Historia powszechna-daty

Islam:

622 - Mahomet ucieka z rodzinnej Mekki do Jatrib (zwanego później miastem proroka czyli Medyną). Religia Mahometa zyskała wdzięcznych słuchaczy wśród biednych, zajmujących się rolnictwem, mieszkańców Mekki
630 - grupa fanatyków zajmuje Mekkę (która skapitulowała); posłuch pośród plemion beduińskich zapewniała Kaaba - świątynia „czarnego kamienia” ofiarowanego ponoć Abrahamowi przez Boga
632 - Mahomet umiera będąc władcą teokratycznego państwa obejmującego Półwysep Arabski
632 - „zastępcą zesłanego przez Boga” (Kalif rasul Allah) został Abu-Bakr. Rozpoczął on wojnę z Cesarstwem Bizantyjskim i Persją
634 - śmierć Abu-Bakra. Kalifem został Omar, który kontynuuje podboje aż do podbicia Persji i zdobycia Egiptu oraz Palestyny z rąk Bizancjum

Reformy Omara:
Opanowanie przez Arabów państw o wysokim rozwoju cywilizacyjnym spowodowało zagrożenie zatracenia własnej kultury. Zapobiegano temu przez budowę specjalnych obozów, w których mieszkała armia. Wojsko przeszło restrukturyzację, coś w postaci „pospolitego ruszenia” zastąpiono opłacaną armią. Byli wojownicy musieli wrócić do swojej marnej egzystencji. Każdy obywatel innowierca musiał płacić podatek gruntowy (charadż)

644 - w zamachu ginie kalif Omar. Kalifem zostaje Otman z dynastii Omajadów. To wywołuje niezadowolenie najstarszych uczniów proroka Mahometa
656 - bunt i zamordowanie Otmana. Kalifem zostaje Ali, zięć Mahometa. Otman przed śmiercią ustala obowiązujący zapis słów Mahometa zwany Koranem. Wywiązuje się wojna domowa. Ali ginie. Władza dostaje się w ręce dynastii Omajadów, która przekształca teokratyczne państwo w monarchię dziedziczną. Przenoszą oni też stolicę z Mekki do Damaszku i otaczają się przepychem charakterystycznym dla władców Azji ale przeciwnym do ascetycznej postawy pierwszych kalifów.

Frakcje opozycyjne:
1. Szyici - dawny stronnicy Alego, uważający, że kalifem może zostać tylko ktoś pochodzący z rodziny proroka
2. Charidżyci - wrogowie Omajadów i szyitów, utrzymywali, że teoretycznie każdy może być kalifem

711 - po opanowaniu Afryki północnej Arabowie rozpoczynają podbój Hiszpanii. Na wschodzie dochodzą do granic chińskiego Turkiestanu
744 - wybuch bunty szyitów, którzy obwołali kalifem Abul-Abbasa, wywodzącego się z rodu proroka
750 - bitwa pod Mosulem, gdzie Omajadowie ponieśli całkowitą klęskę w walce z wojskami buntowników. Większość Omajadów została wymordowana przez Abbasydów. Jedynie Abd-ar-Raman schronił się w Hiszpanii, zakładając niezależny emirat.
Zwycięski Abul-Abbas przeniósł stolicę do Bagdadu i wyrównał w prawach wszystkich mahometan, arabów i nie arabów.

Reformy:
Powołanie biur (dywanów): kancelarii państwa, ze sprawującym bardzo ważną rolę wezyrem, sędziego (kadim), naczelnika policji i naczelnika poczty (wywiadu). NA prowincji rządzili emirowie mający szerokie upoważnienia. Podatki: cakat (od muzułmanów) w całości da prowincji; charadż, dżyzja (od niewiernych) 20% dla kalifa, reszta głównie na wojsko, które powoli stawało się wielonarodową, najemną armią; flota

909 - Obeida Allaha, potomek Fatymy (córki Mahometa) i Alego daję początek dynastii Fatamidów, szyitów, rządzący początkowo w środkowym Maghrebie (dzisiejsza Algieria) a później w całej Afryce północnej z Egiptem i Syrią. Stolicą kalifatu był Kair.
929/16 styczeń - władca Hiszpanii Abd-ar-Raman II ogłasza się kalifem zrywając związki z Bagdadem

Frankowie:

486 - początek podbojów Chlodwiga: zajęcie terenów pomiędzy Sommą, kanałem i Loarą; wojna przeciw Alamanom
496/25 luty - chrzest Chlodwiga, dający mu przewagę nad wcześniej ochrzczonymi (arianami) wodzami germańskimi; kontakty z cesarzem wschodnim; zdobycie Burgundii
507 - bitwa pod Poitiers - rozgromienie Wizygotów, zajęcie całej Galii

Organizacja państwa:
Oparta na organizacji rodowej oraz tzw. Prawie salickim. Początkowo prawo wyboru króla miał tzw. Wiec, odbywający się marcu każdego roku, w którym uczestniczyli tylko wojownicy (demokracja wojenna). Późniejsze państwo Franków oparte było na dziedzicznym tytule króla w dynastii Merowingów, którzy traktowali państwo jako swoje patrimonium czyli własność (państwo patrymonialne). Na dworze nie było określonych urzędów państwowych. Nie zachował się system podziału terenów z czasów cesarstwa. Jedynie najniższy stopień, ziemie (pagi) egzystował. Ten obszar dzielił się z kolei na setki, teren zamieszkiwany przez 100 wojowników z rodzinami. W rolnictwie dominowały latyfundia. Urzędnikom państwowym i osobom prywatnym były nadawane przez Kościół (tzw. Precaria) i króla tzw. Beneficja czyli tereny, które stawały się jego posiadłością. Zaczęły podupadać miasta, które nie wytrzymywały konkurencji ze strony rzemiosła dworskiego. Ważną role odgrywały immunitety prawne i ekonomiczne, rozwijające system wasalny (komendacyjny).
511 - śmierć Chlodwiga: postępowało rozbicie państwa, nad poszczególnymi Merowingami faktyczną władzę przejmowali najwyżsi urzędnicy dworu: majordomusi
656 - pierwsza próba detronizacji dynastii Merowingów podjęta przez Girmalda, majordomusa Austracji, zakończona klęską. Kolejna próba przewrotu kończy się sukcesem i władzę przejmuje Pepin z Heristalu, który położył kres rozbiciu dzielnicowemu. Walki z państwem Fryzów i pragnącymi zrzucić zwierzchnictwo Franków Alamanami.
Po śmierci Pepina władcą zostaje jego syn Karol Młot (Martel) sprawując funkcję faktycznego władcy. Od 721 roku władza teoretycznie sprawowana jest przez marionetkowego króla z dynastii Merowingów
732 - bitwa pod Poitiers - zwycięstwo wojsk frankońskich nad Arabami
Po śmierci Karola władzę obejmuje Pepin Krótki, zwraca się do papieża z pytaniem kto to powinien mieć koronę: dynasta czy ten co na prawdę sprawuje władzę. Szukający sojuszników papież popiera Pepina Krótkiego
751 - zgoda na detronizacje dynastii Merowingów. Monarchia dziedziczna zastępowana jest przez elekcyjną (kandydaci mogli pochodzić tylko z dynastii karolińskiej)
754 - wyprawa w obronie papiestwa przeciw Longobardom ze zdobycznych terenów ustanowione zostaje Państwo Kościelne
756 - druga wyprawa na Longobardow, powiększenie terytorium Państwa Kościelnego
768 - śmierć Pepina Krótkiego, kraj został podzielony pomiędzy dwóch synów ale na szczęści dla Karola jego brat szybko umarł i cała władza przeszła w jego ręce.
773 - wyprawa na Longobardów, Karol koronował się na Króla Longobardów
779-804 - zdobycie i chrystianizacja Saksonii
781 - koronowanie syna Karola Wielkiego -Pepina (4 lata)- na króla Włoch
788 - aneksja Bawarii
795 - początek wojny z Muzułmanami
800/25 grudzień - koronacja na cesarza
814 - śmierć Karola Wielkiego, władzę objął jego najmłodszy syn Ludwik
843 - traktat w Verdun; podział państwa:
Lotar - Włochy i pas ziemi biegnący od Alp do Morza Północnego
Ludwik Niemiecki - dzisiejsze Niemcy
Karol Łysy - Francja

Stopniowe rozbicie dzielnicowe, powstawanie systemu zależności lennych; upadek miast związany z ograniczeniami w handlu

Wyspy Brytyjskie i Skandynawia:

407 - opuszczenie Brytanii przez legiony rzymskie
450-550 - zajęcie Brytanii przez Anglów, Jutów i Sasów (z rąk celtyckich Brytów, którzy musieli uciekać w góry)
przed 432 - chrystianizacja Irlandii, która stała się ostoją religii wobec pogańskich Germanów; rola św. Patryka
597 - pierwsza misja wśród germańskich plemion Heptarchii (nazwa Brytanii kiedy była ona podzielona na 8 królestw). Stopniowe jednoczenie ziem wokół Królestwa Wesexu.
878 - oddanie północnej części nizin wyspy Duńczykom; na południu powstaje zjednoczone królestwo Anglosaskie
1035 - podbój Brytanii przez duńskiego króla Kanuta
1042 - śmierć Kanuta. Do władzy powraca przedstawiciel dynastii królów Wessexu, Edward Wyznawca., który przebywał na wygnaniu w Normandii, zawierając tam układy z miejscowymi na wypadek swojej bezpotomnej śmierci
1066/styczeń - śmierć Edwarda. Możni obierają na monarchę najpotężniejszego pośród siebie - Harolda. Z pretensjami do korony występuje książę Normandii Wilhelm i władca Norwegii. Na wyspie lądują pierwsze jednostko norweskie i przegrywają. Wilhelm, z błogosławieństwem papieża ląduje trochę później.
1066/14 października - bitwa pod Hastings. Wilhelm zostaje królem Brytanii, szybko wybucha bunt popierany przez Norwegów. Ci jednak w zamian za daninę od Wilhelma cofają poparcie. Następuje 6 letnia pacyfikacja kraju.

Organizacja:
Państwo Wilhelma Zdobywcy opierało się na systemie lennym, odmiennym jednak od tego na kontynencie. Wasal był też wasalem króla, nawet wtedy gdy król nie był jego bezpośrednim seniorem. Rozdawnictwo ziemi jako podstawową zasadę uważało nie łączenie dóbr w zwarte obszary, co zapobiegało wzrostowi władzy możnowładztwa. System sądowniczy został przejęty po Anglosasach: Kościół stał się bezwolnym narzędziem w ręku monarchy. Utrzymano urząd sheriffa. Zaznaczył się wpływ kultury romańskiej.

Słowiańszczyzna:

Słowianie pochodzący gdzieś ze stepów Azji za teren swej najwcześniejszej ekspansji wybrali obszar sięgający na wschodzie po środkowy Dniepr (ci byli zwani Antami). Po klęsce Hunów (Attyla) Słowianie (Sklawianie) zaczęli posuwać się na południe zajmując znaczną część Półwyspu Bałkańskiego i organizując łupieżcze najazdy na terytorium Cesarstwa Wschodniego.
679 - protobługarzy za namową Konstantynopola atakują naddunajskich Antów. Wojna tocząca się dziesiątki lat doprowadziła w końcu do powstania państwa bułgarskiego

Na zachodzie (na zachód od Odry) Słowianie zaczęli zajmować tereny stopniowo opuszczane przez Germanów. Zaczęli nawiązywać kontakty z podkarpackimi Sklawinami. Wyodrębniły się 3 grupy językowe:
południowa
wschodnia
zachodnia

Organizacja:
Stopniowy rozkład i powstawanie prymitywnych organizacji politycznych (demokracja wojenna); wspólnotę rodową zastąpiła wspólnota terytorialna tzw. Opole. Siłą decydująca był wiec, wybierający naczelnika (starostę). Nastąpiło wyodrębnienie się warstw społecznych i plemion (rządzone wiecem na okres wojny wybierały księcia - wodza); plemiona słowiańskie zajmowały się rolnictwem (gospodarka wypaleniskowa na terenach leśnych a na równinach uprawiano ziemię aż do jej wyjałowienia); typy wsi: ulicówka i okolnica (służąca do obrony; bogowie: Swarożyc (słońce) i Wit (wiatr; urodzaj)

622-625 - powstanie plemion słowiańskich przeciwko Awarom; udział w walkach wziął frankijski kupiec Samoa, który zyskał sobie tak wielką popularność, że powstańcy obrali go władcą. Państwo Samoa było wieloplemiennym państwem patrymonialnym
660 - prawdopodobny upadek Państwa Samoa
830 - jeden z plemiennych władców Moraw - Mojmir- jednoczy plemiona; państwo jest jednak zależne od Franków
846 - umiera Mojmir. Senior - Ludwik Niemiecki - osadza na tronie syna zmarłego władcy Rościsława; chrystianizacja kraju
655 - wyprawa Ludwika Niemieckiego na Rościsława, pragnącego uzyskać całkowitą niezależność; klęska Franków
862 - dla zastąpienia misjonarzy niemieckich zwraca się do cesarza wschodniego o przysłanie misjonarzy; do misji zostają wyznaczenie braci Cyryl i Metody
863 - przybycie Cyryla i Metodego na Morawy, nauczali oni w języku słowiańskim, korzystając ze słowiańskiego przekładu Pisma Świętego
868 - wyprawa do Rzymu w celu uzyskania możliwości wyświęcania kapłanów; dotychczasowy władca kościelny Moraw, kościół bawarski, zgłaszał sprzeciw, ale nie nic to nie dało; w Rzymie umiera Cyryl (Konstanty); Metody zostaje arcybiskupem Sirmium
870 - po konflikcie z państwem karolińskim i siostrzeńcem Świętopełkiem, Rościsław zostaje wydany Bawarczykom, którzy skazują go na śmierć, ale kara zostaje zamieniona na oślepienie i osadzenie w klasztorze
871 - powstanie na Morawach, które zrzuciło zwierzchność Karolingów. Władcą zostaje Świętopełk.
885 - śmierć Metodego. Jego zwolennicy zostają wypędzenie. Znaczenie odzyskuje obrządek łaciński
895 - śmierć Świętopełka

Bizancjum i Bałkany

Walki z Arabami zmusiły Cesarstwo do zmilitaryzowania administracji w Azji Mniejszej, którą poddano władzy dowódców wojskowych: okręg korpusu (zwany temą) naprał charakteru jednostki administracji lokalnej.
678 - pokój z Arabami po przełamaniu blokady morskiej Bizancjum (”ogień grecki”)
682 - zerwanie pokoju przez Cesarstwo; nowa ofensywa arabska, oblężenie Konstantynopola
717 - wódz Leon Izauryjczyk zostaje obwołany cesarzem, współpraca z chrześcijańskimi księstewkami Armenii
726 - rozpoczęcie reform religijnych; zwalczanie kultu obrazów świętych (ikonoklazmu); osłabienie pozycji Bizancjum w wyniku konfliktów wewnętrznych umożliwiło Frankom ekspansję we Włoszech
864 - przyjęcie przez Bułgarów chrztu w obrządku chrześcijańskim (zmuszeni do tego tym, że z jednej strony mieli Wielkie Morawy a z 2. Cesarstwo, obie potęgi były wrogie; poza tym zyskiwali przychylność Ludwika Niemieckiego)
876 - rewolucja pałacowa daje władzę w Konstantynopolu Bazyliemu. Który zażegnuje konflikt z papiestwem i toczy zwycięskie walki z Arabami
894 - wojna z Bułgarami zakończona remisem; państwo bułgarskie nosiło od tej chwili miano Carstwa (cesarstwa) a jego władca poślubił grecką księżniczkę, otwierając się na wpływy Bizancjum
968 - osłabiona Bułgaria, targana wewnętrznymi sporami, zostaje rozbita przez Cesarstwo i władcę Wielkich Moraw Świętopełka. Jedynie w zachodnich prowincjach carstwa, opanowanych przez możnowładczy ród Szyszmana, tworzy się w późniejszym okresie rozległe państwo.
1018 - ostateczne rozbicie państwa bułgarskiego przez Bizancjum
1054 - schizma wschodnia

Rzesza Niemiecka

887 - wyjście Królestwa Wschodniofrankijskiego ze wspólnoty karolińskiej. Zwiększa się rola poszczególnych rodów, które przejmują stopniowo obowiązki władzy centralnej. Zaczynają powstawać księstwa terytorialne
911 - śmierć ostatniego przedstawiciela dynastii karolińskiej w Niemczech Ludwika Dziecię; przekształcenie monarchii w elekcyjną; królem został Konrad I, książę frankoński, ale państwo przekształciło się w konglomerat pół zależnych księstw czyli w Rzeszę.
919 - śmierć Konrada I. Królem, zgodnie z życzeniem Konrada I został Henryk I Ptasznik z rodu Ludolfingów (Sasów); nastąpiło zwiększenie roli Saksonii
925 - zdobycie Lotaryngii
926 - rozejm z Węgrami, który dotyczył jednak tylko północnych księstw Rzeszy
929 - Czechy stają się lennem koronnym
928/9 - wyprawy na Słowian Połabskich; opanowanie ziem leżących pomiędzy Soławą i Łabą; na zdobytych terenach powstają liczne grody, które zamieszkiwali głównie wojownicy; powstanie Marchii Wschodniej
933 - najazd węgierski na Saksonię spowodowany odmową płacenia daniny przez Henryka I Ptasznika; bitwa nad Unstrutą; klęska Węgrów
936 - śmierć Henryka I Ptasznika; elektorzy wybierają na króla jego syna z drugiego małżeństwa Ottona I; koronacja w Akwizgranie

Polityka Ottona I:
Opierał się na klerze dlatego, że jego majątki nie były dziedziczone co znacznie osłabiało jego pozycję względem króla ale jednoczesne bogactwo zapewniało posłuch wśród feudałów. Jednocześnie Szwabia i Bawaria wdały się w rozgrywki o koronę włoską.

