Witam szanowną komisję nazywam się Monika Słoma i pragnę zaprezentować państwu moja realizację tematu: „Motyw wędrówki w literaturze polskiej. Wykaż różnorodność funkcjonowania tego motywu (np. pielgrzymka, włóczęga, zesłanie) na przykładach wybranych przez siebie lektur”. Nie wybrałam tego tematu przypadkowo. Lubię podróżować i zwiedzać miejsca, których jeszcze nie widziałam. Wędrówką mogę nazwać również własne życie, a maturę jako jedną z większych przygód spotkanych na jej drodze. Na kartach dzieł literackich często spotykamy motyw wędrówki. Galerie bohaterów – wędrowców otwiera Odyseusz, którego tułaczka często interpretowana jest jako symbol zmagania się człowieka z losem. Mikołaj Doświadczyński, bohater powieści Ignacego Krasickiego podczas swojej wędrówki kształtuje własną postawę i charakter. Pielgrzym z sonetu Mickiewicza jest tułaczem wygnanym z ojczyzny, do której nie może powrócić. Kordian kilka lat po nieudanej próbie samobójczej wyrusza w podróż po Europie i uświadamia sobie, że świat, w którym rządzi pieniądz, daleki jest od ideałów. A Judym natomiast odbył wędrówkę, a wszędzie tam gdzie się znalazł, chciał naprawić świat, nawet kosztem swojego życia osobistego.
Moją prezentację zaczynam od wyjaśnienia kluczowego pojęcia tematu. Wędrówką, jak podaje Słownik Języka Polskiego, nazywamy przenoszenie się z miejsca na miejsce, bądź odbywanie długiej drogi - zwykle pieszo, połączone z odwiedzaniem wielu miejsc, np. w poszukiwaniu czegoś.
Pojęcie wędrówki kryje pod sobą metaforyczne znaczenia. Jest wędrówką - po prostu podróżą – przestrzennym przemieszczaniem się, dzięki, któremu bohater zdobywa doświadczenie, uczy się, poznaje mnóstwo nowych rzeczy . Bohater dąży w trakcie takiej podróży do celu. Czasem wędrówka może przybrać formę pielgrzymki, czyli drogi którą się przebywa zmierzając do miejsca świętego. Może się także stać tułaczka, bezcelowym, nieustannym przenoszeniem się z miejsca na miejsce. W wielu przypadkach taka podróż staje się oczywistą parabolą życia ludzkiego. Czasem jednak autorom nie chodziło o zwykłą przygodę, ale o głębsze przesłanie. W ich utworach wędrówka miała tylko charakter symboliczny, otwierający nasze umysły na wiele interpretacji. Wędrowanie staje się wtedy podróżą do naszego wnętrza, przez samego siebie, a celem jest poznanie własnego "ja". Docieramy wtedy do naszej podświadomości i odkrywamy całkiem nowe spojrzenie na świat. W literaturze wędrówka odbywa się nie tylko w przestrzeni lecz także jako wędrówka dusz, podróżą w czasie lub podróżą w głąb samego siebie.
Motyw wędrówki spotykamy w Przygodach Odyseusza J. Parandowskiego. Akcja utworu - rozgrywająca się w ciągu czterdziestu dni rozpoczyna się w dziesiątym roku podróży Odysa i opisuje ostatni etap wędrówek i przygód bohatera spod Troi. Pozostałe wydarzenia przedstawione zostały w retrospekcjach. Epopeja przedstawia Odyseusza w różnych rolach. Poznajemy go między innymi jako sprawiedliwego króla Itaki, dobrego ojca i wiernego męża , doskonałego wojownika, wodza drużyny, ale przede wszystkim jako wędrowca uparcie dążącego do celu. W trakcie wędrówki przeżywa wiele przygód, napotyka na liczne trudności, które dzięki roztropności, odwadze i sprytowi zawsze umie pokonać. Tułacz Odyseusz był człowiekiem bardzo cierpliwym i wytrwałym. Po dziesięciu latach tułaczki, dzięki pomocy Ateny, która od początku wspierała bohatera, jak również własnej zaradności, wytrwałości i uporowi, Odyseusz dotarł do Itaki, by połączyć się z wierna żona Penelopą i synem Telemachem. Odys stał się bohaterem niezliczonych utworów, które różnie interpretują postać. Najczęściej jednak przedstawiają go jako uosobienie wiecznego tułacza, a jego wędrówkę jako symbol drogi człowieka przez życie. Każdy bowiem jak Odys zmagać się musi z losem, doznawać zarówno radości, jak i cierpienia, dokonywać różnych wyborów.
