Charakterystyka Alfy "Zniewolony umysł" Miłosza

Alfa – jeden z bohaterów eseju politycznego Czesława Miłosza Zniewolony umysł (1953); pisarz, którego ambicje nauczycielskie doprowadziły do akceptacji stalinowskiego totalitaryzmu. Znany prozaik, zafascynowany twórczością Josepha Conrada, reprezentuje w swoim pisarstwie postawę metafizyczną i tragiczną, naznaczoną patosem i pasją czystości. Przed II wojną światową uchodzi za pisarza katolickiego. Już wtedy „jego ambicje były ogromne. Nie mógł być tylko jednym z wielu, musiał przewodzić i przewodząc znajdować dostateczne powody do własnej wyniosłości”. Na prawdziwy autorytet moralny wyrasta w czasie II wojny światowej; w tym czasie oddala się od katolicyzmu, z dystansem traktuje niepodległościową konspirację. Po 1945 r. pisze powieść, w której w tragicznym kostiumie ukazuje przejmowanie władzy przez komunistów, a po pewnym czasie sam wstępuje do partii komunistycznej, składa samokrytyczne rozliczenie z dotychczasową twórczością, wygłasza w radio przemówienia przeciw Watykanowi, ogłasza książkę o „człowieku radzieckim”, w której dowodzi, że prawdziwie wolnym człowiekiem jest tylko obywatel Związku Sowieckiego. Staje się wręcz „kapłanem” komunistycznej Nowej Wiary. A. to kryptonim Jerzego Andrzejewskiego.

Ambicje Alfy, jak to widać z całej jego biografii, były zawsze ogromne. Nie mógł być tylko jednym z wielu, musiał przewodzić i przewodząc znajdował dostateczne powody do własnej wyniosłości. Powieść, którą zaczął pisać, powinna była – wierzył w to – wynieść go na pierwsze miejsce wśród pisarzy działających w nowej sytuacji. Pisarze ci starali się zmienić swój styl i treść swoich książek, ale osiągnięcie tego nie było możliwe bez zmiany własnej osobowości. Alfa przeżywał konflikt moralny, który był jego własnym konfliktem, ale równocześnie stanowił powtórzenie konfliktu znanego wielu jego rodakom. Czuł w sobie siłę, jaka płynęła z jego osobistego a zarazem powszechnego dramatu. Jego wyczucie tragizmu życia szukało nowych szat, w których mogłoby wystąpić.

(Cz. Miłosz, Zniewolony umysł)

Maciej Urbanowski
Wydawnictwo Park