951 - Otton I atakuje Włochy. Król włoski Berengarem z Ivrei staje się lennikiem królów Rzeszy. Otton I żeni się z księżniczką burgundzką Adelajdą, wdową po królu włoskim Lotarze. W Niemczech wybucha powstanie syna Ottona z pierwszego małżeństwa, który bał się o swoje prawa dziedziczenia.
954 - wybucha powstanie Słowian Połabskich
955 - najazd Węgrów
955/sierpień - klęska Węgrów na Lechowym Polu
955/październik - stłumienie powstania Słowian Połabskich
961 - druga wyprawa na Włochy mająca na celu ponowne przywrócenie zwierzchnictwa senioralnego nad królem Włoch. Koronacja Ottona I na króla Włoch w Mediolanie
962/2 luty - koronacja Ottona I na Cesarza w Bazylice św. Piotra
973 - śmierć Ottona I; władzę obejmuje wybrany vivente rege Otton II; konflikt z kandydatem opozycji Henrykiem Kłótnikiem, księciem Bawarii; pacyfikacja Rzeszy i ostateczne zwycięstwo Ottona II
982 - wyprawa do Kalabrii mająca na celu odrzucenie z Półwyspu Pirenejskiego Saracenów i Greków; klęska
983 - śmierć Ottona II; koronę otrzymuje jego 3 letni syn Otton III. O władzę regencyjną nad królem walczą Henryk Kłótnik i wdowa Teofano. Ostatecznie Cesarzowa obejmuje regencję a później przekazuje ją wdowie po Ottonie I - Adelajdzie
983 - wybucha kolejne powstanie Słowian Połabskich
995 - po uzyskaniu pełnoletności władzę obejmuje Otton III
1002 - śmierć Ottona III; władzę obejmuje syn Henryka Kłótnika - Henryk II Bawarski - rozpoczyna się długotrwała wojna z Polską
1024 - śmierć Henryka II Bawarskiego; władzę przejmuje Konrad II z dynastii salickiej (książęta frankońscy)
1027 - wyprawa do Włoch i koronacja na Cesarza
1032 - po wymarciu tamtejszej dynastii Konrad II zostaje królem Burgundii; atak na Polskę Mieszka II
Wprowadzenie prawa umożliwiającego dziedziczenie lenna przez wasala - ograniczenie potęgi feudałów
1039 - śmierć Konrada II; władzę obejmuje jego syn Henryk III, który podnosi prestiż Cesarstwa do nieznanego dotychczas poziomu. Uporządkowanie spraw Burgundii, narzucenie zwierzchnictwa senioralnego Węgrom, pozwoliło zająć się południową flanką czyli Włochami. Henryk III uzależnił od siebie papiestwo osadzając na tronie piotrowym oddanych sobie prałatów niemieckich. Byli oni wykonawcami jego planów politycznych a okres ten nazwano „cezaropapizmem”
1056 - śmierć Henryka III; władzę obejmuje 6 letni syn Henryk IV; w jego imieniu rządzi regent
1065 - objęcie samodzielnej władzy przez Henryka IV; upadek znaczenia Cesarstwa.

Kościół:
Feudalizacja Kościoła spowodowała jego zeświecczenie i poddanie go władzy świeckiej. Wprowadzono symonię, czyli sprzedaż stanowisk kościelnych, oraz nikolaizm, czyli zerwanie z zasadą celibatu, spowodowało, że biskupi zachowywali się jak wielcy feudałowie i chcieli zapewnić przede wszystkim bogactwo swoim potomkom. Zwierzchność senioralna władcy nad majątkiem kościelnym (inwestytura) stwarzała możność nadawania stanowisk kościelnych nawet ludziom świeckim, wygodnym dla władcy. Stąd dominowało przekonanie o wyższości władzy świeckiej nad duchowną. Jednocześnie widoczne było ożywienie życia kościelnego, pojawiły się pierwsze oznaki reformy zapoczątkowanej przez opactwo w Cluny (założone 910; opat Bernard z Claviroux). Odnowę moralną popierało Cesarstwo, pragnące podjąć walkę z panoszącym się wśród duchowieństwa zepsuciem obyczajów. Ograniczało się ono jednak tylko do tępienia symonii. Tematem inwestytury i nikolaizmu nie interesowano się w ogóle.

1059/13 kwietnia - dekret wprowadzający nowy tryb wyboru papieża; wybory dokonywali elektorzy - kardynałowie; pozbawiło to Cesarza wpływu na elekcję; dekret wydał Mikołaj II

Później kuria rozpoczęła walkę o zwiększenie swoich wpływów. Wykorzystując słabość rządów regencyjnych po śmierci Henryka III zdobyła hegemonię we Włoszech. Wysunięto też tezę (Piotr Damiani), że Cesarstwo i Papiestwo są równymi siłami, które nie mogą działać niezależnie. Praktyka była inna. Teokratyzm stał się ideologią przewodnią dla polityki Papiestwa i np. w jego duchu zarządzano scedowania nowo zdobytych ziem Hiszpanii na podstawie sfałszowanych aktów tzw. „zbiorów pseudo - Izydora”. Jednocześnie Hildebrand (późniejszy Grzegorz VII) wydał tają notatkę zwaną „Distatus papae” wywyższającą Papieża pośród innych władców Europy. System tych rządów można nazwać „papocezaryzmem”.

1075 - synod rzymski potępia inwestyturę, symonię i nikolaizm.
1076/styczeń - zwołany przez Henryka IV synod Kościoła niemieckiego w Wormacji wypowiada posłuszeństwo Papieżowi
1076/luty - Grzegorz VII obrzuca klątwą Henryka IV i zwalnia poddanych z przysięgi. W Rzeszy do głosu dochodzi opozycja pod wodza Rudolfa, księcia Szwabii. Ostatecznie Papież zdejmuje klątwę z korzącego się w Canossie Cesarza. W Niemczech toczą się walki, z których Henryk IV wychodzi zwycięsko.
1080/25 czerwca - Cesarz ogłasza detronizację Grzegorza VII a na nowego Papieża wybiera Wiberta, arcybiskupa Rawenny, zaciekłego wroga Grzegorza VII
1085 - śmierć Grzegorza VII na wygnaniu w Salerno
1022 - ugoda w Wormacji zawarta przez Henryka IV i nowego papieża, Francuza, Kaliksta II zakładająca rezygnację z inwestytury ale zachowującą obszary lenne nadawane wybranym z duchowieństwa elektorom. Biskupów wybierano kanonicznie

Anglia i Francja

987 - śmierć Ludwika V - ostatniego z dynastii Karolińskiej we Francji w linii prostej
987 - królem został Hugon Kapet poparty przez możnych północy Francji. System elekcji vivente rege uczynił w praktyce koronę królewską dziedziczną w rodzie Kapetyngów. Dzięki poparciu wyższej hierarchii kościelnej król zmusił do uznania siebie przez feudałów południa. Problemem był książę Normandii, który będąc lennikiem króla Francji, był jednocześnie królem Anglii. Gdy królem Anglii został w 1154 Henryk II posiadający też Akwitanię, dzięki ślubie z rozwiedzioną małżonką ówczesnego króla Francji - Ludwika VII - Eleonorą Akwitańską, wiadomo było, że musi dojść do konfliktu. Henryk II znacznie zwiększył rolę wojska zaciężnego, które w przeciwieństwie do armii dostarczanych przez panów feudalnych lepiej nadawało się do długotrwałej kampanii. Dla zdobycia pieniędzy na żołd, Henryk II w konstytucjach ogłoszonych w Clerdon w 1164 ograniczył prawa Kościoła, zrównał lenników duchownych ze świeckimi i cofnął ulgi podatkowe. Na czele protestów stanął arcybiskup Canterbury Tomasz Becket. Po ucieczce na kontynent i powrocie, po mediacji Papieża i Ludwika VI, został zamordowany w 1170. Kościół uznał go za świętego, Henryk II musiał odwołać Konstytucje klerdońskie i odbyć pielgrzymkę do grobu arcybiskupa.
1180 - po zmarłym Ludwiku VII władzę we Francji przejmuje Filip August, skutecznie walcząc z Henrykiem II
1189 - pokonany Henryk II korzy się przed Filipem Augustem sprzymierzonym z synem angielskiego króla Ryszardem Lwie Serce; wkrótce później Henryk II umiera. Niedawni sprzymierzeńcy rozpoczynają otwartą wojnę przeciwko sobie, przerwaną dopiero pod naciskiem Kościoła wzywającego na III krucjatę. Filip August, który szybciej powrócił z wyprawy, sprzymierza się z bratem Ryszarda, Janem bez Ziemi, który w zamian za uznanie go władcą czyni duże ustępstwa terytorialne i polityczne na rzecz Francji. Przebywający w tym czasie w niewoli u cesarza Ryszard Lwie Serce, wykupuje się w końcu, powraca do Anglii, zmusza Jana do kapitulacji a Filipa ratuje tylko interwencja Papieża
1199 - Ryszard Lwie Serce umiera; królem Anglii zostaje Jan bez Ziemi, który szybko zraża do siebie największych wasali. Feudałowie udają się do Filipa Augusta, jako zwierzchniego seniora z Normandii. Sąd parów zarządza konfiskatę wszystkich lenn Jana. Do roku 1208 Filip August opanowuje ziemie Jana leżące na północ od Garonny. Sytuację króla Anglii pogarsza zatarg z papiestwem ( 1212 - klątwa)
W tej stosunków w Anglii pozwolił zająć się Janowi Francją. Udało mu się zbudować koalicję z Ottonem IV oraz księciem Flandrii. Doskonały plan ataku z dwóch stron nie powiódł sytuacji Jan bez Ziemi uznał się za lennika Rzymu ( 1213). Uporządkowanie się po przegranej wojsk cesarskich jeszcze na terenie Flandrii w bitwie pod Bouviens (1214). Bitwa przekreśliła nadzieje Jana bez Ziemi dotyczące korony francuskiej. W Anglii wybuchł bunt poddanych domagających się przywrócenia dawnych wolności. Jan musiał ustąpić i zatwierdzić postulaty buntowników 15 czerwca 1215 jako Wielką Kartę Swobód. Było to pierwsze prawne ograniczenie samowoli króla. Wkrótce później monarcha chciał obalić nowe prawo. Szybko jednak wybuchł bunt, który chciał detronizacji władcy i oddania korony synowi Filipa Augusta, Ludwikowi.
1216 - umiera Jan bez Ziemi; królem zostaje niepełnoletni Henryk III; aż do objęcia samodzielnych rządów (1227) rządzi regencja

Henryk III Plantagenet odznaczał się wybuchowym charakterem. Tracił powoli posiadłości we Francji, które były przejmowane przez Kapetyngów. Szybki rozwój w ty czasie przeżywała południowa część Francji - Prowansja, charakteryzująca się odmiennością religijną (dualizm, albigensi). Pacyfikacja kraju mające status krucjaty (1209-1229) zniszczyła kraj, kulturę i odrębność. To pozwoliło Kapetyngom włączyć Prowansję do swej zjednoczonej Francji. Jednocześnie występowały tendencję odśrodkowe w postaci tzw., Apanaży czyli nadawanie posiadłości młodszym synom króla.
Po Krótkim okresie władzy Ludwika VIII do władzy dochodzi w roku 1226 Ludwik IX, który zwiększa prestiż monarchii kapetyńskiej. Reformuje sądy feudalne zastępując jej monarszymi, sprawowanymi przez zawodowych sędziów.
1259 - pokój paryski z Plantagenetami, zakładający pozostawienie w rękach Henryka II ziem na południe od Garonny i kilku okręgów po jej północnej stronie.
1257 - Henryk III żąda nowych podatków ośmielony swoją dobrą sytuacją na arenie międzynarodowej (brat Ryszard z Kornwalii - król niemiecki, małoletni syn Edmund - król Sycylii). Wybuchł bunt ponieważ Anglia trapiona była klęską nieurodzaju, więc pieniędzy po prostu nie było.
1258 - król musiał zaakceptować tzw. Prowizje Oksfordzkie ustanawiające kontrolę nad działaniami króla. Powołano parlament zbierający się 3 razy w roku. Chęć odrzucenia reform i króla wywołała nawy bunt. Wojska królewskie ponoszą klęskę pod Lewes w maju 1264 i oddają inicjatywę w ręce przywódcy buntowników Szymona z Montfort. Powołał on niższą izbę parlamentu - Izbę Gmin. Radykalizm Szymona zraził baronów, którzy w koalicji z królem pokonali go w bitwie pod Evesham 1265. Henryk wycofał się ze wszelkich ustępstw a z całej sprawy pozostał podział parlamentu na 2 izby.

