Wkład starożytnych kultur w rozwój cywilizacji

PISMO

Klinowe

Pierwszym pismem, było pismo klinowe, które powstało w Mezopotamii ok.3300r.p.n.e. Pismo to obejmowało szereg znaków pisanych rylcem na glinianych tabliczkach. Znaki te miały kształt klinów i stąd ich nazwa. Możemy je podzielić na to z miasta Ugarid i staroperskie. Powstała na potrzeby administracji świątynnych, ale znalazło też zastosowanie administracji państwowej, kultury, życiu prywatnym. Do zabytków tego pisma należą: traktaty międzynarodowe, korespondencje między urzędnikami, raporty ambasadorów, kroniki, zbiory praw, teksty literackie. Pismo to ulegało licznym przemianom wchłaniając oprócz piktogramów także ideogramy i znaki fonetyczne. Były one trudne do odczytania dlatego dopiero w latach 1810-1895, Anglik H.Rawlinson dzięki inskrypcjom wyrytym w górach Behistun w języku staroperskim, elamickim i akadyjskim nt. Dariusza Wielkiego i wiedzy o imperium perskim z dzieła Herodota udało się je rozszyfrować.

Hieroglify

Z początku każdy obrazek był przypisywany jednemu słowu, ale z czasem jeden znak oznaczał różne słowa albo jakiś związek wyrazów. Aby uprościć naukę hieroglifów z czasem uproszczono rozbudowane rysunki, przez co pismo przestało być obrazkowym. Każdy znak oznaczał jedną lub kilka. Liter. Pismo egipskie współczesnym ludziom przysporzyło wielu kłopotów z jego rozszyfrowaniem, bowiem Egipcjanie nie pisali tak jak my, od lewej do prawej, ale także od prawej do lewej, a nawet z góry do dołu. Jeszcze na początku XIX wieku nie potrafiono zgadnąć, co też starożytni wypisali na kamieniach. Dopiero znaleziony przez wojsko Napoleona kamień w Rosettcie, na którym były wypisane wszystkie trzy style pisma, pozwolił na odszyfrowanie hieroglifów. Dokonał tego francuski uczony, Jean Champollion, który odtworzył imiona egipskich dowódców. Znaczenie innych słów ustalono poprzez porównanie je do języka greckiego Do pisania Egipcjanie wykorzystywali łodygę sitowia ze spłaszczonym końcem. Używano tuszu w kolorze czarnym, jedynie, aby wyróżnić tytuł i początkowe wyrazy pisano czerwonym . Powszechnym materiałem pisemnym był papirus, raczej rzadko stosowano kamieni, drewnianych tabliczek czy skóry. Papirus wyrabiano z łodyg rośliny rosnącej nad Nilem.

Pismo greckie

Mitologia grecka głosi, że twórcami pisma były córki boga Apollina, inna wersja mówi o Hermesie, a jeszcze inna - być może częściowo prawdziwie - głosi iż pismo wynalazł Kadmos - mityczny założyciel Teb, który miał być synem króla Fenicjan. W X w. p. Chr. Grecy przejęli pismo od Fenicjan ale uzupełnili je znakami, które odpowiadały dźwiękom wymawianym przez Greków. Były to samogłoski: A alpha, E epsilon, O omikron, Y ypsilon, a także I iota. Około V w. p. Chr. wyodrebniło się pismo w trzech odmianach: wschodniej, południowej i zachodniej. Dały one początek większości pism na świecie: z odmiany zachodniej powstało pismo łacińskie, ze wschodniej zaś wywodzi się cyrylica. W ciągu lat wykształciła się jedna forma pisma (ok. 403 p.Chr.) zw. greckim alfabetem klasycznym, w której ogłoszony został zbiór praw po zakończeniu wojny peloponeskiej. Język ten obowiązuje, w prawie nie zmienionej formie, do dziś. Początkowo sposób zapisywania był nieco odmienny od współczesnego, mianowicie od prawej do lewej strony (tak pisali Fenicjanie), następnie zmodyfikowano ten sposób pisząc raz od prawej, raz od lewej tzw. bustrofedon (zgodnie z ruchem wołów przy orce), aż w końcu pisano już w sposób przyjęty aż do dziś - od lewej do prawej.

Pismo rzymskie

Rzymianie przejęli alfabet etruski i zaadaptowali go na potrzeby swego języka. Początkowo litery rzymskie były podobne do etruskich i greckich i pisano je od strony prawej ku lewej. Z czasem linie proste przeszły w krzywizny, a kierunek pisma uległ zmianie. Niektóre litery, przejęte od Greków, nie były używane, ale dodano nowe litery. Dzisiejszy alfabet łaciński zasadniczo nie różni się od tego sprzed dwóch tysięcy lat.

PANSTWO

Pierwsze zgrupowania ludności, które możemy nazwać państwami powstawały w pobliżu wielkich rzek takich jak Eufrat, Tygrys Nil, Indus, czy Jangcy. Ludzie osiedlali się w takich miejscach, ponieważ można tam było z powodzeniem rozwijać rolnictwo co było kwestią priorytetową dla mieszkańców krain starożytnych. Aby zwiększyć wydajność i plony należało prowadzić nieustające prace nad nawadnianiem, czy użyźnianiem. Musiały też chronić się przed najeźdźcami. Samemu trudno też było prowadzić działania handlowe i polityczne z sąsiadami. Jedno małe plemię nie potrafiło sobie poradzić z tym ogromnym przedsięwzięciem dlatego powstawały wspólnoty składające się z wielu plemion z danego obszaru, które z czasem utworzyły jednolitą, językowo i kulturowo wspólnotę. Z czasem w wyniku rozwoju rzemiosła i instytucji rządzących związki zacieśniły się jeszcze bardziej.
Na terenie Mezopotamii około 5000 lat p.n.e. powstawały pierwsze większe osady ludności. Najdawniejsze wykopaliska archeologiczne odkryły gliniane figurki kobiet i zwierząt pochodzące z około 4750 roku p.n.e. Uczeni uważają, że są to najstarsze w tej części świata ślady ludzi wiodących osiadły tryb życia. Pod koniec IV tysiąclecia do Mezopotamii przybyli Sumerowie i tworzą państwo oparte na ustroju odrębnych gospodarczo i politycznie miast-państw. W pierwszej połowie III tysiąclecia rozwinęły się już największe sumeryjskie miasta-państwa: Uruk, Ur, Kisz, Lagasz, Umma. Powstają monumentalne budowle, rozwija się sieć handlowa ciągnąca się już nie tylko wzdłuż krajów ościennych, ale również Morza Śródziemnego do Syrii, czy Egiptu.

Oprócz Mezopotamii starożytne państwa powstały także w Egipcie w północno-wschodniej Afryce uważane obok Sumeru za kolebkę cywilizacji. Początek państwowości nastąpił już w drugiej połowie IV tysiąclecia p.n.e. w okresie zwanym predynastycznym (kultury: Nakada I, Nakada II i od roku 3100 p.n.e. Nakada III). W okresie Nakada III istniały już w pełni wykształcone organizmy państwowe w Delcie Nilu (Egipt Dolny) i w południowym Egipcie, powyżej I katarakty (Egipt Górny). Około 3000 p.n.e. oba państwa egipskie zostały zjednoczone przez legendarnego władcę Menesa.

Państwo stworzyli też Żydzi w Palestynie, Chińczycy, których początek państwa zaczyna się od legendarnych początków w III tysiącleciu p.n.e. (rządy cesarza Huangdi), Persowie, Asyryjczycy, Macedończycy, Rzymianie, a także Grecy, którzy stworzyli dość osobliwą jego odmianę.
Utworzenie się państw w starożytności wywarło ogromny wpływ na cywilizację, gdyż stworzyło fundamenty będące podstawą dzisiejszej mapy politycznej, stworzyła granice odrębności kulturowej, potrzebę przynależności i dbania o potrzeby wspólnoty, oraz umożliwiła rozwój ludzkości, co byłoby niemożliwe bez współpracy wielu ludzi zróżnicowanych pod względem doświadczenia, wiedzy i pomysłowości. Dzisiejszy świat praktyczni w całości podzielony jest na państwa z wyjątkiem nielicznych jeszcze pozostałości kultur plemiennych. Niektóre państwa nadal walczą o uznanie ich odrębności, a niektóre muszą walczyć o jej utrzymanie. Świadczy to o tym jak ważnym organem jest państwo oraz jak bardzo potrzebne jest ono do chronienia grup i ich interesów. Pomimo tworzenia się „globalnej wioski” system państwowy nadal jest ważnym odniesieniem do odrębności kulturowej i historycznej co pozwala zachować pamięć o tradycji przodków i miłości do ojczyzny, na której się wychowaliśmy.

Prawo

Do pomników prawa karnego należą m. in. z okresu niewolnictwa prawo sumeryjskie i Kodeks Hammurabiego, który jest Jednym z najstarszych odkrytych i odczytanych spisów praw. Spisany został "aby silny słabemu nie szkodził, aby dla sierot i wdów zapewniona była sprawiedliwość", jak zapisano w "Epilogu" Kodeksu. Kodeks Hammurabiego został zapisany m.in. na czarnym, bazaltowym słupie (steli) o wysokości 2,25 m., zwieńczonym płaskorzeźbą przedstawiającą Hammurabiego otrzymującego insygnia władzy Kodeks Hammurabiego nie jest "kodeksem praw" w dzisiejszym rozumieniu. Nie uwzględnia wielu działów prawodawstwa, które w takowym powinny się znaleźć - np. prawa karnego, czy zasad funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości. Nie jest też "zbiorem praw" - zawarte w nim artykuły są w swojej formie nie dopuszczającymi żadnej interpretacji wyrokami lub raczej sentencjami wyroków sądowych będących wykładnią prawa zwyczajowego. Kodeks Hammurabiego jest zbiorem orzeczeń sądowych, wyroków i rozporządzeń, wydanych przez króla w ciągu panowania. Zbiór miał z pewnością duże znaczenie praktyczne jako swoisty poradnik orzecznictwa sądowego dla wszystkich sędziów. Hammurabi był sędzią najwyższym, którego rozstrzygnięcia miały w rozumieniu Babilończyków sankcję boską.

