Analiza i interpretacja porównawcza wierszy "Ocalony" T. Różewicza oraz "Mam dwadzieścia pięć lat " J. Barana.

Analizując i interpretując wiersze Tadeusza Różewicza „Ocalony” i Józefa Barana „Mam dwadzieścia pięć lat”, porównaj kreacje doświadczeń pokoleniowych i egzystencjalnych.

Zarówno Tadeusz Różewicz jak i Józef Baran podjęli się rozpatrzenia problemów egzystencjalnych. Ukazali dwie odmienne postawy życiowe: człowieka ocalałego i człowieka biernego.
Tytuł wiersza: „Ocalony” Tadeusza Różewicza przedstawia człowieka ocalałego, który przeżył, jako jeden z nielicznych trudny czas w historii. Wskazuje on w wyraźny sposób adresata wiersza. Wiersz ukazuje zatracenie osobowości człowieka ocalałego. Każdy może nim być. Jest to wiersz refleksyjno-opisowy, to refleksja człowieka ocalałego nad jego zmarnowanym życiem. Próbuje spojrzeć wstecz i w przeszłość. Mimo wszystko nie potrafi on się odnaleźć w otaczającej go rzeczywistości.
Inspiracją do napisania tego wiersza była na pewno I i II wojna światowa. Niewiele uczestników wojen przetrwało. Może nawiązywać również do literatury wojennej. Znanymi pisarzami opisującymi czasy wojny byli: Borowski, Herling-Grudziński, Hanna Krall. Znani byli z opisów bezuczuciowych, zimnych. W podobny sposób Tadeusz Różewicz opisuje rzeczywistość powojenną człowieka ocalałego. Jego opis charakteryzuje brak uczuć, liczne przerzutnie, brak rymów, brak znaków interpunkcyjnych, zimny bezuczuciowy opis powiązany z refleksją. Jest bliższy zwykłej prozie. Przypomina strukturą zeznanie sądowe.
Podmiotem lirycznym jest młody człowiek, jeden z ocalałych. Mówi on w pierwszej osobie. Był on w przeszłości uczestnikiem opisywanych przez niego zdarzeń „Widziałem”. Jest reprezentantem swojego czasu. Kieruje swoje refleksje do ludzi współczesnych, dzisiejszych. Osoba mówiąca przedstawia swoją trudną sytuacje w sposób zimny, surowy, odhumanizowany. Być może osoba mówiąca jest postacią fikcyjną, za którą autor się chowa – jest to liryka roli. Podmiot lityczny szuka „nauczyciela i mistrza”, który by mu pomógł powrócić na dawną drogę, przywrócić go do normalnego życia. Tym samym nauczyć go odróżniać „światło od ciemności”. Chce odzyskać humanistyczny ład, system wartości.
Podmiot liryczny posługuje się językiem oszczędnym, jasnym, niepoetyckim. Język pozbawiony jest środków stylistycznych. Występuje jedynie szereg kontrastowych wyrazów „cnota i występek prawda i kłamstwo”, które mają na celu ujednolicenie znaczenia poszczególnych wyrazów. „Pojęcia są tylko wyrazami”, nie mają żadnego znaczenia, są to słowa puste. Obserwujemy zatracenie w człowieku wszelkich wartości. Opisy naturalistyczne, zarazem werystyczne, pełne grozy, tajemniczości. „Człowieka tak się zabija jak zwierzę widziałem [...] porąbanych ludzi”.
Występuje kompozycja klamrowa, która charakteryzuje się rozpoczynaniem wiersza i kończeniem takimi samymi słowami „Mam dwadzieścia cztery lata ocalałem prowadzony na rzeź.” Wiersz jest biały, bezrymowy. Wiersz ma formę monologu, pewnego rodzaju wyznania. Wypowiedź jest pełna patosu, emocji.
Poezja Różewicza wyraża tragizm osamotnionej jednostki, zagubionej w powojennym świecie zdominowanym przez widmo masowej śmierci, okrucieństwa i obojętności. Bohater jego wierszy jest osobowością zagrożoną dezintegracją i powszechnym chaosem.
Józef Baran w swym wierszu „Mam dwadzieścia pięć lat” odwołuje się do wiersza Tadeusza Różewicza „Ocalony”. Tymczasem postać ukazana przez Barana różni się od adresata u Tadeusza Różewicza. Już na samym początku następuje charakterystyka podmiotu lirycznego. Ma on dwadzieścia pięć lat. Jest to liryka pierwszoosobowa. „Mam dwadzieścia pięć lat”. Być może autor się ukrywa za opisywaną postacią – liryka roli. Główny bohater wiersza zastanawia się nad swoim życiem i tym samym opisuje go. (wiersz refleksyjno-opisowy)
Podmiot liryczny porównuje swoje życie do snu. Jest to życie pełne spokoju, bierności, wręcz nudy. Rytm życia podmiotu lirycznego wyznacza jedynie sen, a dokładniej budzenie go ze snu. Bohater dzieli swoje życie na siedem dni z czego jednym z nich jest dzień jego urodzin a inny będzie dniem jego śmierci. Podmiot liryczny mówi o toposie życie – sen „Żyłem a właściwie spałem [...] był to bardzo dyskretny sen z zachowaniem niezbędnych pozorów życia”. Jedynie sen jest dla niego najważniejszy. Obserwujemy zatracenie wszelkich wartości, brak ludzkich odruchów i potrzeb. Spotykamy się z typowymi doświadczeniami egzystencjalnymi bohatera: miłość, śmierć. Jest to gorzka, pełna dystansu ocena swojego życia.
Barana charakteryzuje metaforyczność wypowiedzi. „obudziłem się na pogrzebie brata” Pojawiają się nieliczne środki stylistyczne tj. wyliczenia „w poniedziałek wtorek środę czwartek piątek sobotę niedzielę”, które dynamizują opis oraz anafory „obudziłem się nagle na widok pięknej lalki obudziłem się na pogrzebie brata”, ukazują kolejne etapy życia głównego bohatera. Słownictwo nie jest nacechowane emocjonalnie. Wypowiedź ma również formę monologu. Kompozycja jest dwudzielna, następuje wyeksponowanie cząstki trzeciej oraz widoczna symetryczność pozostałych cząstek.
Baran przedstawia człowieka niezadowolonego ze swojego życia. Jego życie to niekończąca się rutyna. Podmiot liryczny z ogromną apatią podchodzi do różnego rodzaju działań, każde rozpoczyna pobudką. Życie dwudziestopięciolatka charakteryzuje bierne trwanie, niechęć do zmian oraz samooszukiwanie się.

Wiersz Barana i Różewicza mają wymiar uniwersalny. Podejmują refleksje nad życiem. Przedstawione zostały dwie odmienne postawy życiowe: bunt u Różewicza i bierna zgoda u Barana. Tym samym obydwa wiersze podejmują problemy egzystencjalne.