Dominium Mundi

1125 - umiera Henryk V; po jego bezpotomnej śmierci koronę przejmuje książę saski Lotar z Supplinburga; Cesarstwo łączą z Papiestwem przyjazne stosunki dlatego, że muszą wspólnie walczyć ze wzrastającym znaczeniem Normanów włoskich. Dlatego Lotar poparł nowego papieża Innocentego II w walce z antypapieżem.
Po tych wydarzeniach wybucha bunt w Rzymie, odwołujący się do szczytnej przeszłości miasta. Powstańcy obierają swojego patrycjusza _1140) oddając mu władzę wykonawczą w mieście. Po śmierci Innocentego II jego następcy próbowali zwalczać senat powołany przez powstańców. Nie przynosiło to jednak rezultatów. W tej sytuacji w1145 obrano papieżem Eugeniusza III. Musiał on szukać poparcia w Niemczech, gdzie po śmierci Lotara (1137) władcą został Konrad III z dynastii Sztaufów po konflikcie z Henrykiem Pysznym (Welfem). W Rzymie przywódca powstańców został Arnold, były kanonik z Brescii, który został wygnany ze swego rodzinnego miasta za szerzenie zasad niezgodnych z filozofią klery czyli: ubóstwa i sekularyzacji dóbr kościelnych. Opowaidał się za Rzymem jako republiką komunalną. Jego zwolenników nazywano sektą Lombardów.
1152 - Umiera Konrad III; władza przechodzi w ręce Fryderyka I Barbarossy; ten oddaje Saksonię Henrykowi Lwu, synowi Henryka Pysznego, zażegnując tym samym konflikt w Rzeszy
1154 - wyprawa do włoch, gdzie po śmierci Rogera, twórcy państwa Normanów włoskich doszło do zmian, Fryderyk zawiera umowę z papieżem Hadrianem IV, który w zamian za wydanie Arnolda z Brescii koronuje Fryderyka I na cesarza. Wkrótce po koronacji (1155) papież zrywa porozumienie i zawiera sojusz z Normanami. Później papiestwo niedwuznacznie zasugerowało wyższość swojej władzy nad cesarską. W odpowiedzi na to Fryderyk I Barbarossa wyprawił się ponownie do Włoch, gdzie propagował wyższość władzy świeckiej nad jakąkolwiek inną. Droga wiodła przez Lombardię, gdzie cesarz zajął się rewindykacją regaliów (uprawnień takich jak prawo bicia monety, stanowienia targów, pobierania podatków, sądownictwa), które były rozdawane hojną ręką przez Henryka IV. Miasta lombardzkie nie chciały oczywiście stracić uprawnień. Trzeba je było do tego zmusić siłą. W tej sytuacji po śmierci Hadriana IV (1159) wybrano dwóch papieży: Aleksandra III a pro cesarska mniejszość Wiktora IV. Za Aleksandrem opowiadał się zakon cystersów. Mediolan przewodzący opozycji anty cesarskiej został, po kapitulacji, doszczętnie zniszczony (1162) co jeszcze podgrzało atmosferę. W 1164 zmarła Wiktor IV a za namową cesarza na jego następcę wybrano Paschalisa III. Miasta włoskie założyły Ligę Lombardzką, która w przymierzu z królem Anglii Henrykiem II, Manuelem Komnenem, cesarzem Bizancjum, królem normańsko sycylijskim i papiestwem rozpoczęła na szeroką skalę wojnę z Cesarstwem, które odniosło zdecydowaną klęskę pod Legnano (23 maj 1176). To doprowadziło do podpisania pokoju w Wenecji (1177) wedle którego Fryderyk I uznawał wybór Aleksandra III. Z Ligą Lombardzką podpisano rozejm jedynie na 6 lat, a po upływie tego okresu cesarz zmuszony był zawrzeć pokój, ponieważ toczył walki z opozycją welficką. Pokój z Ligą Lombardzką podpisano 25 czerwca 1183 w Konstancji. Cesarz godził się na autonomię miast, które zachowały regalia. Musiały jedynie uznać zwierzchnictwo Fryderyka I Barbarossy. Zawarł on także układ z królem Sycylii Wilhelmem II na podstawie którego, syn Fryderyka I, Henryk VI ożenił się z ciotką Wilhelma II stając się dziedzicem korony sycylijskiej
1190 - ginie Fryderyk I Barbarossa; Henryk VI zostaje królem Niemiec; Umiera też Wilhelm II ale wielmoże Sycylii nie uznają praw Henryka VI. Nowy król musi prowadzić wojny jednocześnie z Sycylią, opozycją welficką i zwalczać sprzymierzeńca Sycylii, króla Anglii Ryszarda Lwie Serce. Tenże w roku 1192 wpada w ręce cesarza i musi złożyć mu hołd lenny i wycofać poparcie dla jego wrogów.
1194 Henryk VI zdobywa Sycylię. Tam w ręce dynastii Sztaufów dostaje się córka cesarza bizantyjskiego. Cesarz żeni ją szybko ze swoim bratem Filipem dając dynastii formalne podstawy do korony Bizancjum. Jednocześnie jednak pragnął zachować koronę niemiecką jako dziedziczną w dynastii Sztaufów. Dla uzyskania poparcia elektorów Rzeszy obiecał włączenie królestwa Sycylii do Rzeszy, na co patrzył podejrzliwym wzrokiem papież, będący zwierzchnikiem senioralnym Sycylii.
1197 - Henryk VI umiera na febrę; przed śmiercią poprosił papieża o opiekę nad 3 letnim synem Fryderykiem II i zapewnienie mu tronu Sycylii. Papież zgodził się ale dobrze wiedział, że nie można dopuścić do połączenia tronów Sycylii i Niemiec w jednym ręku
1198 - nowym papieżem zostaje Innocenty III
W tym czasie stronnicy Sztaufów wybrali na króla Filipa, brata zmarłego Henryka VI. Papież poparł kandydaturę Welfa Ottona IV Brunszwickiego. Ten ostatni został królem po zamordowaniu Filipa. Otton IV po elekcji wycofał się z obietnic rekuperacji ( odzyskanie uprawnień przez Papiestwo). Innocenty III zrywa z Ottonem i zaczyna popierać swego wychowanka Fryderyka II, który ostatecznie wygrywa z Welfami po klęsce Ottona IV pod Bouvines (z koalicja) co łamie jego pozycję w Niemczech.
1215 - Fryderyk koronuje się na króla Niemiec w Akwizgranie
1216 - umiera Innocenty III; papieżem zostaje obrany dawny wychowawca Fryderyka II Honoriusz II, który pozwala Fryderykowi II sprawować faktyczną władzę na Sycylii (złamanie umowy z 1210 zawartej z Innocentym III o nie łączeniu stanowiska króla Niemiec i króla Sycylii w jednym ręku) i koronuje go na cesarza. Sytuacja zmieniała się gdy w 1227 papieżem zostaje niechętny Sztaufom Grzegorz IX, który od razu obrzucił Fryderyka II klątwą za niedotrzymanie terminu udania się na krucjatę. Cesarz od razu wyruszyła w tym czasie Grzegorz IX zajął Sycylię. Powracający z krucjaty Fryderyk II wyspę odbił.
1230 - pokój w San Gernano na mocy którego papież odwołał klątwę a cesarz nadał klerowi sycylijskiemu te same przywileje c w innych prowincjach
1231 - konstytucje z Melfi dla królestwa Sycylii, w których Fryderyk II dał podwaliny nowemu typowi państwa - monarchii absolutnej. Osiągnął to poprzez ukrócenie rycerstwa, zakaz prywatnych wojen. Wprowadził posłów miejskich do sycylijskiego sejmu. Nastąpił rozdział władzy świeckiej od duchownej ( jedynie sprawy o zdradę i zniesławienie majestatu a dotyczące duchownego toczyły się przed sądem świeckim). Do państwa należało ściganie herezji (konfiskata majątków heretyków). Biurokrację sprawowali zawodowi, płatni urzędnicy. W wojsku miejsce rycerzy feudalnych zajęli żołnierze zaciężni. Wprowadzono jednolite cła i monopole państwowe. Powstał uniwersytet w Neapolu.
Fryderyk II chcąc zapewnić swojej dynastii (Sztaufów) dziedziczną koronę cesarską, szedł na duże ustępstwa w stosunkach z książętami Rzeszy. Swoje plany budowy uniwersalistycznego państwa opierał głównie na Włoszech a Niemcy były tylko elementem rozgrywki.
1236/7 - wygrana wojna z opozycją Lombardzką. Dało mu to władzę nad północną częścią półwyspu i ośmieliło do próby podbicia Państwa Kościelnego.
1239 - papież Grzegorz IX rzuca klątwę na Fryderyka II i zwołuje do Rzymu na Wielkanoc 1240 sobór powszechny. Fryderyk II nie wpuszcza do Rzymu soborników. Grzegorz IX umiera po kilku miesiącach a jego następca rządził tylko kilka tygodni.
1243 - papieżem został przychylny cesarzowi Innocenty IV. Nowy papież szybko popadł w konflikt z cesarzem i uciekł do Francji, gdzie wezwał do soboru w Lyonie, leżącym już w granicach cesarstwa. Przegłosowano tam detronizację Fryderyka II i wezwano książąt Rzeszy do wybrania jego następcy.
1246 - wybór landgrafa turyńskiego Henryka Raspe na nowego króla Niemiec. Został on jednak szybko pokonany przez syna Fryderyka II Konrada IV. Opozycjoniści wybrali nowego antykróla, którym został Wilhelm hrabia Holandii. W tej walce uczestniczyły 2 stronnictwa:
gwelfów - od antysztaufowskiego rodu Welfów
gibelinów - od rodowego zamku Sztaufów Weibling
1250 - umiera Fryderyk II
1251 - Konrad IV, syn Fryderyka II wyprawia się do Włoch próbując powstrzymać powstanie gwelfów
1254 - umiera Konrad IV; w tym samym czasie umiera Henryk hrabia Holandii. Mimo szansy na wybór jednego króla gibelinowie wybierają Alfonsa X Kastylijskiego a gwelfowie Ryszarda z Kornwalii. Żaden z kandydatów nie miał wystarczających środków na pobicie drugiego. Okres ten pomiędzy śmiercią Henryka hrabiego Holandii a elekcji po zgonie Ryszarda Rudolfa z Habsburga nosi miano Wielkiego Bezkrólewia (1256 - 1273). Następowało dalsze rozbicie dzielnicowe, szerzyły się prywatne wojny i grabieże.

Joachim z Fiore - głosił upadek wartości moralnych i nastanie nowego świata rządzonego przez mnichów.

Ruś i niebezpieczeństwo mongolskie.

Zbyt rozległe państwo Rurykowiczów zaczęło rozpadać się za rządów Włodzimierza. Było to spowodowane skomplikowanym sposobem dziedziczenia, wzrostem roli bojarów oraz wzrostem potęgi politycznej i ekonomicznej miast, które powoli otrzymywały status odrębnych księstw.
1113 - rządy obejmuje Włodzimierz Monomach, łamiąc statuty dziedziczenia. Po jego śmierci tytuł wielkoksiążęcy przeszedł na jego syna co było już zdecydowanym złamaniem zasad wyboru władcy, gdzie najstarszy w rodzie miał tytuł księcia. Najazdy oraz wojny domowe prowadzone przez Rurykowiczów niszczyły stare ośrodki np. Kijów. Za to rozwijały się oddalone takie jak Ruś Zalewska o raz Nowogród.
1206 - zorganizowanie przez Temuczina - Czyngis-chana - państwa Mongołów.
Po zdobyciu Chin i Turkiestanu Mongołowie zaatakowali chanat charezmijski, którego chan zwrócił się do książąt ruskich o pomoc
1223 - klęska książąt ruskich nad rzeką Kałką; spowodowane to było lepszą organizacją armii Czyngis-chana. Wojsko było podzielone na 10, 100, 1000, 10 tys. z oddzielnym dowódcą dla każdego z oddziałów. Armia składała się wyłącznie z jazdy ciężkozbrojnej i lekkich łuczników, cechowała ją olbrzymia ruchliwość (przemarsze do 100 km). Taktyka była 100 lepsza od zachodniej, prowadzono wywiad i wyprawy rozpoznawcze aby zapoznać się z przyszłym terenem działań.
Organizacja państwa:
Czyngis-chan był genialnym organizatorem, jego państwo było rozległe ale panował w nim pokój, koło siebie żyli poganie, muzułmanie, buddyści i chrześcijanie (z popularnej na wschodzie sekty nestorian).
1227 - śmierć Czyngis-chana, następuje podział kraju pomiędzy synów ale zachowana jest władza zwierzchnia w osobie Ugedeja. Opanował on resztę północnych Chin, Koreę, zaatakował południowe Chiny walcząc jednocześnie w Iranie i narzucając swoje zwierzchnictwo Azerbejdżanowi i Gruzji.
Wnuk Czyngis-chana, Batu-chan, władający chanatem kipczackim postawił sobie za cel podbicie wszystkich ludów tureckich zamieszkujących pomiędzy Uralem a Dunajem.
1236 atak na Bułgarów kamskich (wyprawą dowodził Subugedej)
1237 atak na Ruś Zalewską, spalenie większości miast, atak na Nowogrodczyznę; wiadomość o buncie na południu Stepu Kipczackiego zmusiła Mongołów do odwrotu
1240 - spalenie Kijowa; w dalszym marszu Mongołowie chcieli zdobyć Węgry, a na Polskę i Siedmiogród wypuścili wyprawy pomocnicze, zapobiegające ewentualnej pomocy Madziarom. Klęska wojsk krakowskich i sandomierskich pod Chmielnikiem
1241 /9 kwietnia - klęska Polaków w bitwie pod Legnicą, śmierć Henryka Pobożnego
W tym czasie wojska mongolskie zajęły całe Węgry, Siedmiogród, stały pod Wiedniem, dochodziły do Włoch. Kres najazdowi położyła w końcu 1241 śmierć wielkiego chana Ugedeja, co zmusiło Batu-chana do rozpoczęcia walki o władzę. Z krajów dotkniętych najazdem 1240/1jedynie Ruś pozostała pod władzą tatarską. Ustanowili oni tam swoich namiestników (baskaków), oraz zgodnie ze swoimi zwyczajami miejscowego władcę, który jednak musiał uzyskać pisemną zgodę na sprawowanie władzy (tzw. Jarłyk)
1246 - władzę obejmuje Aleksander Newski wsławiony w wojnach z Krzyżakami i Szwedami
1258 - zdobycie i zniszczenie Bagdadu, kres panowania kalifatu Abbasydów
1259 - zdobycie Mezopotamii i Syrii
1259 - śmierć wielkiego chana Mangu, rozpad państwa na 4 części: Wielki Chanat (Mongolia, Tybet, Chiny), Złotą Ordę, chanat kipczacki i chanat perski

Zatarg Francji z papiestwem

1258 - umiera Filip III. Jego następcą zostaje jego syn Filip IV Pięknym który otacza się ludźmi niższego stanu, pochodzącymi ze społeczności prawników (zwanych legistami; a wśród nich Piotr Flote). W tym czasie Francja była w stanie wojny z Aragonią oraz Anglią, z którą wojna wywołana była dążeniem Filipa IV do wyrzucenia Plantagenetów z kontynentu. Pretekstu dostarczył konflikt pomiędzy marynarzami francuskimi i angielskimi. Król angielski Edward I znalazł sprzymierzeńców w Rzeszy i Flandrii. Filip IV został okrążony od zachodu i północy i zaapelował do duchowieństwa o dalsze płacenie mu dziesięciny, która była przeznaczana jakoby na krucjatę na Aragonię. Początkowo Kościół zgodził się na to, ale w obliczu zmian w Rzymie zerwał umowę.
1294 - po abdykacji Celestyna V papieżem obrany został Bonifacy VII. Rozpoczął on walkę o ponowne uznanie władzy duchownej jako wyższej w stosunku do świeckiej. Wydane przez niego bulle zakazywały opodatkowywania Kościoła. W odpowiedzi na to Filip IV zakazał wywozu złota i srebra z Francji. Ten szantaż zmusił papieża do cofnięcia swoich wcześniejszych rozporządzeń i obwołania świętym Ludwika IX Kapetynga. Ustępstwa były spowodowane trudnościami finansowymi papiestwa oraz sukcesami francuskimi odnoszonymi we Flandrii.
Spór ponownie zaostrzył się po obchodach jubileuszu roku 1300. Wydane wtedy bulle znowu optowały za teokracją. Duże znaczenie miało też aresztowanie arcybiskupa Norbonne pod zarzutem zdrady stanu. Za oficjalny początek konfliktu uchodzi bulla „Salvator Mundi” z 1301 roku, ganiąca Filipa IV i zapowiadająca oddanie jego sprawy na osąd synodu.
W tym czasie społeczeństwo francuskie było już rozwarstwione i dzieliło się na 3 warstwy:
duchowieństwo - najbardziej uprzywilejowane
szlachta - feudałowie i rycerstwo
stan trzeci - pozostała ludność z wzrastającą rolą mieszczaństwa
1302 - zgromadzenie Stanów Generalnych, mających zaakceptować antypapieską politykę Filipa IV Pięknego
1302 - wybucha powstanie antyfrancuskie w Brugii
1302 - bitwa pod Courtrai, klęska wojsk francuskich w walce z powstańcami flandryjskimi; ginie Piotr \Flote
Klęska spowodowała usztywnienie stanowiska papieża Bonifacego VIII, który udowadniał w kolejnych swoich bullach, że tylko posłuszeństwo wobec Rzymu zapewni zbawienie. U boku Filipa IV pojawił się, w miejsce Piotra Flote, nowy legista Wilhelm Nogaret, który rozpoczął ofensywę przeciwko Bonifacemu VIII.
1303 - zamach mający na celu porwanie Bonifacego VIII i postawienie go przed sądem pod zarzutem zgładzenia poprzednika Celestyna V. Porwanie zakończone klęską, ale Bonifacy VIII wkrótce umiera.
Następny papież też szybko umiera a kolejny, Klemens V wycofuje się ze wszystkich ustępstw.
1303 - wybucha we Włoszech powstanie chłopskie dowodzone przez Dolcino, przywódcę wyklętej sekty braci Apostolskich. Bunt został stłumiony przez wyprawę mającą status krucjaty w 1307
Wypadki we Włoszech sprowokowały Klemensa V do Pozostania we Francji, a konkretnie w Awinionie, należącym do lennika papiestwa, księcia Neapolu.
Wojny z Anglią i Flandrią prowadzone przez Filipa IV Pięknego znacznie nadszarpnęły budżet Francji i dlatego król musiał znaleźć inne środki finansowania. Psucie monety było skuteczne tylko na krótką metę, późniejsza akcja konfiskaty majątków żydowskich nie przyniosła oczekiwanych zysków. W tej sytuacji Filip IV rozbił zakon templariuszy, aresztując jego przywódców pod zarzutem bluźnierstwa i herezji. Aresztowanych skazano na stos i wobec szantażu z ust. Filipa IV sobór i Klemens V wyrok zaakceptowali. Majątek zakonu został przejęty przez urzędników królewskich, a jego nędzne resztki przekazane Joannitom. Wszystkie te zabiegi nie uratowały skarbu. Skoki wartości pieniądza uderzały w szlachtę, która zaczęła się buntować
1314 - umiera Filip IV Piękny. Jego następcą zostaje Ludwik X, który winą za klęskę gospodarczą obdarza zmarłego ojca. Chłopom, przebywającym w majątkach królewskich poleca wykupywać się na wolność. To lawinowo zwiększa ich zadłużenie u bankierów miejskich, połączone z obciążeniami przynależnymi wolnemu chłopstwu: podatkami, dziesięciną, opłatami. Dodatkowo wystąpił wielki nieurodzaj.
Powstały żeńskie organizacje zwane beginażami (beginki), do których należały wolne kobiety (tych było w owym czasie więcej niż mężczyzn), prowadzące purytański, pseudozakonny żywot (były to głownie mieszczanki i chłopki). Męskim odpowiednikiem beginek byli begardzi, ślubujący ubóstwo, albo żebrali albo żyli we własnych gminach
1323 - wybucha powstanie chłopstwa na Żuławach Flandryjskich. Stłumione dopiero przez wojska francuskie po bitwie pod Cassel w 1328.