Państwa takie jak Egipt, Persja, Asyria, Chiny, czy Indie opierały swoje prawo na bardzo ciężkich karach ze śmiercią włącznie. Głównym organem prawodawczym byli faraonowie, królowie, itp. Prawo tych państw chroniło zazwyczaj ludność bogatą i wpływową, biedotę natomiast obejmowało w mniejszym stopniu. Niewolnicy nie mieli praw w ogóle. Ważniejszym kodyfikatorem prawa w historii starożytnej był grek Drakon. Aby przezwyciężyć kryzys państwa i problem chronicznego zadłużenia chłopów, ok. 624 r. p.n.e. Drakon, jeden z ówczesnych archontów, dokonał reformy prawa. Wprowadził surowe ("drakońskie") kary, zniósł prawo zemsty rodowej, a do grona archontów dołączył 6 tesmotetów.
Istotnego pstępu na drodze rozwoju prawa dokonali Rzymianie. Wychodząc od rozstrzygania konkretnych przypadków potrafili oni przejść do abstrakcyjnego ich rozpatrywania wprowadzając np. pojęcie „ogólnego uszkodzenia ciała”.

Prawo 12 tablic najstarsza kodyfikacja prawa rzymskiego, opracowana 451-449 p.n.e przez komisję decemwirów (dziesięciu); objęła wcześniejsze prawo zwyczajowe: cywilne, karne, państwowe i sakralne. Wyryto je na 12 tablicach z brązu, wystawionych na widok publiczny, zniszczonych wraz z całym miastem, podpalonym przez Gallów (390 albo 387 p.n.e.).Służyło przez 1000 lat jako źródło całego prawa rzymskiego, zachowały się fragmenty jego tekstu w różnych pracach prawniczych.

Jednym z głównych źródeł, które prowadzą do poznania prawa rzymskiego jest „Kodyfikacja Justyniańska” z 529 r., który przyniósł odrodzenie prawa rzymskiego w XI wieku. „Kodyfikacja” gromadzi i porządkuje wszystkie przepisy prawne starożytnego Rzymu i stanowi podstawę przepisów prawnych, przyjętych przez cywilizacje zachodnie. „Kodyfikacja” składa się z trzech części:
- Digesta seu Pandecta, – czyli tzw. Digesty. Digesty opracowane zostały na podstawie pism 39 prawników klasycznych przez 16-osobową komisję. Zawierają one 9123 fragmenty zawarte w 50 księgach, które w opinii twórców były najlepszymi osiągnięciami myśli prawniczej okresu klasycznego Po zebraniu i dokonaniu kompilacji Justynian nakazał spalić teksty źródłowe oraz zakazał komentowania Digestów czy choćby przytaczania oryginalnych fragmentów w celu wyjaśnienia niejednoznaczności.

Prawie wszystkie współczesne systemy prawa cywilnego swymi korzeniami sięgają prawa rzymskiego, wzorując się na jego systematyce, koncepcji, a nawet sformułowaniach. W związku z tym prawo rzymskie, a zwłaszcza wykształcona w nim i przejęta do współczesnego prawa terminologia prawnicza, stanowi łącznik miedzy rozmaitymi systemami prawnymi, nawet wyrosłymi w różnych formacjach społeczno-ekonomicznych. Można, więc śmiało zaryzykować twierdzenie, ze prawo rzymskie jest językiem uniwersalnym w środowisku prawniczym – od czasów średniowiecza aż po dzień dzisiejszy. Prawo rzymskie przeżyło państwo, które je stworzyło. Kiedy upadło, jak się zdawało, niezwyciężone imperium, w Europie Zachodniej w zapomnienieposzło w zasadzie również i prawo rzymskie. Ale w średniowieczu ożyło ono na nowo, by po raz drugi podbić cały cywilizowany świat.

Ze względu na znaczenie prawa rzymskiego w historii prawa w ogóle, poświęca mu się w prawoznawstwie stosunkowo dużo uwagi. Tak, jak bowiem nie można sobie wyobrazić studiowania współczesnej filozofii bez znajomości filozofii greckiej, tak nie można też studiować współczesnego prawa bez znajomości prawa rzymskiego. Można by rzec, że prawo rzymskie zgłębia się po to, by udoskonalać prawa współczesne.

Ważniejsze maksymy prawa rzymskiego:
-„Consensus facit legem” - zgoda tworzy prawo.
-„Dura lex, sed lex” - surowe prawo, ale prawo
-„Ignoranta iuris noce'” - nieznajomość prawa szkodzi
-„ Lex retro non agit” - prawo nie działa wstecz
- „Audiatut et altera pars” - niechaj będzie wysłuchana i druga strona
-„nullum crime sine lage”- nie ma zbrodni bez uzasadnienia winy

USTROJE POLITYCZNE

Demokracja

Nazwa pochodzi od demos-lud i kratos – władza, czyli dosłownie ludowładztwo.

W 510 roku p.n.e. Klejstenes w wyniku dogłębnych reform, stworzył mocną podstawę pod ustrój demokratyczny. Istota reform Klejtenesa polegała na tym, że podział na plemiona, bractwa i rody został zastąpiony podziałem terytorialnym, Attyka podzielona została na 3 okręgi, a te z kolei na jeszcze mniejsze rejony, cudzoziemcy, osiedleni na stałe w Attyce zyskali prawa obywatelskie, ilość radnych została zwiększona do pięciuset osób, wprowadzono sad skorupkowy oraz urząd dziesięciu strategów.
Celem reformy było zmniejszenie roli arystokracji, zatarcie różnic majątkowych oraz wymieszanie społeczeństwa. Demokrację umocnił Perykles wprowadzając wynagrodzenie dla rady i sędziów, podział na 3 klasy, sądy przysięgłych (heljaja) itd.

W rezultacie ciągłych reorganizacji, została ustanowiona tzw. Demokracja Ateńska. Opierała się ona głównie na możliwości udziału w zarządzaniu państwem wszystkich pełnoprawnych obywateli, którzy ukończyli 20 rok życia. Demokracja ateńska miała również słabe strony, choćby ograniczoną możliwość udziału w Zgromadzeniach Ludowych obywateli mieszkających poza Atenami. Chłopi, szczególnie w okresie prac rolnych nie brali udziału w głosowaniu, ze względu na odległość, jaką musieliby przebyć, żeby oddać głos. Rozwiązaniem tego problemu było delegowanie z każdej wioski przedstawiciela, który by zadbał o interesy sąsiadów.

Największą zaletą demokratyzacji polis była powszechna możliwość udziału w życiu politycznym wszystkich wolnych obywateli. Niewątpliwie, takie nastawienie obyczajowości ogromnie sprzyjało poszerzaniu horyzontów przez obywateli Ateńskich, horyzontów kulturowych, religijnych a co najważniejsze – intelektualnych.
Dziś demokrację określa się jako ustrój polityczny, oparty na trójpodziale władzy, w którym źródło władzy stanowi wola większości obywateli. Gwarantem istnienia demokracji jest konstytucja. Obecnie powszechną formą ustroju demokratycznego jest demokracja parlamentarna.

Republika

Około 509 p.n.e. w wyniku walk między patrycjuszami, a plebejuszami o prawo do urzędów i równe traktowanie przez prawo, zrażeni do monarchii mieszkańcy Rzymu usunęli króla Tarkwiniusza Pysznego i ustanowili republikę (res publica-to co publiczne).

Władza W republice rzymskiej władza podzielona była między lud, senat i urzędników. Najwyższą władzę prawodawczą i sądowniczą sprawował lud i wykonywał ją poprzez skomplikowany system zgromadzeń ludowych – zebrań całego ludu. Najwyższą władzę polityczną i administracyjną sprawował złożony zpatrycjuszy senat. Władzę wykonawczą, w tym realizację uchwał senatu i ludu, sprawowali urzędnicy o ograniczonych kompetencjach, którzy wybierani byli kadencyjnie. Urzędnicy dzielili się na zwyczajnych, regularnie wybieranych na kadencyjne urzędy, takich jak: konsulowie, pretorzy, cenzorzy, edylowie plebejscy i kurulni, kwestorzy i trybuni ludowi. W republice istnieli również urzędnicy nadzwyczajni, powoływani w specjalnych okolicznościach, tacy jak: dyktator, interreks, dyktator, dowódca jazdy, prefekt miasta.

Republika opierała się więc na wybieralności urzędników przez obywateli i kadencyjności tych urzędów. Organami władzy były: komicja (zgromadzenie ludowe), magistratura (urzędnicy) i senat.

Obecnie republikę określa się jako ustrój polityczny, w którym wladza jest sprawowana przez organ wyłoniony w drodze wyborów. W republice występują różne systemy rządów, zależnie od organu sprawującego władzę, którym może być:
- prezydent wybierany na określony czas, z ograniczoną (albo z nie ograniczoną) możliwością ponownego wyboru; prezydent może być odpowiedzialny przed innym organem państwa, albo przed Bogiem i Historią
- rząd odpowiedzialny przed parlamentem lub przed prezydentem
- kanclerz.

To, jak wielkim osiągnięciem było ukształtowanie się demokracji i republiki powinien wiedzieć każdy. Systemy sprawowania władzy, które dają do niej dostęp każdemu obywatelowi równe prawa i możliwość uczestniczenia w życiu politycznym i publicznym bez względu na panujące podziały był milowym krokiem w rozwoju aparatury państwowej. Prawie każde państwo nowożytne korzysta z tych systemów, gdyż umożliwiają one funkcjonowanie państwa praworządnego, sprawiedliwego, szanującego szarych obywateli, gdzie każdy ma równe prawa zagwarantowane przez zasady demokracji i ustroju republiki.

