Zlodowacenia i działalność lodowców
Najstarsze:
- Zlodowacenie podlaskie, objęło swym zasięgiem tylko północno-wschodnią Polskę – Podlasie.
- Największy zasięg miało kolejne zlodowacenie nazywane krakowskim lub południowopolskim, które dotarło do Karpat, Sudetów i wkroczyło w Bramę Morawską.
- Kolejne zlodowacenie środkowopolskie objęło swym zasięgiem nieco mniejszy obszar kraju i dotarło do Sudetów i wyżyn środkowopolskich nie obejmując ich.
- Ostanie zlodowacenie – bałtyckie – swym zasięgiem objęło jedynie pojezierza.
Formy podczas tego zlodowacenia zachowały się bardzo dobrze do chwili obecnej tworząc krajobraz młodoglacjalny.
Działalność lodowców
- Na obszarach objętymi starszymi zlodowaceniami niż bałtyckie zachowały się formy glacjalne i glacifluwialne, które są silnie zdenudowane i tworzą krajobraz staroglacjalny.
- Po pobycie lądolodu pozostały wały moren czołowych ciągnące się ze wschodu na zachód i tworzące największe zniesienia na obszarze Polski nizinnej.
- Znaczny obszar został pokryty moreną denną złożoną z gliny wałowej, powstały liczne pola sandrowe, obecnie najczęściej porośnięte lasami, m.in. wrocławsko-magdeburską, barucko-głogowską, warszawsko-berlińską i Wieprz-Krzna.
- Dużą grupę form polodowcowych stanowią jeziora różnego typu: rynnowe (Gopło, Raduńskie, Drawsko, Chażykowskie), powstałe w zagłębieniu moreny dennej (Śniardwy, Mamry, Niegocin) i liczne niewielkie jeziora wytopiskowe.
- Pozostałością po jeziorach zastoiskowych są licznie występujące iły warwowe, szczególnie na obszarach starszych zlodowaceń.
- Osadami z tamtego okresu są lessy powstałe podczas zlodowacenia bałtyckiego występujące m.in. na Wyżynie Lubelskiej, Kieleckiej, na Nizinie Śląskiej i na przedgórzu Karpat, a ponadto głazy narzutowe.
- W górach są cyrki polodowcowe często wypełnione wodą (Morskie Oko, Czarny Staw), szerokie U-kształtne doliny polodowcowe i moreny.
Rodzaje lodowców i lądolodów
Lód lodowcowy powstaje powyżej linii wiecznego śniegu. Na obszarach tych śnieg prawie się nie roztapia, a kolejne opady powodują jego nawarstwianie. Pod ciężarem górnych warstw dolne warstwy śniegu zamieniają się w ziarno lodowe, czyli firn, stad tez obszary te noszą nazwę pól firnowych. Firn obserwowany z daleka ma białe zabarwienie dzięki obecnym w nim pęcherzykom powietrza. Dolne warstwy lodowca staja się coraz ciemniejsze, lód zawiera mniej pęcherzyków, a w niektórych partiach znajduje się zamarznięta woda.
Naukowcy dzielą lodowce na lądolody i lodowce górskie oraz swego rodzaju formę przejściową - tzw. lodowce typu norweskiego. Lądolody pokrywają wielkie obszary, zarówno góry, jak i tereny nizinne. Obecnie lądolód obejmuje niemal cala Grenlandie i cala Antarktydę, gdzie pokrywa obszar 14 mln km2 i osiąga grubość 4,78 km. Lodowce typu norweskiego tworzą rozlegle czasze lodowe pokrywające szczytowe partie pasm górskich i wieloma jęzorami schodzą w doliny. Występują one w Norwegii, na Islandii, Nowej Ziemi i w Patagonii.
Lodowiec górski jest znacznie mniejszą formą. Zajmuje on głęboką nieckę położoną powyżej linii wiecznego śniegu, zwana cyrkiem lodowcowym lub karem. W miejscu tym następuje akumulacja opadów śniegu i ich stopniowe przeobrażanie w firn i lód lodowcowy. Nadmiar wytworzonego lodu jest niejako wyciskany z pola firnowego i odprowadzany poniżej linii wiecznego śniegu w postaci jęzora lodowcowego, który spływa do miejsca, gdzie temperatura pozwala na ustalenie się równowagi miedzy ilością spływającego i topniejącego lodu.
Lodowiec przemieszczając się w dół, powoduje erozje podłoża skalnego. Jest również odpowiedzialny za transport okruchów skalnych, które odrywają się od ścian doliny w wyniku wietrzenia mrozowego. Materiał skalny naniesiony przez lodowiec nazywany jest moreną.
Okruchy skalne spadające na brzeg lodowca, a także wyrywane przez lód ze ścian dolin, tworzą wały zwane moreną boczną. Gdy czoło lodowca pozostaje w miejscu przez dłuższy czas, usypuje się przed nim wał moreny czołowej. Cofający się lodowiec pozostawia wytopiony z siebie materiał moreny dennej.
Formy glacjalne
Cyrk lodowcowy - niecka ze stromymi zboczami i płaskim dnem, często wypełnione jeziorami
Doliny U - kształtne - zbocza dolin lodowcowych są strome i wygładzone do pewnej wysokości, w przekroju przypominają literę U; stromość zboczy spowodowana jest intensywnym wietrzeniem mechanicznym.
Fiordy - zatoki morskie powstałe przez zatopienie przez morze potężnych dolin lodowcowych o głębokości do 2 tys. metrów, które zostały wyorane przez lodowiec spływający niegdyś z głównego pasma górskiego Skandynawii.
Mutony - wygładzone i kopułowato zaokrąglone przez lodowiec partie skal o łagodnym stoku od strony nasuwania się lodowca i stromym, postrzępionym od strony przeciwnej.
Ruchy lodowca
Transgresja - jeżeli zasilanie przewyższa topnienie, czoło posuwa się ku przodowi
Postój - topnienie i zasilanie równoważą się i lodowiec nie zmienia swojego położenia
Recesja - topnienie jest większe niż zasilanie i następuje cofanie się lodowca.