Wojna stuletnia

Tracąc swe ziemie na kontynencie królowie angielscy zainteresowali się wyspami. Zdobyli Walię, wprowadzając zasadę, że następca trony jest mianowany zawsze księciem Walii. Gorzej poszło ze Szkocją, która obroniła się, zapewniając sobie niezależność.
1328 - kryzys dynastyczny we Francji. Nie wiadomo było czy koronę przez swoją matkę ma dziedziczyć król angielski Edward III czy też linia Karola Walezjusza, brata Filipa IV. Legiści, powołując się na prawo salickie, wykluczające dziedziczenie trony przez kobietę, wybrali tę drugą opcję. Koronę dostał syn Karola Walezjusza Filip VI. Początkowa decyzja nie wywołała wielkich komplikacji i Edward III złożył hołd Filipowi VI ze swoich francuskich posiadłości. Francja pragnęła jednak usunąć Plantagenetów z kontynentu i w tym celu popierała Szkocję. Edward III przeciwdziałając temu, zablokował export angielskiej wełny do Flandrii, sojuszniczki Francji. We Flandrii istniał jeden z największych ośrodków handlu i przemysłu sukienniczego. System nakładu uzależnił od bogatych kupców rzemieślników miejskich i wiejskich. Wykształcił się typ robotnika najemnego, pracującego na rzecz kupca - nakładcy, na powierzonym mu materiale i często także nie swoimi narzędziami. Zakaz eksportu angielskiej wełny załamał system. Jedynym wyjściem było zerwanie sojuszu francusko - flandryjskiego i podpisanie w 1337 przez patrycjat Gandawy umowy handlowej z Anglią. Wkrótce potem Flandria stała się lennem Edwarda III. W odpowiedzi na to Filip VI ogłosił konfiskatę Gujenny a Edward III wycofał się z hołdu. Walki ograniczały się na razie do zmagań na morzu. Flota francuska została rozbita 23 czerwca 1340 pod Sluis. Walki weszły w nową fazę dopiero w 1346, kiedy Anglicy zaatakowali Normandię i Akwitanię. Filip VI przesunął swoje wojska na północ dla ochrony Paryża, w odpowiedzi na co Edward III ruszył w kierunku Flandrii. Francuzi doścignęli Anglików pod Crecy.
1346 / 26 sierpnia - bitwa pod Crecy. Spieszone rycerstwo angielskie pokonało armię francuską. W następstwie tej bitwy Anglicy zajęli Calais.
1347 - rozejm
1348 - 1350 - epidemia „Czarnej śmierci”; wymarła 3 cześć ludności Europy
1350 - umiera Filip VI a jego następcą zostaje jego syn Jan Dobry, który przyłączył Delfinat i popadł w konflikt z królem Nawarry
1355 - nowa ofensywa angielska
1346 /19 września - bitwa pod Poitiers. Klęska wojsk francuskich; Jan Dobry dostaje się do niewoli. Rządy we Francji przeszły w ręce następcy tronu Karola. Stany Generalne wymusiły w 1357 tzw. Grande Ordonnance przyznające parlamentowi prawo zbierania się wedle potrzeby i własnego uznania, oddawały także w ręce Stanów gospodarkę podatkową
1358 - wybucha w północno - wschodniej Francji powstanie chłopskie tzw. Żakeria. Feudałowie angielscy i francuscy wspólnie tłumią bunt.
1360 - pokój w Bretigny; Francja oddawała Akwitanię, różne hrabstwa i miasto Calais. Dodatkowo miała zapłacić 3 miliony talarów za Jana Dobrego (wykup z niewoli)
1364 - królem, po śmierci Jana Dobrego zostaje Karol V
1369 - starcia graniczne na południu między wojskami francuskimi i angielskimi. Wkrótce rozpoczyna się otwarty konflikt. Francja stosowała taktykę wojny podjazdowej, zadając Anglikom duże straty i zmuszając ich w końcu do wycofania się w pobliże 5 portów atlantyckich.
1375 - rozejm
1377 - umiera Edward III. Prawowity następca tronu umiera w 1376 więc królem zostaje wnuk Edwarda III Ryszard II
1378 - zamieszki we Francji przeciwko urzędnikom królewskim i feudałom
1380 - umiera Karol V a władzę obejmuje 3 regentów w imieniu małoletniego Karola VI
W Anglii zaczynało brakować robotników. Niedobór siły roboczej feudałowie pragnęli obniżyć poprzez obniżkę płac do poziomu tych z przed „Czarnej śmierci”.
Pojawiła się nauka Jana Wiklefa domagającego się swobody interpretacji Pisma Świętego, liturgii w języku narodowym,; występował on przeciwko instytucji papiestwa i przywiązaniu kleru do dóbr doczesnych. Jego zwolennicy nosili miano lolardów.
1381 - wybuch powstania Wata Tylera sprowokowany 3 w ciągu 4 lat podatkiem nadzwyczajnym na wojnę z Francją (1380). Ruch powstańczy objął cały Kent i zajął Londyn, gdzie powstańcy dopuścili się straszliwych zbrodnii. Po początkowych ustępstwach Ryszard II kazał zabić Wata Tylera a bunt utopić we krwi
1382 - bunt w Rouen spowodowany wprowadzeniem nowych podatków. Zamieszki objęły wielkie miasta z Paryżem oraz Flandrię. Klęska buntowników
Napięcie we Francji oprócz podłoża gospodarczego miało też inne, system opieki nad Karolem VI. Regencję sprawowali książęta Andagawenii, Rzeszy i Burgundii. Walczyli oni między sobą nie myśląc o królestwie. Karol VI na krótko wyzwolił się spod kurateli, ale choroba (1392) zakończona zapadnięciem króla na chorobę umysłową, spowodowała ponowne oddanie króla pod kuratelę brata królewskiego Ludwika ks. Orleańskiego i Jana Nieustraszonego ks. Burgundii
1407 - zostaje zamordowany Ludwik ks. Orleański. Wybuchają walki pomiędzy Burgundczykami a stronnikami zięcia zamordowanego ks. Armagnac. Ostatecznie przewagę uzyskują Armaniacy popierani przez patrycjaty miejskie.
W Anglii przemiana gospodarcza posuwa się dalej. Średnia szlachta wykorzystuje pracę robotników najemnych i zmienia się w ziemiaństwo (gentry). Dawne możnowładztwo (baronowie) nie mogli poradzić sobie z nowym systemem. W swoich włościach przechodzili stopniowo z pańszczyzny na dzierżawę, ale opłaty za jej tytułu nie mogły zapewnić dotychczasowych zysków. To wszystko spowodowało nasilenie walk wewnętrznych.
1399 - baronowie pozbawiają korony Ryszarda II oddając ją księciu Lancaster, Henrykowi IV
1413 - królem zostaje syn Henryka IV, Henryk V
Aby odwrócić uwagę baronów od spraw wewnętrznych rozpoczyna walki na kontynencie. Silna armia królewska ląduje u ujścia Sekwany
1415 - bitwa pod Azincourt; całkowita klęska Francuzów. Anglicy zajmują Normandię
1418 - Burgundczycy zdobywają Paryż. Wojna zatacza coraz szersze kręgi. Jan Nieustraszony uzyskuje władzę regencyjną nad Karolem VI. Delfin Karol VII popiera Armaniaków
1419 - Jan Nieustraszony zostaje zamordowany podczas spotkania z Delfinem Karolem VII. Jego syn Filip Dobry wchodzi w sojusz z Anglikami
1420 - Henryk V żeni się z córką Karola VI i zostaje uznany przez Stany Generalne dziedzicem korony francuskiej. Delfin Karol VII dalej stawia opór przewodząc stronnictwu Armaniaków.
1422 - umiera Henryk V i Karol VI. Królem zostaje Henryk VI a w jego imieniu rządy regencyjne sprawuje ks. Bedford
1429 - odsiecz Orleanu pod wodzą Joanny d`Arc
1431 - spalenie Joanny d`Arc na stosie. To wystąpienie rozbudziło francuski patriotyzm zwiększając znaczenie Delfina Karola VII
1435 - ugoda Delfina Karola VII z przywódcą Burgundczyków Filipem Dobrym, który zrywa sojusz z Anglikami
1453 - Anglicy wyparci z kontynentu. W ich rękach pozostaje tylko Calais. Wykorzystanie w walkach prochu
Następcy Karola VII włączają z powrotem do królestwa tzw. Apanaże: ks. Burgundii, Andagawenię i Bretanię
W Anglii tymczasem zarysował się konflikt pomiędzy doradcami Henryka VI, rodziną Lancasterów oraz przedstawicielem ważnej linii dynastii, bratem Henryka VI. Ryszardem ks. Yorku. Z powyższego wywiązała się wojna (1455) zwana wojną Dwóch Róż (w herbach Lancasterów - czerwona róża, Yorkowie - biała róża)
1485 - królem zostaje Henryk VII Tudor, stronnik Lancasterów, który zaczyna konflikt z Yorkami.
Wojna doprowadziła do wyginięcia starej szlachty. Jednocześnie Anglia wychodzi z kręgu kultury romańskiej; wykształca się język angielski

Kryzys Cesarstwa

1198 - pod rządami Przemysła Ottokara I Czechy stają się królestwem w ramach Rzeszy. Królowie czescy od 1260 władają całą Austrią a od 1299 Karyntią i Krainą
1272 - umiera król niemiecki Ryszard z Kornwalii. Królem został obrany Rudolf z Habsburga, słaby feudał, który wydawał się małym zagrożeniem dla potężnych elektorów
1276 - ugoda wiedeńska zmuszająca Przemysła Ottokara II do oddania wszystkich lenn oprócz Czech i Moraw
1278 - bitwa pod Suchymi Krutami. Ginie Przemysł Ottokar II a jego syn, Wacław, został oddany pod opiekę w ręce margrabiego brandenburskiego.
Rudolf z Habsburga zapewnił swojemu synowi Albrechtowi dziedziczne lenno Austrię i Styrię.
1292 - umiera Rudolf z Habsburga a elektorzy wybierają na króla Adolfa hrabiego Nassau, drobnego pana nadreńskiego. Ten sięgnął po ziemię Wettynów (Turyngię i Miśnię) pragnąc zapewnić prosperitę swojemu rodowi. Ten czyn znacznie zagęścił atmosferę i umożliwił Albrechtowi Habsburgowi na zwołanie zjazdu detronizacyjnego do Moguncji (1298), który obwołał go królem. Ostatecznie o klęsce Adolfa zdecydowała jego śmierć w bitwie pod Gollheim (1298)
Jednocześnie Wacław II, król czeski zajął Małopolskę a później Wielkopolskę, koronując się na króla Polski. Na Węgrzech po wygaśnięciu dynastii Arpadów Wacław przejął koronę z myślą o swoim synu Wacławie III. Ta akcja spowodowała połączenie sił Władysława Łokietka, Karola Roberta Andegaweńskiego (pretendenta do korony węgierskiej) oraz Albrechta Habsburga.
1304 - Wacław II musi wycofać się z Węgier i umiera w 1305
1306 - umiera Wacław III
O władzę w Czechach walczył Henryk Karyncki, szwagier Wacława III i Rudolf, syn Albrechta Habsburga. Ostatecznie po śmierci Rudolfa (1307) władzę przejął Henryk Karyncki
1308 - ginie Albrecht Habsburg. Królem został Henryk VII ks. Luksemburga. W tym czasie w Czechach toczyła się wojna domowa. Szlachta czeska zaproponowała koronę królewska Janowi Luksemburczykowi, synowi Henryka VII (1310). Od tej pory Czechy stały się lennem dziedzicznym Luksemburgów
1310 - wyprawa Henryka VII na Włochy celu uzyskania korony cesarskiej
1310 - koronacja na króla Lombardii, co spowodowało zatrzymanie wyprawy
1212 - koronacja cesarska Henryka VII
1313 - Henryk VII umiera
1314 - podwójna elekcja: Fryderyka Pięknego, syna Albrechta Habsburga i Ludwika. Między stronnictwami wybucha wojna. Habsburgowie są osłabienie poprzez swoją klęskę w Szwajcarii.
1322 - bitwa pod Muhldorfem. Ludwik (Witelsbach) Bawarski rozbija armię Fryderyka Pięknego a jego samego bierze do niewoli; zaostrza się konflikt z papieżem
1327 - wyprawa do Lombardii i koronacja Ludwika Bawarskiego na króla Lombardii
1328 - koronacja cesarska Ludwika Bawarskiego
1338 - zjazd elektorów w Rense. Od tej chwili papież nie maże zawetować wyboru króla. Ludwik Bawarski znacznie powiększa posiadłości rodowe Wittelsbachów dodając: Marchię Brandenburską, Dolną Bawarię, Tyrol, Holandię i Fryzję.

1346 - układ w Rense pomiędzy papieżem Klemensem VI a zbuntowanymi elektorami, którzy powołują na antykróla Karola IV Luksemburskiego, syna Jana, króla Czech
1347 - ginie Ludwik Bawarski
Na Niemcy uderza „Czarna śmierć”. Chaos gospodarczy i społeczny. Zwiększa się rola mieszczaństwa
1355 - wyprawa do Włoch i koronacja na króla Longobardii i cesarza
1355 -sejm Rzeszy w Norymberdze, który opracowywuje nowe prawa wyboru króla
1356 - ogłoszenie tzw. Złotej Bulli; 7 elektorów: arcybiskupi Moguncji (kanclerz Rzeszy), Kolonii (kanclerz Włoch) i Trewiru (kanclerz Burgundii) oraz król Czech (cześnik Rzeszy), palatyn reński (stolnik Rzeszy), książę sasko - wirtemberski (marszałek Rzeszy) i margrabia brandenburski (komornik Rzeszy). Bulla nadawała elektorom władzę prawie królewską w ich dzielnicach
Karol IV Luksemburski zajął jako swoje dobra dziedziczne Palatynat Górny, księstwo jedlińsko - jaworskie oraz Marchię Brandenburską
1378 - umiera Karol IV Luksemburski a jego następcą na tronie zostaje wybrany vivente rege syn Wacław, który wykazuje zupełną nieporadność
1394 - pokój Habsburgów ze Szwajcarami uznający Konfederację Szwajcarską za niezawisły kraj
W wyniku walk wewnętrznych w Rzeszy jedynym kandydatem do korony pozostał brat Wacława, syn Ludwika, Zygmunt Luksemburski (1411)

Kryzys Kościoła Zachodniego

Kryzys gospodarczy dotknął także Kościół. Zakonnicy z biednych zakonów zaczęli przechodzić do benedyktynów albo cystersów. Jednocześnie zakony żebracze wymuszały wysokie jałmużny u wiernych. Walka o pieniądze i dobra ziemskie zeświecczyła zakony i spotykała się z ostrym sprzeciwem wśród wiernych
Jednocześnie pobyt papieża w Awinionie prowokował jego rzymskich lenników do buntu. W końcu po śmierci Grzegorza XI (!378) conclave wybrała papieżem arcybiskupa Bari, który przyjął imię Urbana VI. Zraził on jednak do siebie większość kardynałów, którzy powołali antypapieża w osobie Klemensa VII, Francuza, którego stronnicy wywodzili się głównie z Francji. Klemens VII stracił swoje posiadłości we Włoszech i musiał się wycofać do Awinionu.
Śmierć obu papieży nie przeszkodziła w dalszych walkach. Awinion opowiedział się za nowym papieżem Benedyktem XIII a z kolei Rzym za Bonifacym IX. W miarę przedłużania się schizmy obaj papieża tracili na popularności
1409 - sobór w Pizie, który obalił 2 istniejących papieży a na ich miejsce powołał Aleksandra V
Starzy władcy bynajmniej nie zrzekli się tiry i w takiej sytuacji walczyło ze sobą już 3 papieży. Po śmierci Aleksandra V papieżem pizańskim został Jan XXIII, który szukając poparcia króla Zygmunta Luksemburskiego został zmuszony do zwołania soboru na terytorium Rzeszy.
1414 - sobór w Konstancji, który zmusił 3 papieży do ustąpienia
1417 - conclave wybiera Marcina V na papieża
1431 - sobór w Bazylei zwołany przez następcę Marcina V Eugeniusza IV
1433 - opozycja antypapieska (sobór) zawiera porozumienie z prawym skrzydłem husytów tzw. Kalikstami
1439 - unia florencka z kościołem greckim; ustalenie jednolitego wyznania wiary

Husytyzm

W Czechach istniały duże podziały narodowościowe połączone z majątkowymi. Bogaci Niemcy, zarówno w miastach jak i na wsi, wykorzystywali biedną rdzenną ludność czeską. Duchowieństwo było zdemoralizowane i konsumowało od 1/4 do 1/3 PKB
Sytuację pogorszyły nieudolne rządy Wacława Luksemburskiego. Ferment religijny przynosili do Pragi studenci z Oxfordu, Czesi, którzy spotykali się nam z naukami Wiklefa. Zwolennikiem jego teorii stał się z biegiem czasu Jan Hus, rektor uniwersytetu praskiego. Należał on do tych przedstawicieli duchowieństwa, którzy opowiadali się za reformą kościoła. Występował przeciwko świeckiej władzy papieża, potępiał handel odpustami, głośno krytykował wady duchowieństwa. Ponadto uznawał Pismo Święte za jedyny wykładnik wiary i żądał jego przetłumaczenia na język czeski. Obrzucony klątwą, ale posiadając list żelazny, udał się zaproszony przez króla Niemiec Zygmunta Luksemburskiego na sobór w Konstancji. Tam Hus zostaje aresztowany i 6 lipca 1415 spalony na stosie jako heretyk. To wywołuje wybuch buntu w Czechach, który zmienia się w rewolucję antyfeudalną. Początkowo jednak powstańcy ograniczyli się do wydania tzw. „4 artykułów praskich”
prawa swobodnego głoszenia słowa Bożego
komunii pod 2 postaciami (od czasu soboru laterańskiego zastrzeżonej tylko dla duchowieństwa)
sekularyzacja dóbr kościelnych
karania grzechów śmiertelnych przez władzę świecką
Wzrost napięcia doprowadził do obalenia w 1419 wrogiej husytom rady miejskiej w Pradze. Wkrótce potem zmarł Wacław IV i husycie stali się panami sytuacji odmawiając korony czeskiej Zygmuntowi Luksemburczykowi. Wyprawy odwetowe nie przyniosły powodzenia a doskonała armia husycka (wódz Jan Żiżka z Trcnova), stosując taktykę walki piechoty, wykorzystując do obrony tabor spustoszyły Rzeszę.
Jednocześnie postępowało rozwarstwienie ruchu rewolucyjnego, który dzielił się na zdolnych do kompromisu Kalikstynów (kielich - kalix; uznawali za słuszne tylko „4 artykuły praskie”) oraz taborytów, głoszących idee równości niemal socjalistycznej.
Czesi zaproponowali koronę Jagielle, ale ten pod naciskiem Zbigniewa Oleśnickiego odrzucił ofertę. Propozycję ponowiono w stosunku do Witolda, który zgodził się. Wysłał w 1422 swojego namiestnika Zygmunta Korybutowicza, który przyjął „4 artykuły praskie”. To wywołało niechęć taborytów, którzy wygnali namiestnika z Czech.
Śmierć Jana Żiżki (1424) spowodowała powstanie stronnictwa centrum tzw. Sierotek (samych po śmierci wodza). Rewolucję uratował wódz taborytów, Prokop zwany Wielkim, który przeniósł walki na teren Niemiec i nie dopuścił do walki między stronnictwami. Spustoszenie Niemiec zmusiło króla niemieckiego Zygmunta Luksemburskiego do podjęcia negocjacji.
Rokowania odbywały się na soborze w Bazylei. Ujawnił się wyraźny podział między kalikstynami (zgadzali się na kompromis) a taborytów (nie zgadzali się na jakiekolwiek ustępstwa)
Ostatecznie Kalikstyni zaatakowali taborytów pod Lipanami (1434) i w bratobójczej walce ich „wyrżnęli”. To otworzyło drogę do porozumienia, tzw. Kompaktów, podpisanych w 1436 a dających Czechom liturgię w języku narodowym, komunię w 2 postaciach i sankcjonujących sekularyzację dóbr kościelnych. W zamian Zygmunt Luksemburski stawał się królem czeskim. Wynikiem rewolucji husyckiej było odrzucenie niemczyzny i powiększenie uprawnień szlachty w rządzeniu państwem. Po śmierci Zygmunta Luksemburczyka do walki o tron przystąpił jego zięć Albrecht Habsburg i początkowo Władysław a później Kazimierz Jagiellończyk. Zwyciężył Habsburg i objął władzę, jednocząc w swoich rękach Niemcy, Węgry i Czechy. Po jego śmierci koronę czeską otrzymał jego pogrobowy syn Władysław (1453). W tym czasie znacznie wzrosła pozycja przywódcy Kalikstynów Jerzy z Podiebradu, który zniszczył ostoję taborytów miasto Tabor. Po przedwczesnej śmierci Władysława Jerzy został królem - 1458.
1471 - umiera Jerzy z Podiebradu. W wyniku kompromisu najstarszy syn Kazimierza Jagiellończyka Władysław zostaje królem Czech a jego rywal król Węgier Maciej Korwin utrzymał Morawy, Śląsk i Łużyce.