Filozofia

Filozofia z greckiego philosophia oznacza dosłownie "umiłowanie mądrości". Określenie to i jego znaczenie pochodzi prawdopodobnie od matematyka i filozofa Pitagorasa. W starożytności filozofia utożsamiana była z wiedzą, której źródłem jest ciekawość, zdziwienie światem oraz wątpienie. Inspiracją do filozofii była także świadomość śmiertelności, skłaniającą do pytania osens życia. Jako podstawowe problemy filozofii Platon wymieniał Prawdę, Dobro i Piękno. Podstawowe pyt. Filozofii antycznej to: Co mogę wiedzieć?
Co powinienem czynić? Na co mogę mieć nadzieję? Czym jest człowiek?

Jednym z pierwszym filozofem zachodnim był Tales z Miletu. Jak wiadomo był on pierwszym, który na gruncie filozofii postawił pytanie o to, z czego ten cały świat jest właściwie zrobiony. Zakładał, że musi być jakieś podstawowe coś, z czego zrobiona jest cała reszta. Uznał, iż tak naprawdę wszystko zrobione jest z wody.

Anaksymander z Miletu był uczniem Talesa. Podobnie jak jego mistrz, zajął się problemem pierwotnej zasady świata. Prawdopodobnie to on nadał tej zasadzie nazwę: arche. (problem dotyczący tego, z czego wszystko jest zrobione). Nie podzielił on poglądów nauczyciela gdyż sądził, że wszystko nie może być zrobione z wody. Podobnie jak oni napisał dzieło O przyrodzie, w którym wyjaśnił, że podstawą wszystkich rzeczy jest tak naprawdę powietrze. Anaksymenes mówił językiem zrozumiałym dla przeciętnych ludzi. Wskazując arche odwoływał się do skojarzeń znanych każdemu. To niewątpliwie zyskało mu przychylność słuchaczy.

Dla Heraklita z Efezu pratworzywem był ogień. Miał wielkie znaczenia w dziejach filozofii przez dzieje teorie : powszechnej zmienności oraz przez teorię powszechnej rozumności świata ( logos, rozum kosmiczny ). Ponadto był tym, który skierował refleksję ku zagadnieniom humanistycznym i wprowadził do filozofii czynnik introspekcyjny.
Demokryt z Abdery uważał, że materia składa się z atomów. Jego teoria składa się z 4 tez :
1. cała przyroda składa się jedynie z mnogości atomów, czyli niepodzielnych cząsteczek;
2. atomy posiadają wyłącznie ilościowe własności, a nie posiadają jakościowych;
3. powszechną własnością atomów jest ruch;
4. atomy znajdują się i poruszają w próżni.

Sokrates zajmował się etyką, moralnością. Sokrates uważał, że cnota, czyli arete była i jest niezmienna dla wszystkich, jest jedna. Nadał znaczeniu cnoty znaczenie moralne, nie tylko fizyczne. Mówił, że cnota obowiązuje wszystkich. Sokrates twierdził, że tylko niewiedza usprawiedliwia. Według niego ważne jest aby wychować dobrego człowieka i dobrego obywatela. Celem człowieka jest osiągnięcie szczęścia. W badaniach Sokrates wykorzystał rozmowy z ludźmi, niejednokrotnie ośmieszając ich. W tradycji sokratejskiej podmiotem odpowiedzialności moralnej jest rozum.

Platon Zajmował się głównie nauką o ideach. To co dane nam za pomocą zmysłów, jest tylko zjawiskiem, zaś prawdziwy byt to idea poznania za pomocą wyglądu intelektualnego. U Platona nauka o duszy byłą ściśle związana z teorią poznania. Dusza jest odpowiedzialna za funkcje intelektualne. Był on przekonany, że dusza jest doskonałym elementem natury ludzkiej, że ciało jest więzieniem dla duszy, ponieważ od ciała pochodzi poznanie zmysłowe, co nie jest prawdziwe. Nauka platońska wywodzi się po części z tradycji pitagorejskiej ( wędrówki dusz ). Platon twierdzi, że dusza każdego człowieka posiada wiedzę o ideach, ponieważ zdobyła ją przed urodzeniem. Stąd też od Platona wywodzi się pojęcie racjonalizmu genetycznego - wiedzę prawdziwą ma w sobie już każdy człowiek. Platon kładzie nacisk na drogę pojęciową, poznanie idei, która do niej wiedzie zaczyna się od poznania sensu wyrazów, potem stopniowo wiedzie ku definicji rzeczy.

Arystoteles - występował przeciw platońskiej nauce o ideach. Sformułował doktrynę, która zastąpiła mu naukę Platońską - byłą to doktryna teologiczna. Rozwinąwszy szeroko logikę Arystoteles potraktował ją jako odrębną dziedzinę. Pojął ją jako dyscyplinę formalną. W poznaniu zmysły miały dla Arystotelesa funkcję równie niezastąpioną jak rozum. W filozofii praktycznej wyróżniał dwa działy : etykę i politykę. Dla niego substancją są konkretne rzeczy. W substancji rozróżniał formę i materię. Materia i forma są aspektami danej sytuacji, muszą współistnieć ze sobą.

Cyceron - polityk Rzymu, jest autorem dzieła o prawach. Początek praw wyprowadzamy od jednej najważniejszej racji zawartej w naturze. Racja ta utwierdzona i rozwinięta w rozumie człowieka jest prawem. Mądrość polega więc na prawie, gdzie mieści się moc zabraniająca postępować źle i nakazująca dobro. Moc nakazuje oddawanie każdemu tego co mu się należy. Początki praw trzeba widzieć w naturze. Moc prawa zyskujemy z jego przestrzegania. Moc obowiązująca prawa wynika z rozumu a nie z jego pożyteczności. To co zapisane w kodeksie karnym jest tylko wyrazem prawa nie jest jeszcze prawem.

Współczesnej filozofii pozostała pewna grupa najbardziej podstawowych zagadnień, które nie są ujęte w innych naukach ze względu na ich ogólny charakter. Mimo, że filozofia nie jest dziś popularna to pozwala otrzymać odpowiedzi na pytania, których nie daje nauka.W szczególności filozofia stara się odpowiadać na podstawowe pytania dręczące ludzi od wieków, takie jak: Jaka jest natura wszechrzeczy? Kim jest człowiek i dokąd zdąża? Co to znaczy istnieć?

NAUKI

Medycyna

Początki medycyny opartej na leczeni chorych metodami konwencjonalnymi, czyli nie modłami i czarami sięgają czasów Babilonu. Dzięki dużej wiedzy lekarze stawiali diagnozę na podstawie objawów i stosowali sprawdzone sposoby leczenia. Jednak mimo dużej wiedzy nadal wierzono, że choroby wywołują złe duchy.

W Egipcie od czasów I dynastii studiowano medycynę w specjalnych instytucjach zwanych Domami Życia. Z czasem wiele z nich zyskało międzynarodową sławę. Szkoły medyczne otaczali opieką sami faraonowie, jak Ramzes IV, który chcąc przejrzeć księgi zwykł regularnie odwiedzać Dom Życia w Abydos. Lekarze zajmowali się zazwyczaj wszystkimi chorobami, ale nie wszyscy.” Egipcjanie ujęli całą swoją wiedzę w 42 tajemne księgi, spośród nich 6 ostatnich zawiera wiedzę lekarską. Księgi medyczne omawiają budowę ciała, choroby, pojedyncze organy, leki, schorzenia oczu, wreszcie dolegliwości kobiece.. Lekarze stosowali szeroki wybór lekarstw z substancji naturalnych takich jak miód, sok z granatów i lilie wodne. Medycy, szkoleni zarówno w magii, jak i w praktycznej wiedzy medycznej, byli na ogół kapłanami. Próbowali co prawda poznać przyczynę choroby przez dokładne oględziny pacjenta, jednak mając niepełną wiedzę na temat ludzkiego ciała, za przyczynę choroby często uznawali zjawiska nadnaturalne. Leczono więc mieszanką magii i medycyny. Lekarze mieli podstawową wiedzę o układzie krążenia, wierzyli jednak, że serce rozsyła do wszystkich części ciała zarówno krew, jak i powietrze. Przeprowadzano zabiegi chirurgiczne a także dokonywano obrzezań mężczyzn. Są również świadectwa przeprowadzanych trepanacji czaszek.

Medycyna rozwinęła się również w Indiach. Znamienne dla kultury Hindusów są środki kosmetyczne, napoje miłosne, eliksiry życia, trucizny, odtrutki. Bogate doświadczenia medyczne powodowały ukąszenia przez węże, skorpiony, pająki itp. Lekarze hinduscy znali ponad 80 gatunków jadowitych węży. Opisywano już w starożytności metody postępowania po ukąszeniu. W tym celu przewiązywano kończynę powyżej ukąszenia, a z rany wysysano krew zabezpieczając własne usta pęcherzem, a ranę wycinano lub wypalano. Temu obrzędowi towarzyszyły modły, zamawiania oraz muzyka. Zdumiewająco wysoki poziom osiągnęła chirurgia hinduska.
Opisywane instrumentarium składało się ze 101 tępych i 20 ostrych narzędzi. Wymienia się: noże, nożyczki, piły, topory, szczypczyki, haczyki, rurki, sondy, katatery, bańki, a nawet magnez do wyciągania ciał obcych. Hindusi umieli leczyć złamania i zwichnięcia kończyn, wyłuszczali guzy, operowali przetoki, wypuszczali wodę przy puchlinie brzucha, umieli zszywać jelita. Anatomia była zakazana ze względów religijnych, ale mimo to opisywano, że ciało ludzkie składa się z 6 głównych i 56 pobocznych członków, skóra składa się z 6 warstw, zmysłów jest 5, narządów wewnętrznych 15, otworów 9, miejsc, których skaleczenie jest niebezpieczne 107, kości 360, stawów 210, więzadeł 900, mięśni 500 itp. .W Indiach na tle buddyzmu należy szukać początków szpitalnictwa.

