RYZYKO BANKOWE
Rodzaje ryzyka
Pojęcie ryzyka kojarzy się z reguły z zagrożeniem podjętej decyzji lub prowadzonej działalności. Jest ono najczęściej utożsamiane z negatywną stroną każdego przedsięwzięcia, której należy unikać bądź też ograniczyć do minimum. Nie jest to jednak istota ryzyka, ponieważ wystąpienie tego zjawiska nie przesą¬dza z góry skutków podjętych działań. Istota ryzyka tkwi w alternatywie: sukces lub niepowodzenie, zysk lub strata, nagroda lub kara. A zatem ryzyko posiada dwie strony: negatywną i pozytywną. Pierwsza jest źródłem niechęci do pode-jmowania ryzyka, natomiast druga bodźcem do zwiększonego wysiłku.
Ryzyko jest to obiektywnie istniejąca możliwość poniesienia straty, szko¬dy, niepowodzenia w wyniku realizacji zamierzonych celów działalności banku.
Wielkość ryzyka bankowego zależy od wielu wzajemnie powiązanych czynników. Większość z nich jest niezależna od działań banku. Są to między innymi:
* czynniki ogólnogospodarcze: polityka gospodarcza państwa, polityka banku centralnego, stopa inflacji, zadłużenie budżetu, kondycja ekonomiczna jedno¬stek gospodarczych,
* czynniki społeczne: zachowania klientów banku, skłonność do oszczędzania,
* czynniki polityczne: tendencje i wydarzenia mające wpływ na sytuację społeczno-gospodarczą,
* czynniki demograficzne: struktura ludności, stopa bezrobocia,
* czynniki techniczne: stan infrastruktury.
W praktyce bankowej najczęściej występują następujące rodzaje ryzyka: stopy procentowej, płynności, kredytowe, dewizowe.
Ryzyko stopy procentowej można określić jako wrażliwość dochodów banku na przyszłe zmiany stopy procentowej.
Bank jest narażony na ryzyko wynikające z niedopasowania terminów zapadalności aktywów i wymagalności pasywów. Przykładem może być przy-znanie kredytu długoterminowego o stałym oprocentowaniu ze środków krótko¬terminowych. W przypadku wzrostu rynkowej stopy procentowej bank będzie ponosił wyższe koszty pozyskania depozytów, uzyskując mniejszą marżę. Nieko¬rzystne skutki dochodowe dla banku może spowodować odwrotna sytuacja, polegająca na inwestowaniu długoterminowych lokat w kredyty lub inne przed-sięwzięcia krótkoterminowe. Przy stałym oprocentowaniu długoterminowych depozytów, spadek rynkowej stopy procentowej będzie miał wpływ na zmniej¬szenie dochodów z operacji po stronie aktywów banku. Ryzyko strat na zmianach oprocentowania powstaje także w sytuacji, gdy występuje co prawda dostosowa¬nie terminowe odpowiednich pozycji aktywów i pasywów, ale ich oprocentowanie zostało ustalone na warunkach odmiennych.
Ilustracją tego przykładu może być ryzyko aktywne w banku, który prowadzi operacje kredytowe z zastosowaniem zmiennej stopy procentowej, a operacje depozytowe opierają się na stałej stopie procentowej. Jeżeli rynkowa stopa procentowa ulegnie obniżeniu, nastąpi spadek marży odsetkowej, a w konsekwen¬cji obniżenie dochodów banku. Ryzyko pasywne wystąpi, gdy bank udziela kredytów wg stałej stopy procentowej, a za pozyskiwane środki pieniężne płaci wg zmiennej stopy procentowej. Prowadzi to do podwyższenia oprocentowania depo¬zytów w warunkach wzrostu stóp rynkowych.
Podstawowymi instrumentami ograniczania ryzyka stopy procentowej mogą być m.in.:
* synchronizacja wielkości pozycji bilansowych wrażliwych na zmiany stóp procentowych według terminów zapadalności aktywów i wymagalności pasy¬wów,
* stworzenie możliwości zmiany stóp procentowych w umowach depozytowych i kredytowych z klientami,
* analiza stóp procentowych kosztów pieniądza i marż banku,
* stosowanie polityki zróżnicowania stóp procentowych w zależności od ryzyka bankowego.
Analiza ryzyka stopy procentowej powinna umożliwić ocenę wrażliwości aktywów i pasywów na fluktuację stóp procentowych oraz zapewnić bieżącą informację niezbędną do podejmowania decyzji.
Ryzyko płynności wynika z niedopasowania kwot i terminów zapadalności aktywów i wymagalności pasywów.
Na ogół przyczyną utraty płynności finansowej jest nieterminowa spłata wierzytelności banku oraz przedterminowe wycofywanie depozytów. Zagadnienie płynności finansowej należy rozpatrywać w okresach krótkich (l miesiąca), średnich (kwartału) i długich (roku i powyżej).
Inspirującą rolę w zakresie analizy płynności odgrywa tzw. złota reguła bankowa, która wymaga, aby kwotom i terminom płatności pasywów odpowiada¬ły odpowiednie kwoty i terminy aktywów. W praktyce następuje osad lokat i wkładów pieniężnych, co umożliwia krótkoterminowe wykorzystanie zasobów pieniądza w operacjach aktywnych.
Instrumentami ograniczania ryzyka płynno¬ści mogą być m.in.:
* zróżnicowanie portfela aktywów, kredytów, papierów wartościowych,
* lokaty międzybankowe, dopasowanie terminów stóp procentowych, tworzenie rezerw,
* otwarcie możliwości korzystania z kredytu redyskontowego i lombardowego w NBP.
Ryzyko kredytowe związane jest przede wszystkim z niebezpieczeństwem niewypłacalności kredytobiorcy. Zagrożenie to może wynikać z niepowodzenia realizacji przedsięwzięcia z winy kredytobiorcy lub otoczenia gospodarczego.
Ryzyko związane z udzielaniem kredytu dzieli się na dwa rodzaje: * ryzyko wynikające z niezgodnego z przeznaczeniem i warunkami wykorzys¬tania kredytu, co powoduje, że nie będzie osiągnięty planowany efekt produk¬cyjny i finansowy, * ryzyko utraty kapitału wraz z odsetkami.
Przy ocenie ryzyka kredytowego bank wykorzystuje dwa niezależne od siebie kryteria:
* terminowość spłaty kapitału i odsetek,
* sytuację ekonomiczno-finansową dłużnika.
Ocena sytuacji ekonomiezno-finańsowej dłużnika powinna uwzględniać czynniki obiek¬tywne i subiektywne.
Do czynników obiektywnych można zaliczyć: rentowność,zyskowność kapitału,wskaźniki płynności,rotację należności,rotację zapasów,inne czynniki.
Czynniki subiektywne obejmują: jakość zarządzania (ocena kadry kierowniczej), stopień zależności od rynku,stopień zależności od decyzji rządowych i zmian politycznych, stopień koncentracji dostawców lub odbiorców.
Ryzyko dewizowe określone jest również jako walutowe, jako ryzyko zmiany kursu walut.
Występuje ono przy wykonywaniu operacji bankowych związanych z obsługą transakcji handlu zagranicznego. Ryzyko związane z operacjami zagranicznymi jest wyższe niż przy obsłudze bankowej transakcji krajowych. Oprócz zagrożeń typowych dla operacji krajowych dochodzą dodatkowe implikacje wynikające z kształtowania się sytuacji politycznej, gospodarczej, prawnej w różnych krajach oraz niekorzystne ruchy kursów walutowych. Podstawowym zagrożeniem dla banku w ramach ryzyka dewizowego są wahania kursów walut. Mogą one wystąpić w okresie od przyjęcia depozytu lub udzielenia kredytu do dnia zwrotu depozytu lub spłaty kredytu. Ryzyko kursowe powstaje w sytuacji niedopasowa¬nia aktywów i pasywów, tworząc otwartą pozycję walutową. Ujemna dla banku różnica kursowa (strata) powstaje wówczas, gdy w okresie kredytowania w walu¬cie obcej spadnie kurs tej waluty. W przypadku wzrostu kursu bank w opisanej sytuacji zyska na dodatniej różnicy kursowej, natomiast straci kredytobiorca.
Ryzyko stopy procentowej
Przez ryzyko stopy procentowej rozumie się niebezpieczeństwo negatywnego wpływu zmian rynkowej stopy procentowej na sytuację finansową banku'. Na skutek niekorzystnego kształtowania się rynkowych stóp procentowych mogą się zmniejszyć spodziewane (planowane) dochody banku.
Pozycje wrażliwe na zmiany rynkowych stóp procentowych, z punktu widzenia stopnia ich reakcji na te zmiany, można za¬klasyfikować do dwóch grup:
- pozycje nie reagujące na zmiany rynkowej stopy procentowej w danym okresie, ze względu na zawarte na ten okres umowy, określające wysokość stawek opro-centowania, czyli inaczej pozycje o stałej stopie procentowej w danym okresie;
- pozycje reagujące na zmiany rynkowej stopy procentowej, czyli pozycje o zmien¬nej stopie procentowej w danym okresie.
Największe niebezpieczeństwo, choć równocześnie i szansę, stanowią dla banku pozycje o stałej stopie procentowej, ze względu na wynika¬jącą z zawartej umowy nieelastyczność dopasowywania się stóp procentowych po stronie aktywów i pasywów. Efektem tego może być:
a) zmniejszenie się różnicy między odsetkami otrzymanymi a płaconymi przez bank, co wystąpi wówczas, gdy:
- przy rosnącym poziomie rynkowych stóp procentowych wzrastają odsetki po stronie pasywów, natomiast, na skutek zawartych wcześniej umów, nie ma możliwości podniesienia stopy oprocentowania po stronic aktywów2;
- przy spadającym poziomie rynkowych stóp procentowych odsetki otrzyma¬ne po stronie aktywów spadają, nie ma jednak możliwości obniżenia odse¬tek płaconych przez bank po stronie pasywów,
b) konieczność przewartościowania i spisania na straty części wartości papierów
wartościowych o stałym oprocentowaniu, gdyż przy rosnącej rynkowej stopie
procentowej spada kurs sprzedaży tych papierów.
Szczególnym rodzajem ryzyka stopy procentowej jest ryzyko związane z transakcjami papierami wartościowymi o stałym oprocentowaniu. Występu¬je ono przede wszystkim w przypadku spadku wartości papierów wartościowych posiadanych przez bank. Wraz ze wzrostem stopy procentowej spada kurs papie¬rów wartościowych o stałym oprocentowaniu. Jeśli jednak te papiery wartościowe nie muszą być z jakichś względów sprzedane przed terminem ich wykupu, wów¬czas nie występuje niebezpieczeństwo poniesienia przez bank faktycznej straty, lecz raczej niewykorzystanie możliwych korzyści wynikających z ulokowania po¬siadanych środków przy wyższej stopie procentowej.
Ryzyko związane z pozycjami o zmiennej stopie oprocentowania można zdefiniować jako niebezpieczeństwo zmniejszenia różnicy między kwotą otrzy¬manych a płaconych odsetek przy zmianach rynkowej stopy oprocentowania na skutek zróżnicowanej elastyczności dopasowywania się do nowych stawek opro¬centowania różnych pozycji bilansowych. W odniesieniu do pozycji o zmiennej stopie procentowej elastyczność dopasowywania nie jest ograniczana zawartymi umowami, jednak obserwuje się również, że poszczególne pozycje bilansowe re¬agują w zróżnicowanym stopniu i w różnym czasie na zmiany rynkowej stopy oprocentowania.
Istotne znaczenie przy podejmowaniu decyzji ma przebieg krzywej struk¬tury czasowej stopy procentowej, określanej jako krzywa dochodowości lub dochodu (w literaturze anglosaskiej yield curve). Krzywa ta jest graficznym przedstawieniem związku między wysokością stawek procentowych a różny¬mi przedziałami czasowymi, przy założeniu, że pozostałe czynniki są takie same (np. bonitet kredytobiorców). Krzywa dochodowości może mieć prze¬bieg normalny, określany także jako rosnący, tzn. stawki oprocentowania dla kredytów i depozytów długoterminowych są wyższe niż dla krótkotermino¬wych, lub inwersyjny (odwrotny), tzn. stawki oprocentowania dla kredytów i depozytów krótkoterminowych są wyższe niż dla długoterminowych. Krzy¬wa dochodowości ma przebieg inwersyjny stosunkowo rzadko, jedynie w wyjątkowych sytuacjach, np. przy zmianie polityki pieniężnej banku cen¬tralnego na bardziej restrykcyjną lub w najwyższym punkcie cyklu koniunk¬turalnego. Analiza przebiegu stopy procentowej pozwala na uzyskanie orientacji, jakich stawek oprocentowania można sie_ spodziewać w przyszłości.
Do kwantyfikacji i sterowania ryzykiem stopy procentowej można zastosować: metodę luki, analizę okresową lub metodę elastyczności stopy procentowej.
Metoda luki
Metoda luki określana jest także jako metoda gap lub jako zestawienie (bilans) niedopasowania. Jest ona jedną z najprostszych koncepcji pomiaru \\ zarządzania ryzykiem stopy procentowej.
Metoda ta polega na analizie niedopasowania aktywów i pasywów w wybra¬nych okresach. Służy głównie do pomiaru i zarządzania ryzykiem stopy procento¬wej, wynikającym z niedopasowania terminów zmiany oprocentowania po stronie
aktywów i pasywów dla pozycji o stałym oprocentowaniu. Ryzyko dla banku wy¬stąpi wówczas, gdy przy istnieniu nadwyżki po stronic aktywów wzrośnie rynkowa stopa procentowa lub odwrotnie, gdy przy istnieniu nadwyżki po stronie pasywów rynkowa stopa procentowa obniży się. Natomiast przy nadwyżce po stronie akty¬wów i jednoczesnym spadku stopy procentowej (lub ot! wrót nie: przy nadwyżce po stronie pasywów i wzroście stopy procentowej) bank zyskuje szansę uzyskania do¬datkowych dochodów z tytułu odsetek.
Metoda luki składa się z następujących etapów:
l . Punktem wyjścia analizy jest podział pozycji bilansowych (aktywów/pasywów) na dwie grupy:
- niezależnych od wahań rynkowej stopy procentowej
- zależnych od wahań rynkowej stopy procentowej , czyli wrażliwych na zmiany rynkowej stopy pro
centowej. W tej grupie konieczne jest wyodrębnienie pozycji o stałej stopie procentowej i o zmiennej stopie procentowej.