Walka z naporem tureckim

Turcy seldżuccy znajdowali się pod panowaniem Mongołów, a ci szukali porozumienia z Bizancjum.
Kompanie katalońskie - wojska zaciężne dowodzone przez Rogera z Flor. Początkowo po stronie Bizancjum a później po zamordowaniu przywódcy przez Greków, przeciwko Cesarstwu. Utworzyły państewko katalońskie w hrabstwie ateńskim.
Okresowym niebezpieczeństwem dla Bizancjum był wzrost potęgi Serbii, która pod rządami Stefana Duszana przeżywała apogeum swojej potęgi.
Jednak największym zagrożeniem byli Turcy osmańscy. Ich armia składająca się z ciężkozbrojnej jazdy (spahisów) i piechoty (janczarów) nie miała sobie równej. Janczarzy składali się z uprowadzonych w niewolę chłopców obcoplemiennych. Całkowicie wynarodowienie żyli fanatyzmem religijnym stanowiąc swego rodzaju zakon wojskowy.
Na Węgrzech po wygaśnięciu dynastii Arpadów (1301) do władzy doszli Andagawenowie. Pierwszym królem został Karol Robert. Ekspansja Węgierska na Bałkany spotkała się z oporem tureckim. Sułtan pobił w bitwie nad brzegami Maricy (1371) koalicję węgiersko - wołoską i zajął Macedonię.
1389 - bitwa na Kosowym Polu. Turcy pokonują Serbów i narzucają im swoja zwierzchność
1396 - bitwa pod murami Nikolpolis. Krucjata chrześcijańska pod wodza króla węgierskiego Zygmunta Luksemburskiego ponosi całkowitą klęskę w starciu z wojskami tureckimi
To zwycięstwo znacznie umocniło Turków. Zajmują oni kolejne tereny Bizancjum, które sprawuje władzę praktycznie tylko w Konstantynopolu, na kilku wyspach Peloponezu i w kilku miastach Tracji.
Cesarstwo ratuje sytuacja w Azji, gdzie Tamerlan rozbija w bitwie pod Ankarą (1402) Turków osmańskich. Bizancjum nie udaje się wykorzystać osłabienia przeciwnika.
1440 - władzę na Węgrzech obejmuje Władysław Jagiellończyk. Wojewoda siedmiogrodzki Jan Hunady, sprawujący władzę w imieniu króla, pokonuje Turków i zawiera rozejm w Sepedynie, który jednak szybko zostaje zerwany.
1444 /10 listopada - bitwa pod Warną, śmierć Władysława Warneńczyka
1453 /29 maj - zdobycie Konstantynopola przez Turków
1456 - zwycięska bitwa pod Belgradem, gdzie sprawujący regencję na Węgrzech Jan Hunady pokonuje Turków

Wielkie odkrycia geograficzne

Przyczyny:
brak kruszców szlachetnych w Europie, które zostały wyeksportowane w zamian za korzenie
kryzys feudalny, który wypchnął szlachtę portugalską z kraju w poszukiwaniu nowych terenów
zakończenie rekonkwisty w Hiszpanii
rozwój żeglarstwa (karawela, busola)

Indianie:
Aztekowie - dzisiejszy Meksyk; organizacja klanowa, demokracja wojenna
Majowie - półwysep Jukatan, Gwatemala, Honduras; ludność 15 milionów, rozwój kultury i nauki
Inkowie - Peru Chile; wykształcone klasy społeczne; nauka na dość wysokim poziomie ale architektura była bardzo dobrze rozwinięta

Wyprawy Portugalczyków:
Henryk Żeglarz - odkrycie wysp Kanaryjskich, Azorów; przekroczenie równika (1471)
Bartłomiej Diaz - odkrycie Przylądka Burz (Dobrej Nadziei) - 1486
Vasco da Gama - odkrycie drogi do Indii - 1498

Wyprawy za pieniądze hiszpańskie:
Krzysztof Kolumb - odkrywa „Indie Zachodnie” 12 październik 1492
Ferdynand Magellan - podróż dookoła świata (1519-1522)

Konkwistadorzy:
Balboa, Cortez, Pizzaro - opanowanie przez Hiszpanów Ameryki Południowej (tylko Brazylia przypadła Portugalii)
John Cabot - Labrador, Nowa Funlandia (Anglia)
Franciszek Cartier - ujście Rzeki św. Wawrzyńca

Skutki:
imperia kolonialne Hiszpanii i Portugalii
napływ kruszca powoduje rewolucję cen
przeniesienie centrów handlowych z Włoch do Antwerpii i Londynu

Europa 1500 - 1550

W Europie w miejsce cesarstwa i papiestwa powstały 2 nowe potęgi: Francja i Hiszpania. Było to spowodowane zmianami ekonomicznymi i posiadaniu przez te państwa kolonii.
Francja przyłączyła Bretanię, która była furtką do niej od strony kanału. Jednocześnie wzmocniono władze królewską. Podatki zapewniały silną armię. Gospodarka oparta była na rolnictwie a to z kolei na czynszu w pieniądzu. Zaczynają pojawiać się manufaktury. Tworzono armię opierająca się na lekkiej jeździe i najemnych piechurach. Zaczęto stosować pierwsze armaty spiżowe.
W Hiszpanii istniał dalej podział na Kastylię (polityka kolonialna, Afryka, Ameryka) i Aragonię. Działała Święta Inkwizycja. Stopniowo traciły znaczenie Kortezy - parlament stanowy (w Kastylii). Słynna była hiszpańska piechota przy słabości innych rodzajów broni.
W monarchii habsburskiej, w porównaniu z innymi władcami, król i cesarz spotykał się z olbrzymią opozycją wewnętrzną, nie tylko szlachecką, ale także z chłopską (bunty chłopskie na olbrzymią skalę)

Wojny włoskie

Wenecja - Republika św. Marka rządzona przez oligarchię patrycjuszowską. Na czele stał doża; handel lewantyński; silna armia zaciężna i składająca się z Wenecjan flota
Państwo Kościelne - stające się powoli monarchią świecką
Florencja - wstrząsy wewnętrzne po śmierci Wawrzyńca Medyceusza
1494 - Karol VIII, król francuski atakuje Neapol; dzięki doskonałym armatom zdobyto Rzym i Neapol
1495 - Karol VIII koronuje się na króla Neapolu
1495 - powstanie Ligi Weneckiej: Wenecja, Mediolan, Papiestwo, Habsburgowie, Ferdynand i Izabela Kastylijscy
1495 - Karol VIII zmuszony do wycofania; na tron Neapolu wraca dynastia Andegaweńska
1498 - umiera Karol VIII; następcą zostaje Ludwik XII
1499 - odwrócenie przymierzy i wojna z Mediolanem, który został podzielony pomiędzy Francję, Wenecję i Szwajcarów
1500 - traktat hiszpańsko - francuski w Grenadzie o wspólnym ataku na Neapol. Konflikt pomiędzy koalicjantami i wybuch wojny pomiędzy nimi, w której klęskę ponosi Francja
1504 - rozejm w Lyonie. Hiszpania uzyskuje królestwo Neapolu a Francja Mediolan
1508 - liga w Combrei; papież Juliusz II, Ludwik XII, król angielski Henryk VII, cesarz Maksymilian przeciwko Wenecji, która ponosi klęskę. Wzrost wpływów francuskich
1511 - Liga Święta przeciw Francji, papież Juliusz II, Wenecja, Hiszpania, Anglia. Szwajcarzy
1512 - Ludwik XII zostaje wyparty z Włoch
1515 - następcą zmarłego Ludwika XII zostaje Franciszek I
1515 - atak na Włochy i rozbicie w bitwie pod Marigano „niepokonanych” wojsk szwajcarskich; zdobycie Mediolanu
1516 - traktaty pokojowe i konkordat
1516 - Karol I Habsburg zostaje królem Hiszpanii
1519 - Karol I zostaje wybrany na cesarza po śmierci Maksymiliana; Karol I przyjmuje imię cesarza Karola V
1520 - powstanie communeros (gmin miejskich) w Hiszpanii krwawo stłumione przez Karola I(V)
1521 - wybuch wojny pomiędzy Franciszkiem I a Karolem I(V). Francja zdołała pozyskać tylko pomoc Szwajcarów
1522 - Francja odrzucona z Włoch; od północy wkraczają wojska angielskie a od południa hiszpańskie; książę Karol Burbon przechodzi na stronę habsburską
1525 - bitwa pod Pawią; klęska Franciszka I, który dostał się do niewoli; bitwa zakłóciła równowagę europejską
1525 - traktat przymierza pomiędzy Francją i Anglią
1526 - uwolniony z niewoli Franciszek I zawiera ligę w Cognac tzw. Świętą z papieżem, Mediolanem i Florencją
1527 - wojska cesarskie pod wodzą ks. Karola Burbon pustoszą Rzym
1529 - pokój w Combrei, gdzie Franciszek I tracił swoje włoskie posiadłości
1547 - umiera Franciszek I; władzę obejmuje Henryk II
1556 - abdykuje Karol I(V) oddając Hiszpanię i Niderlandy synowi Filipowi II a Austrię, Czechy i Węgry bratu Ferdynandowi I
1559 - pokój w Cateau - Combresis; Francja traciła posiadłości włoskie; wzrost znaczenia Hiszpanii

Reformacja

1517 /31 października - ogłoszenie przez Lutra 95 tez W Wittemberdze. Do jego zwolenników zaliczał się elektor saski Fryderyk a do przeciwników papież, legat kardynał Kajetan
Luter postulował:
zniesienie odpustów
zniesienie celibatu
równość pomiędzy kościołem a władzą świecka
ograniczenia do 3 sakramentów (chrzest, pokuta, komunia)

1520 - spalenie przez Lutra bulli go potępiającej
1521 - sejm Rzeszy w Wormacji. Który nie dopuszcza do wyklęcia Lutra
1521 - Karol I(V) wydaje edykt zwany wormackim ogłaszający Lutra heretykiem
1524-26 - wojny chłopskie; chłopi znajdowali się pod wpływem filozofii Tomasza Munzera
1529 - złożenie przez książąt Rzeszy protestu („protestanci”) przeciwko edyktowi wormackiemu na sejmie w Spiżu
1530 - wydanie na protestanckim sejmie w Augsburgu wyznania wiary autorstwa Melachtona. Projekt był zbyt ugodowy jak dla Lutra a za bardzo rewolucyjny jak dla Karola I(V), który w tej sytuacji potwierdza postanowienia edyktu wormackiego
1531 - protestanci zawiązują związek obronny w Szmalkalden
1532 - pokój religijny w Norymberdze wymuszony przez postępy Turków w Europie
1446 - wojna szmalkaldzka, w której chodziło jednak bardziej o politykę niż o religię. Cesarz sprzymierzony był z papieżem i luterańskim ks. Maurycym Saskim pokonuje protestantów a elektora Jana Fryderyka pozbawia godności. Wzrost potęgi cesarskiej wymusza zawarcie przymierza pomiędzy ks. Maurycym Saskim a królem francuskim Henrykiem II. Cesarz nie wytrzymuje ataku z 2 stron. Maurycy ginie w walkach a Francuzi zajmują biskupstwa Metz, Toul i Verdun.
1552 - rozejm w Pasawie
1555 - pokój augsburski „cuius regio eius religio”

Rozwój reformacji

Szwajcaria - podział kraju na kantony leśne i górskie oraz kantony miejskie. Te pierwsze dostarczały najemników a miasta rozwijały się dzięki handlowi.
1522 - ogłoszenie przez Zwinglego 67 tez nowego wyznania:
Pismo Święte jedynym źródłem wiary
kasacja mszy i wystroju kościołów
brak celibatu i wprowadzenie języka narodowego do liturgii

1529/31 - wojna religijna w Szwajcarii; śmierć Zwinglego; pokój gwarantujący wolność religijną; pojawia się Jan Kalwin, Francuz
1541 - ostateczne ukształtowanie filozofii gminy wyznaniowej w Genewie (predestynacja)

Francja:
We Francji hugenoci (kalwini) spotykali się z oporem. Mimo prześladowań na synodzie w 1558 nastąpiła ostateczna konsolidacja ruchu.
1562 - rzeź w Wassy; hugenoci zostali wymordowani przez Gwizjuszów; hugenoci pod wodzą admirała Coligny`ego i Ludwika Kondeusza stają do walki
W czasie wojny giną przywódcy katolików. Protestanci i katolicy zawierają rozejm i rozpoczynają walkę z Anglią, gdy opanowała ona Hawr.
1570 - pokój w Saint Germain; amnestia; przywódca protestantów 17 letni Henryk de Burbon poślubił córkę Katarzyny Medycejskiej, sprawującej praktycznie władzę w kraju zamiast swojego syna Karola IX. Dodatkowo protestanci otrzymywali La Rochelle i inne twierdze jako zabezpieczenie
1572 /23-24 sierpień - noc św. Bartłomieja; przybyli na ślub hugenoci zostali wymordowani przez Gwizjuszów
1574 - umiera Karol IX
Wybucha wojna pomiędzy:
Henrykiem III Walezjuszem, byłym królem Polski a obecnie władcą Francji
Henrykiem ks. De Guise, przywódcą katolików
Henrykiem de Burbon, królem Nawarry
Ostatecznie wygrywa ten ostatni, przechodzi na katolicyzm i koronuje się jako Henryk IV na króla Francji
1598 - wydanie edyktu nantejskiego

Anglia
1534 - akt supremacji wydany przez Henryka VIII

Kontrreformacja:
1540 - założenie zakonu jezuitów
1542 - powołanie trybunału inkwizycji
1545-63 - sobór w Trydencie
1559 - index ksiąg zakazanych

Rewolucja w Niderlandach i konflikt hiszpańsko angielski

1556 - abdykuje Karol I(V) oddając Hiszpanię i Niderlandy synowi Filipowi II a Austrię, Czechy i Węgry bratu Ferdynandowi I
W tym czasie Niderlandy były najbardziej zurbanizowanym rejonem Europy. Rozwijał się handel i przemysł, powstawały wielkie domy bankowe i giełdy. Rewolucja cen osłabiła role szlachty a spowodowała wzbogacenie się mieszczaństwa i chłopstwa, które było wolne. Rozwijał się kalwinizm, który jednoczył także społeczeństwo w walce przeciwko katolickim Hiszpanom, władcom kraju.
Namiestnikiem Niderlandów z ręki Filipa II była Małgorzata ks. Parmy, nieślubna córka Karola I (V). Prowadziła ona politykę prześladowań w stosunku do protestantów, na co ludność całego kraju odpowiedziała tzw. Kompromisem, czyli porozumieniem o działaniu przeciw Hiszpanii. Delegaci udali się do królowej, a tam zostali obrzuceni wyzwiskami (nazwano ich gezami czyli żebrakami; stad nazwa ruchu)
1566 - wybuch powstania kalwinów niderlandzkich
1567 - do Niderlandów wkracza armia hiszpańska pod dowództwem księcia Alby i przystępuje do mordowania innowierców. Z przywódców opozycji zdołał ujść tylko Wilhelm ks. Orański, który uciekł do swojej posiadłości Nassau w Niemczech. Powstała partyzantka. Nie udawały się kolejne próby oswobodzenia Niderlandów podejmowane przez emigrantów. Tymczasem ks. Alba przystąpił do wyzysku fiskalnego prowincji. Potęga Filipa II przestraszyła Francję, a jej właściwa władczyni Katarzyna Medycejska zaczęła popierać Wilhelma Orańskiego, który wkroczył do Niderlandów i został mianowany stathouderem czyli namiestnikiem. W walki zaangażowali się też hugenoci francuscy ale po Nocy św. Bartłomieja sami musieli szukać ratunku. Ostatecznie ukształtował się podział na katolickie dzielnice południowe i kalwińskie północne. Podział został na krótko złamany po rzezi Antwerpii dokonanej przez Hiszpanów w 1576 roku. Po ogłoszeniu detronizacji Filipa II i śmierci Wilhelma ks. Orańskiego stany generalne północy znalazły się między młotem a kowadłem.
W tej sytuacji na pomoc przyszła Elżbieta I.
Była ona córką Henryka VIII i Anny Boleyn i objęła tron po Krwawej Mary, co z kolej budziło zastrzeżenia Filipa II, który jako mąż tej ostatniej rościł sobie prawo do korony angielskiej. W tej sytuacji konflikt w Niderlandach był rzeczą idealną dla Elżbiety I bo osłabiał Filipa II i jednocześnie Niderlandy, które były konkurentem Anglii w handlu. Konflikt z Hiszpanią rodził się też na polu religijnym (m.in. sprawa Marii Stuart, królowej Szkocji) i kolonialnym (Francis Drake).
1588 - wyprawa hiszpańskiej Wielkiej Armady na Anglię i jej całkowita klęska
W Anglii Elżbiety pierwszej doszło do rewolucji ekonomicznej. Zaczął rozwijać się przemysł (sukiennictwo; hutnictwo) oraz wydobycie węgla, co spowodowało z kolei rozwój ludwisarni i produkcję broni. W hutnictwie używano wielkich piecy. Rozpowszechniały się manufaktury. Problemem dalej było ogradzanie i powstanie nowej grupy społecznej - gentry - burżuazji. Powstały kompanie handlowe:
moskiewska
wschodnioeuropejska
lewantyńska
East-India
Elżbieta I kontrolowała Kościół Anglikański, który był powiązany ściśle z polityką. Rozwijała się sztuka.