Również Chiny to jedna z najstarszych kultur świata miały swój wkład w rozwój medycyny. W XII w. Przed Chrystusem oddzielono czynności kapłańskie od lekarskich. Li Tan twórca religii zwanej taoizmem nauczał, że o życiu i zdrowiu decydują dwa czynniki: Yin i Yang. Pierwszy żeński słaby i podatny na choroby, drugi silny, męski, aktywny, sprowadzający życie. Badanie lekarskie składało się z obserwacji, słuchania,wypytywania i obmacywania. Pierwszą księgę lekarską rodzaj zielnika miał napisać cesarz Szin- Nung w III lub IV w. przed Chrystusem miał on zbadać działanie lecznicze wszystkich roślin swojego wielkiego państwa.

Tradycyjna farmakopea chińska opiera się na tej księdze do dziś. Największym dziełem starożytnych Chin był tzw. kanon medyczny napisany według podania przez żółtego cesarza Huang Ti w 3 tysiącleciu przed Chrystusem. Apteki chińskie były bogato urządzone i spełniają bardzo poważną rolę w leczeniu. Tutaj misternie przyrządza się aż do czasów współczesnych większość leków. Tradycyjne metody leczenia w Chinach to przypieczki oraz akupunktura. Dobrze znane w medycynie chińskiej były także metody stawiania baniek (z miedzi), masaż, kąpiele lecznicze, gimnastyka itp. Nauki słabo rozwinięte to chirurgia, położnictwo i dentystyka.

Starożytni Grecy otaczali kultem boga sztuki lekarskiej Asklepiosa i gdy byli chorzy składali mu ofiarę w świątyni. Jeden z greckich lekarzy Hipokrates nie chciał jednak polegać jedynie na sposobach magicznych i zaczął badać chorych i analizować przebieg choroby. Z tego względu przeszedł do historii jako ojciec medycyny. Hipokrates napisał wraz z uczniami wiele ksiąg dna temat chirurgii, anatomii i chorób. Przestrzegał też surowego kodeksu moralnego nakazującego lekarzowi robić wszystko dla dobra pacjenta. Do dziś lekarze składają tzw. Przysięgę Hipokratesa. Innym słynnym greckim medykiem był Galen. Zajmując się badaniem anatomicznym jako pierwszy zidentyfikował wiele mięśni i pokazał, że krew płynie w żyłach. Odkrył także iż tętno krwi pacjenta świadczy o stanie jego zdrowia. Galen dokonał jednak selekcji psów i małp, a nie ludzi, dlatego w wielu przypadkach wysunął fałszywe wnioski. Późniejsi lekarze przez setki lat mieli błędne wyobrażenie o ludzkiej anatomii.

Matematyka

Babilończycy mieli duże na owe czasy osiągnięcia w zakresie matematyki. Posługiwali się oni dwoma systemami: dziesiętnym i sześćdziesiętnym, stosowali pozycyjny system zapisu liczb, rozwinęli algebrę. Za pomocą pewnych znaków pisano liczbę tysiąc, a także każdą inną liczbę, posługując się zasadą mnożenia i dodawania, przy czym wówczas większa liczba zawsze poprzedza mniejszą. Wymyślili też zero. W systemie sześćdziesiętnym znak jedynki może oznaczać: 1, 60, 60 2 idt., zależnie od tego, na którym stoi miejscu. Babilończycy mieli też coś w rodzaju zera. W celu wyrażenia pustego miejsca (brak cyfry), pisali dwie pochyłe jedynki. Używali także ułamków zwykłych i sześćdzieśiątkowych (o mianowniku 60, 602, 603 itd.), które pisali tak jak piszemy ułamki dziesiętne. Umieli wykonywać cztery działania arytmetyczne na liczbach naturalnych i ułamkach, obliczać procenty, dzielić liczbę na części proporcjonalne. Z geometrii wiedzieli tylko tyle, ile było potrzeba dla miernictwa i budownictwa. Potrafili obliczać pola figur ograniczonych odcinkami, np. pola trójkątów, czworokątów.

Jeżeli chodzi o Egipt to jego mieszkańcy wprowadzili pojęcie gabarytu, co oznacza, że wzór (pole podstawy x wysokość) był uznany za dobry zarówno dla prostokąta jak i trójkąta. Pismo egipskie miało konsekwencje w rozwoju arytmetyki. Dorysowanie na przykład znaku owalu obok, lub nad hieroglifem oznaczającym liczbę, powodowało, że należało go odczytać jako odwrotność, czyli ułamek. Starożytni Egipcjanie znali i stosowali wielkie liczby. Egipski system numeracji pozwalał wyrażać liczby przekraczające milion. Istniały specjalne hieroglify do oznaczania jedności i kolejnych potęg dziesiątki, aż do siódmej włącznie.

W bardzo starym mieście Hierakonpolis, na lewym brzegu Nilu, znaleziono buławę z kilkoma napisami. Jest to jedno z najstarszych znanych świadectw archeologicznych hieroglificznego pisma i numeracji egipskiej. Oprócz imienia właściciela, napisanego fonetycznie, na głowie buławy wypisane są liczby odpowiadające ilości sztuk bydła (rogatego) i ilości jeńców, rzekomo przywiezionych przez władcę z jego zwycięskich wypraw. Odczytuje się w ten sposób: 400 000 byków (bydła rogatego), 422 000 kóz, 120 000 jeńców. Przy zapisywaniu liczb hieroglify oznaczające jedności, dziesiątki, setki itd. Pisano tyle razy, ile było w danej liczbie jedności w odpowiednich rzędach, przy czym rzędy pisano w porządku odwrotnym do naszego gdyż starożytni Egipcjanie pisali od prawej ręki do lewej.

Osiągnięcia matematyczne dalekiego wschodu należy uznać za imponujące. Duże znaczenie dla upowszechnienia wiedzy o obliczaniu w starożytnych Chinach miało szerokie stosowanie druku i ogólnie wysoki poziom edukacji ludności oraz bardzo rozbudowany aparat urzędniczo-państwowy. Chińczycy potrafili rozwiązywać równania kwadratowe, obliczać reszty z dzielenia, znali wzory na pola prostych figur. Stosowano system obliczeniowy, który w jakimś sensie przypominał systemy pozycyjne, nie używał jednak zera.
Rewolucyjny wynalazek w dziedzinie matematyki został wynaleziony w Indiach. Hindusi wprowadzili do matematyki zapis pozycyjny. Również znaki, jakich obecnie używamy na oznaczanie cyfr, czyli 0, 1, 2... są pochodzenia hinduskiego, przeszły one długą ewolucję i z powodów historycznych nazywane są u nas cyframi arabskimi, choć arabowie nazywają je właśnie hinduskimi.

Pierwszym matematykiem z prawdziwego zdarzenia był prawdopodobnie Hipokrates z Chios, który zajmował się m.in. zagadnieniami kwadratury koła. Wiadomo też, że operował on już pojęciem dowodu matematycznego. Największe osiągnięcia matematyki greckiej przypadają na okres hellenistyczny i wiążą się z geometrią ( Archimedes z Syrakuz, Eratostenes z Cyreny i Apollonios z Pergi0.

Astronomia

W starożytnej Mezopotamii już Sumerowie wnieśli swój wkład do astronomii, nadając gwiazdozbiorom nazwy, z których część dotrwała do czasów współczesnych, na przykład Byk, Lew czy Skorpion. Najwcześniejsze babilońskie teksty astronomiczne pochodzą z przełomu XVIII/XVII w. p.n.e. - najstarszym zabytkiem jest astrologiczne kompendium "Enuma Anu Enlil", zawierające informacje o położeniach i okresach widoczności Wenus. Rozwój astronomii na ziemiach Mezopotamii bardzo ściśle wiązał się z wielką rolą astrologii w życiu społecznym i politycznym, choć najważniejsze osiągnięcia naukowe wyszły daleko poza granice astrologii użytkowej. Astronomii babilońskiej zawdzięczamy wprowadzenie zodiaku, zarówno jako zbioru konstelacji, jak i koła wielkiego, będącego podstawą ekliptycznego układu współrzędnych na sferze niebieskiej. Poza tekstami bogatymi w informacje o obserwowanych zjawiskach astronomicznych (np. lista zaćmień sięgająca połowy VIII w. p.n.e.), astronomia babilońska pozostawiła dokładnie wyznaczone fundamentalne parametry, takie jak miesiąc synodyczny i rok zwrotnikowy i stosunki między okresami obiegu planet. Około 500 r. p.n.e. w astronomii babilońskiej pojawiły się modele matematyczne, które umożliwiały obliczanie - na podstawie opracowanych algorytmów i przy użyciu kilku wyznaczonych parametrów - czasu występowania ważnych zjawisk astronomicznych: nowiu i pełni Księżyca, zaćmień, okresów widoczności planet, ich opozycji stanowisk.
Za najtrwalsze osiągnięcia astronomii starożytnego Egiptu można uznać wprowadzenie już około 3000 r. p.n.e. kalendarza opartego na roku liczącym 365 dni oraz ustalenie podziału nocy, a potem i dnia, na 12 części, skąd wzięła się ostatecznie nasza doba, mająca 24 godziny.

Ściśle powiązana z matematyką astronomia, której pierwociny odnajdujemy już u Homera i Hezjoda, uwolniła się od kurateli filozofii także u schyłku V w.p. n. e. Korzystając z obserwacji nagromadzonych przez Babilończyków, greccy astronomowie stworzyli geometryczny model nieba, w którym wszystkie ciała poruszają się wokół Ziemi regularnym ruchem okrężnym (Eukodos z Knidos). W oparciu o ten model można było przewidywać położenie poszczególnych ciał niebieskich w określonym momencie. Ukoronowaniem było tej linii rozwoju astronomii był traktat Almagest Ptolemeusza, summa greckiej wiedzy astrologicznej. Dzieło Ptolemeusza spowodowało, że w zapomnienie popadła konkurencyjna, heliocentryczna koncepcja Arystarcha z Samos.