W utworze Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Krasicki ukazuje nam motyw podróży edukacyjnej tytułowego bohatera. Pierwszy etap tej podróży jest przestrogą. Przebywający w Paryżu młody człowiek, Mikołaj, wskutek własnej niewiedzy i naiwności zostaje oszukany i traci wszystkie pieniądze. Następnie trafia na Wyspę Nipu - miejsce zamieszkiwane przez oświeconych rolników, którzy, zgodnie z oświeceniowym mitem, dzięki pracy blisko natury posiadali receptę na szczęście. Mikołaj poznaje relacje oparte na pracy, równości, wzajemnym szacunku. Drugi etap podróży jest doświadczeniem pedagogicznym. Po powrocie do Polski młodzieniec, widząc absurdalność systemu społecznego funkcjonującego w rodzinnym kraju, postanawia go reformować. Jednak jego wysiłki nie dają żadnych rezultatów. W tej powieści podróż służy krytyce obyczajów panujących w Rzeczpospolitej
Inny typ wędrówki odnalazłam w sonecie Adama Mickiewicza „Pielgrzym” z cyklu „Sonetów krymskich”. Autor napisał je na zesłaniu, które miało miejsce w 1825 roku. W utworach tych zawarł swoje wszystkie uczucia i doznania, jakie towarzyszyły mu w czasie emigracji z kraju. Bohater liryczny podróżuje po Krymie, podziwiając orientalne krajobrazy. Jest pielgrzymem – tułaczem wygnanym z ojczyzny, do której nie może powrócić. Piękno Krymu nieustannie przywołuje wspomnienia utraconej Litwy. Wędrówka staję się refleksją o przemijaniu i znikomości człowieka wobec nieśmiertelnego piękna natury.
Pielgrzym to postać na wskroś romantyczna. Cechuje go samotność, którą możemy dwojako pojmować. Mickiewiczowski bohater jest wygnańcem, zmuszonym do opuszczenia ojczyzny i tułaczki po obcych krajach. Obarczony zostaje bagażem pamięci, los gorzko go doświadcza. Odczuwa również samotność uczuciową, ponieważ znajduje się daleko od ludzi, których kocha. Poeta z "Sonetów krymskich" nie jest zwykłym podróżnikiem. Nazywa siebie pielgrzymem, który oddalony od miejsc rodzinnych, pragnie zgłębić tajemnice świata i praw nim rządzących. Pielgrzym jest przede wszystkim ciekawym świata podróżnikiem. Otaczająca go egzotyczna natura przytłacza go swym ogromem, potęgą i pięknem. Duże wrażenie wywołują na nim nowe krajobrazy. Nie boi się zapuszczać w nieznane.
Odmienną funkcję pełni motyw wędrówki w dramacie Juliusza Słowackiego pt. Kordian. Bohater utworu po młodzieńczym okresie pesymizmu i zwątpienia, po nieudanej próbie samobójstwa pragnie odnaleźć sens swojego życia i z tego powodu udaje się w podróż po Europie, aby zebrać różne doświadczenia, poznać różne wartości i znaleźć cos, dla czego warto by było żyć. Spotykają go w tej wędrówce same rozczarowania. W Londynie, po rozmowie z dozorca parku, dochodzi do wniosku, ze świat ocenia człowieka według jego stanu majątkowego i ze wszystko można kupić. We Włoszech, poprzez związek z Wioletta, przekonuje się, ze nie ma szczerej, bezinteresownej miłości. Później, w Watykanie, podczas audiencji u papieża, zachwiała się również jego wiara, kiedy spostrzegł ze papież trzyma z rządami zaborczymi, a nie popiera sprawy niepodległości Polski. Dopiero na Mount Blanc, po dokonaniu rozrachunku z dotychczasowymi doświadczeniami, odnajduje Kordian cel życia i postanawia podjąć konkretne działania. Zgodnie z rzuconym hasłem „ Polska Winkelriedem narodów!” postanawia żyć w imię miłości i dobra ojczyzny. W wyniku dotychczasowej wędrówki po świecie kształtuje się w nim poczucie sensu życia, dostrzega, które wartości zasługują na poświęcenie, a które nie. Wędrówka Kordiana kończy się w Polsce, gdzie dobrowolnie podejmuje się zabicia cara, aby dowiedzieć się potem gorzkiej prawdy o sobie, a mianowicie, ze nie jest zdolny do dokonania czynu.