2. Dla poszczególnych rodzajów pozycji konieczne jest ustalenie terminów zapadal¬ności/wymagalności, a ściślej terminów, w których możliwa jest zmiana stawek procentowych. Należy przy tym zwrócić uwagę, że faktyczne terminy, w których nastąpi zmiana stawek procentowych, nie zawsze będą się pokrywać z terminami formalnymi, wynikającymi z zawartych umów. Dla poszczególnych rodzajów po¬zycji odchylenia te będą niejednakowo duże.
3. Wybór okresów, dla których wykonywane są obliczenia zależy od specyfiki da¬nej instytucji kredytowej i jej indywidualnej struktury stóp procentowych, na ogół jednak przyjmuje się, że okresy te nic powinny być dłuższe niż 6 miesięcy.
4. Na podstawie tych danych sporządza się zestawienie niedopasowania, które służy do określenia wielkości ryzyka wynikającego z pozycji o stałym oprocen-towaniu. Zestawione w nim są pozycje aktywów i pasywów w poszczególnych okresach w zależności od terminów, w których mogą być dokonane zmiany sto¬py procentowej (tabela I).
Na podstawie zestawienia niedopasowania oblicza się:
- gap (lukę), czyli różnicę między aktywami i pasywami w określonym wybra¬nym momencie w przyszłości, przy czym nadwyżka po stronie aktywów jest określana jako luka dodatnia, natomiast nadwyżka po stronie pasywów jako luka ujemna. Lukę określa się także jako otwarte pozycje odsetkowe;
- gap skumulowany, będący sumą luk w poszczególnych okresach wybranych do analizy;
- współczynnik gap, obliczony jako relacja gap (lub gapu skumulowanego) do aktywów/pasywów, dochodów netto z odsetek itp.
Zagrożenie ryzykiem zmniejszenia się dochodów netto z odsetek jest tym większe, im:
- większa jest wielkość nadwyżki (luki);
- niższe przeciętne oprocentowanie nadwyżki po stronie aktywów;
- wyższe przeciętne oprocentowanie nadwyżki po stronie pasywów;
- większy wzrost rynkowej stopy procentowej przy nadwyżce po stronie aktywów;
- większy spadek rynkowej stopy procentowej przy nadwyżce po stronie pasywów;
- wyższy udział nadwyżki pozycji o stałej stopie procentowej w całości akty¬wów/pasywów.
Na podstawie zestawienia niedopasowania można obliczyć przeciętne oprocento¬wanie aktywów i pasywów oraz tzw. granicznych stóp procentowych
Graniczne stopy procentowe oznaczają wartości graniczne, przy których można zamknąć otwarte pozycje odsetkowe. Graniczna stopa procentowa A to maksymalna stopa procentowa, do której w przypadku nadwyżki po stronie aktywów mogą być pozyskiwane środki na re¬finansowanie tej nadwyżki, tak aby bank nie poniósł straty z lego tytułu. Stopa ta odpowiada zatem przeciętnej stopie oprocentowania aktywów.
Graniczna stopa procentowa A to minimalna stopa procentowa, którą w przy¬padku nadwyżki po stronie pasywów należy uzyskać w transakcjach po stronie aktywów, tak aby bank nie poniósł straty z tego tytułu. Stopa ta odpowiada więc przeciętnej stopie oprocentowania pasywów.
Graniczna stopa procentowa B to maksymalna stopa procentowa, do które) w przy¬padku nadwyżki po stronie aktywów mogą być pozyskiwane środki na refinansowa-nic, Łąk aby bank nie poniósł strat z tytułu pozycji o stałej stopie procentowej. Stopa ta będzie zatem wyższa od przeciętnej stopy oprocentowania aktywów, gdyż zakłada się, że różnica zostanie pokryta z dochodu z odsetek z pozycji o stałej stopie procentowej.
Graniczna stopa procentowa B to minimalna stopa procentowa, którą w przypad¬ku nadwyżki po stronie pasywów powinien bank uzyskać w transakcjach po stronie aktywów, tak aby nie poniósł strat z tytułu pozycji o stałej stopie procentowej.
Granic/na stopa procentowa C to maksymalna stopa procentowa, do której, w przypadku nadwyżki po stronie aktywów, mogą być pozyskiwane środki na refinansowanie, tak aby bank nie poniósł strat z tytułu pozycji o stałej stopie procentowej, uwzględniając dodatkowo, że część dochodu musi pokryć koszty lub biorąc pod uwagę również oprocentowanie kapitału własnego.
Graniczna stopa procentowa C lo minimalna stopa procentowa, którą w przypad¬ku nadwyżki po stronie pasywów powinien bank uzyskać w transakcjach po stronie aktywów, tak aby nic poniósł strat z tytułu pozycji o stałej stopie procentowej, uwzględniając dodatkowo koszty i/lub oprocentowanie kapitału własnego.
Praktyczne zastosowanie metody luki do sterowania ryzykiem wymaga:
- systematycznego uzupełniania zestawienia niedopasowania o nowo zawierane transakcje i analizę ich wpływu na kształtowanie się luki;
- rozszerzenia o pozycje pozabilansowe, zwłaszcza nowe instrumenty finansowe, tj. Forward Ratę Agreements (FRA), kontrakty terminowe fulures, opcje, swap\\\\ służące w części także zabezpieczeniu się przed ryzykiem stopy procentowej; rola tych instrumentów ciągle wzrasta, z ich stosowaniem wiążą się jednak dodatkowe ryzyka, nie do końca rozpoznane;
- w przypadku prowadzenia przez bank operacji w wielu walutach - przeprowa¬dzania szacunku ryzyka stopy procentowej osobno dla najważniejszych walut;
- można się spotkać z rozwinięciem tej metody, polegającym na dyskontowaniu otrzymanej dla poszczególnych podokresów miary ryzyka (spadku dochodów netto z odsetek) ze względu na malejącą wartość pieniądza w czasie7. Zwiększenie liczby rozpatrywanych podokresów przyczynia się do większej dokładności, jednocześnie jednak powoduje nieprzejrzystość analizy oraz istnie¬nie za dużej liczby pojedynczych informacji. Celowe jest dokonywanie obliczeń przy założeniu różnych wariantów kształtowania się rynkowej stopy procentowej, np. przy jej wzroście/spadku o określony procent.
Metoda badania elastyczności stopy procentowej
Metoda badania elastyczności stopy procentowej, w przeciwieństwie do metody luki, stwarza możliwość analizy ryzyka związanego z pozycjami o zmiennej sto¬pie procentowej, a nie tylko z pozycjami o stałej stopie procentowej. Ryzyko to polega na różnej elastyczności dopasowywania się do zmian rynkowej stopy procentowej poszczególnych pozycji aktywów i pasywów . W przypadku, gdy zmiany rynkowej stopy procentowej wpływają w takim sa¬mym stopniu na zmiany stopy procentowej po stronie aktywów i pasywów, a więc ich elastyczność jest równa, zmiany rynkowej stopy procentowej nie mają wpływu na wielkość dochodu netto z odsetek. Ryzyko stopy procentowej z tytułu pozycji o zmiennej stopie procentowej jest zatem zerowe.
W przypadku, gdy stopa procentowa aktywów o zmiennej stopie procentowej reaguje silniej na zmiany rynkowej stopy procentowej niż oprocentowanie pasy-wów, elastyczność aktywów jest wyższa. W fazie rosnących stóp procentowych rośnie różnica między oprocentowaniem aktywów i pasywów, a w fazie spadających stóp procentowych różnica ta się zmniejsza. Przy spadających (rosnących) rynkowych stopach procentowych dochody z odsetek będą spadały (rosły) szyb¬ciej niż wydatki na refinansowanie.
W przypadku, gdy stopa procentowa po stronie pasywów o zmiennej stopie procentowej reaguje silniej na zmiany rynkowej stopy procentowej niż oprocento-wanie aktywów, elastyczność pasywów jest wyższa. W fazie spadkowych stóp procentowych różnica oprocentowania między aktywami i pasywami jest większa niż w fazie rosnących stóp procentowych.
Elastyczność dopasowywania stóp procentowych pozycji o zmiennej stopie procentowej po stronie aktywów i pasywów do zmian rynkowej stopy procentowej definiuje się jako relację zmian stopy procentowej poszczególnej pozycji aktywów lub pasywów do zmian rynkowej stopy, procentowej. Jest to więc stopień reakcji oprocentowania aktywów lub pasywów na wahania rynkowej stopy procentowej.
W metodzie elastyczności podstawowym narzędziem analizy jest, analogicz¬nie jak w metodzie luki, odpowiednie zestawienie (bilans) niedopasowania ela-styczności. W zestawieniu tym bada się osobno po stronie aktywów i pasywów segment pozycji o stałej stopie procentowej oraz segment pozycji o zmiennej stopie procentowej, pod względem ich wielkości i elastyczności dopasowywa¬nia. Pozycje o stałej stopie procentowej z założenia mają elastyczność dopaso-wywania się równą zero.
Jednym z podstawowych problemów w tej metodzie, utrudniających jej prak¬tyczne zastosowania, są kłopoty z oszacowaniem współczynników elastyczności poszczególnych pozycji aktywów i pasywów. W najprostszym wariancie oblicza się te współczynniki jako relację między zmianą rynkowej stopy procentowej a zmianą stopy procentowej dla poszczególnej pozycji aktywów lub pasywów.
Nierównomierne dostosowywanie się pozycji o zmiennej stopie procentowej do wahań stopy rynkowej może częściowo lub całkowicie zniwelować zagrożenia wynikające z nieelastyczności dostosowania pozycji o stałej stopie procentowej.
Reasumując, należy stwierdzić, że metoda badania elastyczności:
• Pozwala na rozszerzenie i pogłębienie analizy w stosunku do metody luki, gdyż umożliwia uwzględnienie w obliczeniach pozycji o zmiennej stopie procentowej, nadal jednak nie rozwiązuje problemu oszacowania ryzyka związanego z papiera¬mi wartościowymi o stałej stopie procentowej.
• Nie wymaga przyjęcia nierealistycznego założenia, że elastyczność dostosowy¬wania się oprocentowania pozycji o zmiennej stopie procentowej do zmian rynkowej stopy procentowej wynosi l, co przyjmuje się a priori w metodzie luki.
• Problemem jest natomiast prognozowanie przyszłych elastyczności dopa¬sowywania się stawek bankowych do wahań rynkowych stóp procentowych.
• Przy zastosowaniach praktycznych konieczne staje się rozszerzenie analizy o nowo zawierane transakcje i pozycje pozabilansowe.
Modele symulacyjne
Łączne sporządzenie bilansu niedopasowania dla pozycji o stałej stopie procen¬towej i bilansu niedopasowania elastyczności pozwala na objęcie analizą obu rodzajów ryzyka. Taki łączny bilans może stanowić punkt wyjścia do kompute¬rowych analiz symulacyjnych.
Modele symulacyjne stwarzają najszersze możliwości oceny ryzyka stopy procentowej, w tym także zagrożeń wynikających z zastosowania do zabezpiecza¬nia się przed tym ryzykiem nowych instrumentów finansowych. Na ogół można, skorzystać z gotowych, specjalistycznych pakietów oprogramowania, mających najczęściej szerszy zakres i uwzględniających nie tylko ryzyka wynikające ze zmian stopy procentowej, ale także pozostałe zagrożenia dla banku. Na podstawie modelu symulacyjnego można otrzymać prognozy dla alternatywnych scenariuszy kształtowania się sytuacji i zbadać skutki zastosowania różnorodnych instrumen-tów, Przygotowanie możliwych, w miarę realnych scenariuszy rozwoju sytuacji na rynkach finansowych jest na ogół zadaniem pionu Treasurr. W scenariu¬szach tych powinny być rozpatrywane różne założenia dotyczące przyszłego kształtowania się rynkowych stóp procentowych, planowanego wzrostu po¬szczególnych produktów bankowych i związanych z tym przesunięć w struk¬turze bilansu.
W pierwszym etapie analizy informacje dotyczące kształtowania się stopy procentowej w wybranych momentach lub okresach są wprowadzane do mo¬delu i na tej podstawie można się zorientować, jak zmienią się strumienie płat¬ności związane z poszczególnymi pozycjami bilansu oraz jak wpłynie to na sytuację banku. Obliczenia powinny zostać przeprowadzone dla co najmniej trzech scenariuszy rozwoju: a) wariantu najgorszego, który daje możliwość zorientowania się w rozmiarach ryzyka; b) wariantu najlepszego, aby ocenić możliwe szansę; c) wariantu pośredniego. W drugim etapie analizy możnn prześledzić, jak wpłynęłoby na kształtowanie się sytuacji zastosowanie różno¬rodnych instrumentów'". Aby uzyskać w miarę dokładne odzwierciedlenie rzeczywistości, do modelu powinno się wprowadzić dane dotyczące wielko¬ści, terminów, w których możliwa jest zmiana oprocentowania, stawek pro¬centowych poszczególnych pozycji aktywów, pasywów i pozabilansowych, a więc ogromną ilość informacji. Wiąże się to z jednej strony z dużymi kosz¬tami przygotowania tych informacji, z drugiej zaś z trudnościami w analizie otrzymanych wielu wariantów rozwoju sytuacji.
Metoda analizy okresowej
Analiza okresowa, określana także jako metoda duracji stosowana jest przede wszystkim do oceny ryzyka stopy procentowej inwestycji w papiery war¬tościowe o stałej stopie procentowej. Może być również wykorzystywana do oszacowania ryzyka stopy procentowej całego bilansu.
W metodzie tej próbuje się skwantyfikować ryzyko stopy procentowej /a po¬mocą wartości przyszłych strumieni pieniężnych. Strumienie płatności w różnych okresach mają zróżnicowany wpływ na sytuację banku.
Przez durację rozumie się średni ważony okres oczekiwania na wpływy środ¬ków pieniężnych z danego instrumentu finansowego. Durację oblicza się zgodnie z techniką obliczania wartości rynkowej danego instrumentu finansowego, okre¬ślanej także jako jego wartość bieżąca.
Wartością rynkową danego instrumentu finansowego jest zdyskontowana suma wszystkich przyszłych przepływów środków pieniężnych z tego instru¬mentu zachodzących do terminu jego zapadalności. Wartość rynkową portfela kapitałowego stanowi natomiast suma wartości rynkowych zawartych w tym portfelu instrumentów finansowych.