System miar i wag

Sumerowie określili także system miar ciężkości i długości. Najmniejszą jednostką długości był palec, większą dłoń - cztery palce, stopa, łokieć - siedem dłoni. Odległość miedzy miastami określano w ilości dni potrzebnych do jej przebycia. Jednostką wagi był talent - ok. 30kg.

W Chinach ujednolicony został w całym państwie systemy miar i wag lecz nie było to wielkie osiągnięcie.
Grecy początkowo mierzyli przedmioty porównując je do długości rozmaitych części ciała. Przed VII w p.n.e. doszło do powiązania tych poprzednio niezależnych od siebie jednostek w jeden zwarty system. Podstawą jego była stopa, której wielkość była różna: powszechnie używana w architekturze -. Stopę dzielono na cztery szerokości dłoni i 16 szerokości palca. Rzadziej spotyka się inne jednostki budzące zainteresowanie, ale mające mniejsze zastosowanie praktyczne: kondylos (członek palca) = 2 palcom, dichas = (pół stopy) = dwie szerokości dłoni; lichas (odległość między kciukiem a czubkiem palca wskazującego przy otwartej dłoni) = 10 palcom; spithamē (odległość od czubka małego palca do czubka kciuka przy rozpostartych palcach) = 12 palcom; pygmē (od łokcia do nasady palców) = 18 palcom; pygōn (od łokcia do pierwszych kostek przy dłoni zamkniętej) = 20 palcom.
Z Egiptu przejęty został łokieć . Łokieć liczony był od stawu łokciowego do czubków palców a jego długość ustalono na 2 ½ stopy. Osobnym łokciem mierzono tkaniny, był to tak zwany łokieć tkacki = 0,385 m.

W przypadkach gdy stopa była jednostką zbyt małą, aby być przydatną, posługiwano się następującymi miarami długości krok = dwie i pół stopy; długość rozpostartych ramion liczonych od czubków palców = 6 stóp; pręt inaczej zwany trzcina = 10 stóp; długość bruzdy, po wyoraniu której należało dać odpocząć wołom = 100 stóp; stadion (dystans, który można było przebiec maksymalną szybkością bez odpoczynku) = 600 stóp. W zależności od rozmiarów stóp otrzymujemy różne wielkości dla stadionu. Od Persów Grecy przyjęli miarę odległości zwaną parasangą zrównując ją z 30 stadiami. W źródłach spotykamy ponadto jeszcze inne miary, używane jednak rzadziej: diaulos (podwójny stadion), hippikon (tor wyścigowy dla rydwanów) = 4 stadia. Odległości między miejscowościami określano często liczbą dni marszu.

Rzymianie stosowali różne systemy miar, w zależności od potrzeb. Jednostką wagi była libra (słowo pochodzące od łacińskiej nazwy wagi), odpowiadająca 327 gramom, podzielona na 12 uncji po 27 gramów. Jednostką miary płynów był culleus, odpowiadający zawartości 20 amfor (524 litry). Z kolei amfory zawierały ok. 26 litrów każda. Modus – jednostka miary ziarna, mąki, i zbóż, na ogół był równy 1/3 amfory (8,7 litra). Powierzchnię mierzyło się w iugerach, odpowiadających 2500 metrom kwadratowym (około 35 x 70 metrów). Był to mniej więcej teren, jaki para wołów (iugum) mogła zaorać przez jeden dzień. Najczęściej używane miary długości i odległości to: mila (mille passuum), równa około 1,5 kilometra, passus wynoszący 1478 metrów, pes, czyli stopa, to około 30 centymetrów, gradus – dwie i pół stopy, palmus odpowiadający ¼ stopy. Wzdłuż dróg co milę stał kamień lub kolumna (miliarium), wskazująca odległość do najbliższego miasta.

Rozwój nauk i opracowanie systemu miar i wag było wielkim osiągnięciem kultur starożytnych. Oprócz względów praktycznych mają dla nas także olbrzymią wartość poznawczą. Dzięki poznaniu budowy człowieka możemy dziś skutecznie rozpoznawać i leczyć różne choroby i schorzenia. Ułatwia to rzycie i poprawi jego komfort. Stworzenie zasad zawodu lekarza obowiązujących do dziś świadczy o wielkiej świadomości ówczesnych prekursorów medycyny konwencjonalnej. Bez rozwoju matematyki niemożliwe byłoby istnienie świata XXI w. opartego na wzorach i metodach opracowanych z precyzją w starożytności. Na każdym kroku znajomość matematyki przydaje się nawet małym dzieciom, ale przede wszystkim takim instytucjom jak banki, firmy komputerowe itp. Astronomia dla zwykłego człowieka może się kojarzyć z czymś skomplikowanym, ale to właśnie w podboju kosmosu, o którym tak wiele wiemy od ludzi starożytnych niektórzy naukowcy widzą szansę dla ludzkości. Szansę na stworzenie nowego lepszego świata, odkrycie minerałów i pierwiastków, które zrewolucjonizowały by nasze rzycie.

To co zawdzięczamy spuściźnie dawnych kultur w dziedzinie nauki jest nie do przecenienia. Trudno to ująć w kilku zdaniach, ale tłumaczenie tego jest zbędne – wystarczy spojrzeć wokoło.

SZTUKA I ARCHITEKTURA

Wraz z pojawieniem się Sumerów rozpoczęła się w Mezopotamii era miast obronnych, otoczonych murami i basztami (mury w Uruk mają 9km długości). Ulice wyłożone były brukiem kamiennym i zaopatrzone w koleiny, po których poruszały się czterokołowe wozy. Domy były piętrowe - na wyższe kondygnacje wiodły schody. Materiałem budowlanym była gliniana cegła, wypalana na słońcu. Miejsca kultu przerodziły w duże ośrodki świątynne otoczone murami. Fasady świątyń zdobiły freski z kamiennych mozaik i wysokie reliefy przedstawiające zwierzęta i ludzi. Świątynie umieszczane były na wzniesieniach naturalnych bądź sztucznych, powstałych np: z ruin poprzednich świątyń. Wzniesienia te, zwane zigguratami okładano cegłami tworząc ukośne płaszczyzny podzielone lizenami i szkarpami. Świątynia składała się podłużnego sanktuarium i bocznych pomieszczeń. Aby ułatwić rotację wiernych wejścia umieszczone były po obu stronach sanktuarium. Ołtarz przeniesiony został z pozycji osiowej w boczną, żeby nie przeszkadzał przechodzącym. W zespole świątynnym oprócz świątyni głównej (wysokiej), przeznaczonej dla bóstwa opiekuńczego znajdowały się również mniejsze świątynie (niskie) - bóstw pomniejszych oraz budowle towarzyszące.

Kolejną dziedziną sztuki, którą Sumerowie doprowadzili do perfekcji jest rzęźba. Jednym z jej głównych tematów były statuetki ludzi z dużymi, celowo przerysowanymi nosami i dużymi oczami oraz z rękami złożonymi w geście modlitewnym. Są to tzw. adoranci, których umieszczano w świątyniach, by modlili się za swych właścicieli. Dużą popularnością cieszyły się również portrety np: władców potraktowane bardzo realistycznie. Sumerowie rozwinęli także plastykę w metalu. Sztandar z Ur należy do najsławniejszych zabytków sumeryjskich. Wyłożony jest mozaiką z kamienia, lapis lazuli i masy perłowej.
Ważnym elementem sztuki były również stele - płyty kamienne pokryte płaskorzeźbą, opisujące wydarzenia z życia króla lub państwa.

Styl sztuki sumeryjskiej przejęty został przez następne kultury tj. babilońską i asyryjską. W architekturze pojawiły się nowe rozwiązania. Babilończycy skupili swoją uwagę głównie na kolorze i zdobnictwie, Asyryjczycy zaś zamienili swoje miasta w swoiste koszary i fortece. Największym zabytkiem sztuki babilońskiej było samo miasto Babilon doprowadzone do świetności przez Nabuchodonozora II 604-526 p.n.e. Z tego okresu pochodzą m.in.: odnowiona świątynia Marduka, brama Isztar, aleja procesyjna i wiszące ogrody Semiramidy. Na ścianach ważnych budowli wykładano mozaiki z cegieł pokrytych kolorową glazurą. Mozaiki te najpierw tworzyły wzory a potem płaskorzeźby To, czym wzbogaciła sztukę Mezopotamii kultura asyryjska, jest przede wszystkim płaskorzeźba. Jej tematyka była nieodzownie związana z życiem jakie wiedli Asyryjczycy i z tym, co było dla nich najważniejsze, czyli: polowania, wyprawy militarne i zdobywanie nowych terytoriów. Rzeźbione sceny przedstawiane były bardzo realistycznie. Postacie miały dokładnie zarysowaną muskulaturę. Wszystko to miało oddać siłę i potęgę Asyrii. Do jednych z najcenniejszych płaskorzeźb należą reliefy z pałacu Aszurbanipala w Niniwie.

