorotlenek wapniowy (wapno gaszone) wykorzystywane do sporządzania zaprawy murarskiej.

Węglan sodu – Na2CO3 – zwany inaczej sodą lub sodą kalcynowaną, jest białą, stałą substancją o budowie krystalicznej, dobrze rozpuszczalną w wodzie. Jest higroskopijny. W przyrodzie występuje w stanie naturalnym w tzw. jeziorach sodowych. Stosuje się go do wyrobu szkła, mydeł, środków piorących, papieru oraz zmiękczania wody.

Wodorowęglan sodu – NaHCO3 – tzw. soda oczyszczona jest białą substancją krystaliczną, dobrze rozpuszczalną w wodzie. Ma zastosowanie jako składnik proszku do pieczenia, napojów gazowanych oraz leków na nadkwasotę. Niegdyś był też stosowany przy gaśnicach pianowych – jako środek pianotwórczy, jako substancja pochłaniająca zapachy i wilgoć oraz do zmiękczania wody.

Manganian (VII) potasu – KmnO4 – zwany nadmanganianem potasu, tworzy fioletowe kryształy, dobrze rozpuszczalne w wodzie. Ma właściwości utleniające, dlatego znalazł zastosowanie w lecznictwie jako środek odkażający. W laboratoriach służy do otrzymywania tlenu. Nadmanganian potasu dawniej stosowano jako środek przeciwgrzybiczny. Niegdyś popularne były kąpiele niemowląt w roztworze nadmanganianu, obecnie nie jest to już praktykowane ze względu na mnogość innych, skuteczniejszych leków.

Nadmanganian potasu używany jest również do uzdatniania wody pitnej i sterylizacji narzędzi metodą "polową". Nadmanganian potasu może być wykorzystywany jako prekursor do produkcji narkotyków i w związku z tym obrót nim jest w Polsce ograniczony. Ze względu na szerokie zastosowania tej substancji, przepisy te są jednak często ignorowane lub omijane: nadmanganian potasu jest zwykle dostępny m.in. w aptekach.

Azotan (V) potasu - KNO3 – występuje w przyrodzie w niewielkich ilościach w postaci minerału nitrokalitu w krajach o suchym, gorącym klimacie, m. in. w Chinach i Indiach. Z tych państw była sprowadzana do Europy, czemu zawdzięcza nazwę "saletra indyjska". Tworzy bezbarwne kryształy, dobrze rozpuszczalne w wodzie.

Zastosowanie:
- jej głównym zastosowaniem przez wieki była produkcja czarnego prochu. Mimo upływu lat, jest nadal stosowana w pirotechnice jako utleniacz.
- Do początków XX w. azotan potasu był używany do otrzymywania kwasu azotowego.
- Obecnie jest stosowany głównie do produkcji azotanu(III) (azotynu) potasu, do nitrowania,
- używany jako nawóz (zawiera 13% azotu i 45% tlenku potasu)
- do konserwowania mięsa (E252).
- W połączeniu ze sproszkowanym pyłem metalu i dodatkami jest używana do produkcji mas pirotechnicznych, fotobłysków, czyli krótkich i bardzo jasnych impulsów świetlnych, mających głównie zastosowanie w tzw. petardach.

Azotan (V) sodu –NaNO3 – jest bezbarwną, higroskopijną, krystaliczną substancją stałą, bardzo dobrze rozpuszczalną w wodzie, alkoholach, acetonie, pirydynie . W przyrodzie występuje jako minerał o nazwie saletra chilijska. Łatwo redukuje się do metalicznego srebra. Działa żrąco na skórę. Ma zastosowanie jako nawóz sztuczny, środek utleniający oraz w pirotechnice. Służy do wyrobu leków, farb i emalii. Stosowany w chemii analitycznej, do produkcji luster, materiałów fotograficznych, jako środek odkażający oraz do uzdatniania wody.

Saletra amonowa – NH4NO3 - jest bezbarwnym, krystalicznym ciałem stałym. Jest higroskopijna. Bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie. Azotan amonu ma właściwości utleniające. Przy podgrzewaniu rozkłada się stopniowo na podtlenek azotu i wodę. Dzięki swoim właściwościom azotan amonu jest składnikiem wielu materiałów wybuchowych. Saletra amonowa jest jednym z najlepszych nawozów sztucznych (zawiera ok. 34% azotu). W celu zmniejszenia właściwości higroskopijnych i wybuchowych saletry nawozowej, dodaje się do niej trochę magnezji, węglanu wapnia lub gipsu.

Saletra wapniowa – Ca(NO3)2 - nieorganiczny związek chemiczny. Azotan wapnia występuje w stanie naturalnym w niewielkich ilościach w pokładach m. in. w Norwegii, stąd nazwa "saletra norweska". Azotan wapnia jest bezbarwnym, krystalicznym ciałem stałym o gęstości 2,5g/cm3. Topi się w temperaturze 561C. Dobrze rozpuszcza się w wodzie. Jest silnie higroskopijny. Azotan wapnia ma właściwości utleniające - w kontakcie z materiałami palnymi może spowodować pożar. Działa drażniąco na oczy. Saletra wapniowa jest używana głównie jako nawóz sztuczny.

Siarczan (VI) wapnia – CaSO4 - Jest ona słabo rozpuszczalna w wodzie i występuje w naturze w dwóch postaciach: bezwodnej - anhydrytu (CaSO4) i uwodnionej - gipsu (CaSO4 2H2O). Anhydryt jest solą występującą w kolorach niebieskim, białym oraz przeźroczystym. Zastosowanie: przemysł chemiczny, produkcja cementu. Możliwości stosowania gipsu są bardzo różnorodne.

Od czasów antycznych gips jest materiałem artystów i miłośników sztuki. Używany był do wytwarzania budzącej podziw sztukaterii. Jeszcze dzisiaj modele gipsowe są używane do odlewania lub odciskania dzieł sztuki. Gips i ta technika mają współcześnie zastosowanie w przemyśle. Starannie odlewane formy gipsowe są wykorzystywane w przemyśle drobnej ceramiki, np. służą nadawaniu kształtu filiżankom i talerzom. Gips odlewany ciśnieniowo stosowany jest w ceramice sanitarnej. Twarde formy gipsowe używane są przy produkcji dachówek. Gipsem posługują się również warsztaty modelarskie i wzornicze. Ze względu na neutralną wartość pH gips znajduje zastosowanie także w medycynie i w przemyśle kosmetycznym. Bandaże gipsowe przyjazne dla skóry i "zdolne do oddychania" wspomagają i przyspieszają proces leczenia przy złamaniach kości. Gips sprawdził się również w laboratorium techniki dentystycznej. Gips stosowany jest także w rolnictwie jako dodatek do nawozów. Używa się go do produkcji najróżniejszych środków spożywczych i artykułów do pielęgnacji ciała (np. pasty do zębów). Gips jest przede wszystkim materiałem budowlanym spełniającym wysokie wymagania użytkowe, konstrukcyjne i higieniczne.

Azotan (V) srebra - AgNO3 - inaczej lapis. Bezbarwna substancja krystaliczna, o temperaturze topnienia 2090ºC. Bardzo dobrze rozpuszczalna w wodzie. Ma właściwości utleniające i bakteriobójcze. Działa gryząco na skórę, zostawiając na niej czarne plamy metalicznego srebra. Używany do otrzymywania innych soli srebra, w lecznictwie, do wyrobu luster, farb do włosów i materiałów światłoczułych.