Dla danego instrumentu finansowego (przy założeniu stałej stopy dyskontowej w całym okresie do terminu zapadalności danego instrumentu) przyszłą wartość przepływów pieniężnych, obejmujących wpływy z odsetek i spłatę kapitału w poszczególnych wyróżnionych okresach oblicza się następująco:
okres 1: F V1 = PV + (PV • r) = PV • (l + r)
gdzie:
r - stopa dyskontowa;
FV1- wartość przyszła w okresie l, czyli wpływy z odsetek i spłaty kapitału;
PV - wartość bieżąca
okres 2: FV2= FV1* (1 + r) = PV* (l +r)(1 + r)=PV*(1+r)
okres n: FVn = PV • (l + r)
czyli bieżąca wartość instrumentu finansowego przy stałej stopie dyskontowej jest określana wzorem:
PV=
gdzie:
n - liczba okresów do terminu zapadalności,
t - czas, t - l, 2,. ....«;
r - stopa dyskontowa;
FVf - wartość przyszła, czyli wpływy z odsetek i spłaty kapitału w okresie t.
Natomiast durację można obliczyć następująco:
D=
Duracja jest zatem ilorazem, w którego liczniku znajduje się suma ważona wartości bieżących (przy czym wagami są poszczególne okresy), a w mianowniku suma nic ważona wartości bieżących.
Durację można interpretować jako przeciętny czas zaangażowania środków fi¬nansowych, inaczej mówiąc -jako miarę „rzeczywistego" czasu ich zaangażowa¬nia, determinowaną strukturą czasową strumienia płatności. Poprzez regularne wypłaty odsetek następuje jak gdyby wcześniejsza spłata zaangażowanego kapita¬łu, stąd dnracja określonego instrumentu finansowego jest na ogół krótsza niż czas wynikający z umowy. Wskaźnik duracji określonego papieru wartościowego o stałej stopie procentowej nie może być wyższy niż czas do wykupu tego papie¬ru. Przy obligacjach bez kuponów odsetkowych, w których cała płatność następu¬je na koniec okresu, wskaźnik duracji jest równy czasowi do wykupu. W pozosta¬łych przypadkach wskaźnik ten jest niższy od okresu do wykupu.
Abstrahując od zmian stopy procentowej, wskaźnik duracji jest wyższy, jeśli czas pozostały do terminu zmiany oprocentowania jest dłuższy. Niewielkie okre¬sowe wpływy z odsetek, a za to odpowiednio wysoka wypłata na końcu okresu, wpływają na stosunkowo dużą wartość duracji. Natomiast wysokie wpływy z ty¬tułu odsetek lub spłaty kapitału w początkowych okresach znajdują odzwiercie¬dlenie w niższych wartościach duracji.
Wskaźnik duracji jest tym niższy, im:
- wyższa jest nominalna stopa procentowa;
- wyższa jest rentowność;
- wcześniej rozpoczynają się płatności.
Zmianę wartości bieżącej instrumentu finansowego PV można obliczyć według wzoru:
Delta PV = PV * (-D)* delta r / (1+r), gdzie PV – wartość bieżąca(cena), delta r - zmiana stopy procentowej
W celu oszacowania zmiany ceny instrumentu finansowego pod wpływem zmian rynkowej stopy procentowej o 1% wykorzystuje się zmodyfikowany wskaźnik duracji, który jest definiowany następująco:
D zmod= D / 1+ r
Wskaźnik duracji i duracji zmodyfikowanej może zostać obliczony dla określo¬nego portfela papierów wartościowych o stałej stopie procentowej, przy czym jako wagi można przyjąć udział poszczególnych rodzajów papierów w tym portfelu.
Wzrost duracji portfela papierów wartościowych sygnalizuje zwiększenie za¬grożenia ryzykiem stopy procentowej. Wskaźnik duracji zmodyfikowanej pozwa¬la na określenie, jak zmieni się wartość portfela przy l-procentowej zmianie stopy procentowej. Wskaźnik duracji portfela może zostać zmniejszony poprzez sprze-daż papierów o wysokiej wartości duracji, oraz zakup za uzyskane środki papie¬rów wartościowych o niższej wartości duracji.
Zarządzanie ryzykiem stopy procentowej
Celem zarządzania ryzykiem stopy procentowej powinno być zredukowanie wiel¬kości tego ryzyka do maksymalnie dopuszczalnych rozmiarów, a nie próba jego cał-kowitego ograniczenia. Ryzyko jest ściśle związane z pełnioną przez banki funkcją pośredników na rynku finansowym. Próba całkowitego ograniczenia ryzyka prowa¬dzi do rezygnacji z szans i z dodatkowych dochodów, jakie mogą wynikać ze zmian rynkowej stopy procentowej. Banki są narażone na ryzyko stopy procentowej w od¬niesieniu do wszystkich pozycji bilansowych i pozabilansowych, wrażliwych na wahania tej stopy. Niedopasowania po stronie aktywów i pasywów oraz pozycji po¬zabilansowych są normalnym elementem działalności bankowej, dopóki ich rozmia¬ry nie są lak duże, że mogą stanowić istotne zagrożenie dla dochodów banku.
Punkiem wyjścia do zarządzania ryzykiem stopy procentowej jest jego identy¬fikacja i pomiar. Do pomiaru ryzyka mogą służyć omówione wcześniej metody: metoda luki, analiza okresowa, metoda elastyczności lub modele symulacyjne. Zastosowanie tych metod wiąże się z koniecznością przygotowania dodatkowych danych: wyodrębnienia grupy pozycji bilansowych i pozabilansowych wrażli¬wych na wahania stopy procentowej, a wśród grupy pozycji wrażliwych na waha¬nia rynkowej stopy procentowej wyróżnienie pozycji o stałej stopie procentowej i o zmiennej stopie procentowej; pogrupowania tych pozycji z punktu widzenia terminów, w których możliwa jest zmiana stawek procentowych, a które nie mu¬szą odpowiadać terminom wymagalności/zapadalności. Na podstawie tak przygo¬towanych danych można obliczyć, w zależności od przyjętej metody: lukę (gap), elastyczność, durację. Miary te dostarczają informacji o bezwzględnej wielkości zagrożenia ryzykiem, natomiast wielkość względnego ryzyka lepiej obrazują ich relacje np. do wielkości aktywów/pasywów, dochodu netto z odsetek. Odpowied¬nie zestawienia (bilanse) niedopasowania mogą być punktem wyjścia do prześle¬dzenia różnych wariantów kształtowania się sytuacji w banku w zależności od wahań stóp procentowych.
Kolejnym etapem zarządzania ryzykiem jest wybór odpowiednich przedsię¬wzięć, mających na celu zmniejszenie jego rozmiarów. Może się to odbywać przez:
wyznaczanie odpowiednich limitów; - zmianę struktury aktywów lub pasywów;
dążenie do zawierania większej liczby umów z klauzulą zmiany oprocentowania; zabezpieczanie się przed ryzykiem stopy procentowej za pomocą nowych in-strumentów finansowych.
Limity powinny być wyrażane w wartościach bezwzględnych i względnych, ponieważ dopuszczalne rozmiary ryzyka uzależnione są od standingu finansowego danego banku (wielkości kapitału i rezerw, sumy bilansowej itp.). Limity te mogą być np. ustalane w odniesieniu do następujących wielkości:
- udział pozycji wrażliwych na wahania stopy procentowej (lub odwrotnie: udział pozycji niewrażliwych na zmiany stopy procentowej);
- udział aktywów o stałej stopie procentowej w wybranych przedziałach czasowych;
- udział pasywów o stałej stopie procentowej w wybranych przedziałach czasowych;
- udział papierów wartościowych o stałej stopie procentowej;
- dopuszczalna wielkość luki w wybranych przedziałach czasowych;
- dopuszczalna wielkość luki w relacji do dochodów z odsetek;
- dopuszczalna wielkość luki w relacji do sumy bilansowej;
- maksymalna różnica duracji po stronie aktywów i pasywów. Przy ustalaniu limitów celowe jest ich zróżnicowanie:
- dla różnych okresów (im dłuższy czas, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia zmian rynkowej stopy procentowej);
- w zależności od aktualnej sytuacji rynkowej i przewidywanej wielkości wahań rynkowej stopy procentowej;
- dla poszczególnych walut.
ZYSK W BANKU
1)Zysk i jego funkcje
Na poziom zysku wytwarzanego przez bank wpływają zarówno czynniki znajdujące się pod kontrolą banku, jak i takie, które nie poddają się kontroli. Do pierwszej grupy należą:
*struktura prowadzonej działalności,
*wielkość dochodów kreowanych przez bank,
*jakość aktywów, zwłaszcza kredytów,
*kontrola kosztów.
Do czynników zewnętrznych, na które bank nie ma wpływu, należą m.in.:
*poziom stóp procentowych,
*ogólne warunki gospodarowania, *polityka fiskalna państwa, *konkurencja,
*system prawny.
Bank w swojej działalności realizuje strategię finansową w triadzie obejmująca rentowność, płynność i wypłacalność.
Magiczny trójkąt banku komercyjnego:
rentowność
płynność wypłacalność.
Wypłacalność- stopień w jakim aktywa rzeczywiste czyli zbywalne, i będące w dyspozycji przewyższają zadłużenie.
BILANS:
Bilans wypłacalny
Aktywa rzeczywiste Nadwyżka aktywów
Zadłużenie
Bilans niewypłacalny
Nadwyżka pasywów Zadłużenie
Aktywa rzeczywiste
Bank w przypadku zaprzestania działalności (niewypłacalny) nie jest w sta¬nie po zbyciu aktywów uregulować zobowiązań wobec wierzycieli.
Płynność- stopień pokrycia przez aktywa płynne zobowiązań.
Inaczej mówiąc, oznacza to posiadanie takiej ilości środków pieniężnych, która jest w danym momencie wystarczająca do realizacji bieżących wypłat.
BILANS:
Bilans płynny
Płynne środki Natychmiastowa wymagalność
nadpłynność
Bank, który utracił płynność
Niedobór śr. płynnych Natychmiastowa wymagalność
Płynne środki
Zachowanie płynności przez bank należy do najbardziej newralgicznych aspektów jego funkcjonowania.
Rentowność- stopień w jakim przychody przewyższają koszty ich pozyskania.
Rentowność oznacza nadwyżkę przychodów z działalności nad kosztami, czyli zdolność osiągania zysku. Przeciwieństwem jest deficytowość - oznaczająca ponoszenie strat na działalności.
Dochody uzyskiwane przez banki komercyjne z prowadzonej działalności podstawowej i pozostałej muszą pokryć koszty tej działalności, obciążenia na rzecz budżetu (podatki) oraz inne płatności. Wygospodarowany zysk powinien umoż¬liwić uzupełnienie kapitałów własnych do ustawowej wysokości, dokonywanie odpisów na Bankowy Fundusz Gwarancyjny, a także dywidendy dla akcjonariu¬szy i inne cele. Działalność każdego banku powinna być oceniana z punktu widzenia jej efektywności. Przy ocenie początkowo należy ocenić stan bazowy, np.: wyniki w ubiegłym okresie, stan normatywny (przyjmowany za prawidłowy),
Bank rentowny
Przychody Koszty pozyskania depozytów
Koszty działania
Odpisy na rezerwy
Straty i zyski nadzwyczajne
Zysk
Bank nierentowny
Przychody Koszty pozyskania depozytów
Koszty działania
Odpisy na rezerwy
Strata Straty i zyski nadzwyczajne
stan w innym banku czy całym systemie bankowym. Następnie zbadać stan faktyczny, ewentualne odchylenia bądź nieprawidłowości i sformułować wnioski na przyszłość. Podstawowymi czynnikami kształtującymi wynik finansowy banku są z jednej strony przychody, z drugiej zaś koszty uzyskania przychodów.
Zysk jako kategoria ekonomiczna oznacza nadwyżkę efektów nad ponoszony¬mi nakładami. Poziom zysku i jego dynamika stanowią ważną informacje dla inwestorów, partnerów współpracy oraz klientów. Źródłem zysku w banku są wykonywane przez bank operacje:
*operacje aktywne (kredyty, lokaty, papiery wartościowe),
*prowizje i opłaty za wykonywane czynności bankowe,
* operacje związane z obrotem papierami wartościowymi,
*operacje kupna/sprzedaży walut.
Niektóre operacje bankowe, zwłaszcza związane z pozyskiwaniem depozytów i innych źródeł finansowania, tworzą koszty. Wyniki finansowe banku można oceniać według struktury podmiotowej (klientów), rodzajów operacji oraz jedno¬stek organizacyjnych, tzw. centrów zysku.
Zysk pełni wiele funkcji:
*po pierwsze - jest podstawowym miernikiem oceny działalności,
*po drugie - stanowi kryterium wyboru w rachunku ekonomicznym,
*po trzecie - stanowi źródło samofinansowania rozwoju,
*po czwarte - pełni rolę motywacyjną.
Realizacja wymienionych funkcji zależy od warunków, w jakich bank funk¬cjonuje oraz jaką realizuje strategię rozwoju. Przykładem może być dylemat czy maksymalizować zysk, czy wartość rynkową. Często zdarza się, że zgodnie z przyjętą strategią niektóre przedsięwzięcia mogą powodować obniżenie kwoty zysku lub wyższe zyski osiągane są przy niższej dynamice. Zjawisko takie może wystąpić, gdy bank dąży do umocnienia pozycji na rynku, pozyskania nowych klientów lub rozwija sieć i poprawia wyposażenie informatyczne.
W celu realizacji wymienionych zamierzeń bank może stosować niższe oprocentowanie, prowizje i opłaty bankowe, intensywnie szkolić pracowników.
Sterowanie zyskiem w banku
Przychody Zwiększenie rozmiarów działalności i prowizji i opłat, wzrost marży odsetkowej, zmiany struktury aktywów na dochodowe,
Zysk bilansowy
koszty
Zysk do podziału Sposób podziału -zasilanie funduszy własnych
-dywidenda
To z kolei może spowodować przejściowe zmniejszenie zysku po to, aby w kolej¬nych okresach dać lepsze efekty. Stąd też celowe jest prezentowanie wyników finansowych banku i ocena jego działalności w okresach wieloletnich.