Sztukę starożytnej Grecji poprzedziła ją sztuka mykeńska, której osiągnięcia wykorzystywała początkowo w kształtowaniu własnych form. Sztukę starożytnej Grecji okresu archaicznego rozpoczęła faza sztuki protogeometrycznej., łączącej elementy gr. z mykeńskimi, i faza sztuki geometrycznej którą reprezentowały: ceramika malowana w różnorodne wzory geometrycznej (amfory, kratery, dipylońskie wazy), drobne figurki z terakoty, brązu i kości słoniowej oraz architektura — domy i małe świątynie w typie megaronu. W VII w. pod wpływem sztuki Bliskiego Wschodu powstał w ceramice tzw. styl orientalizujący, bogaty we wsch. motywy roślinne i zoomorficzne, a w architekturze sakralnej ustalił się typ świątyni z peristazą. W końcu VII w., m.in. na jej potrzeby, powstała monumentalna rzeźba w kamieniu (poros, marmur), w VI w. dążąca do przełamania obowiązujących zasad symetrii i frontalizmu oraz do prawidłowego oddania ruchu. Pojawiły się szkoły rzeźb o 2 gł. kierunkach: doryckim — surowym, tektonicznym i jońskim — miękkim w modelunku, bardziej dekoracyjnym. Rozwinęła się wzornictwo czarnofigurowe, a nieco później czerwonofigurowe malarstwo wazowe oraz rzemiosło artystyczne wyroby z brązu (statuetki, naczynia, lustra), terakoty i kości słoniowej, gemmy. W okresie klasycznym powstał nowy typ na funkcjonalnym planie z prostokątną siatką ulic. Rozwinęły się rzeźba wolno stojąca ukazująca ruch (Dyskobol Myrona), monumentalne malarstwo ścienne (Polignot, Mikon), czerwonofigurowe malarstwo wazowe w stylu swobodnym, rzeźba w brązie i w kamieniu (np. dekoracja świątyni Zeusa w Olimpii). Pod rządami Peryklesa Ateny stały się głównym ośrodkiem sztuki. Działali tu najwybitniejsi architekci (Iktinos, Kallikrates i Mnesikles), rzeźbiarze (Fidiasz, Alkamenes z Lemnos, Kallimach) i malarze (Agatarchos z Samos, Apollodoros z Aten). We wnętrzach pojawiła się kolumna koryncka (świątynia Apollina w Bassaj). W rzeźbie Poliklet opracował kanon postaci ludzkiej (Doryforos) i wprowadził kontrapost. Wspaniale rozwinął się relief i nagrobny oraz ukształtował się portret syntetyczny . W IV w. zapoczątkowano monumentalizację architektury użytkowej (buleuterion, teatr, stadion). Powstał nowy typ budowli sakralnej (tolos) i świeckiej . W tym czasie w rzeźbie pojawiły się nowe tematy (akt kobiecy), odmienne ujęcia formalne (m.in. miękki modelunek) oraz przedstawianie zróżnicowanych stanów psychicznych postaci. W okresie hellenizmu (323–30 p.n.e.) sztuka hellenistyczna stała się różnorodna tematycznie i formalnie przez asymilację elementów, gł. orientalnych, a także bardziej laicka i uniwersalna; nastąpił rozkwit urbanistyki i budownictwa użytkowego (szczytowe osiągnięcie — latarnia mor. na Faros). W miastach zakładanych na planie hippodamejskim, np. Aleksandrii, z wyodrębnionymi dzielnicami, przestrzeń agory i świętych okręgów wytyczały i organizowały portyki (często piętrowe). W budownictwie mieszkalnym pojawił się dom z perystylem, malowidłami ściennymi, mozaikami posadzkowymi i urządzeniami kanalizacyjnymi (m.in. na Delos). Wprowadzono konstrukcję łuku z ciosów klinowych (najstarszy w bramie miejskiej w Dura Europos); powszechnie stosowano porządek joński (np. Didymajon k. Miletu), rzadko — koryncki (Olimpiejon w Atenach). Rzeźba, inspirowana stylem z IV w. p.n.e., skłaniała się ku naturalizmowi; w kompozycji osiągnięto pełną przestrzenność. Pogłębiony psychologicznie portret analityczny (oficjalny i prywatny) osiągnął w poł. II w. pełnię realizmu.

Rozwijająca się VI w. p.n.e.–V w. n.e. sztuka państwa rzymskiego obejmowała tereny Italii i prowincji rzym. najważniejszym jej ośr. był Rzym, lecz najpełniejszy obraz dały m.: Pompeje i Herkulanum; w rozwoju sztuki rzym. przyjmuje się podział na okresy: królewski (VI w. p.n.e.), republiki (V–I w. p.n.e.), cesarstwa (30 r. p.n.e.–koniec IV w. n.e.). Początki architektury i plastyki rzym. kształtowały się pod wpływem Etrusków (toskański porządek), w okresie republiki dominowały wpływy greckie, styl późny był wynikiem zespolenia sztuki hellenistycznej i sztuki prowincji rzymskich. Największe znaczenie historyczne zyskały osiągnięcia Rzymian w architekturze. Zastosowanie nowych materiałów budowlanych (cegły wypalanej, cementu) umożliwiło wznoszenie budowli o urozmaiconym rzucie poziomym, krytych sklepieniami, tworzących świadomie skomplikowane kompleksy przestrzenne. Dla architektury monumentalnej poza świątyniami są charakterystyczne budowle użyteczności publicznej (m.in. bazyliki, portyki, kurie, termy, teatry, cyrki, amfiteatry), pomniki (łuki triumfalne, kolumny), w budownictwie mieszkalnym — domy, tzw. italskie z atrium i hellenistyczne z atrium i perystylem, piętrowe domy czynszowe (insula), miejskie i podmiejskie wille, rezydencje cesarzy (willa Hadriana w Tivoli, pałac Dioklecjana w Splicie). Grobowce budowano wzdłuż dróg publ. (np. Via Appia) lub na nekropolach; formą typowo rzym. było kolumbarium; mauzolea (np. Oktawiana Augusta, Hadriana — w Rzymie) wznoszono na wzór grobowców hellenistycznych. Miasta zakładano na planie prostokąta, z regularną siatką ulic równol. do 2 gł., krzyżujących się arterii: cardo i decumanus, otaczano murem warownym. Środek miasta zajmowało forum. Wodę doprowadzały akwedukty> Przez rzeki przerzucano mosty na arkadowych przęsłach. Rzeźba rzym. (zwł. dekoracyjna) miała charakter odtwórczy (gł. kopie dzieł gr.); większą oryginalność wykazywał portret, zwł. popiersie na profilowanej bazie. Portrety z okresu republiki cechował weryzm. W okresie cesarstwa rozpowszechniły się portrety władców (popiersia i posągi) modelowane zgodnie z wymogami propagandy. Podobnie wykonywano reliefy historyczny, zdobiące budowle i pomniki. Na kamiennych sarkofagach, produkowanych od II w., występowały reliefy o treści mitologicznej i rodzajowej. Malarstwo sztalugowe i tablicowe w okresie późnej republiki zostało wyparte przez malarstwo ścienne, na podstawie schematów kompozycyjnych podzielone na 4 style pompejańskie (Pompeje): inkrustacyjny (II w. p.n.e.) — imitował okładzinę z barwnych marmurów. Architektoniczny (I w. p.n.e.) — za pomocą malowanych elementów arch. stwarzał iluzję głębi przestrzennej. Egiptyzujący (1 poł. I w. n.e.) — polegał na zdobieniu ściany malowidłami imitującymi obraz sztalugowy i drobnymi motywami (często pochodzenia egip.). Iluzjonistyczny (2 poł. I w.) — sztucznie powiększał wnętrze przez malowanie pomieszczeń w amfiladzie lub pejzaży. Mozaiki wielobarwne lub czarno-białe, wykonywane z sześciennych kostek kamiennych, zdobiły początkowo posadzki, w okresie późniejszym także i ściany.

Dorobek kultury materialnej starożytnych cywilizacji w dziedzinie sztuki i budownictwa stanowi obecnie olbrzymią ilość obiektów oraz przedmiotów dzięki którym dowiadujemy się wiele o kulturze, stopniu wiedzy na temat budownictwa, czy też umiejętnościach artystów. Ich wypracowany dorobek w tych dziedzinach stanowi i stanowił w historii ważny punkt odniesienia dla artystów, którzy docenili doskonałą formę, styl, tematykę oraz talent i oddanie artystów starożytnych. Osiągnięcia w budownictwie pomogły późniejszym pokoleniom w tworzeniu wspaniałych budowli budzących podziw, ale także prostych domów i innych budynków tego typu. Zastosowanie nowych technik budowania, nowych materiałów i nowego innowatorskiego podejścia uczyniło budownictwo niemalże sztuką i otworzyło nowe drogi i kierunki rozwoju i doskonaleni. Osiągnięty przez kultury starożytne poziom zaawansowania w tych dziedzinach pozwolił później na tworzenie dzieł zadziwiających prostotą, a jednocześnie odznaczających się niebywałym poziomem wyrafinowania i kunsztu.

Religie monoteistyczne

Judaizm

Judaizm wywodzi się z wierzeń ludów zamieszkujących Palestynę. Przechowywali oni tradycję o wędrówce ich przodka Abrachama z mezopotamskiego Ur do Kanaanu-dzisiejszej Palestyny i przymierzu zawartym przez niego z Bogiem, który obiecał mu liczne potomstwo i we władanie kraj Kanaan. Znakiem tego przymierza stało się obrzezanie. Tradycja mówiła również o niewoli potomków Izraela w Egipcie, o nowym przymierzu, jakie zawarł Bóg Jahwe z Mojrzeszem, o plagach, które Bóg zesłał na Egipcjan i o pomyślnej ucieczce z Egiptu dzięki licznym cudom i opiece Boga. Zachowano też przekaz o wędrówce przez pustynię, ustanowieniu kapłaństwa, oraz o zdobywaniu Ziemi Obiecanej pod wodzą Jozuego w walkach z zamieszkującymi je ludami. Ciągłe zagrożenie z ich strony spowodowało tendencje centralistyczne i w końcu utworzenie zjednoczonej monarchii izraelskiej Dawida i Salomona.

Judaizm pierwotny miał charakter monoteistyczny . Judaizm ten znalazł swoje odzwierciedlenie w najstarszej części Biblii-Pięcioksięgu Mojżesza, księdze Jozuego i niektórych Psalmach. Król Salomon dokonał centralizacji kultu, budując w 967 r. p.n.e. pierwszą świątynię, lecz po jego śmierci królestwo rozpadło się na dwa królestwa: Izrael (z siedzibą w Sychem) i Judę (z siedzibą w Jerozolimie). W obu ośrodkach kapłani spisywali teksty religijne i prawne, które stały się trzonem Tory - żydowskiego prawa religijnego.
Po powrocie z niewoli babilońskiej oprócz odnowionego systemu wierzeń opracowano skomplikowaną liturgię, która była sprawowana wyłącznie przez kapłanów w Świątyni Jerozolimskiej wybudowanej w 536-515 p.n.e. na miejscu starej świątyni króla Salomona. W niewoli Rzymskiej Żydzi zaczęli uważać, że są narodem wybranym przez Boba, który ześle im mesjasza mającego ich wyzwolić z niewoli. Przejawiało się to w licznych rewoltach przeciw imperium.