Wojna trzydziestoletnia

1608 - powołanie Unii Protestanckiej przez 17 miast i 9 władców w Rzeszy w celu sprzeciwieniu się naruszeniom pokoju augsburskiego 1555. Na czele Ligi stanął palatyn reński Fryderyk V
1609 - powołanie Ligi Katolickiej przez władców i miasta popierające Habsburgów; dowodził Maksymilian Bawarski
1. Okres czeski i podbój palatynatu 1618-23
1618/ 23 maj - defenestracja praska
1619 - po śmierci cesarza Macieja stany czeskie detronizują Ferdynanda i swoim królem ogłaszają palatyna reńskiego Fryderyka V; Liga Katolicka popiera Ferdynanda w zamian za obietnice godności elektorskiej dla swojego przywódcy Maksymiliana Bawarskiego po Fryderyku V
1620 - opanowanie przez cesarza Austrii
1620 /8 listopad - bitwa pod Białą Górą; klęska protestantów zdobycie Pragi przez cesarza i Ligę Katolicką; Fryderyk V ucieka do Holandii
1621/22 - zajęcie Palatynatu, pozbawienie godności elektorskiej Fryderyka V i oddanie jej Maksymilianowi Bawarskiemu
2. Okres duński
1625 - król duński Chrystian IV z racji tego, że był władcą Holsztynu , miesza się w sprawy Rzeszy i przystępuje do wojny po stronie protestantów i zdobywa Meklemburgię i Dolną Saksonię
1626 - funkcję głównodowodzącego armii Ligi Katolickiej obejmuje Albrecht von Wallestein, który w szybkim czasie organizuje armię, która „żywi się sama”
1626 - bitwa pod Lutter i rozbicie przez Walensteina armii duńskich; odzyskanie Dolnej Saksonii
1627 - Wallestein wypiera Duńczyków z Holsztynu i pustoszy samą Danię
1629 - wydanie przez Ferdynanda edyktu restrykcyjnego cofającego wszystkie sekularyzacje dóbr kościelnych po 1555 roku
1629 - pokój w Lubece kończy etap duński; Dania zatrzymuje Holsztyn w zamian za nie wtrącanie się w sprawy Rzeszy
1630 - sejm Rzeszy w Ratyzbonie zmusza Habsburgów do zmniejszenia armii i zwolnienia Wallensteina
3. Okres szwedzki
1630 - Gustaw II Adolf ląduje w Peenemunde i zajmuje Pomorze i Meklemburgię
1631 - rzeź protestanckiego Magdeburga dokonana przez wojska Ligi Katolickiej dowodzone przez Tilly`ego powoduje poparcie inwazji szwedzkiej przez protestantów
1631 - bitwa pod Breitenfeld; klęska wojsk katolickich (śmierć Tilly`ego) powoduje rozpad Ligi Katolickiej i zajęcie przez Szwedów Saksonii i Czech
1631 - rozpad Ligi Katolickiej zmusza Ferdynanda do przywrócenia do łask Wallensteina, który szybko odzyskuje Czechy
1632 - bitwa pod Lutzen - zwycięstwo Szwedów pomimo śmierci króla Gustawa II Adolfa; załamanie się Wallensteina, który zaczyna paktować z protestantami i za to zostaje zabity z rozkazu cesarza w 1634
4. Okres szwedzko - francuski
1635 - zawarcie w Compiegne traktatu francusko - szwedzkiego o wojnie z Habsburgami
1635 - Francja wypowiada wojnę Hiszpanii a Habsburgowie austriaccy popierają swoich madryckich ziomków i wypowiadają z kolei wojnę cesarzowi
1636/7 - początkowe sukcesy Habsburgów
1638 - zdobycie przez Francuzów twierdzy Brisch odcina połączenie Włoch z Niderlandami pozbawiając zaopatrzenia armię habsburskie; jest to moment przełomowy
1639 - rozgromienie floty hiszpańskiej przez Holendrów pod Dunkierką
1646 - zajęcie Bawarii przez Francuzów i Szwedów
1647 - Maksymilian Bawarski opuszcza Ferdynanda i zawiera przymierze z Francją
1648 - pokój westfalski; Munster z Francją i Osnabruck ze Szwedami
Francja otrzymywała Alzację i biskupstwa Metz, Toul i Verdun
Szwecja otrzymywała Pomorze Zachodnie ze Szczecinem, ujściem Odry, Rugię oraz Bremę i Wismar
potwierdzono niepodległość Niderlandów i Szwajcarii
Brandenburgia dostawała Pomorze Zachodnie z Kołobrzegiem
zniesiono edykt restrykcyjny i rozszerzono możliwość wyboru wyznania (katolicyzm, luteranizm, kalwinizm) także na poddanych

w Niemczech zaczęła wzrastać rola Austrii i Brandenburgii
straty ludnościowe około 35-40%
mocarstwami stają się Francja i Szwecja
1659 - traktat pirenejski Francji z Hiszpanią kończy wojnę pomiędzy tymi krajami. Ludwik IX poślubił córkę Filipa IV Marię Teresę

Rewolucja Burżuazyjna w Anglii

Można zauważyć 3 kierunki rozwoju w Europie 16 wieku:
prowadzący do powstania monarchii absolutnej a więc stopniowe wzmacnianie władzy królewskiej
prowadzący do powstania społeczeństwa kapitalistycznego
prowadzący do anarchii poprzez osłabianie władzy królewskiej
W Anglii stopniowo kształtował się podział na bogatą część południowo-wschodnią i wschodnią oraz biedną zachodnią i północną z Walią. Na wsi cały czas trwało ogradzanie, co powodowało powstawanie taniej siły roboczej wywodzącej się z dawnego biednego chłopstwa.
1638 - bunty chłopskie skierowane przeciwko ogradzaniu
Za Karola I nastąpił kryzys przemysłowy, upadały fabryki sukiennicze, co było spowodowane monopolami, ograniczeniem liberalizmu handlowego i kryzysu na kontynencie. W przeciwnej sytuacji znajdował się przemysł węglowy, który rozwijał się bez przeszkód, pobudzony dodatkowo wzrastającym niedoborem drewna. Wzrasta rola gentry i średniej mieszczańskiej burżuazji. Te właśnie grupy społeczne prą do rewolucji przy jednoczesnym kryzysie dawnej arystokracji, która popiera dawne feudalne powinności. Rozwijał się purytanizm (uważający feudalizm za zło, głoszący postawę aktywną mimo uznawania determinacji losu ludzkiego) (kalwinizm) w swoich 2 odmianach:
prezbiterianie - wywodzili się z bogatych warstw społecznych, byli zwolennikami czystego kalwinizmu. Występowali przeciwko Kościołowi Anglikańskiemu, opanowanemu przez monarchistów.
independenci - ruch głoszący niezależność religii od wszelkich naleciałości, propagowali swobodę religijną i decentralizację kościoła
Konflikt między parlamentem a królem zrodził się za czasów Jakuba I. Król ten chciał zbudować monarchię absolutną a przyzwyczajony do warunków rodzinnej Szkocji pominął w swych planach klasy średnie społeczeństwa. Sprzeciw parlamentu wywołały próby ożenku syna Karola z infantką hiszpańską.
1621 - rozpędzenie parlamentu przez Jakuba I i pozostawienie Anglii na uboczu polityki europejskiej a więc i wojny trzydziestoletniej. W kraju znaczenia nabrał ks. Buckingham
1625 - królem zostaje Karol I, który jednak nie potrafi dalej uczestniczyć w polityce europejskiej. Niefortunnie zakończyła się próba poparcia Richelieu a co za tym idzie wystąpienie przeciw hugenotom co wywołało oburzenie w kraju. Król musiał ustąpić i zawrzeć sojusz z hugenotami. Jednocześnie w wyniku konfliktów wewnętrznych zamordowany został ks. Buckingham, na co król odpowiedział rozwiązaniem parlamentu (1929). Rozpoczął się trwający do 1640 okres samodzielnych rządów Karola I. Nastąpił wielki uścisk podatkowy, wprowadzano podatki bez zgody parlamentu, które uderzyły głownie w gentry i yeomanów, czyli bogate chłopstwo. Masowo odmawiano płacenia podatków, co spowodowało spadek dochodów skarbu.
Bunt miał początek w Szkocji, gdzie faworyt króla, arcybiskup Canterbury, Laud, próbował zniszczyć kościół prezbiteriański. Szkoci porwali za broń. Królowi zabrakło pieniędzy na walkę i był zmuszony zwołać parlament aby ten przegłosował nowe podatki (nie mógł ich wprowadzić zarządzeniem, ponieważ spowodowałoby to rozszerzenie rebelii purytańskiej także na obszary Anglii).
1640 - zwołanie parlamentu, w którym większość mieli purytanie. Sprzeciwia się on polityce króla i zostaje rozwiązany (krótki parlament)
1640 - klęski na froncie i odmowa pożyczki ze strony City zmuszają króla do zwołania nowego parlamentu (tzw. Długiego) . W nowym parlamencie większością znowu dysponują purytanie, a ich przywódcą zostaje John Pym. Wkrótce parlament skazuje na śmierć głównego doradcę Karola I, Strafforda. W tym czasie zawarto pokój ze Szkocją ale wybuchła wojna z Irlandią. To zablokowało armię królewska potrzebną do szantażowania parlamentu. W nim tymczasem wzrastała rola Oliwiera Cromwella. On i Pym ogłosili tzw. Wielkie Napomnienie, czyli zbiór występków królewskich od czasu objęcia tronu. Ta rezolucja przeszła tylko kilkoma głosami co uwidoczniło rozłam w parlamencie. Jednocześnie uchwalono podatki na wojnę z Irlandią, co mogło zapewnić sukces królowi. Ten jednak znowu złamał prawo i wydał rozkaz aresztowania przywódców opozycji. Ci, wcześniej ostrzeżenie, zdołali się ukryć i podburzyli Londyn, co zmusiło króla do opuszczenia stolicy.
króla poparli wielcy feudałowie ze swoimi dzierżawcami, kościół anglikański; północ i zachód Anglii; „kawalerowie”
za parlamentem opowiedzieli się gentry, yeomeni, kupcy, handlarze; wschód i południe Anglii; „gołe głowy”
1642 - wybuch wojny i początkowe sukcesy królewskie
1644 - Szkoci włączają się do walki po stronie parlamentu a Cromwell tworzy Armię Nowego Wzoru, składającą się z fanatycznych prezbiterian a charakteryzującą się wysokim morale. Oddziały żelaznobokich, kawalerzyści, którzy mieli sprostać doskonałej jeździe królewskiej.
1645 - bitwa pod Naseby w której rozgromiono oddziały królewskie
1647 - w ręce rebeliantów wpada Karol I; zarysowywuje się podział na prezbiterianów, którzy nie dążą do dalszych reform mimo posiadania większości w parlamencie oraz independentów, dla których stan zaistniały był tylko etapem w kształtowaniu wolnego państwa.
1648 - wybucha kontrrewolucja opowiadająca się za królem
1648 - wypędzenie posłów prezbiteriańskich z parlamentu; powstanie parlamentu kadłubowego
1649 - ścięcie króla Jakuba I
1649 - pacyfikacja Irlandii
1650 - pacyfikacja Szkocji
1651 - Akt Nawigacyjny
1653 - rozpędzenie parlamentu kadłubowego; Cromwell lordem protektorem Anglii
1658 - umiera Cromwell a jego syn nie daje sobie rady. Na tron powołany zostaje Karol II. Początkowo nie ma konfliktów pomiędzy nim a opanowanym przez rojalistów parlamentem. Niesnaski rozpoczęły się gdy król zaczął otwarcie popierać katolików, przeciw czemu buntowali się, teraz wspierający króla gentry i burżuazja (połączyli się z królem bo bali się wpływów lewicy rewolucyjnej). Karol II prowadził politykę merkantylistyczną i jeszcze bardziej zaostrzył Akt Nawigacyjny. Karol II szukając porozumienia z Ludwikiem XIV chciał wprowadzić ustawowe równouprawnienie katolików na co parlament odpowiedział tzw. Test Act, zakładającym, że tylko anglikanie mogą być urzędnikami.
W parlamencie wykształciły się 2 skrzydła, w konflikcie o prawo do korony dla Jakuba II:
Wigów głoszących wyższość parlamentu nad królem
torysów nie uznających prawa parlamentu do mieszania się w sprawy króla
1685 - umiera Karol II a królem zostaje jego brat Jakub II, który jako katolik nie przestrzega Test Act i stosuje represje wobec zwolenników Wigów. Działania przeciw kościołowi Anglikańskiemu zwróciły przeciwko niemu także torysów. Opozycja liczyła, że król nie pozostawi męskiego potomka ale po narodzinach dziecka z katolickiej matki te rachuby wzięły w łeb.
1688 - Chwalebna rewolucja; na króla zostaje powołany Wilhelm Orański, mąż Marii, córki Jakuba II z protestanckiej matki.

Absolutyzm

Francja:
Richelieu 1624-42 (wzmocnienie pozycji intendentów, rozwój produkcji przemysłowej, likwidacja resztek władzy senioralnej, polityka merkantylistyczna w gospodarce)
Mazarin 1643 -61
Ludwik XIV 1661 - 1717 (działalność Colberta -triumf merkantylizmu, ekspansja kolonialna i gospodarcza Francji)
1639 - powstanie bosonogich
1648 - 53 - fronda (proca) wystąpienie parlamentu opowiadającego się za ograniczeniem władzy króla; później do buntu dołączyli się książęta krwi np. Kondeusz ale ponieśli klęskę
1635 - włączenie się Francji do wojny trzydziestoletniej w sojuszu ze Szwecja i Hiszpanią)
1659 - traktat pirenejski z Hiszpanią. Ludwik IX poślubił córkę Filipa IV Marię Teresę
1667-8 - wojna dewolucyjna (prawo brabackie; czy koronę hiszpańska miał dziedziczyć Karol II syn Filipa IV z 2 małżeństwa czy też Maria Teresa, żona Ludwika XIV, córka Filipa IV z 1 małżeństwa). Francja zdobyła południowe Niderlandy
1672 - nieudana inwazja na Niderlandy
1673 - odwrócenie przymierzy i atak habsbursko hiszpańsko holenderski na Francję która jednak wygrywa wojnę
1679 - pokój w Nimwegen; Francja otrzymywała Franch -Comte
1680 - Reuniony; Strasburg. Księstwo Dwóch Mostów należące do Szwecji
1684 - odwołanie edyktu nantejskiego
1686 - traktat w Augsburgu wszystkich przeciwko Francji
1688 - druga wojna aliantów z Francją
1697 - traktat w Ryswick; Ludwik XIV zwracał wszystko co zagarnął w Nimwegen
1700 - testament Karola II, króla Hiszpanii, oddający kraj we władanie wnuka Ludwika XIV Filipa (V) ks. D`Anjou
1702 - cesarz, Anglia i Holandia (pod wodzą Wilhelma IV Orańskiego) wypowiadają wojnę Francji; do koalicji dołącza król (od 1701) pruski Fryderyk I oraz nowy cesarz Józef I
Początkowo wygrywała koalicja, jednak pojawiały się już rozbieżności pomiędzy państwami w niej uczestniczącymi. Alianci mianowali królem Hiszpanii arcyksięcia Karola (III) ale nie spotkał się on z poparciem w kraju. Po śmierci swojego brata cesarza Józefa I stał się dziedzicem wszystkich posiadłość Habsburgów. Na to zareagowała Anglia i Holandia
1713 - pokój w Utrechcie pomiędzy Anglią, Holandią , Prusami a Francją. Stan wojny utrzymywał się pomiędzy Filipem V a Karolem III (VI - cesarz)
Ostatecznie:
1.Filip V - Hiszpania i kolonie
1.Karol III(IV) - Belgia, Neapol, Mediolan
1.Wiktor Amadeusz Sabaudzki - Sycylia i tytuł królewski
1.Anglia - Giblartar, Minorka, Nowa Szkocja
1.Belgia - przywileje handlowe
Walki toczyły się jeszcze we Włoszech. Ostatecznie zakończyły się w 1725.

1713 - cesarz Karol VI wydaje sankcję pragmatyczną pragnąc zapewnić dziedziczenie korony przez jedną ze swoich córek.
1715 - umiera Ludwik XIV a koronę otrzymuje jego 5 letni prawnuk Ludwik XV. Regentem zostaje Filip Orleański.
1716 - zawarcie przymierza pomiędzy Anglią (nowy król, elektor hanowerski Jerzy I popierany przez Wigów) oraz Francją; wkrótce dołącza Holandia (1717)
W wyniku wojny o sukcesję hiszpańską olbrzymie zwiększyło się zadłużenie wewnętrzne państw w niej uczestniczących. W Holandii dług szybko umorzono, ale za to w Anglii utworzono Kompanię Mórz Południowych. Spekulacyjny handel jej akcjami doprowadził do krachu „bublowego” roku 1720, który skompromitował wielu polityków i bankierów
1715 - John Law przedkłada regentowi Filipowi Orleańskiemu projekt utworzenia spółki akcyjnej z prawem wydawania papierowego pieniądza. Zakłada Kompanię Zachodnią do handlu z Luizjaną, której akcję można było kupować tylko za banknoty banku Lawa. W ten sposób do banku trafił kruszec a sam bank został upaństwowiony. Krach nastąpił w 1720 roku, ale dług publiczny zmniejszył się o połowę.
Rozwijał się handel atlantycki oraz indyjski.
1722 - Austria zakłada Kompanię Indyjską w Ostendzie co wywołuje protest państw morskich. Rozwiązanie Kompanii było ceną za potwierdzenie sankcji pragmatycznej
1723 - umiera Filip Orleański a regencję obejmuje Ludwik Henryk Burbon, który szybko żeni Ludwika XV z Marią Leszczyńską
1726 - władzę obejmuje Ludwik XV ogłaszając kardynała Fleury swoim powiernikiem; kardynał prowadził pokojową politykę sojuszu z Anglią. Jednoczesne ograniczenie wydatków i rozwój gospodarczy doprowadziły nawet do powstania nadwyżki budżetowej.