Przyjęcie zysku jako podstawy rachunku ekonomicznego pozwala na wybór naj¬korzystniejszego wariantu działania ale nie zawsze znajduje uzasad¬nienie, zwłaszcza jeśli uwzględni się ryzyko i długookresowe efekty funkcjonowania banku. W takich sytuacjach rolę kryterium wyboru powinna pełnić wartość rynkowa banku, na którą składa się wynik finansowy, sytuacja majątkowa, wartości niematerialne i prawne, w tym renoma banku, klienci, produkty bankowe, kadra i jakość usług bankowych. Nadrzędnym celem za¬rządzania finansowego bankiem powinno być maksymalizowanie wartości akcji. Realizacja celów perspektywicznych wymaga nieraz świadomego ograniczenia zysku bieżącego, zwłaszcza zysku netto (do podziału), aby w przyszłości osiągać większy strumień dochodów.
Przedstawiony sposób obliczania zysku i jego poszczególne rodzaje mają istotne znaczenie w procesie analizy sytuacji finansowej banku i sterowania zyskiem.
2) Strategia osiągania zysku
Strategia osiągania zysku polega na aktywnym wykorzystaniu czynników wpływających na optymalizacją wyniku finansowego w długim okresie działalno¬ści. Przedmiotem sterowania może być wielkość wygospodarowanego zysku lub jego część, która pozostaje po uwzględnieniu obowiązkowych obciążeń, czyli zysk do podziału określany jako zysk netto. W strategii finansowej można przede wszystkim wyróżnić oddziaływanie na wzrost przychodów oraz racjonalizację kosztów. Istotne znaczenie ma tu zwiększenie przychodów z działalności operacyj¬nej. Wzrost ten uwarunkowany jest rozmiarami prowadzonej działalności oraz ceną wyrażoną w postaci oprocentowania kredytów, inwestycji kapitałowych, lokat międzybankowych.
Strategie finansowania banku komercyjnego:
1. dostarczanie kapitału
z zewnątrz(pozyskiwanie *kapitał własny, *kapitał obcy)
z wewnątrz(powiększanie *zatrzymywanie zysków *tworzenie rezerw)
2. zastosowanie kapitału
Przesunięcia w majątku i kapitale
1. kapitału obcego w majątku obrotowym
2. kapitału własnego w majątku własnym
48 i następne
3. w obrębie kapitału i majątku własnego
4. w obrębie kapitału i majątku obcego
3.Uwalnianie kapitału
Upłynnianie aktywów
1. sprzedaż aktywów
2. umorzenie aktywów
3. inne
4.Wycofywanie kapitału
Strata kapitału Zwrot kapitału
1. własnego 1. własnego
2. obcego 2. obcego
Zwiększenie przychodów banku można osiągnąć poprzez zwiększenie roz¬miarów działalności przy nie zmienionej cenie albo dzięki zwiększeniu jednego i drugiego czynnika.
W praktyce sterowanie zyskiem poprzez działanie w kierunku zwiększenia przychodów banku towarzyszą poczynania ograniczające koszty.
Sterowanie zyskiem przez oddziaływanie ma drugi czynnik, czyli obniżkę kosztów. Istotne znaczenie ma tu zwłaszcza obniżka kosztów pozyskania środków pieniężnych, zwłaszcza depozytów, oraz racjonalizacja kosztów działania. Rachu¬nek kosztów polega przede wszystkim na ustaleniu, czy dotychczasowa działal¬ność banku była opłacalna.
Banki są zwykle nastawione na ograniczony czas swojego istnienia. Chcąc ocenić wyniki działalności banku, należy w określonych odstępach czasu spraw-dzać, czy jego działalność była opłacalna. Im dłuższe będą okresy podlegające kontroli, tym później stwierdzone zostaną nieprawidłowości w rozwoju. Drugą przyczyną, dla której banki sporządzają rachunek kosztów, jest wysoki stopień złożoności działań. Banki, wykonując różne operacje, muszą dokonywać oceny efektywności poszczególnych produktów, aby można było stwierdzić, czy okreś¬lona działalność jest dla banku opłacalna. Właściwe posługiwanie się rachunkiem kosztów wymaga zdefiniowania pojęć kosztów zmiennych i stałych.
Koszty zmienne to koszty zmieniające się wraz z rozmiarami działalności banku. Typowymi kosztami zmiennymi są odsetki od depozytów. Z kolei koszty stałe przypadają niezależnie od samego faktu wykonania operacji bankowej. Typowymi kosztami stałymi są odpisy amortyzacyjne i większość kosztów eks¬ploatacyjnych. Dyskusyjną kwestią są koszty osobowe, które w części można zaliczyć do quasi kosztów stałych (np. koszty zarządu), a pozostałe mogą być kosztami zmiennymi. Podział na koszty stałe i zmienne można wywodzić z kon¬cepcji rozłożenia czasu istnienia banku na poszczególne okresy. Sumaryczne potraktowanie całego czasu istnienia banku jako jednego okresu skłaniałoby do zaliczenia wszystkich powstających kosztów jako zmiennych.
Odrębnego potraktowania wymaga podział kosztów na jednostkowe i ogólne. Najogólniej można stwierdzić, że koszty przypadające na dany produkt (usługę) obejmują koszty powstające w wyniku funkcjonowania danego produktu. Z kolei koszty ogólne przypadają jednocześnie na wiele produktów. Przykładem mogą być koszty amortyzacji majątku trwałego banku. Rachunek kosztów dostarcza da¬nych potrzebnych do podjęcia decyzji oraz służy bieżącemu informowaniu o sytua¬cji finansowej banku. Funkcja planowania wiąże się z dostarczaniem informacji niezbędnych w procesie podejmowania decyzji. Funkcja kontrolna polega na sprawdzeniu, czy określona działalność banku jest opłacalna. Najważniejsze zadanie rachunku kosztów polega na obliczeniu wysokości uzyskanego wyniku ekonomicznego z uwzględnieniem rodzajów i miejsc powstawania kosztów.
W dążeniu do obniżki kosztów ważną rolę odgrywa system obsługi klientów. a zwłaszcza wykorzystanie informatyki. Zwiększenie rozmiarów działalności stwarza możliwości relatywnego obniżenia kosztów działania (ogólnych). Przy¬kładem są koszty amortyzacji majątku trwałego. Amortyzacja jako obiektywny proces przenoszenia wartości zużywającego się majątku trwałego na produkty i usługi bankowe pełni wiele funkcji. Wymienić należy zwłaszcza funkcję ewiden¬cyjną, określoną jako umorzeniową, funkcję kosztową oraz funkcję finansową. Ich realizacja zależy od obowiązujących zasad dokonywania odpisów amortyzacyj¬nych, które są umowną rejestracją tego procesu. Można jej dokonywać różnymi metodami uwzględniającymi funkcję czasu. Wśród nich najbardziej popularna ze względu na swą prostotę jest metoda liniowa (proporcjonalna), przy której stopa odpisów amortyzacyjnych nie ulega zmianie wraz z upływem czasu. Może się jednak zmienić stawka, co wynika z konieczności aktualizacji wartości majątku z powodu inflacji. Wymaga to okresowego ustalania wartości odtworzeniowej majątku trwałego, która staje się nową wartością początkową, stanowiącą pod¬stawę dokonywania odpisów amortyzacyjnych
Wśród metod nieproporcjonalnych na szczególną uwagę zasługuje metoda degresywna. Zastosowana w czystej postaci jest metodą nie kończących się odpisów, gdyż są one dokonywano od malejącej, pomniejszonej o dotychczasowe zużycie, podstawy,
Bank może stosować inne metody amortyzacji, np. degresywno-liniową. Niezależnie od metod amortyzacji jej istota i treść ekonomiczna pozostaje taka sama. Chodzi przede wszystkim o to, że amortyzacja jest kosztem bez wydatku i stanowi jedno ze źródeł finansowania majątku trwałego banku.
Bank ma obowiązek utworzenia na koniec roku obrotowego rezerwy na tzw. podatek odłożony (odroczony). Rezerwa tworzona jest na dodatnią różnicę między kwotą podatku ustalonego od zysku brutto, wynikającego z ksiąg rachun¬kowych, a kwotą podatku wynikającego z deklaracji podatkowej. Oznacza to wzrost obowiązkowych obciążeń wyniku brutto, a więc zmniejszenie zysku do podziału. Zgodnie z ustawą o rachunkowości, bank zobowiązany jest do tworzenia rezerwy na „odroczony" podatek dochodowy z uwagi na istniejące rozbieżności czasowe między obowiązującymi zasadami ewidencji księgowej a przepisami podatkowymi. Zasady ewidencji w bankowości uwzględniają m.in. wyłącznie naliczone przychody i koszty odsetkowe, które podlegają opodatkowaniu w mo¬mencie ich otrzymania. Pozycje te są jednym z przykładów rozbieżności między wynikiem w ujęciu księgowym a fiskalnym. Tworzenie rezerwy ma na celu zachowanie zasady współmierności relacji między zyskiem brutto a zyskiem netto, a więc ujmowania w wyniku finansowym wszystkich osiągniętych przy¬chodów i związanych z nimi kosztów, dotyczących danego okresu obrotowego, a także obciążeń podatkowych przypadających do zapłaty w innych okresach.
Do wyliczania rezerwy na podatek odroczony banku konieczne jest wyodrębnienie w rachunku zysków i strat pozycji, które nie są kosztem czy przychodem w rozumieniu prawa podatkowego, z podziałem na różnice trwałe i przejściowe. Różnice trwałe obejmują przychody lub koszty, które nigdy nie staną się przychodami podlegającymi opodatkowaniu lub kosztami uzyskania przychodu, np. odsetki karne zapłacone od zobowiązań podatkowych i darowizny. Różnic trwałych nie uwzględnia się przy tworzeniu rezerwy na podatek odroczony.1. Na różnice przejściowe między momentem uznania kosztów za poniesione a ich uznaniem za koszty uzyskania przychodów oddziałują następujące pozycje przy-chodów:
*odsetki naliczone do otrzymania,
*nie zrealizowane różnice kursowe,
*dyskonto weksli,
*odsetki od obligacji restrukturyzowanych.
2.Różnice przejściowe między momentem uznania kosztów za poniesione a ich uznaniem za koszty uzyskania przychodów obejmują następujące pozycje kosz¬tów:
*odsetki naliczone do zapłacenia,
*rezerwy na deprecjację papierów wartościowych,
*rezerwy celowe na należności zagrożone.
Do wyliczenia podatku odroczonego należy uwzględnić wszystkie przejściowe różnice w przychodach, natomiast pomijać różnice w tych pozycjach kosztowych, co do których istnieje obawa, czy w przyszłych okresach będą mogły być uznane za koszty uzyskania przychodów. Rezerwę na podatek odroczony powiększa się również o odpisy na amortyzację środków trwałych za dany rok obrotowy, które nie stanowią kosztów uzyskania przychodu.
Rezerwy na należności stracone uznaje się za koszty uzyskania przychodu, jeżeli zostaną spełnione łącznie następujące warunki:
*kredytobiorca został postawiony w stan upadłości lub likwidacji,
*rata kapitałowa kredytu i odsetki nie są spłacane przez 9 miesięcy od terminu wymagalności,
*wyniki finansowe są złe.
Do kosztów uzyskania przychodów banki mogą zaliczyć w 50% 1)rezerwy na należności od kredytobiorców, którzy spełniają następujące warunki:
*zostali postawieni w stan likwidacji lub upadłości,
*rata kapitałowa i odsetki nie są spłacane przez okres 6 miesięcy od terminu
wymagalności,
*wyniki finansowe kredytobiorcy są złe.
2)Rezerwy na kredyty stracone są kosztem uzyskania przychodów, jeśli ich nieściągalność zostanie uprawdopodobniona w sposób określony w pra¬wie podatkowym (uprawdopodobnienie nieściągalności wydane przez właściwy organ postępowania egzekucyjnego - komornika sądowego lub orzeczenie sądu w sprawie upadłości.
3)Rezerwy na należności stracone pomniejszane są o wartość zabezpieczeń ustanowionych przy udzielaniu kredytów. 4)Rezerwy na deprecjację papierów wartościowych, jako pozycje zmniejszające rezerwę na odroczony podatek do¬chodowy, uznawane są za koszt uzyskania przychodu w momencie realizacji straty na sprzedaży (zbyciu) papierów.
Na wynik finansowy banku, oprócz opisanych, oddziałuje wiele innych czynników, a mianowicie: wysokość kapitału własnego i efektywność działalności oraz realizowana strategia rozwoju. W procesie sterowania bankiem coraz więk¬szą rolę będzie odgrywał rachunek kosztów, umożliwiający ocenę opłacalności poszczególnych produktów bankowych i podejmowanie trafnych decyzji w warun¬kach konkurencji rynkowej
3)Podział zysku
Na podział zysku wpływają przede wszystkim obciążenia podatkowe oraz zakres swobody dysponowania pozostałą częścią nadwyżki finansowej.
Podstawą opodatkowania podatkiem dochodowym jest dochód osiągnięty w roku podatkowym. Stawka podatkowa w 1997 roku wynosiła 38% podstawy obliczenia podatku. Rokiem podatkowym jest okres kolejnych, pełnych dwunastu miesięcy. Dochodem jest nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzys¬kania osiągnięta w roku podatkowym. Jeżeli koszty uzyskania przychodów przekraczają sumę przychodów, wówczas bank wykazuje stratę. Strata ta może być w pewnych wypadkach pokrywana z dochodów osiąganych w następnych latach podatkowych. Działalność banku, która spowodowała straty, nie musi funkcjonować w latach następnych. Możliwe jest wówczas coroczne potrącenie jednej trzeciej kwoty straty poniesionej w roku podatkowym poprzedzającym okres trzyletni. Podatek dochodowy uiszczany jest zaliczkowo. Banki mają obowiązek comiesięcznego składania deklaracji o dochodzie osiągniętym od po¬czątku roku podatkowego i wpłacenia do 20 każdego miesiąca zaliczek w wysoko¬ści różnicy pomiędzy dochodem osiągniętym od początku roku podatkowego a sumą uiszczonych zaliczek. Ostateczne rozliczenie podatku następuje po upły¬wie roku podatkowego, kiedy możliwe staje się ustalenie osiągniętego dochodu. Obciążeniem finansowym zysku obok podatku dochodowego jest również dywi¬denda. Jest to świadczenie uiszczane przez banki państwowe, wiążące się z fak¬tem dysponowania przez nie wkładem kapitałowym Skarbu Państwa. Dywidenda jest częścią zysku należną akcjonariuszowi zależną od liczby posiadanych akcji, kwoty wygospodarowanego zysku i decyzji walnego zgromadzenia.