Buddyzm

Historia buddyzmu sięga roku 530 przed Chrystusem gdy Siddhartha Gautama z królewskiego rodu Siakjów urzeczywistnił oświecenie, absolutny stan doskonałości umysłu. Od tego momentu znany jest w dziejach jako Budda Siakjamuni. Przez kolejnych 40 lat przemierzył wzdłuż i wszerz cały subkontynent indyjski, udzielając nauk tysiącom zainteresowanych. W kolejnych wiekach - w oparciu o jego wskazówki - powstały dziesiątki szkół w ramach trzech podstawowych poziomów buddyzmu, które nazwano „pojazdami” służącymi w drodze do celu - oświecenia (diamentowy, większy i mniejszy pojazd).

W pierwszej połowie III w. p.n.e. prawie całe Indie zostały zjednoczone politycznie pod berłem cesarza Asioki z rodu Maurjów. Asioka był utalentowanym uczniem buddyjskich mistrzów i to okres jego panowania uważa się za czas narodzin cywilizacji buddyjskiej, w której wszelkie przejawy życia społecznego są zdominowane zaleceniami płynącymi z nauk Buddy. Czasy panowania Asioki to również początek rozkwitu rozmaitych szkół buddyjskich także poza terenami starożytnych Indii. Buddyzm dotarł do krajów sąsiednich, azjatyckich państw cywilizacji hellenistycznej, a także - dzięki rozwojowi handlu wzdłuż jedwabnego szlaku - do Azji Centralnej. Nauka Buddy inspirowała w tym okresie także mieszkańców Cejlonu. W I w. n.e. buddyzm dotarł do Chin i stopniowo przeniknął do Korei oraz Japonii, a później, od V w. n.e., zadomowił się wśród społeczeństw Indochin i Indonezji. W VIII w. n.e. nauki Buddy zostały zaprezentowane Tybetańczykom przez mistrza Padmasambhawę i innych indyjskich nauczycieli. Na przestrzeni wieków rozwinęły się w Tybecie cztery wielkie szkoły buddyzmu. W końcu XIII w. tybetańscy nauczyciele buddyjscy zaczęli być przewodnikami duchowymi mongolskich chanów i cesarzy chińskich. Kultura tybetańska, która dotarła w XVII w. nawet do stepów nadwołżańskich we wschodniej Europie, została w samym Tybecie w przeważających rozmiarach zniszczona przez chińskich komunistów po II wojnie światowej.

Islam

Historia islamu zaczyna się w VII wieku wraz z pojawieniem się proroka Mahometa. W ciągu stu lat od jego śmierci religia muzułmańska rozprzestrzeniła się i objęła swoimi wpływami tereny od wybrzeży Atlantyku na zachodzie po środkową Azję na wschodzie, którą wkrótce po tym zaczęły trawić wojny domowe. Od tamtych czasów co chwilę pojawiał się w islamskim świecie kolejny uzurpator lub samozwańczy przywódca, a jednocześnie coraz więcej islamskich krajów uznawało już jedynie symboliczną władzę kalifatu. Pomimo tego ostatnie imperia kalifów z dynastii Abbasydów i Turków Seldżuckich znalazły się wśród najsilniejszych, dysponujących największą siłą na świecie.
Po katastrofalnej porażce Bizantyjczyków w bitwie pod Manzikert (1072 rok), chrześcijańska Europa rozpoczęła serię krucjat i na jakiś czas przejęła we władanie Jerozolimę. Islam znaczy "oddanie" lub "poddanie". Jest to religia monoteistyczna swoimi początkami sięgająca 620r.n.e., uznająca wyższość objawienia Koranu nad objawieniami judaizmu i chrześcijaństwa. Dlatego te obydwie wspólnoty religijne, z powodu swej fałszywości muszą zostać poddane islamowi. Nazywamy to zasadą "poddawania". Stąd w wielu krajach islamskich nie ma wolności religijnej, a innowiercom nie wolno sprawować władzy.

Islam opiera się na pięciu aktach religijnych, tzw. filarach. Są to:
1. wyznanie wiary, tzw. szahada lub kalima - "nie ma innych bogów poza Allahem",
2. odmawianie modlitwy salat pięć razy dziennie (w kierunku Mekki),
3. dawanie zecot lub zakat (jałmużny),
4. suom, czyli zachowywanie postu Ramadan (trwa miesiąc) - w dziewiątym miesiącu roku muzułmańskiego,
5. pielgrzymka do Mekki (przynajmniej raz w życiu). Jest jeszcze szósty filar, którym jest wezwanie do dżihad, czyli świętej wojny. Dodany do pięciu pozostałych już w początkach istnienia islamu, stał się z czasem dominującym rysem jego charakteru.

Islam to coś więcej niż tylko religia, to system społeczno-religijny oparty na podboju. Islam rozprzestrzenia się poprzez zdobycze terytorialne. Jest to podstawowa informacja dla zrozumienia podłoża konfliktu bliskowschodniego, gdyż teologia islamu jest nierozerwalnie związana z ziemią.

Chrześcijaństwo

Chrześcijaństwo powstało w I wieku wśród wyznawców judaizmu. Jezus Chrystus który został przez część żydów uznany za mesjasza skupiał wokół siebie uczniów i wyznawców wśród których wyróżnił 12 apostołów. Jezus rozpoczął swą działalność publiczną około trzydziestego roku życia. Przez trzy lata głosił nauki między żydami. Skazany na śmierć przez rzymskiego urzędnika - prokuratora Judei Poncjusza Piłata umarł na krzyżu być może w 30 albo w 33 roku. Uczniowie przekonali się wówczas, że Jezus nie był mesjaszem w sensie żydowskim (to znaczy wyzwolicielem Żydów spod rzymskiej okupacji), lecz część z nich pod wpływem tajemniczego zniknięcia jego ciała i opisanego w Nowym Testamencie doświadczenia osobistego kontaktu z cudownie zmartwychwstałym Jezusem poczęła oczekiwać jego ponownego przyjścia i obiecanego udziału w zbawieniu.
Brak dokumentów historycznych (oprócz pism chrześcijańskich) uniemożliwia dokładniejsze odtworzenie pierwszych lat kształtowania się wspólnoty wyznawców Jezusa. Rozprzestrzenienie się nowej wiary było początkowo związane z istniejącą na Bliskim wschodzie diasporą, wśród której pozyskiwano nowych wyznawców. Diaspora od dawna była silnie zhellenizowana - to właśnie z niej wywodzący się badacze Starego Testamentu, dokonali przekładu na grekę (Septuaginta). Kilka lat po śmierci Jezusa chrześcijaninem stał się Paweł z Tarsu, początkowo zagorzały prześladowca nowej religii. Prawdopodobnie około 40 roku, a więc mniej więcej 20 lat po śmieci Jezusa, przybył do Jerozolimy i tu poznał Piotra, po czym rozpoczął pracę misyjną w diasporze i wśród pogan. W wyniku jego działalności, a także misyjnych podróży św. Piotra, św. Jana Ewangelisty i innych chrześcijaństwo znajdywało wyznawców poza Palestyną – w Egipcie, Azji Mniejszej, Syrii, Grecji, Italii, także w Rzymie. Jeszcze większe znaczenie dla rozprzestrzeniania się chrześcijaństwa miały poglądy teologiczne Pawła oraz określone w jego listach (które stanowią istotną część kanonu Nowego Testamentu zasady doktrynalne i etyczne, które stały się wspólną podstawą wiary chrześcijańskiej, opartej na przewadze łaski nad uczynkami oraz na kulcie Jezusa Chrystusa - zbawiciela ukrzyżowanego i zmartwychwstałego.

W pierwszym stuleciu istnienia chrześcijaństwa ukształtował się kanon świętych ksiąg chrześcijańskich, który otrzymał później nazwę Nowy testament, i który razem z żydowskimi świętymi księgami Starego Testamentu tworzy Biblię, czyli Pismo Święte.

Pierwsi wyznawcy Jezusa praktykowali wspólnotę dóbr i nazywali siebie "świętymi". Kształtowały się też struktury władzy, które na samym początku nosiły wyraźny służebny charakter. Od samego początku znane były trzy struktury władzy (usługiwania) w Kościele: biskup, prezbiter, diakon.Z czasem rosło znaczenie biskupów stolicy imperium - Rzymu, którzy zaczęli rościć sobie pretensje do prymatu, motywując je pierwszeństwem św. Piotra wśród apostołów i uznając Piotra za założyciela gminy chrześcijańskiej i pierwszego biskupa Rzymu.

Pierwszą falę prześladowań chrześcijan wiąże się z pożarem Rzymu w 64 r., o podpalenie którego Neron oskarżył chrześcijan. W wyniku prześladowań, które trwały do śmierci władcy wielu rzymskich chrześcijan (kampania nie objęła prowincji) poniosło okrutną śmierć rzucani na arenach dzikim zwierzętom, albo paleni żywcem. Druga fala prześladowań wiąże się z imieniem cesarza Domicjana. Chrześcijanie byli wtedy skazywani pod pretekstem “ateizmu”, czyli nie składania ofiar bogom. Zarzucano im również rzekomą wrogość wobec ludzi, tajne stowarzyszanie się, orgie, uprawianie zbrodniczej magii i czczenie osła. Wrogie nastroje były rozpowszechnione wśród ludów pogańskich Imperium i prześladowania spotykały się ze zrozumieniem i poparciem. Na Wschodzie popularny był boski kult cesarza chrześcijaństwo oznaczało przestępstwo polityczne i tam prześladowania były szczególnie nasilone.