Wojna północna i wojny tureckie

1689 - do władzy dochodzi Piotr I chociaż na razie rządzi regencja. Młody car zaprzyjaźnia się z cudzoziemcami zamieszkującymi pod Moskwą. Od Szkotów uczy się taktyki piechoty a od Holendrów żeglugi na razie po jeziorze
1696 - zdobycie Azowa i otwarcie Rosji na Morze Czarne
1696 - bunt strzelców daje pretekst do rozprawienia się z prawosławiem i bojarami.
1700 - po śmierci patriarchy Piotr I nie ogłasza następcy i pozostawia urząd wolnym uzależniając od siebie kościół
1699 - powstanie Ligi Północnej łączącej Saksonię, Danię, Rosję i nieco później Brandenburgię. Liga powstała w celu rozbioru posiadłości szwedzkich (królem szwedzkim był Karol XII)
1700 - wybuch wojny. Duńczycy atakują Holsztyn i go zdobywają ale szybkie kontruderzenie szwedzkie odbija dzielnicę i zagraża Kopenhadze. Duńczycy zostają zmuszeni do zawarcia pokoju. W tym samym czasie wojska saskie atakują z Kurlandii Inflanty szwedzkie. Rosjanie przekraczają granicę i oblegają Narwę. W tej sytuacji młody król Karol XII przeprawia się do Estonii.
1700 /30 listopada - bitwa pod Narwą; klęska wojsk rosyjskich
1701 - Karol XII wkracza na ziemie Rzeczypospolitej sprzymierzając się z Sapiehami
1703 - pro szwedzka konfederacja w Środzie
1704 - generalna konfederacja w Warszawie, która ogłasza bezkrólewie
1704 - na króla zostaje wybrany Stanisław Leszczyński, który podpisuje sojusz ze Szwecją
1704 - anty szwedzka konfederacja sandomierska podpisuje sojusz z Rosją
1706 - Karol XII wkracza na terytorium Saksonii
1706 - pokój w Altranstadt z Saksonią; August II zrzekał się korony polskiej i wyrzekał się sojuszu z Rosją. Szwecja staje się potęgą a o jej poparcie zabiegają kraje europy zachodniej zmagające się właśnie w wojnie o sukcesję hiszpańską.
1709 /9 lipiec - bitwa pod Połtawą i całkowita klęska Karola XII, który uchodzi do Turcji. W tej sytuacji ponownie odradza się Liga Północna. August II wraca do Polski i wypowiada w pokój w Altranstadt
1710 - wojnę Rosji wypowiada Turcja; Piotr I zdołał pozyskać sojuszników w postaci hospodara wołoskiego i mołdawskiego, zapędził się jednak w pogoni za Tatarami, i nad rzeką Prut został osaczony przez Turków
1711 - traktat prucki; Piotr I zobowiązywał się ewakuować Mołdawię, zburzyć Azow i nie mieszać się w sprawy Polski i Kozaczyzny i wypowiedzieć sojusz co ustanawiało by Polskę łatwym łupem dla Porty. Wyprawy na Polskę nie przyniosły sukcesu ale za to rozbito posiadłości weneckie na Peloponezie.
1712 - Piotr I przenosi stolicę do Petersburga
1715 - wojnę Szwecji wypowiada Hanower i Prusy i koalicja wypycha Szwedów z kontynentu. Tymczasem zarysowywują się pierwsze niesnaski pomiędzy aliantami. August II niechętnym wzrokiem patrzy na protektorat szwedzki nad Polską i jej lennem Kurlandią.
1717 - zostaje zawarty sojusz rosyjsko - francuski. Do niego miała dołączyć Szwecja.
1718 - ginie Karol XII będąc ofiarą najprawdopodobniej mordu politycznego
1719 - traktat w Wiedniu mający stanowić podstawę koalicji anty rosyjskiej; UK, Saksonia, Austria, Hanower. Plany wojenne nie zostały wprowadzone w życie ze względu na opór polskiej szlachty pozostającej coraz częściej na garnuszku Petersburga. Rosja stała się mocarstwem.
1721 - traktat w Nystad i zakończenie wojny północnej. Nic nie zyskał praktycznie tylko August II. Polska straciła Kurlandię i pozostała bez szans na odbicie Inflantów
1721 - Rosja staje się Cesarstwem Rosyjskim.

Reformy Piotra I:
1.powołanie Senatu Rządzącego
1.powołanie kolegiów rządzących
1.zlikwidowanie formacji strzelców i pospolitego ruszenia szlacheckiego w zamian czego powstałą chłopska armia z poboru
1.rozwój manufaktur i handlu oraz budowa kanałów
1.likwidacja niezależności cerkwi prawosławnej
1.rozbudowa administracji prowincjonalnej; urzędnicy otrzymywali stałą pensję
1.wprowadzenie obowiązku służby państwowej dla szlachty
1.wprowadzenie obowiązku szkolnego dla szlachty; założenie wyższych szkół wojskowych
1.reforma pisma
1.polityka merkantylistyczna zapewnia nadwyżkę w handlu zagranicznym

W europie zaczęły się kształtować 2 bloki militarne. Z jednej strony Anglia z Francją a z drugiej Rosja z Austrią.
1726 - traktat dworów cesarskich austriackiego i rosyjskiego skierowany przeciw Turcji ale i pośrednio przeciw reformom w Polsce
1732 - do traktatu dołączają się Prusy i wszystkie 3 państwa podpisują tzw., Traktat Lowenwolda zakładający, że następnym królem Polski będzie krewniak cesarski krewniak infant portugalski Emanuel. Jednocześnie gwarantowano, że królem Polski nie zostanie syn Augusta II ani Stanisław Leszczyński
Stopniowo upadał arbitraż angielsko-francuski. Powstawały dwa nowe bloki:
1.Anglia, Rosja, Austria
1.Francja, Turcja, Hiszpania, Sabaudia

W czasie elekcji w Polsce 1733 roku królem został wybrany Stanisław Leszczyński. Ale grupa posłów pod ochroną korpusu rosyjskiego wybrała królem Augusta III, który podobnie jak ojciec szybko wkroczył na terytorium Polski z wojskiem. Leszczyński uciekł najpierw do Gdańska a po jego kapitulacji do Prus. Zawiązała się konfederacja w Dzikowie, opowiadająca się za Leszczyńskim jako królem (1734)
Wybuchła wojna o sukcesję Polską. Pierwsza wojnę wypowiedziała Austrii Francja, wzmocniona sojuszem z Sabaudią i paktem familijnym z hiszpańskimi burbonami. Do walki nie włączyła się Anglia. Ostatecznie wojnę zakończył traktat pokojowy w Wiedniu (1735) zakładający dożywotne oddanie Lombardii Leszczyńskiemu i uznanie Augusta III na tronie polskim.

Wojny Kontynentalne

Francuzi musieli rozbić przymierze dworów cesarskich, rosyjskiego i austriackiego. W tym celu nawiązali kontakty z carewną Elżbietą, która w sojuszu ze Szwedami przejęła władzę z rąk Iwana VI.
1740 - umiera Fryderyk Wilhelm I a władzę obejmuje jego syn filozof Fryderyk II, który popiera Marię Teresę za co sam sobie wyznacza cenę w postaci Śląska. W grudniu 1740 zajmuje tą dzielnicę.
1741 /10 kwiecień - bitwa pod Małujowicami gdzie Prusacy rozbijają Austriaków. Klęska powoduje, że zaczyna słabnąć poparcie dla sankcji pragmatycznej i w obozie jej obrońców zostaje Anglia, Holandia i Hanower. Francja nie występowała oficjalnie jako sojuszniczka Prus i Bawarii.
1741 - elektor bawarski zajmuje Górną Austrię i Czechy i ogłasza cesarzem jako Karol VII. Maria Teresa zawiera sojusz z Fryderykiem II i opierając się na wojskach węgierskich pokonuje uzurpatora i zajmuje cała Bawarię. Zbliżenie prusko-austriackie potwierdzane jest pokojem we Wrocławiu (1742), na mocy którego Prusy otrzymywały Śląsk oprócz 2 księstw.
1743 - sojusz w Wormacji pomiędzy Austrią, Sardynią i Wielką Brytanią. Utworzono tzw. Armię pragmatyczną składającą się z Anglików, Hanowerczyków, Holendrów i Austriaków pod wodzą króla Anglii Jerzego II. Te wojska rozbijają Francuzów, którzy jeszcze oficjalnie nie uczestniczą w wojnie. Konflikt zaczyna się zamieniać w wojnę ogólnoeuropejską.
1743 - śmierć kardynała Fleury. Francja zawiera sojusz z Holandią, co powoduje wieszanie się jej do wojny kolonialnej, angielsko-hiszpańskiej. Francja zaczyna ponosić klęski w Europie, co powoduje wzrost wpływów Marii Teresy. To z kolei zbliża do siebie Fryderyka II i Ludwika XV. Prusy zdobywają Śląsk, łamiąc pokój wrocławski, i po bitwie pod Kotliskami także Saksonię.
1745 - na cesarza obrano Franciszka Stefana, męża Marii Teresy co było potwierdzeniem sankcji pragmatycznej
1748 - pokój w Akwizgranie; Prusy zyskiwały Śląsk w zamian za co uznawały tytuł Franciszka I

Wojna siedmioletnia

1754 - wojna pomiędzy stanem Georgia a Kanadą. Wielka Brytania zaczęła posiłkować swoich kolonistów, ale mimo tego Anglicy ponieśli klęskę nad Ohio, ponieważ stosowali taktykę zupełnie nie przystającą do realiów kontynentu.
1755 - wysłana na pomoc Kanadyjczykom flota francuska ponosi klęskę w walce z Anglikami
1756 - Francja wypowiada wojnę Anglii i pozoruje przygotowania do desantu na wyspy, co powoduje wycofanie angielskiej floty Morza Śródziemnego i umożliwia niespodziewany desant na jej bazę czyli Minorkę.
Stopniowo w Europie zaczęły się kształtować nowe bloki militarne. Z jednej strony Rosja i Austria szukały porozumienia z Francją aby wspólne zaatakować Prusy a z drugiej Prusy widziały odejście dotychczasowych sojuszników (Austria, Rosja, Holandia) od Wielkiej Brytanii i chciały zająć ich miejsce. Fryderyk II wiedział, że jest osaczony i w tej sytuacji zaatakował pierwszy
1758 - Anglicy zdobywają Louisburg, najważniejszą twierdzę Kanady, zajmując stopniowo większość wybrzeża.
1756 - atak pruski na Saksonię, którą od razu włączono w struktury gospodarcze państwa w stanie wojny. Zajęcie Drezna umożliwiło Fryderykowi II korzystanie z tamtejszych mennic, i wypuszczenie na rynek fałszywek polskiej waluty co jeszcze bardziej umocniło ekonomicznie Prusy.
1757 - Fryderyk II atakuje Czechy i mimo początkowych sukcesów zmuszony jest do wycofania się do Saksonii. Jednocześnie Rosjanie atakowali Prusy, Szwedzi Pomorze a Austriacy Śląsk. Decydujący cios mieli zadać Francuzi ale zostali oni rozbici pod Rossbach. Fryderyk przerzucił błyskawicznie wojska na Śląsk i ponownie zajął tą dzielnicę. Walkę ponownie podjęła Anglia wypychając na zachodzie Francuzów za Ren.
1757/8 - Rosjanie zajmują Prusy Wschodnie. Taktyka Fryderyka II polegała na unikaniu generalnej bitwy i nie dopuszczaniu do połączenia się armii austriackiej i rosyjskiej.
1759 - rozpoczyna się ofensywa połączonych sił rosyjskich i austriackich
1759 - bitwa pod Kunowicami, gdzie Fryderyk II ponosi całkowitą klęskę ale spory pomiędzy cesarzami uniemożliwiają rozbiór Prus
1760 - Austria zdobywa część Śląska
1760 - umiera Jerzy II a królem zostaje jego wnuk Jerzy III, który odsuwa od władzy Pitta i mianuje na stanowisko premiera ugodowego Bute`a. Który dąży do zerwania sojuszu z Prusami i do podpisania separatystycznego pokoju z Francją.
1762 - Hiszpania wypowiada wojnę Anglii i ponosi całkowitą klęskę, tracąc większość swoich posiadłości na Karaibach.
1762 - umiera caryca Elżbieta i królem zostaje Piotr III, zafascynowany osobą Fryderyka II. Car wydaje rozkaz wycofania się Rosjan z walki.
1762 - pokój rosyjsko-pruski i prusko-szwedzki; dodatkowo zawarty został sojusz prusko-rosyjski
1762 /lipiec - przewrót pałacowy oddaje władzę w ręce żony Piotra III, Katarzyny, która wycofuje się z sojuszu z Prusami utrzymując jednak pokój
1763 - pokój w Hubertsburgu pomiędzy Prusami a Austrią, gdzie potwierdzono przynależność Śląska do Prus
1763 - pokój pomiędzy Francją, Anglią i Hiszpanią na mocy którego Brytania zwracała Francji wyspy karaibskie zostawiając sobie Kanadę.

Ekspansja rosyjska

Konsolidują się 2 bloki państw:
1.państwa północne - Rosja, Prusy, Anglia
1.państwa południowe - Francja, Austria, Hiszpania, Turcja
Rosja musiała znaleźć drogę eksportu dla zboża produkowanego na czarnoziemach Ukrainy. Naturalnym zapleczem tych terenów było Morze Czarne. Aby uzyskać dostęp do niego należało jednak najpierw pokonać Turcję. Prusy za wszelką cenę nie chciały dopuścić do ponownego połączenia dworów cesarskich i sytuacji z lat wojny siedmioletniej. Aby zastąpić Austrię w koalicji antytureckiej Katarzyna II potrzebowała Polski. Carowa chciała aby na tronie zasiadł człowiek oddany, posłuszny jej rozkazom ale jednocześnie zdolnego zastopować anarchię rządzącą krajem. Ze wzmocnieniem Polski nie zgadzał się Fryderyk II, który chciał utrzymać anarchię w kraju co umożliwiłoby mu zdobycze terytorialne.
1772 - rozbiór Polski
1780 - umiera Maria Teresa a władzę przejmuje władający do tej pory jako współregent (od 1765) Józef II. Zawiązuje się nieformalny sojusz austriacko-rosyjski
1786 - umiera Fryderyk II
1784 - przyłączenie Krymu do Rosji
1788 - wybucha wojna rosyjsko-turecka
1788 - Polska szuka porozumienia z Prusami, Anglią i Holandią. Odmawia Rosji prawa przemarszu dla wojsk idących na wojnę z Turcją.
1790 - umiera Józef II a cesarzem zostaje Leopold II, który kończy wojnę z Turcją
1793 - II rozbiór Polski

Absolutyzm oświecony

17. Monarchia absolutyzmu oświeconego w Europie wschodniej.

Ludność monarchii oświeconej cieszyła się wolnością osobistą mimo, że zrzekała się na osobę króla wszystkich praw politycznych i pierwotnych wolności. Władca oświecony musiał popierać naukę i sztukę, prowokować rozwój kultury, nauki i gospodarki.
Doktryny oświeconego absolutyzmu:
1.umowa społeczna
1.wolność indywidualna czy też wolność cywilna obywatela
1.prawo natury
Absolutyzm oświecony rozwinął się po 1763 roku, gdy na kontynencie skończyły się większe konflikty zbrojne, a władcy mogli zająć się odbudową gospodarki.

Fryderyk II

W przeciwieństwie do innych władców oświeconych nie rozbił struktury stanowej Prus, nie zrobił nic dla chłopów i opierał się w rządzeniu na szlachcie.
1.
1.powołanie ministerstwa sprawiedliwości i zniesienie tortur
1.wpływ Woltera, wprowadzanie tolerancji religijnej, utopijna wizja „pierwszego sługi państwa”
1.merkantylizm w ekonomii, rozwój manufaktur i akcja kolonizacyjna
1.budowa kanałów śródlądowych, rozwój rolnictwa, budowa magazynów wojennych
1.ograniczenie poddaństwa chłopów w dobrach państwowych (chłopi byli głównym składnikiem armii)
1.1773 - kasata zakonu jezuitów
1.reforma szkolnictwa powszechnego - powołanie szkół realnych, niższych szkół zawodowych kształcących kadry dla rozwijającej się sieci manufaktur oraz szkól rolniczych
1.ogłoszenie w 1763 roku przymusu szkolnego - w charakterze nauczycieli często zatrudniano zwolnionych po wojnie siedmioletniej wojskowych i inwalidów
Rozwój szkolnictwa w dużej mierze był przyczyną mocarstwowej pozycji Prus w XIX wieku.