Podział zysku w banku
ZYSK BRUTTO→OBOWIĄZKOWE OBCIĄŻENIA ZYSKU→
ZYSK NETTO
*ZWIĘKSZENIE FUNDUSZY WŁASNYCH
ZYSK NETTO
*DYWIDENDA
Zysk- to zasadnicze kryterium oceny ekonomicznej banku. Satysfakcjonujący poziom zyskowności banku oczekują jego akcjonariusze liczą, iż dzięki temu otrzymują dywidendy, a jednocześnie wzrośnie wartość rynkowa wyemitowanych przez bank akcji. Zysk powinien umożliwiać kompensowanie skutków deprecjacji kapitałów własnych powstających wskutek inflacji. Zysk stanowi podstawowe źródło zwiększania kapitałów własnych w realnym ujęciu , a więc warunkuje przyszły rozwój banku.
Podstawowym wskaźnikiem ilustrującym stan zyskowność jest wsk. Zyskowności kapitałów własnych(ROE)= zysk netto/ przeciętny stan kapitałów własnych.
Inne wskaźniki:
1. wsk. zyskowności aktywów(ROA)= zysk netto/ przeciętny stan aktywów
2. wsk zyskowności przychodów= zysk netto/ przychody z tyt. odsetek, prowizji, udziałów, innych papierów wartościowych wynikających na operacjach finansowych oraz z wymiany walut
W ramach klasyfikacji można wyróżnić następujące kategorie zysku:
1. zysk(strata) z operacji finansowych
2. zysk(strata) z działalności operacyjnej brutto
3.zysk(strata) przed pozycjami nadzwyczajnymi
4.zyski(straty) nadzwyczajne
5.zysk(strata) netto przed opodatkowaniem
6.zysk(strata) netto
zysk z działalności operacyjnej- zawiera on wszystkie przychody i koszty wynikające z codziennej działalności banku. W rachunku zysków i strat to pozycja uwzględniająca:
-wynik na działalności bankowej skorygowany o koszty działania, amortyzacji +/− wynik rezerw i aktualizację wartości majątku.
Zysk (strata) z działalności operacyjnej brutto- obejmuje całkowita zdolność banku do uzyskiwania dochodów. Stanowi sumę zysku z różnic odsetek netto oraz innych dochodów z działalności operacyjnej.
Zyski (straty) nadzwyczajne- to nietypowe dochody i koszty mogące mieć znaczący wpływ na zyski banku, ale nie są związane z normalnymi wynikami banku.
Zyski nadzwyczajne obejmują:
-przychody gotówkowe jak zyski ze sprzedaży nieruchomości
-przychody nie pociągające za sobą przepływów gotówki jak uznania wzrostu wartości rynkowej gruntu, budynków lub wyposażenia banku.
Straty nadzwyczajne obejmują:
-uznane istotne straty, których początek datuje się w poprzednich okresach obrachunkowych
-straty z tyt. Sprzedaży nieruchomości lub straty wynikające z korekty podatków z lat poprzednich.
Zysk (strata) przed opodatkowaniem obejmuje:
-dochody z działalności operacyjnej + zysk z działalności pozaoperacyjnej − pozostałe koszty nie wynikające bezpośrednio z działalności operacyjnej.
Zysk (strata) po opodatkowaniu powstaje w banku po odjęciu zysku banku wypracowanego w bieżącym okresie kwoty podatku(lecz przed uwzględnieniem pozycji nadzwyczajnych, dywidendy i transferu do rezerw).
Zysk (strata) netto pozwala na finansowanie:
1. zysków kapitałowych (wzrost wartości rynkowej akcji)
2. dywidendy
3. wzrost funduszy własnych
4. wzrost rezerw celowych oraz ogólnych
5. dokonywanie odpisów na bankowy fundusz gwarancyjny
6. pokrycie strat lat ubiegłych
Podatek dochodowy liczony jest od uzyskanego wyniku finansowego brutto. Naliczany jest zgodnie z uznanymi standardami księgowości. Stop podatkowa w wyrażeniu procentowym jest zazwyczaj stała i dlatego wysokość płaconych podatków świadczy o wysokości dochodu podlegającego opodatkowaniu.
Podatki licencyjne- związane są z wydaniem licencji na działalność operacyjną, natomiast podatki obrotowe związane są z wielkością obrotów np. podatek od całości przychodów z tyt odsetek lub prowizji.
Podstawowe mierniki zysku:
1.Marża odsetkowa=(dochody odsetkowe−koszty odsetkowe)/ aktywa dochodowe
2. marża zysku netto(ROJ)= zysk netto/ zysk operacyjny
3. wsk wykorzystania aktywów (AU)= dochody / aktywa
4. mnożnik dźwigni = aktywa/ kapitał
5. ROA= zysk netto/ aktywa
6. ROE= zysk netto/ kapitał własny
KALKULACJA KOSZTU KAPITAŁU
Efektywność kapitału akcyjnego banku
Podstawowym wskaźnikiem efektywności zainwestowanych przez akcjona¬riuszy środków pieniężnych jest stopa zwrotu na kapitale akcyjnym - ROE (ang, Return on Eąuity)= zysk netto / kapitał akcyjny.
Wskaźnik ROE wyliczany jest poprzez podzielenie kwoty zysku netto przez wielkość kapitału akcyjnego, do którego zalicza się wartość akcji banku liczoną po ich cenie nominalnej, zmianę ich wartości (ewentualne nadwyżki lub straty), zysk niepodzielony oraz rezerwę kapitałową. Wskaźnik ten również odzwierciedla w sposób syntetyczny poziom przychodów, efektywność operacyjną, dźwignię finansową oraz poziom podatków. Wielkość stopy zwrotu na kapitale można wyprowadzić od wskaźnika stopy zwrotu na aktywach ROA (ang. Return on Assets) oraz mnożnika dźwigni finansowej.
Stopa zwrotu na aktywach odzwierciedla efektywność zarządzania finansami banku i umiejętności kształtowania wielkości zysku netto.
Mnożnik dźwigni finansowej określa zdolność do pozyskiwania funduszy obcych w celu powiększenia skali operacji i zwiększania zysku. Oblicza się go jako stosunek aktywów do kapitału akcyjnego (liczonego tym razem jako różnica pomiędzy aktywami a wszystkimi zobowiązaniami, długami i akcjami uprzywile¬jowanymi).
Mnożnik dźwigni = aktywa / kapitał akcyjny
W podejściu tradycyjnym wskaźnik ROE jest obliczany jako iloczyn stopy zwrotu na aktywach ROA i dźwigni finansowej. Wskaźnik ROA odzwierciedla poziom wykorzystania aktywów banku. Z tego wynika, że wskaźnik ROA, od którego pośrednio zależy wielkość ROE, zawiera dwie różne możliwości decyzyjne związane z:
* strategią inwestycyjną dotyczącą identyfikacji możliwości decyzji zainwes¬towania w określonego typu aktywa,
* strategią finansową określającą odpowiednią strukturę kapitału własnego i obcego.
W podejściu alternatywnym ROE traktuje się jako sumę dwóch komponen¬tów:
* stopy zwrotu na zainwestowanych funduszach banku – ROIF. Wskaźnik ten odzwierciedla zarówno produkcyjność, jak i efektywność inwestycji w aktywa banku,
* stopy zwrotu z tytułu dźwigni finansowej banku – ROFL. Ukazuje ona zarówno stosunek długu banku do jego kapitału, jak i koszt tych funduszy.
Banki komercyjne gromadzą fundusze w postaci kapitału akcyjnego i depozytów, a następnie inwestują je aktywa.
Cena tych funduszy określona jest wskaźnikiem ROIF, który można trak¬tować jako pożądaną, minimalną stopę zwrotu na zainwestowanych funduszach. Stopę tą możemy określić przez stosunek:
ROIF = zysk operacyjny netto / aktywa.
Drugim składnikiem ROE jest stopa zwrotu na dźwigni finansowej ROFL. Określa ona wpływ stopy zwrotu na kapitale akcyjnym i kapitale dłużnym przy określonym koszcie, stopy zwrotu na zainwestowanych funduszach (ROIF).
Aktywa = zainwestowane fundusze = dług + kapitał własny
Wielkość ROFL jest wynikiem różnicy pomiędzy ROIF a opodatkowanym kosztem funduszy dłużnych (k) oraz współczynnika dźwigni finansowej L (L= dług l kapitał}.
gdzie, t - stopa podatkowa
ROFL = [ROIF - k * (l – t)] *L, gdzie t – stopa podatkowa,
k * (1-t)= koszt oprocentowania długu*(1-t)/ dług
Sumując obydwa składniki (ROIF i ROFL), otrzymujemy wielkości wskaź¬nika ROE.
Średni ważony koszt kapitału
Kalkulacja kosztu kapitału metoda, średniej ważonej składa się z dwóch etapów. W pierwszym określa się koszt poszczególnych form kapitału: własnego i obcego. W drugim dokonuje się ważenia tych kosztów. Należy podkreślić, że wartość długu i kapitału akcyjnego kalkuluje się wg ich wartości rynkowych. W odniesieniu do kapitału akcyjnego jako koszt należy traktować pożądaną minimalną stopę zwro¬tu na tym kapitale. Dlatego średni ważony koszt można interpretować jako średnią ważoną stopę zwrotu na kapitale banku (w skład którego wchodzi zarówno kapitał własny, jak i obcy).
Koszt długu ogółem = wartość długu ogółem x jednostkowy koszt długu x (l -stopa podatkowa) = Brb=(1 – Tc).
Koszt kapitału akcyjnego ogółem - wartość kapitału akcyjnego ogółem x jed¬nostkowy koszt kapitału akcyjnego= Srs
Koszt kapitału ogółem = koszt długu ogółem + koszt kapitału akcyjnego ogółem = Brb(1-Tc)+Srs.
Aby wyrazić koszt kapitału w procentach, należy określić wartość kapitału ogółem.
Wartość kapitału ogółem = wartość kapitału akcyjnego + wartość długu = S +B. A zatem: Średni koszt kapitału WALC= oczekiwany koszt kapitału / wartość kapitału ogółem.
Najbardziej rozpowszechnioną metodą oszacowania kosztów funduszu banku jest kalkulacja historycznego średniego ważonego kosztu kapitału.
Średni ważony koszt oprocentowania: koszt oprocentowania / fundusze niekapitałowe ogółem.
Średni ważony koszt oprocentowania dla funduszy oprocentowa¬nych: koszt oprocentowania / fundusze oprocentowane.
Pożądane stopy zwrotu w celu pokrycia:
* kosztów oprocentowania = koszt oprocentowania /aktywa dochodowe.
* wszystkich kosztów = oprocentowanie +inne koszty / aktywa dochodowe.
Punkt przełomowy stopy zwrotu jest wyznacza¬ny poprzez podzielenie sumy kosztów oprocentowania ogółem i kwoty netto innych wydatków (koszty nic wynikające z oprocentowania mniej dochód nie wynikający z oprocentowania) przez aktywa dochodowe. Wynik ten wskazuje, jak duże dochody bank musi osiągnąć, aby pokryć wszystkie swoje koszty (15,33%). Dalej uwzględ¬niamy koszt kapitału akcyjnego, mnożąc stopę zwrotu na kapitale akcyjnym przed opodatkowaniem przez współczynnik :kapitał akcyjny / aktywa dochodowe. Otrzymaną wielkość (2,581%) dodajemy do stopy zwrotu, która zapewnia pokrycie wszystkich kosztów banku, co daje wielkość stopy zwrotu na aktywach dochodowych (17,911) przy zapewnieniu 16% stopy zwrotu na kapitale akcyjnym.
być stosowane jako wskazó¬wki do wyceny poszczególnych aktywów dochodowych.
Dźwignia finansowa
Dźwignia finansowa jest to zdolność do wykorzystywania obcego kapitału w celu zwiększenia zysków właścicieli. Wyraża ona relację pomiędzy przyrostem rentowności kapitału własnego a przyrostem zysku operacyjnego. Algebraicznie można to zapisać jako: DFL = delta ROE / delta Zop , gdzie: DFL - stopień dźwigni finansowej, Delta ROE - przyrost rentowności kapitału własnego, delta Zop przyrost zysku operacyjnego.
Mechanizm powstawania efektu dźwigni obrazuje poniższy wykres ilust¬rujący zależność pomiędzy zyskiem operacyjnym a poziomem rentowności kapita¬łu własnego
Linia A wyraża relację między zyskiem operacyjnym a poziomem rentowno¬ści kapitału własnego w przypadku realizacji wariantu bez zadłużenia, linia B zaś - wariantu z zadłużeniem.
W przypadku wariantu bez zadłużenia uzyskanie zerowego wyniku operacyj¬nego na działalności oznacza jednocześnie zerowy wynik dla właściciela kapitału.
Każda dodatnia wielkość wyniku operacyjnego (zysk operacyjny) oznacza uzys¬kanie określonego dochodu dla właściciela. Im wyższy zysk operacyjny, tym wyższa wartość dochodu dla właścicieli kapitału. W przypadku wariantu z za¬dłużeniem zerowy wynik operacyjny na działalności daje ujemny wynik dla właściciela. Ujemny wynik dla właściciela powstaje również wtedy, gdy bank osiągnie zysk operacyjny w określonej, niedużej skali. Dopiero odpowiednio wysoki zysk operacyjny pozwoli właścicielom osiągnąć dochód. Przebieg zależno¬ści pomiędzy zyskiem operacyjnym a zyskiem dla właścicieli powoduje, że powyżej określonej wielkości zysku operacyjnego bank uzyskuje dodatni efekt dźwigni finansowej, poniżej zaś tej wielkości zysku operacyjnego - ujemny efekt dźwigni finansowej.
Dla ustalenia wielkości dźwigni finansowej można wykorzystać następującą formułę:
DFL = Zop / Zop – O, gdzie : DFL - wielkość dźwigni finansowej, Znp - zysk operacyjny, O - odsetki.
Wielkość dźwigni finansowej zalezy od poziomu osiągniętego wyniku finansowego operacyjnego, wielkości zadłużenia, oprocentowania kapitału obcego.
