"Zniewolony Umysł" Cz. Miłosz

Utwór „Zniewolony Umysł” powstał z ręki polskiego noblisty Czesława Miłosza w roku 1951 w Maisons-Laffitte. Moment powstania książki przypada na największe nasilenie stalinizmu w Polsce. Jak mówi sam autor „Książka ta była w pewnym sensie próbą walki z moim własnym fatalizmem i pesymizmem.”

Cz. Miłosz ukazuje duchowy, mentalny, psychiczny oraz intelektualny wymiar „podbijania” i „zniewolenia” przez „Nową Wiarę”. Wskazuję on również na dwie sprawy: na ideologię , która mogła zasłaniać jej wyznawcom fakty zbrodni i terroru (o ile to było możliwe), oraz na związek terroru i ideologii, czyli na ideologiczne uzasadnienie konieczności terroru.
Utwór „Zniewolony Umysł” miał oddawać rzeczywistość jaka zaistniała w okresie komunizmu, czyli to co dzieje się z umysłem jednostki wobec wielkiej machiny jaką jest „Metoda” (autor również używa takich określeń jak „Nowa Wiara”, „świecka religia”, „Metoda Diamatu”. Nazwy te nawiązują do ideologii komunizmu).

Zdaniem Miłosza istotą Nowej Wiary była „walka o władzę duchową”. „Wszystko sprowadza się do panowania nad umysłami”. Jednym ze sposobów sprawowania owej władzy było wpojenie ludziom przekonania, że „myśleć inaczej, niż myśli zbiorowość” jest absurdem. To najbardziej typowa cecha zniewolonych umysłów – uznanie myślenia kolektywnego za jedyną normę i wartość.

Miłosz opisuje ewolucję „przyjaciół-katolików” i stwierdza, że w systemie „Nowej Wiary z ich chrześcijańskiej metafizyki została tylko frazeologia, natomiast prawdziwą treścią staje się Metoda (Bóg przekształć się w Historię)”. Warto się zastanowić jak wielką miała moc „Nowa Wiara” skoro spowodowała tak wielkie zmiany w mentalności społeczeństwa. Wydaje mi się, że duży ma tutaj wpływ społeczeństw na jednostkę, gdyż człowiek za cenę akceptacji skłonny jest wyrzec się wielu swoich ideałów. Z natury istota ludzka jest istotą społeczną więc aby mogła się rozwijać i zaznać szczęścia musi być akceptowana przez społeczeństwo. Każda oznaka alienacji wpływa niekorzystnie na człowieka (szczególnie słabego psychicznie) pod względem jego zdrowia psychicznego, a co z tym idzie, niemożność odczuwania harmonii wewnętrznej i zadowolenia.

Utwór ten również wprowadza do rozważań o życiu publicznym w państwach „Nowej Wiary” metaforę gry, sceny teatralnej i aktorstwa, a mówiąc dokładniej – różnych sposób „oszukiwania” (autor używa słowa „Ketman”, które równoznaczne ze słowem „oszukiwanie”). Sytuacja w stosunkach społecznych jest o tyle inna od teatru, że „wszyscy grają przed wszystkimi i wiedzą, że grają.” Ketman to więc uprawianie na masową skalę „oszukiwania” władzy i wszystkich dookoła. Ketaman jest tu pojęciem, które stosuje się nie tylko do postaw intelektualistów, lecz do postaw większości ludzi żyjących w systemie „Nowej Wiary”. Istniało wiele rodzajów Ketmanu. Do najważniejszych z nich należy „Ketman narodowy”(polegał na podziwianiu wszystkiego, co rosyjskie, przy równoczesnej skrywanej pogardzie dla wszystkiego co rosyjskie), „Ketaman czystości” (czyli wiara w rewolucję, przy równoczesnej nienawiści do rewolucji) , „Ketman pracy zawodowej” (czyli uznanie pracy za najwyższą wartość, przy jednoczesnej skrytej pogardzie do pracy), „Ketman etyczny” (polegał na manifestacji „etyki lojalności wobec ogółu” przy jednoczesnym postrzeganiu „etyki jednostkowej”). Uogólniając widzimy, że oficjalne stosunki społeczne opierały się w głównej mierze na kłamstwie i oszustwie. Każdy zakładał sztuczną maskę i przyodziewał strój wyznawcy „Nowej Wiary” przy jednoczesnej pogardzie do niej. W stosunkach osobistych ludzie wyrażali swoje prawdziwe opinie, lecz wśród ogółu nikt się nie wychylał, aby nie zostać „wrogiem rewolucji” (co zwykle wiązało się z aresztowaniem i represjami).

Podsumowując, Czesław Miłosz zawarł w tym utworze charakterystykę społeczeństwa, stosunki panujące w nim oraz sposoby do jakich uciekali się ludzie, aby pogodzić własny system wartości z zaistniałą sytuacją. Poprzez umieszczenie porównań z sytuacją jaka panowała w tej materii „na Zachodzie” oraz użycie ironii, autor ukazuje nam jak „chory” był ten system i jaki wpływ wywarł on na nasze społeczeństwo.