Ostatni akt prześladowań nastąpił za cesarza Dioklecjana (twórcy dominatu), który próbując uratować upadające imperium rzymskie poprzez kult władzy cesarskiej połączył motywy polityczne z filozoficznymi. Wykorzystał mianowicie niechęć do chrześcijan pogańskich kapłanów. Edyktem z 299r. nakazano wszystkim żołnierzom i urzędnikom złożyć bóstwom ofiarę pod groźbą usunięcia z stanowisk. Odmowa złożenia ofiary pociągać miała za sobą utratę przywilejów stanowych albo obrócenie w niewolnictwo; wszystkich chrześcijan uznano za niezdolnych do spełnienia aktów prawnych. Edykt z 303r. nakazał zniszczenie świątyń chrześcijańskich, konfiskatę i spalenie ksiąg świętych. Początkowo nie przewidywano karania śmiercią, ale od 304 roku, kiedy nakazano wszystkim chrześcijanom złożenie ofiar pogańskich wielu chrześcijan wystąpiło aktywnie przeciw władzy ponosząc męczeńską śmierć. Prześladowania przerwał tak zwany edykt mediolański z 313r. roku wydany przez Konstantyna I Wielkiego. Konstantyn postanowił pójść dalej i uczynić chrześcijaństwo składnikiem ideologii państwowej: na sztandary wojska i monety wprowadził monogramy Chrystusa, biskupom przyznał uprawnienia urzędników państwowych, budował kościoły chrześcijańskie, a w 321r. roku ogłosił niedziele urzędowym dniem odpoczynku. Mariaż państwa z religią chrześcijańską przypieczętowała decyzja wyłączenia nieprawowiernych chrześcijan z edyktu tolerancyjnego. Odtąd protektorem wiary chrześcijańskiej był cesarz i władza państwowa.

Pomimo, że kultury starożytne rozwijały się kilkaset, a nawet kilka tysięcy lat temu ,a w wielu rejonach świata panowało wielobóstwo i wierzenia plemienne uznające istnienie wielu bogów (politeizm), oraz pomimo tego ze doktryny tych religii nie uznawały równości i pokoju rozwinęły się całkiem rewolucyjne ze względu na doktrynę i skale wielkie religie monoteistyczne. Zupełnie rewolucyjny charakter tych religii spowodował ich szybki rozwój i rozrost, oraz zwiększani strefy wpływów. Obecnie religie monoteistyczne obejmują prawie 100% wszystkich wyznań. Mają one ogromny wpływ na rzycie ludzi na całym świecie i stanowią ważny punkt odniesienia co do wielu rzeczy w ludzkim życiu. Pomimo niezaprzeczalnych różnic między nimi mają pewne wspólne cechy zasadniczo wpływające i regulujące życie i postępowanie ich wyznawców. Jest to bardzo ważne, gdyż mam na myśli to iż religie te potępiają wszelką przemoc, określają równość ludzi, stanowią odpowiedzi na pytania, na które nie możemy sami odpowiedzieć sami. Wpływa to stymulująco na nasze postępowanie i hamuje zachowania groźne, niebezpieczne dla utrzymania spokoju i harmonii ( nakazy religijne np. nakaz miłowania bliźniego powoduje zahamowanie agresji pod groźbą złamania Boskiego nakazu). Dzięki wpajaniu zasad moralności i godnego życia pomagają tworzyć społeczeństwo bezkonfliktowe współdziałające z innymi. Sprzyja to jednoliceniu się świata pod względem ideologii i sposobu postrzegania świata i życia co jest głównym celem rozwoju cywilizacji XXI w.

Historiografia

Opisy dziejów rzeczywistych rozpoczęły się w europejskim obszarze kulturowym w starożytnej Grecji w V w. pne. Herodot jako pierwszy postanowił oddzielić to co prawdziwie się zdarzyło, od tego co jest domeną legendy. Pierwszy krytyczny rozbiór historyczny (krzyżujący dostępne źródła) znajduje się u Tukidydesa w jego historii wojen peloponeskich – dziele uważanym za pierwsze dzieło historyczne.

Jednym z pierwszych utworów historiograficznych było w Rzymie Dzieło Katona Starszego opowiadające o dziejach Rzymu i miast Italii od ich początków. Historiografia pełniła w mieście na 7 wzgórzach ważną rolę, ponieważ łacińsko-języczni arystokraci używali jej jako narzędzia uprawiania swej polityki.W połowie I w.p.n.e. powstały utwory Juliusza Cezara „O wojnie galijskiej” i „O wojnie domowej”, w których relacjonował prowadzone przez siebie kampanie wojenne. Jego intencje były czysto propagandowe-bronił swoich racji i pokazywał wielkość dokonań. Jednak nie przeinaczał on faktów zachowując ich wierność. Za czasów Oktawiana Tytus Liwiusz napisał obszerne dzieło opowiadające dzieje Rzymu od jego założenia (Ab urbe condita libri). Sławiło ono rzymskie cnoty i wielkich rzymskich bohaterów. Liwiusz stał się wzorem dla europejskiej historiografii. Na przełomie II i I w.pn.e. Tacyt stworzył dzieło pisujące dzieje cesarzy dwóch pierwszych dynastii. Był on historykiem krytycznym, inteligentnym, z trzeźwością umysłu dostrzegał złe efekty nadmiernej władzy jednostki w cesarstwie. Puźniejszych historykow może fascynować dramatyzm opisywanych scen, portrety władców, ponura atmosfera dworu cesarskiego.
Przy pisaniu prac historycznych Grecy i Rzymianie odwoływali się do dzieł innych historyków, uwzględniali tradycję ustną, korzystali z zachowanych dokumentów. Wyeliminowana lub ograniczona do minimum została w nich obecność elementów nadprzyrodzonych, tak charakterystycznych dla wcześniejszej greckiej epiki. Zasadniczym postulatem w uprawianiu historii stała się prawda, rozumiana na sposób Arystotelesowski, jako zgodność poznania z rzeczywistością (adequatio rei et intellectus). Dobitnie wyraził to rzymski polityk i uczony Cyceron, autor słynnej maksymy: Historia magistra vitae est , stwierdzając, że: "(...) naczelnym prawem historii jest to, by nie ważyła się podać jakiegoś fałszu, następnie, by miała odwagę wypowiedzieć całą prawdę. Nie może być w niej najmniejszego podejrzenia o stronniczość czy wrogość".

Obok wypracowania pewnych uniwersalnych zasad pisarstwa historycznego, historiografia starożytna posiadała też swoje cechy charakterystyczne. Można do nich zaliczyć:
• Cykliczny obraz dziejów.
• Brak historiozofii (filozofii historii).
• Brak jednolitej osi czasowej i związane z tym trudności w zakresie chronologii.
• Dydaktyzm, ocierający się nierzadko o moralizatorstwo

Żeby wykazać jak ważną role pełni w naszym życiu historia wystarczy zacytować Cycerona, który powiedział że historia jest nauczycielką życia. Nie można się z tym nie zgodzić ponieważ doświadczenia zdobyte przez ludy starożytne pomagają nam w życiu codziennym do dziś. Dzięki rozwojowi historii już w starożytności i kontynuowaniu go w epokach następnych zachowujemy pamięć o ważnych wydarzeniach, lepiej poznajemy dzieje naszego istnienia i osiągania coraz to większego poziomu kultury. Dzięki historii pamiętamy o chwalebnych wydarzeniach lub bohaterskich czynach naszych przodków. Jednak najważniejsze to to ,że nie zapominamy o czynach do których wstyd się przyznać ponieważ pamiętając o błędach z przeszłości będziemy mogli ich uniknąć w przyszłości. Historia uczy nas życia na każdym kroku, a coraz to lepsze jej poznawanie pomaga nam dostrzec to co należy poprawić, aby świat stał się lepszy, a co nie udało się poprawić wcześniej. Poszerzeniu się naszej wiedzy o przeszłości towarzyszą różne skrajne emocje, które są jednak nieuniknione abyśmy mogli w pełni zrozumieć czynniki kształtujące nasz rozwój na przestrzeni dziejów. Dzięki starożytnym historiografom można było zachować pewną ciągłość przekazywanej wiedzy historycznej i pokazać następnym pokoleniom jak ważne jest abyśmy znali przynajmniej historię własnego narodu, bo jak kiedyś ktoś powiedział
„ Naród, który nie zna swej przeszłości umiera i nie buduje przyszłości”. Słowa te dosadnie ukazują fakt, że nie można budować trwałej przyszłości bez mocnego fundamentu, którym jest historia.

Podsumowanie

Podsumowując całość tego referatu mam nadzieję, że udało mi się w pełny i jasny sposób wykazać to, że z osiągnięć kultur starożytnych korzystamy w niezmienionej lub tylko dostosowanej do naszych czasów formie do dziś i niemożliwe byłoby obejście się bez nich. Mimo tak wielkiej przestrzeni czasu dzielącej nasz od mieszkańców świata starożytnego nie możemy zapomnieć, że to właśnie im w dużej mierze zawdzięczamy zarówno tak banalne dla nas rzeczy jak na przykład sztuczne ognie, ale również tak wspaniale jak stworzenie poglądów filozoficznych.

Ludzie starożytności stworzyli tak wiele wspaniałych rzeczy, że nie sposób było o nich wszystkich napisać. Po prostu zajęło by to mnóstwo miejsca i czasu, a i tak ni stanowiłoby kompletnego kompendium wiedzy na temat dorobku naszych przodków. Postanowiłem napisać o najbardziej istotnych dla nas –
ludzi XXI w.

Najważniejszą rzeczą nie było dla mnie ukazanie wielkości dokonań ponieważ poznawaliśmy je przez szereg lat w szkole. Najważniejszą rzeczą, którą chciałem napisać była konsekwencja z jaką postępowali ludzie starożytni aby nie wchodząc w konflikt z naturą (egipscy kapłani zakazywali niszczenia skarabeuszy, które użyźniały glebę) polepszyć komfort życia, oraz to jakie miało to znaczeni dla późniejszych kultur i dla nas, a także jak wpłynęło to na kształtowanie świata przez nas.