Im większy jest poziom zadłużenia, wyrażający się w większej kwocie odsetek, tym wyższa jest wielkość dźwigni finansowej, i na odwrót. Zmiana wielkości dźwigni finansowej następuje na skutek zmiany poziomu zysku opera¬cyjnego. Wielkość dźwigni finansowej jest zróżnicowana w zależności od poziomu zysku operacyjnego. Jeśli zysk operacyjny jest równy wielkości FB, dźwignia finansowa nie jest tzw. progiem finansowym. Jest to taka wielkość zysku operacyjnego, która odpowiada wielkości obciążeń finansowych wynikających z zadłużenia banku. Jeśli zysk operacyjny przekracza wielkość progu finansowego FB, dźwignia finansowa ma wielkość dodatnią i wynosi powyżej 1,0. Wielkość dźwigni finansowej spada wraz ze wzrostem zysku operacyjnego. Jeżeli zysk operacyjny jest niższy od progu finansowego, dźwignia finansowa przyjmuje wielkość ujemną.
Dodatnia wielkość dźwigni finansowej świadczy o tym, że bank osiągnął zysk operacyjny w wysokości wyższej, niż wynosi próg finansowy. Jeśli wielkość dźwigni finansowej jest ujemna, osiągnięty zysk operacyjny jest niższy, niż wynosi próg finansowy.
Wysoki poziom dźwigni finansowej (dodatni lub ujemny) świadczy, że osiąg¬nięty zysk operacyjny znajduje się blisko progu finansowego. Dodatnia wielkość dźwigni finansowej bliska 1,0 oznacza, że zysk operacyjny jest odległy od progu finansowego, a poziom rentowności kapitału własnego jest relatywnie wysoki.
Dźwignia finansowa określa, jaki jest wpływ zmiany zysku operacyj¬nego na zmianę dochodów dla właścicieli. Zmiany dochodów są nieproporc¬jonalne do zmian w poziomie zysku operacyjnego. Występują w różnej wysokości, zależnie od poziomu zysku operacyjnego. Zmiany rentowności kapitału własnego są coraz niższe przy coraz wyższym poziomie zysku operacyjnego.
Dźwignia finansowa pozwala określić wielkość ryzyka finansowego banku. Ryzyko jest związane z możliwością powstania odchyleń od zakładanej lub przewidywanej wielkości zysku przypadającego właścicielom. Im większa jest dźwignia finansowa, tym większa jest podatność zysków przypadających właś-cicielom na odchylenie od zakładanej wielkości. Jednocześnie wysoka dźwignia finansowa oznacza wzrost niebezpieczeństwa przekroczenia progu fi-nansowego i wystąpienia braku pokrycia stałych zobowiązań finan¬sowych wynikających z zadłużenia.
Poziom zysku operacyjnego, przy którym obojętna jest struktura źródeł finansowania, będziemy określać jako punkt obojętności (IP).
Ustalenie punktu obojętności może nastąpić za pomocą formuły: IP= Kog * I / 100, gdzie : IP - zysk operacyjny, przy którym obojętna jest struktura źródeł finansowania firmy, Kog - kapitały ogółem, I – stopa oprocentowania kapitałów obcych.
Jeśli bank osiągnie zysk operacyjny na poziomie określonym przez punkt obojętności, to niezależnie od struktury kapitału dochody akcjonariuszy będą takie same. Inaczej mówiąc, dochody akcjonariuszy będą kształtowały się na tym samym poziomie zarówno przy wyższym udziale zadłużenia, jak i przy niższym poziomie zadłużenia.
Jeśli bank osiąga zyski operacyjne na poziomie wyższym od punktu obojętno¬ści, wzrost zadłużenia będzie korzystny dla właścicieli, gdyż wraz ze zwięk¬szeniem wielkości kapitału obcego będzie następował wzrost dochodów przypada¬jących na jedną akcję. Jeśli bank osiąga zyski poniżej poziomu wyznaczonego przez punkt obojętności, wzrost zadłużenia będzie niekorzystny dla właścicieli. Bank powinien wówczas unikać korzystania z obcych kapitałów, a zatem opierać swoją działalność na finansowaniu z kapitałów własnych.
Wskaźniki kosztu kapitału
Wartość nominalna akcji zwykłej jest obliczana jako stosunek kapitału emisyjnego do liczby oferowanych akcji. Możemy zatem zapisać: Vns = Kw / Ia, gdzie : Vns – wartość nominalna akcji, Kw – kapitał emisyjny , Ia – liczba akcji.
Koszt kapitału jest podstawa zwrotu , jakiego oczekują akcjonariusze. Metoda szacowania tych kosztów może być zatem oparta na wartości rynkowej akcji, płaconej dywidendzie oraz przewidywanym w przyszłości wzroście dywidendy.
Kolejny wskaźnik możemy zapisać następująco: Ke = Dps *(1+g) / Wna + g (do całości wzoru), gdzie: Ke – koszt kapitału własnego, g – przewidywany wzrost przewidywanej dywidendy, Dps – dywidenda na akcje, Wna – wartość rynkowa akcji.
Średnią stope zwrotu dywidendy można policzyć jako: dywidenda w pierwszym roku (1+g)= dywidenda w (n + 1) roku.
Ostatnim wskaźnikiem dotyczącym kosztów kapitału własnego jest koszt akcji uprzywilejowanych (tj. poziom płaconej dywidendy). Koszt ten obliczamy: Kp = C / Wns, gdzie: Kp – koszt akcji uprzywilejowanych, C – stopa dywidendy na akcję uprzywilejowaną, Wns – cena rynkowa akcji uprzywilejowanych.
Podstawowym źródłem informacji o sytuacji ekonomicznej i poziomie bezpieczeństwa finansowego jest sprawozdawczość bankowa obejmują¬ca zwłaszcza bilans, rachunek zysków i strat oraz przepływy środków pieniężnych.
Sprawozdanie banku można analizować na wicie sposobów, ale trzy z nich są szczególnie popularne:
* analiza pozioma,
* analiza pionowa,
* analiza wskaźnikowa.
Analizę poziomą prowadzi się w celu zbadania zmian składników majątkowych oraz źródeł ich finansowania, przychodów i kosztów. Dla banków nie mniej ważna jest analiza pionowa, c/.yli udział rożnych składników majątku lub kapitału w ogólnej sumie bilansowej ori\\7. .strukUira przychodów i kosztów.
Dynamikę wybranej pozycji w ujęciu nominalnym i realnym można obliczyć następujące:
Dynamika wybranej pozycji w ujęciu nominalnym = wartość pozycji w okresie t1 / wartość pozycji w okresie t0 - 1.
Dynamika w ujęciu realnym = 1+ dynamika w ujęciu nominalnym / 1+stopa inflacji.
Analiza pionowa bilansu (struktury) pozwala rozpoznać, jakie są główne rodzaje aktywności danego banku, np. czy jest on w większym stopniu zaan¬gażowany w działalność kredytową czy bardziej angażuje się. w zakup papierów wartościowych. Analiza polega na tym, że bada się., jaki jest udział poszczegól¬nych pozycji bilansu w sumie bilansowej. Można również bardziej szczegółowo badać, jeżeli posiadamy odpowiednie dane, jaka jest np. struktura należności jaki odsetek wszystkich należności stanowią należności nieregularne lub jeszcze bardziej szczegółowo: jaki jest udział należności straconych w należnościach nieregularnych. Celem analizy pionowej rachunku zysków i strat jest określenie głównych źródeł generowania kosztów i przychodów. Można badać np, jaką cześć naszych przychodów stanowią przychody z odsetek i jaką cześć kosztów koszty odsetkowe oraz jaki jest. ich itj. przychodów i kosztów odsetkowych) wpływ na osiągnięty wynik finansowy.
Analiza pionowa rachunku przepływów pieniężnych może sprowadzać się do badania udziału poszczególnych poziomów.. Strukturę można ocenić również bardziej szczegółowo, badając jaki jest udział poszczególnych elementów w wymienionych poziomach.
Formuła obliczania wskaźnika struktury przedstawia się następująco:
Udział wybranej pozycji = wartość wybranej pozycji / wartość odniesienia: np. aktywa, przychody.
Istnieją trzy podstawowe dokumenty określające stan finansowy banku: bilans, rachunek wyników oraz analiza przepływów finansowych.
Bilans- jest statystyczną migawką stanu finansowego wykonaną na konkretny moment.
Rachunek wyników – ukazuje zmiany w pozycji finansowej, a więc jest dynamicznym obrazem wpływów i wydatków poniesionych przez bank w okresie obliczeniowym.
Rachunek przepływów finansowych jest analizą strumienia wpływów i wydatków, podobną do budżetu rodzinnego, prowadzonego z dnia na dzień, z tygodnia na tydzień. Jego podstawowe zadanie to prognoza.
Ocena finansowa może być przeprowadzana w różnych płaszczyznach, a mianowicie:
* ocena wg rodzajów produktów bankowych, tzn. wg kryterium przedmiotowego,
* ocena wg grup klientów, a więc wg kryterium podmiotowego, <« ocena będąca połączeniem dwóch powyższych płaszczyzn badawczych, tzn. ocena wg kryterium podmiotowo-przedmiotowego,
* ocena kompleksowa oddziału wg układu wskaźników stosowanego do banku jako całości.
Ocena dochodowości operacji z klientami
Banki wykonując różne operacje dokonują oceny efektywności poszczegól¬nych klientów i produktów, aby stwierdzić, czy określona działalność jest dla banku opłacalna. Celem oceny klientów jest określenie, jaki efekt finansowy dają transakcje dokonywane z danym klientem. Ocena klientów ma również za zadanie odpowiednie przypisanie wszystkich kosztów i przychodów wynikających z kontaktów z klientem. Poprzez odpowiednią agregację wyni¬ków osiąganych na operacjach z poszczególnymi klientami uzyskujemy np. wynik na operacjach z daną grupą klientów. Podstawowymi cechami usług bankowych są ich niematerialny charakter oraz brak możliwości ich składowania".
Analiza dochodowości operacji bankowych obejmuje kalkulację opłacalności: * produktów i usług bankowych,* klientów.
Kalkulacja produktów i usług opiera się w głównej mierze na marży odset¬kowej. Bardziej skomplikowaną sprawą jest kalkulacja opłacalności obsługi klientów. Koszt produktu bankowego (k) wyznaczany jest przez różnicę ceny (c) i oczekiwanej marży zysku (z), czyli:
k = c - z
Cena sprzedaży (c) produktu bankowego jest wielkością zależną od jedno¬stkowego kosztu pieniądza (k) i pożądanej kwoty jednostkowego zysku (z), czyli:
c = k + z
Ustalenie ceny sprzedaży przy takim podejściu następuje zgodnie ze wzorem:
c= kc / x *(1 + n i malutkie z)
gdzie:
Kc - całkowity koszt własny produktu,
x - wartość sprzedaży,
Nz - procentowy narzut zysku liczony w stosunku do kosztów własnych.
Formuła ta nie uwzględnia czynników zewnętrznych, takich jak popyt, cena konkurencji itp. W warunkach gospodarki rynkowej cena produktu bankowego kształtowana jest nie tylko na podstawie kalkulacji opłacalności z punktu widzenia banku, ale uwzględnia również popyt i podaż ustaloną na rynku. Wówczas zmienną zależną staje się jednostkowy zysk, gdyż jest on wielkością wynikającą z porównania ceny z kosztem, tj.
z = c - k
W przypadku ustalenia cen na rynku bank powinien stosować „popytową" formułę ustalania cen opartą na marży brutto, którą wyraża wzór: c= kz + MB / x, C=kz / 1 - Sm
gdzie:
MB - marża brutto (przychody - koszty odsetkowe),
Kz - jednostkowy koszt zmienny,
x - rozmiary działalności w danym okresie,
Sm - stopa marży brutto, tj. udział marży brutto w stosunku do przychodu.
Zakres analizy obejmuje przychody i koszty odsetkowe i pozaodsetkowe związane z obsługą poszczególnych klientów.
Wynik z obsługi klienta = wynik netto z działalności kredytowej + wynik netto z działalności depozytowej + wynik netto z prowizji i opłat + wynik netto z operacji wymiany walut
Wynik netto z działalności kredytowej = (+) odsetki należne od klienta za dany okres, (+) prowizje pobrane od kredytów,(-) koszt pozyskanych środków pieniężnych przez oddział (= średni stan kredy¬tów klienta x oprocentowanie środków pieniężnych).
Wynik netto z działalności depozytowej = (-) zapłacone klientom odsetki od rachunków bieżących i terminowych, (+) otrzymane z centrali odsetki od rachunków bieżących i terminowych.
Wynik netto z prowizji i opłat = (+) prowizje pobrane: • od operacji inkasowych, • za obsługę rachunków bankowych, • od obrotu czekowego, • od obrotu wekslowego, • od przekazów, • od gwarancji i poręczeń,
• od operacji finansowych, • od zleceń zakupu papierów wartościowych,
(-) koszty poszczególnych transakcji (liczba operacji z klientem x koszt jedno¬stkowy operacji)
(koszt jednostkowy operacji = koszty działania i amortyzacja/ilość wszystkich operacji w oddziale)
Analiza opłacalności będzie przedstawiona na przykładzie rachunku depozy¬towego i kredytowego.
Opłacalność obsługi rachunku bankowego oblicza się zestawiając przychody i koszty:
dochód z rachunku = (+) łączne przychody z rachunku, (-) łączne koszty rachunku
gdzie: łączne przychody z rachunku = (+) przychody z prowizji (+) przychody z różnic kursowych
(+) przychody odsetkowe od zainwestowanych środków pieniężnych z danego rachunku (fundusze te mogą być przeznaczone na akcję kredytową, ulokowa¬ne na rachunku oddziału w centrali lub finansować aktywa niepracujące).