Józef II

1765 - Józef II został współregentem przy boku Marii Teresy po śmierci Franciszka I
1780 - umiera Maria Teresa

1.utworzenie wielkiej centrali administracji, której podlegały wszystkie urzędy w państwie
1.nowy podział administracyjny kraju (gubernie, okręgi, powiaty) nie liczący się z historycznymi podziałami
1.likwidacja samorządów krajowych
1.likwidacja sejmu węgierskiego i uznanie niemieckiego jako języka urzędowego na Węgrzech

1781 - zniesienie poddaństwa osobistego chłopów. Wcześniej w roku 1767 został wydany patent urbarialny ograniczający pańszczyznę na Węgrzech ale spotkał się on z dużym oporem. Postanowienia:
1.wolność przenoszenia się z miejsca na miejsce
1.zakaz rugowania chłopów i dziedziczne prawo do zajmowania gruntów
1.ustalenie powinności dworskich i możliwość procesowania się z panami

Józef II prowadził politykę merkantylistyczną, pragnąc zahamować import szczególnie produktów luksusowych. To powodowało rozwój krajowych manufaktur.

Reforma sądownictwa praktycznie znosiła karę śmierci i prowadziła do rozdziału władzy sądowniczej od administracji. Stworzono Najwyższą Izbę Sprawiedliwości.

Zbudowano sieć szkół jednoklasowych (trywialnych) w miasteczkach, w każdym mieście powiatowym była szkoła 3 klasowa, a w stolicy okręgu 4 klasowa, gdzie kształcono także nauczycieli. Językiem nauczania był niemiecki. Zachowano tylko 4 uniwersytety kształcące określoną liczbę studentów na potrzeby administracji i sądownictwa.

1781 - wydanie aktu tolerancji dla protestantów, prawosławnych i cofnięcie aktów prawnych ograniczających prawa Żydów.
1782 - kasacja wszystkich zgromadzeń zakonnych nie zajmujących się szkolnictwem, opieką nad chorymi i szkolnictwem. W wyniku tego zlikwidowano ponad 700 domów zakonnych
1.utworzenie sieci parafii spełniających raczej rolę administracyjną niż religijną. Księża mieli spełniać rolę urzędników i tłumaczyć wiernym znaczenie edyktów cesarskich.
1.utworzono seminaria generalne przejmujące kształcenie księży. Kościół stał się częścią machiny biurokratycznej państwa.

W wyniku reform dochód skarbu wzrósł z 60 do 80 milionów guldenów a stan armii zbliżył się do 300 tys. Zwiększenie armii osiągnięto poprzez utworzenie okręgów zaciągowych, uzupełniających szeregi określonego pułku. Wprowadzono dożywotnią służbę wojskową.
Pod koniec życia Józef II był atakowany ze wszystkich stron. Zmuszony był cofnąć patent urbarialny z 1789 i odwołać wszystkie patenty dotyczące Węgier oprócz edyktu tolerancyjnego i odnoszącego się do zniesienia pańszczyzny.

Katarzyna II (Semiramida Północy)

1762 - umiera caryca Elżbieta i królem zostaje Piotr III, zafascynowany osobą Fryderyka II. Car wydaje rozkaz wycofania się Rosjan z walki.
1762 /lipiec - przewrót pałacowy oddaje władzę w ręce żony Piotra III, Katarzyny, która wycofuje się z sojuszu z Prusami utrzymując jednak pokój. Piotr III ginie w czasie popijawy, oficjalnie zaś umiera na hemoroidy.
Cesarzowa dążyła do umocnienia rządów osobistych i podporządkowania sobie władz centralnych. Pozbawiła roli Senat i rządziła przy pomocy faworytów i doradców. Z kochanków cesarzowej jedynym, który okazał się mężem stanu był Potiomkin.
1764 - sekularyzacja dóbr zakonnych (z istniejących 900 zakonów zamknięto 500). Ta decyzja wiązała się z przekonaniem Katarzyny II, że swoją władzę powinna oprzeć nie na klerze lecz na szlachcie. Zagarnięte dobra ziemskie rozdała pośród swoich stronników. To spowodowało, że szukająca ciągle nowych poddanych oligarchia szlachecka była motorem napędowym podbojów. Likwidowano szkolnictwo cerkiewne. Pozostałych zakonników wtłoczono w tryby biurokratycznej machiny, uzależniając ich od państwowej pensji. Jednocześnie wprowadzono edykty tolerancyjne.

1.utworzono elitarne szkoły takie jak akademickie gimnazjum w Petersburgu, Korpus Kadetów, zakłady wychowawcze dla panien szlacheckich przy klasztorze Smolnym i dla córek mieszczańskich. Te szkoły miały kształcić elitę społeczeństwa.
1.Wolne Towarzystwo Ekonomiczne miało szerzyć wiedzę rolniczą i dyskutować nad sprawą reformy ziemskiej. Początkowo Katarzyna II grała role sprzyjającej chłopom, ale już w latach 1765-67 wydano ukazy umożliwiające panom zsyłkę niepokornych chłopów na Syberię, a każdą skargę na pana traktowały jako „kłamliwą denuncjację”.

1767 - powołanie Komisji Kodyfikacyjnej. Prace rozpoczęto w 1764 a projekt konsultowano z Wolterem. W projekcie instrukcji, na podstawie której miała pracować komisja była mowa o służebnej roli monarchii, o wolność osobistej. Jednocześnie cytowano Monteskjusza, który uważał, że w rozległym państwie mogą się sprawdzić tylko rządy absolutne. Komisja obradowała do grudnia roku 1768 (do wybuchu wojny z Turcją), mając strukturę quasi-parlamentarną, z przedstawicielstwem wszystkich stanów (z tym że z chłopstwa byli tylko chłopi państwowi; chłopi poddani, którzy byli połową społeczeństwa nie mieli reprezentacji) i narodów. Ta struktura była zabezpieczeniem Katarzyny II przez próbą zwiększenia swojej pozycji przez oligarchie szlachecką. W sumie komisja była tylko forum, gdzie wygłaszano różne poglądy, swego rodzaju ankietą Cesarzowej co naród sądzi o reformach i jakich nowych zmian oczekuje.
W latach wojny z Turcją i konfederacją barską nasiliły się w Rosji konflikty. Buntowali się muzułmanie, mieszczanie, robotnicy na Uralu i chłopi. Chodziły słuchy, że Piotr III wydał ukaz znoszący pańszczyznę i poddaństwo. W tej sytuacji pojawiali się samozwańcy podający się za zmarłego cara. Najsłynniejszym z nich był Kozak, Pugaczow.
1773 - wybuch powstania Pugaczowa. Wojska buntownicze miały w porywach 50 tys. żołnierzy. Zostały pobite dopiero w sierpniu 1774 roku przez armię Suworowa wracającą z wojny z Turcją. Bunt chłopstwa spowodował zbliżenie oligarchii szlacheckiej i carowej. Walki ujawniły słabość struktury administracyjnej kraju.
1775 - reforma administracyjna kraju, który został podzielony na 50 guberni, a te z kolei na powiaty. Wprowadziło to pewną decentralizację, elastyczną strukturę, w której czynnik administracyjny współdziałał z ograniczonym samorządem.
1766 - reforma poboru wojskowego
1767 - 1775 - ukazy znoszące monopole państwowe i wprowadzające wolność handlu wewnętrznego. Fantastycznie rozwijał się przemysł metalurgiczny na Uralu, co spowodowało, że około roku 1770 Rosja stała się największym producentem żelaza na świecie, jednak pod koniec wieku nastąpił regres.
1786 - reforma szkolnictwa. Powołano szkoły ludowe.
Pod koniec życia Katarzyna II zaczęła zwalczać wszelką opozycję oświeceniową (np. Nowikowa, redaktora pism satyrycznych).

Stanisław August Poniatowski.

W odniesieniu do Rzeczypospolitej trudno mówić o monarchii a cóż dopiero o absolutyzmie.
Stanisław August był zwolennikiem tolerancji i posługiwał się typową dla epoki argumentacją ekonomiczną, iż tolerancja przyciągnie osadników i potrzebnych Polsce fachowców z protestanckich krajów. Król popierał Unitów i rad byłby ukrócić wpływy prawosławia, religii całkowicie zależnej od Rosji. Po roku 1768 Polska była najbardziej tolerancyjnym krajem w Europie. Poza tym nie było problemu z ludnością żydowską, bo ta od wieków cieszyła się przywilejami i podlegała królewskiej opiece.
Od roku 1764 zaczęły się próby ograniczenia roli kościoła w Polsce. W roku 1767 prymas Gabriel Potocki wystąpił z projektem odłączenia kościoła polskiego od Rzymu i powołania odrębnego patriarchatu. Projekt niestety nie przeszedł ale przesłanki „józefinizmu” można zauważyć także w projekcie kodyfikacji praw sądowych z roku 1778, gdzie zakładano, że każda bulla papieska musi mieć zatwierdzenie Rady Nieustającej, postulowano podporządkowanie zakonów episkopatowi. Projekt kodeksu został odrzucony przez opozycję, za którą stała nuncjatura i ambasador Steckelberg. Gdy prymasem został brat królewski Michał Poniatowski zsekularyzowano część klasztorów. Zaznaczyła się działalność literatów np. biskupa Ignacego Krasickiego, autora ośmieszającej mnichów „Monachomachii”. Z majątków zniesionego zakonu jezuitów utworzono Komisję Edukacji Narodowej (1773). Pod swoją kuratelę przejęła ona zreformowane szkolnictwo. Rzeczypospolita została podzielona na dwie prowincje szkolne (Korony i Litwy), na czele których stały zreformowane uniwersytety, czyli szkoły główne, krakowska i wileńska. Szkołom głównym podlegały bezpośrednio szkoły wydziałowe (średnie wyższego typu), tym zaś z kolei szkoły podwydziałowe (średnie niższego typu). Wielkim osiągnięciem była dokonana przez Hugo Kołłątaja reforma Akademii Krakowskiej.

1776 - zniesiono w Polsce tortury i proces o czary
Nie udało się przeprowadzić kodyfikacji z roku 1778. Dopiero na Sejmie Czteroletnim udało się odnowić prawo. Jednak przepojony humanizmem projekt upadł jak całe dzieło reformatorskie.

Kraj miał słabą administrację państwową. Mimo wszystko król stworzył prywatny Gabinet Królewski, z wyspecjalizowanymi kancelariami, które wkrótce przejęły daleko idącą kontrolę nad niektórymi konstytucyjnymi organami rządowymi.

Stanisław Poniatowski zakładał wiele manufaktur królewskich, z których najsłynniejsze są te założone w ekonomi grodzieńskiej zarządzane przez Tyzenhauza. Założono Komisję Górniczą, budowano kanały śródlądowe. Uruchomiono mennicę i ustabilizowano monetę.

Król popierał sztukę. Słynne były jego obiady czwartkowe.

Powstanie USA i wojna o niepodległość

Anglia zakończyła wojnę siedmioletnią ze 130 milionami funtów długu. Potrzebowała pieniędzy a te można było znaleźć w koloniach. Zdobytą Nową Francję podzielono na dwie części: ziemie zamieszkane przez kolonistów zorganizowano w prowincję Quebek a resztę ziemi przeznaczono dla Indian, chcąc zapobiec walką. To było równoznaczne z zatrzymaniem ekspansji na wschód 13 kolonii. Kolonistom angielskim odebrano ziemie zdobyte przez nich na Francuzach i Indianach w dorzeczu Ohio, co było równoznaczne z zamknięciem zachodnich granic kolonii (1763). Jednocześnie rozpoczęto walkę z przemytem i przemysłem oraz wydano zakaz drukowania pieniędzy. Wprowadzono tzw. Stamp Act, ustawę stemplową, czyli podatek od wszelakich aktów prawnych. Na to nie chcieli zgodzić się koloniści ponieważ był to podatek wewnętrzny a więc teoretycznie nakładany przez ich zgromadzenie prawodawcze. Kongres ogłosił bojkot towarów angielskich co wkrótce zmusiło rząd metropolii do zniesienia kontrowersyjnego aktu.
1767 - nałożenie cła na importowane przez kolonie produkty: szkło, ołów, herbatę, papier. Podatek ten nie był wysoki ale przeznaczano go na utrzymanie administracji kolonialnej, co ze zrozumiałych względów nie podobało się kolonistom. Poszczególne kolonie stawiały opór przy pobieraniu pieniędzy, ogłoszono bojkot towarów angielskich a samowystarczalność gospodarcza stała się świętością. Anglia musiała ustąpić, ale zachowała ze względów prestiżowych podatek od herbaty. Jednocześnie przeżywająca trudności Kompania Wschodnioindyjska uzyskała monopol na eksport herbaty do Ameryki. Gdy pierwsze statki kompani zawinęły do Bostonu, przebrani za Indian koloniści zatopili herbatę (16 grudzień 1773). W odpowiedzi na to Anglia zamknęła port w Bostonie i zawiesiła instytucje samorządowe kolonii Massatchusetts. Ponadto rebeliantów oddano pod sądy w Wielkiej Brytanii. W tej sytuacji koloniści zwołali Kongres Kontynentalny.
1774 - Kongres Kontynentalny w Filadelfii. Uczestniczyli w nim przedstawiciele wszystkich kolonii oprócz Georgii. Kongres postanowił pokryć straty kompanii Wschodnioindyjskiej ale i jednocześnie zdecydował, że tylko samorząd ma prawo ustanawiać podatki wewnętrzne w koloniach. Wyglądało na to, że strony dojdą do porozumienia.
1775 /19 kwiecień - Pierwsze strzały pod Lexington. Milicjanci starli się z żołnierzami Korony. Anglicy zostali zmuszeni do wycofania się do Bostonu.
1775 /10 maj - drugi Kongres Kontynentalny. Anglicy pod dowództwem generała Gage’a bronią się w Bostonie. Kongres powierza dowództwo Jerzemu Waszyngtonowi. Amerykanie nie widząc prób współdziałania atakują Kanadę, zajmując Montreal ale w obliczu niepowodzeń zmuszeni są do wycofania.
1775 /lipiec - Kongres odrzuca pojednawczą ofertę lorda Northa ale wydaje petycję do Jerzego III, że tak naprawdę to rząd jest winny i że kongres chce negocjować. Jerzy III odrzuca oczywiście petycję.
1776 - poszczególne stany wydają deklarację niepodległości a Wirginia wnosi jej projekt pod obrady Kongresu Kontynentalnego.
1776 /4 lipiec - Deklaracja Niepodległości (opracowana przez komitet pod przewodnictwem Thomasa Jeffersona) będąca właściwe wypowiedzeniem wojny Anglii.
Wypuszczono dolary kontynentalne ale szybko zżarła je inflacja. Milicje nie nadawały się do walki na dłuższa metę, więc Kongres był zmuszony do powołania armii kontynentalnej (1776). Początkowo była to zbieranina słabo uzbrojonych i utrzymywanych w karnych szeregach przy pomocy prawie pruskiego drylu milicjantów. Nie zgadzało się to z wolnościowymi ideałami. Kongres nadał w grudniu 1776 roku uprawnienia prawie dyktatorskie Waszyngtonowi. W wojskach amerykańskich walczą ochotnicy europejscy w osobach np. Tadeusza Kościuszki, Kazimierza Pułaskiego, Niemca barona von Steubena (pruska dyscyplina), Francuzów La Fayetta i barona de Kalb.
1776 /lato - lądują w Ameryce nowe wojska angielskie pod dowództwem Howe’a składające się głównie z najemników heskich. Anglicy odnoszą zwycięstwa ale w obliczu zimy nie kontynuują walki. To pozwala Waszyngtonowi zebrać siły. Na wiosnę 1777 Anglicy zaczynają 2 operacje: południową (zakończona zdobyciem Filadelfii) oraz północną.
Operacja północna kończy się klęską pod Saratogą (17 październik 1777), która jest punktem zwrotnym, mimo że zima 1777/8 powoduje prawie całkowity rozkład armii amerykańskiej. Do rozgrywki włącza się bowiem Francja.
1776 /grudzień - wizytę w Paryżu składa Beniamin Franklin, nakłaniając Ludwika XVI do zaangażowania się w konflikt.
1778 - traktat przymierza amerykańsko-francuskiego będący także uznaniem niepodległości USA. Rozpoczynają się walki floty francuskiej i angielskiej. Francja wchodzi w sojusz z Hiszpanią. Anglia tymczasem wypowiada wojnę Holandii . W Europie powstaje Liga Zbrojnej Neutralności (Rosja, Prusy, Dania, Szwecja, Holandia, Francja, Hiszpania, Portugalia, Austria) domagająca się wolności handlu z krajami wojennymi i respektowania neutralności.
Początkowo Francja próbowała znaleźć rozstrzygnięcie w Europie. Jednak nie udawało się zdobyć Gibraltaru na czym zależało Hiszpanii. Madryt zdołał zająć tylko Minorkę. W koloniach tymczasem Anglicy byli zmuszeni podzielić swoje siły pomiędzy Indie, Karaiby i sam kontynent amerykański.. Sukcesy odnosili w Indiach i na Karaibach ale na kontynencie udało im się zając tylko stany południowe i resztę sił puścić na północ. To rozczłonkowanie oraz nie zabezpieczenie już zdobytych terenów (partyzantka milicji stanowych) przy pomocy floty francuskiej zapewniło zwycięstwo Stanom Zjednoczonym.
1781 - kapitulacja wojsk angielskich pod Yorktown
1783 - traktat wersalski. Amerykanie uzyskiwali ziemię na południe od Wielkich Jezior i na wschód od Missisipi oraz korzystną granicę z Kanadą oczywiście wraz z uznaniem niepodległości przez Anglię. Francja odzyskiwała swoje łowiska nowofunlandzkie, Senegal, oraz swoje faktorie kupieckie w Indiach. Hiszpania dostała Minorkę i Florydę. Najwięcej straciła Holandia, która zmuszona została do dania wolnej ręki Anglii w Indonezji.
1786 - traktat handlowy francusko-angielski gwarantujący niskie cła (wpływ liberalnych poglądów Adama Smitha)