Podobną funkcję jak w Kordianie pełni motyw wędrówki w Ludziach bezdomnych. Bohater w swoim życiu tez nie znajduje spokoju, także szuka sposobów, aby zrealizować swoje ideały, tzn. poprawić warunki życia najuboższych warstw społecznych. Nigdzie nie zagrzewa dłużej miejsca, zraża sobie środowisko, w którym się obraca, ponieważ jest bezkompromisowy i uczciwy, a to nie jest popularna cecha. We francuskim mieście poznaje on życie najbiedniejszych ludzi. Interesuje się również sztuką. Po pobycie w Paryżu dr Judym postanowił wrócić do ojczyzny i zamieszkał w rodzinnej Warszawie. Otworzył tu gabinet lekarski, lecz nie miał żadnych pacjentów. Powodem tego były poglądy jakie prezentował Judym. Chciał leczyć ludzi z najbiedniejszych warstw społecznych. Wkrótce otrzymuję propozycję pracy w Cisach. Podejmuje tę pracę i wyjeżdża z Warszawy. Jednakże w ośrodku dochodzi do konfliktu między Judymem a zarządem ośrodka. Dr Judym w akcie frustracji wrzuca administratora do jeziora. Za ten czyn zostaje wyrzucony z pracy w ośrodku. Po tej klęsce dr Tomasz wyrusza w nieznane, nie mając żadnego planu. W drodze spotyka Korzeckiego, z którym wyjeżdża do Zagłębia. Mieście górniczym doktor poznaje ciężką, katorżniczą pracę kopaczy. To właśnie między innymi i dla biedaków porzucił on miłość łączącą go z Joanną oraz dobra materialne.
W tym utworze motyw wędrówki jest ujęty jako chęć dotarcia do wiedzy. Jednakże jeśli ją osiągniemy powinniśmy się zastanowić co chcemy robić. Doktor Judym podjął chęć walki z łamaniem praw higieny pracy. Walczył o to w swoim kraju oraz we własnym mieście, jednakże nikt nie podzielał jego idei. Był on samotnym, wędrującym po świecie człowiekiem, który chciał polepszyć byt innym. Na końcu powieści rozstajemy się z Judymem jakby w środku drogi, po której wędruje, w momencie wewnętrznego rozdarcia i cierpienia po rozstaniu się z Joasia. Mamy wrażenie, jakby otwierała się przed nim dalsza, długa droga i nie wydaje się nam, żeby była ona łatwiejsza niż ta, którą szedł dotąd.
WNIOSKI
Różne więc były inspiracje autorów do opisania wędrówki, różne motywy działania samych tułaczy. Jednakże każdy z twórców bezsprzecznie starał się potwierdzić znaną od dawien dawna prawdę, którą tak pięknie ujął Edward Stachura w tytule jednego ze swoich wierszy: Wędrówką życie jest człowieka. O prawdziwości tego prostego, ale jak wiele wyrażającego stwierdzenia świadczyć mogą liczne utwory literackie, w których występuje motyw wędrowca lub tułacza. Motyw podróży jest pretekstem do refleksji nad ludzkim losem, nad ciągłym dążeniem człowieka do celu. Wędrówka jest swoistym literackim leit-motivem pojawia się w różnych epokach, w różnych bardzo tekstach. Niezależnie jednak od czasu powstania dzieła literackiego czy intencji autora jedno pozostaje pewne. Wędrówka zawsze, poza znaczeniem konkretnym, przestrzennym, nabiera wymiaru symbolicznego- zawsze przywołanie tego motywu służy czemuś więcej niż pokazaniu tylko podróży odbywającej się tylko fizycznie. Autorzy traktują ją jako pretekst do refleksji o losie ludzkim, o kondycji człowieka w świecie, o odwiecznym dążeniu do celu, którym może być miłość, śmierć, dotarcie do samego siebie lub po prostu zdobycie kolejnego doświadczenia.