Łączne koszty rachunku =(-) koszty odsetkowe, (-) koszt obsługi rachunku
koszt obsługi rachunku = średni koszt jednostkowej transakcji x ilość transak¬cji przypadająca na dany rachunek
średni koszt jednostkowej transakcji = koszty działania banku/ilość jedno¬stkowych transakcji
Idea liczenia opłacalności kredytu jest podobna do liczenia opłacalności rachunku depozytowego:
dochód z kredytu = (+) łączne przychody z kredytu (-) łączne koszty kredytu
gdzie: łączne przychody z kredytu =(+) przychody z prowizji(+) przychody z różnic kursowych(+) przychody odsetkowe
łączne koszty kredytu =(-) koszty funduszy (odsetkowe) - fundusze te mogą pochodzić z depozytów
pozyskanych przez oddział lub z centrali (-) koszt obsługi rachunku
Efektywność produktów i usług bankowych
Usługi bankowe oferowane na rynku powstają w rezultacie połączenia wewnętrznych usług cząstkowych, przy czym liczba i rodzaj tych składników określona jest przez rynek albo przez bank chcący ulokować pewne formy usług na rynku. Usługi bankowe mogą być samodzielnym produktem, składnikiem pakietu usług. Istnienie wewnętrznej usługi cząstkowej jest efektem podziału pracy, w którym ogólne zadanie jest rozłożone na zadania cząstkowe.
Usługi bankowe mogą mieć wymiar:
<» ilościowy, charakteryzujący liczbę wykonywanych operacji bankowych, •«* wartościowy, wyrażający wartość realizowanych usług.
Związek między podejściem ilościowym a wartościowym charakteryzuje się tym, że choć można mówić odrębnie o liczbie świadczonych usług, to wartość usług jest nierozłącznie związana ze świadczeniem pewnej ich liczby. I tak np. zrealizowanie polecenia przelewu, gdzie pieniądze klienta zostaną przeniesione z jednego konta na inne, może być uznane przy pewnych modelowych założeniach za czystą usługę jednostkową. Jeśli zaś rozpatruje się wykorzystanie kredytu w rachunku bieżącym, to ujęcia wartościowe i ilościowe są współzależne. Skala powstałych możliwości dyspozycji finansowych albo rzeczywiście dokonanych płatności tworzy wymiar wartościowy. Niezbędne, związane z tym wewnątrz bankowe procesy pracy (kontrolowanie, sortowanie, księgowanie itd.) określane są zaś jako usługi jednostkowe.
Usługa bankowa daje się ponadto określić bliżej przez wymiar czasowy. Przy usłudze „utrzymywania zasobu" mamy do czynienia ze stanem należności z tytułu kredytu albo zobowiązań z tytułu depozytów, natomiast usługi „strumieniowe” charakteryzują się transferem zasobów.
Wyliczanie ceny dla usług strumieniowych może być dokonywane na pod¬stawie miar wartościowych, np. wielkości obrotu, skali prowizji od operacji na papierach wartościowych. Wyliczanie ceny dla pewnego rodzaju usług, np. zwią¬zanych z obiegiem pieniężnym, może także uwzględniać podejście ilościowe.
Immanentnymi cechami usług bankowych są ich niematerialnych charakter i brak możliwości gromadzenia.
Charakterystyczne dla procesu wytwarzania usług w bankach jest to, że konkretny kształt usługi i związana z tym jej treść zostaną określone nie tylko przez bank, ale - odpowiednio do potrzeb klientów i ich rynkowej siły przetar¬gowej - także przez odbiorcę usługi (w transakcjach masowych z gospodarstwami domowymi wpływ banków na kształt usługi jest znacznie większy niż w silnie zindywidualizowanych transakcjach z przedsiębiorstwami i sektorem publicznym).
Sterowanie procesem usług bankowych wynika ze specyfiki banku. Zakres swobody postępowania jest ograniczony m.in. poprzez:
* zasadę pewności: wszystkie transakcje powinny być załatwiane z możliwością
odtworzenia, kontroli i bezbłędnie,
* zasadę rentowności: zewnętrznie zdeterminowane zadania powinny być załat¬wiane możliwie najmniejszym wysiłkiem (zasada racjonalnego zachowania w ekonomii),
* zasadę bieżącego księgowania: to ważne w księgowości pojęcie ma szczególne znaczenie dla pomiaru potencjału banku. Wiele usług bankowych musi zostać wykonanych jeszcze w dniu wydania polecenia przez klienta.
Wskaźniki efektywności produktów bankowych mogą być wyliczane za dany miesiąc bądź w rachunku narastającym.
Efektywność narastająco=odsetki narastająco / średni stan narastająco * 12 / m * 100%
Efektywność w miesiącu =odsetki miesięczne / średni stan miesięczny * 12 / m * 100%
1.Koszt pozyskania środków od podmiotów finansowych (bez NBP)=Kf = odsetki od operacji z podmiotami finansowymi / średni stan zobowiązań wobec podmiotów finansowych * 12 / m * 100%
1.Koszt pozyskania środków od klientów= Kf = odsetki od operacji z klientami / średni stan zob wobec klientów * 12 / m * 100%
1.Wskaźnik kosztów pozyskania funduszy obcych (wskaźnik efektywności zobowiązań bilansowych)= odsetki od pozyskanych środków / średnia wielkość funduszy obcych * 12 /m *100%
2. Wskaźnik dochodowości kredytów informuje o wielkości dochodów otrzymy¬wanych z jednostki udzielonego kredytu. W obliczeniach dochodowości kredytów można posługiwać się średnim stanem:
a) tylko kredytów w sytuacji normalnej,
b) wszystkich kredytów brutto.
Analizę dochodowości kredytów można przeprowadzić bez prowizji lub z pro¬wizją.
Doch k = odsetki od klientów / średni stan kredytów kredytów sytuacji normalnej * 12/m * 100%
Doch k = odsetki od klientów / średni stan kredytów brutto * 12/m * 100%
3. Dochodowość papierów wartościowych o zmiennym oprocentowaniu ob¬licza się wg wzoru:
Dpw = przychody z operacji pap wart o zmiennym oprocentowaniu / średni stan pap wart o zmiennym oproc * 12/m *100%
4. Dochodowość lokat międzybankowych
Doch llok = odsetki od lokat miezybank / sredni stan lokat miedzyubankowych * 12 / m *100%
5. Dochodowość operacji reverse repo = odsetki od operacji z NBP / sredni stan reverse rep * 12/m *100%m
6. Dochodowość aktywów pracujących oblicza się wg wzoru:
Doch ap = przychody z aktywów pracujących / sredni stan ak pracujących * 12/m *100%
7.. Marża banku = dochodowość aktywów pracujących - koszty pozyskania środków obcych
Marża odsetkowa banku = wynik z tytułu odsetek (przychody – koszty odsetkowe) / sredni stan aktywow pracujących.
Marża odsetkowa
Marża bankowa jest wynagrodzeniem z tytułu wykonywanych operacji bankowych będącym różnicą między ceną sprzedaży a ceną zakupu środków pieniężnych.
W praktyce bankowej spotykane są następujące metody określania marż: :
* kalkulacja marży odsetkowej (całkowitej i częściowej),
* kalkulacja oparta na metodzie odsetek rynkowych - obejmująca kalkulację wpływu warunków rynkowych dokonanej transakcji i transformację terminów oraz koncepcję marży minimalnej,
* kalkulacja oparta na stopach transferowych - dotycząca wewnętrznych cen pieniądza w banku oraz dla jego przepływu między departamentami na szczeblu centrali oraz oddziałami a centralą,
* kalkulacja kosztu pozyskiwania zasobów (środków).
Kalkulacja całkowitej marży odsetkowej polega na odniesieniu kosztów i przychodów odsetkowych za dany okres do wielkości aktywów i pasywów (z pojedynczej obserwacji, bądź wielkości średnie - dające lepszy obraz sytuacji).
Można to przedstawić następująco:
Całkowita marża odsetkowa = przychody odsetkowe / aktywa – koszty odsetkowe / pasywa
W przypadku marży cząstkowej aktywa i pasywa są uporządkowane wg określonego kryterium (np. okresu zapadalności wymagalności) oraz koszty i przychody są odpowiednio rozdzielane. W wyniku stosownych obliczeń otrzymu¬jemy bilans warstwowy:
Częściowa marża odsetkowa warstwowa n = przychody odsetkow n / aktywa n – koszty odsetkowe n / pasywa n
W metodzie odsetek rynkowych stosuje się oprocentowanie odpowiednich kontraktów na rynkach finansowych w celu zmierzenia i oceny korzyści z dokona¬nych transakcji aktywnych i pasywnych. Opierając się na tej metodzie, można podzielić całkowitą nadwyżkę odsetkową na poszczególne elementy. Na podstawie metody odsetek rynkowych można również określić, czy inne niż odsetkowe koszty są pokrywane przez korzyści wynikające z wpływu warunków rynkowych i jaki powinien być w przyszłości poziom tych korzyści, aby
pokryć koszty - koncepcja marży minimalnej. W tym celu należy skorygować uzyskaną w obliczeniach wartość korzyści warunków rynkowych o następującepozycje:
* koszty działania (osobowe i eksploatacyjne),
* koszty płynności,* koszty kapitału własnego,
* koszty ryzyka.
Metoda kalkulacji oparta na wewnętrznych stopach transferowych związana jest z potrzebą oceny gospodarności poszczególnych wyodrębnionych jednostek. Z księgowego punktu widzenia jakaś jednostka generuje same koszty, ale na rzecz banku dostarcza środków, które są inwestowane, a więc przynoszą przychody. Dlatego też konieczne jest określenie wewnętrznej ceny pieniądza w banku. Dla jednostek, które pozyskują środki, będzie to przychód, ponieważ ich „konto" zostanie uznane z racji tego, iż przekazały środki do jednostek inwestujących. Z kolei dla jednostek inwestujących będzie to stanowiło koszt i obciążenie „konta".
Dla kalkulacji kosztów pozyskania zasobów opracowano kilka metod:
* średni koszt historyczny - na podstawie danych z przeszłości bada się, jaki był średni koszt pozyskanych przez bank zasobów; metoda ta jest najprostsza, ale posiada wiele niedostatków,
* koszt krańcowy - metoda oparta na koncepcji kosztów krańcowych teorii ekonomii; bada się, jaki jest dla banku koszt pozyskania na rynku nowych środków, uwzględniając wszystkie związane z tym koszty i kwotę pozostającą rzeczywiście do zainwestowania oraz „dodatek", jaki bank musi zapłacić za zwiększające się ryzyko finansowe (wskutek pozyskania nowych środków wzrasta dźwignia); metoda może być zastosowana zarówno do pojedynczego źródła finansowania, jak i do kilku,
* średni ważony koszt prognozowany - opiera kalkulację kosztu pozyskania zasobów na prognozie kosztów poszczególnych źródeł finansowania.
Wysokość oprocentowania ustala się jako sumę: * stopy bazowej (cena pieniądza), * marży dochodowej i ryzyka.
Obliczanie ceny pieniądza przez bank dokonuje się wg wzoru: stopa procentowa rach.bieżących + stopa proc depozytów 3 mies / (1+ST.rez. obow. od rach bieżących) + ( 1- st. rez. obowiaz. od dep. terminowych)
Od zgromadzonych środków pieniężnych bank odprowadza rezerwy obowiąz¬kowe i w związku z tym nie wszystkie środki, za które bank płaci odsetki, zostaną przeznaczone na prowadzenie działalności kredytowej. Przy obliczaniu ceny pieniądza uwzględnia się faktyczny koszt pozyskania. Cenę pieniądza wyraża stosunek stopy oprocentowania rachunków bieżących oraz stopy oprocentowania lokat terminowych do udziału, w jakim te środki zostają przeznaczone na działalność kredytową.
Efektywny koszt pozyskania depozytów = stopa oprocentowania depozytów / 1 – stopa rezerw oboiązkowych
Rezerwa obowiązkowa:
* nie oprocentowana jest utrzymywana na rachunku bieżącym w NBP lub w krajowych znakach pieniężnych z wyjątkiem banków, dla których rachunki bieżące prowadzą inne banki,
* oprocentowana jest utrzymywana na wyodrębnionych rachunkach. Dochody z tego tytułu przekazywane są na rzecz Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
Marża dochodowa banku, która wchodzi w skład oprocentowania, ustalana jest przez zarząd banku. Przy ustalaniu marży dochodowej bierze się pod uwagę zakładane koszty amortyzacji i utworzonych rezerw oraz zysku w relacji do średnio miesięcznej sumy bilansowej.
Suma ceny pieniądza oraz marża dochodowa stanowi stawkę bazową dla ustalenia oprocentowania. Wysokość stawki bazowej jest z reguły zbliżona do średniego kosztu pozyskania przez bank środków pieniężnych na rynku między-bankowym.
Drugim składnikiem branym pod uwagę przy ustalaniu oprocentowania kredytów na działalność gospodarczą jest marża ryzyka, która jest podstawą zróżnicowania oprocentowania kredytów w zależności od okresu kredytowania i klasy ryzyka.
Kosztochłonność pasywów oblicza się wg następującego wzoru:
Odsetki płacone za pozyskane środki *360 / liczba dni okresu /// średni dzienny stan pasywów
Średni stan pasywów oblicza się następująco: suma wszystkich stanów na każdy dzień miesiąca / liczba dni w danym miesiącu
Kosztochłonność pasywów odzwierciedla średni koszt odsetkowy za pozys¬kanie środków pieniężnych na finansowanie aktywów.
Dochodowość aktywów liczy się za pomocą następującego wzoru: odsetki uzyskane * 360 / liczba dni okresu // sredni dzienny stan aktywow
Marża stanowi różnicę między dochodowością aktywów a koszto-chłonnością pasywów:
Marża = dochodowość aktywów - kosztochłonność pasywów
W praktyce bankowej wyznacza się marżę minimalną na pokrycie kosztów działania banku (osobowych i eksploatacyjnych), rezerw na należności zagrożone, rezerw płynności (różnicy oprocentowania aktywów płynnych i pasywów obcych).
Ocena pozycji i wartości banku
Metoda wskaźnikowa polega na wykorzystaniu wskaźników, które można
podzielić na różne grupy:
* bezwzględnego udziału banku na rynku, przedstawiające relacje wartości sprzedaży określonych produktów do sprzedaży całego sektora bankowego,
* względnego udziału banku na rynku, odzwierciedlające relacje wartości sprze¬daży produktów i usług danego banku do największych konkurentów.
Powyższe wskaźniki dotyczą wszystkich produktów bankowych, np.: udziela¬nych kredytów, liczby prowadzonych rachunków i obsługiwanych klientów. Wzrost poziomu wskaźników wskazuje na wzrost konkurencyjności banku.
Metoda portfelowa polega na ustaleniu pozycji banku na danym rynku przy zastosowaniu wskaźnika względnego udziału poszczególnych grup produk¬tów na rynku i tempa wzrostu sprzedaży tych produktów, określonego za pomocą przeciętnego wzrostu wartości nominalnej lub realnej. W ten sposób można określić wzrost, stagnację lub spadek świadczonych przez bank usług. Bank powinien dokonywać podziału produktów na cztery grupy:
* rozwojowe, których udział względny na rynku jest duży i utrzymuje wysokie
tempo sprzedaży,
* ustabilizowane, których tempo wzrostu sprzedaży jest ustabilizowane, a wzglę¬dny udział na rynku nadal duży,
* o niepewnej przyszłości, których udział na rynku i w dochodach banku jest niski,
* schyłkowe, których sprzedaż, udział na rynku i w dochodach banku sys¬tematycznie maleje.
Metoda portfelowa uniemożliwia określenie struktury asortymentowej świa¬dczonych usług bankowych. Słabą stroną tej metody jest przede wszystkim brak informacji o konkurencji.
Analiza SWOT określa kierunki działania banku w odniesieniu do jego struktury i zasobów oraz rynków, na których działa. Istota tej metody to porównanie mocnych i słabych stron banku z szansami i zagrożeniami, płynącymi z otoczenia.
Analizę SWOT można scharakteryzować w uproszczeniu jako sposób identyfikacji i klasyfikacji czynników wpływających na działalność banku, jego cech korzystnych i niekorzystnych.
Analiza otoczenia banku pozwala na wyróżnienie co najmniej czterech sytuacji:
* zagrożenia zewnętrzne są wzmacniane przez słabości banku, ponieważ bank, nie mając wpływu na czynniki zewnętrzne, może tylko minimalizować swoje słabe strony,
* szansę stwarzane przez otoczenie są trudne do wykorzystania ze względu na słabość banku; wyeliminowanie słabych stron w działalności banku daje możliwość wykorzystania szans wynikających z czynników zewnętrznych,
* zalety banku wiążą się z zagrożeniami, które stwarza otoczenie, a możliwości działania tkwią w tym przypadku w mocnych stronach banku,
* atuty banku są wzmacniane przez szansę płynące z otoczenia, co jest sytuacją najkorzystniejszą.
Analiza SWOT stanowi rozwinięcie metody portfolio. W tej metodzie brane są pod uwagę przede wszystkim informacje i oceny jakościowe.
Wycena banku
Podstawowym punktem odniesienia jest wyce¬na aktywu wg cen nabycia. Jeżeli wartość rynkowa jest niższa, to na różnice w stosunku do wartości aktywów w księgach tworzy się rezerwę celową. Wyższa cena rynkowa niż cena historyczna nabycia aktywu nie powoduje jego waloryza¬cji. Zysk faktyczny bowiem powstanie w momencie sprzedaży aktywu.
Wyceny rachunkowej aktywów i pasywów dokonuje się. przy za¬stosowaniu:
* ceny nabycia, która stanowi rzeczywista, cenę zakupu składnika mają¬tku,
* ceny sprzedaży netto, tj. ceny możliwej do uzyskania w dniu bilan¬sowym,
* kosztów wytworzenia składnika majątku we własnym zakresie, obe¬jmujących m.in. koszty bezpośrednie i pośrednie,
* wartości nominalnej, czyli w wysokości wymaganej zapłaty.
Na dzień bilansowy aktywa i pasywa wycenia się wg następujących zasad:
* środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne: w cenie nabycia lub kosztów wytworzenia albo wartości po aktualizacji, pomniejszonych o odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe),
* aktywa do zbycia przejęte za długi w cenie sprzedaży netto (ceny rynkowej netto),
* inwestycje rozpoczęte w cenie nabycia lub kosztów wytworzenia,
* udziały w innych jednostkach, w tym zależnych i stowarzyszonych, oraz długoterminowe papiery wartościowe (lokacyjne) w cenie nabycia pomniej¬szonej o odpisy spowodowane trwałą utratą ich wartości,
* dłużne papiery wartościowe w cenie sprzedaży, na którą składa się cena zakupu pomniejszona o przypadające za dany okres dyskonto lub odsetki,
* papiery krótkoterminowe (handlowe) w cenach nabycia lub zakupu nie więk¬szych niż cena sprzedaży,
* rzeczowe zapasy składników majątkowych w cenie nabycia lub kosztów wy¬tworzenia, jednak nie wyższych od ich cen sprzedaży netto,
* środki pieniężne krajowe w kasach i skarbcach, czeki podróżnicze banków oraz stan na rachunkach bankowych w wartości nominalnej,
* weksle krajowe przyjęte do inkasa, dyskonta lub redyskonta, w wartości nominalnej,
* należności z tytułu pożyczek, kredytów w wartości nominalnej w dniu po¬wstania, a następnie skorygowanej o rezerwy celowe,
* stan funduszy, kapitałów w wartości nominalnej.
Zupełnie odrębne zasady obowiązują wobec aktywów przejętych za długi. Wartość przejętego aktywu rzeczowego ustala się na podstawie wyceny, która nie może jednakże przewyższać ceny sprzedaży netto danego składnika. Na różnicę pomiędzy ustaloną wartością przejętego aktywu a kwotą długu tworzy się rezerwę celową.
Wartość początkową środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych koryguje się o umorzenie ustalone zgodnie z obowiązującymi przepisami. Z kolei należności koryguje się o wartości zabezpieczeń, tj. rezerw celowych.
Aktywa i pasywa wyrażone w walutach obcych na dzień bilansowy ujmuje się po kursie średnim przypadającym na dzień bilansowy, ustalonym dla danej waluty przez prezesa Narodowego Banku Polskiego.
Specyfika banków jak również uwarunkowania ich działalności powodują, że nie jest możliwe wskazanie jednej wszechstronnej metody określenia wartości banku. Z uwagi na zastosowane podejście metody wyceny możemy sklasyfikować następująco:
* metody majątkowe,* metody dochodowe, * metody rynkowe.
Potrzeba dokonania wyceny banku lub jego poszczególnych składników majątkowych może być przeprowadzana dla różnych celów, które niejednokrotnie determinują wybór metody. Będzie to wynikało w szczególności z potrzeb w za¬kresie: * prywatyzacji, * fuzji,* ceny emisyjnej,* sprzedaży akcji,* ubezpieczenia majątku,* transakcji kupna-sprzedaży oddziału,* czynszu za dzierżawę.
Dokonując wyceny banku, należy jednak pamiętać, że faktyczna wartość rynkowa jest ustalana w trakcie przeprowadzenia transakcji sprzedaży.
Metoda dochodowa polega na wycenie przyszłych dochodów inwestorów, które mogą oni uzyskać przez fakt posiadania tytułu własności.
Ogólna formuła wartości, bazującej na dochodach właścicieli, przedstawia się następująco:
WD=E Ddt Qt + E (Wpt – Wwt) + Dit Qt
E - suma, Ddt - dywidendy, Wpt — wpływy kapitałowe o charakterze zwrotów dla inwestorów
Wwt — wydatki kapitałowe inwestorów na rzecz banku Dit-- inne dochody inwestorów związane z posiadaniem banku, Qt - czynnik dyskonta, t - poszczególne lata.
Dochody inwestorów są najczęściej określane przez:
* dywidendy,
* przepływy pieniężne (CF),
* zyski.
Dywidendy są bezpośrednimi dochodami, powstającymi na podstawie tytułu własności. Ujemną cechą dywidend (w oczach właściciela), jest fakt, że poziom ich zależy od wyników finansowych.
Przepływy pieniężne odzwierciedlają faktyczny obieg pieniądza w banku oraz ich związek z otoczeniem. Uzyskana nadwyżka przepływów pieniężnych może zostać na powiększenie zasobów banku w tym kapitału bądź przeznaczona na dywidendę i nagrody dla załogi. Ujemne przepływy pieniężne (w prognozie) oznaczają natomiast konieczność sięgnięcia do rezerwy lub kapitału właścicieli.
Dużą popularność przy szacowaniu wartości banku zdobyła metoda zdyskon¬towanych przepływów pieniężnych.
W metodzie tej wartość banku obliczona jest wg wzoru:
WP= CF1 / 1+r + CF2/(1+r)do2 + CF3/(1+r)do3 +…+ CFn/(1+r)do n + RV/(1+r)do n
WP - wartość banku, CFod 1 do n - wartość przepływu gotówki w latach prognozy,r - stopa dyskonta
RV - wartość rezydualna (wartość banku po okresie prognozy).
Strumień gotówki CF określany jest wg formuły: CF=S-KS +A – P – DKO - NI
S - przychody , KS – koszty, A-- amortyzacja , DKO - zmiany w kapitale obrotowym, P - podatki , NI - nakłady inwestycyjne.
Do grupy metod majątkowych m.in. zalicza sią:
* metodą aktywów netto (wartości księgowej), «
* metodą wartości likwidacyjnej,
* metodą odtworzeniową.
Istotą określenia wartości księgowej banku (aktywów netto) jest przyjęcie założenia, że o jego wartości decyduje suma posiadanych aktywów ogółem pomniejszonych o pasywa obce. Jako pasywa obce przyjmuje się te składniki pasywów bilansu, które nie stanowią jego własności, bądź stanowią jego zobowią-zania w stosunku do innych podmiotów.
Wartość likwidacyjna oznacza sumę wszystkich środków majątkowych po¬mniejszonych o kwoty należne z tytułu zobowiązań i kwot związanych z prze¬prowadzeniem faktycznej likwidacji.
Wartość odtworzeniową zostaje określona na podstawie przyjętych założeń odbudowania majątku banku w skali 1:1.
Istotą metod mieszanych jest powiązanie wartości majątkowej i dochodowej.
Podejście dochodowe jest odzwierciedleniem zdolności banku do tworzenia zysku, a co za tym idzie - nadwyżki finansowej.
Przyjęto założenie, że wartość banku stanowi korelację wartości majątkowej i dochodowej, wyrażającej zdolność do kreowania zysków. Można to wyrazić formułą:
W = Wm + a (Z/r - Wm) gdzie:
Wm - wartość banku, Z - zysk, r- stopa kapitalizacji, a-czynnik wagi.
Przyjmując, że składnik a (Z/r - Wm) stanowi wartość reputacji firmy (Wr), to wartość banku jest sumą wartości majątkowej i jego reputacji.
Istnieją również inne metody ustalania wartości dochodowej i majątkowej. Do najbardziej znanych metod mieszanych wyceny należą: * metoda średniej wartości, *metoda z zyskiem dodatkowym.
Metoda średniej wartości uwzględnia wartość majątku i wyniki finansowe. U jej podstaw leży założenie, że w warunkach konkurencji rynkowej nie jest możliwe utrzymywanie się w dłuższym okresie znaczącej nadwyżki wartości dochodowej nad wartością majątkową. Wartość wycenianych przedsiębiorstw stanowi zatem średnią arytmetyczną wartości dochodowej i majątkowej:
W = Wm + 1/2 (Wd - Wm) = (Wm + Wd)/2
Niniejsza metoda jest przeznaczona tylko dla podmiotów o wysokiej zdolności do tworzenia zysków. Wówczas bowiem ich wartość dochodowa przewyższa wartość majątkową, co jest warunkiem niezbędnym i koniecznym do wyceny przedsiębiorstwa wg średniej wartości.
Metoda szwajcarska polega na zwiększeniu znaczenia wartości dochodowej przez badanie jej podwójnej wagi. Ogólna formuła wartości przedstawia się następująco:
W = (Wm + 2Wd)/3
Wartość majątkowa odzwierciedla skorygowaną o ukryte rezerwy ilościowe i cenowe wartość bilansową. Natomiast wartość dochodowa wyraża wieczną rentę.
Wartość reputacji banku tworzy skapitalizowany zysk dodatkowy. Ze wzglę¬du na sposób ustalania wartości reputacji można podzielić metody z zyskiem dodatkowym na dwie zasadnicze grupy:
* metody bez dyskontowania, zwane zwykłymi,
* metody okresowej kapitalizacji zysku dodatkowego.
Metody zwykłe przyjmują, że wartość reputacji stanowi efekt multiplikacji rocznego zysku dodatkowego i liczby lat jego wystąpienia w przyszłości. Wartość banku stanowi zatem sumę wartości majątkowej i n-krotności zysku dodat¬kowego, co wyraża poniższa formuła:
W = Wm + n. Zd
W praktyce najpowszechniej stosowana jest anglosaska wersja tej metody. Wg niej wartość banku jest ustalana przez dodanie do wartości majątkowej n-krotności różnicy między przeciętnym zyskiem rocznym a rynkowym oprocen¬towaniem kapitału zamrożonego w jego majątku.
Metody okresowej kapitalizacji zysku dodatkowego zakładają, że wartość reputacji powiększająca wartość majątkową jest tworzona przez bieżącą wartość gotówkową przyszłych nadwyżek finansowych nad rynkowym oprocentowaniem zamrożonego kapitału, a nie przez ich wartość nominalną, na której bazują metody zwykłe.
Za stosowaniem tej metody przemawia prostota i jednoznaczność inter¬pretacji oraz dostępność informacji. Wartość banku w ujęciu metody porównań rynkowych wyraża iloczyn rynkowego multiplikatora i odpowiadającej mu pod¬stawy z wycenionego banku, co przedstawia formuła:
W = m x x gdzie:
- multiplikator, wyrażający ukształtowaną na rynku relację ceny do przyjętej kategorii bazowej, np. zysku, funduszy własnych, należności, zobowiązań,
- poziom podstawy multiplikatora (zysku, funduszy własnych, należności, zobowiązań) w wymienionym banku.
Wyznaczone wartości banku metodą multiplikatora
Wartość rynkowa banku : W= m*x
Wartość wycenionego banku oblicza się poprzez wyznaczenie średniej warto¬ści rynkowej. Z kolei, dzieląc średnią wartość rynkową przez liczbę akcji, otrzymamy cenę jednej akcji.
Wyznaczone wartości banku metodą multiplikatora: wartość rynkowa banku z grupy (składnik aktywów, pasywów wyniku finansowego * (razy) szukana wartośc rynkowa A (składnik aktywów, pasywów i wyniku finansowego wycenionego banku.
Z równania wyznaczamy szukana wartość rynkową: A = multiplikator * składnik aktywów, pasywa i wynik finansowy wycenionego baku.
Przeczytaj podobne teksty
- 87% Mikrobankowość
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.