Wybuch wojny polsko - bolszewickiej 1919-1921
17 listopada 1918 r. Armia Zachodnia rozpoczęła "czerwony marsz na zachód" i był początkiem wprowadzenia wojny polsko-bolszewickiej.
W lutym 1919 r. doszło do pierwszych starć polsko-bolszewickich na terenach litewskich i biało ruskich. Pod dowództwem Piłsudkiego w kwietniu zdobywają wojska polskie Wilno, a w sierpniu 1919 Mińsk.
Listopad 1918 r. - do lipca 1919 r. toczyła się za zmiennym powodzeniem wojna polski - ukraińska. Wojskami ukraińskimi dowodził Semen Petlura. Dopiero wprowadzenie na front ukraiński armii Hallera doprowadziło do odepchnięcie Ukraińców pod Terespol. po nieudanej próbie zajęcia Lwowa Polacy wyparli wojska Petlury za Zbrurcz (za wschodnią granicę Galicji na tereny Ukraińskiej Republiki Ludowej).
We wrześniu 1919 r. zostaje podpisany rozejm Polski.
25.04.1920 r. grupa armii polskich rozpoczęła ofensywę w Kierunku Kijowa, gdzie w maju rozpoczęła się kontrofensywa wojsk bolszewickich a wojska generała Rydza Śmiałego opuściły Kijów i w walkach wycofały się na zachód.
4 lipca 1920 r. rozpoczęła się na północnym odcinku frontu kolejna ofensywa pod dowództwem Tuchaczewskiego. Armie czerwone zdobyły Mińsk i Grodno. Wyjście wojsk bolszewickich na ziemie polskie wywołały przygnębiające wrażenie w Psie i sejmie atakowano działalność Naczelnego Wodza J.Piłsudskiego. Powstał kryzys rządowy. Powołano nowy rząd Władysława Grabskiego, z którego inicjatywy powstała Rada Obrony Państwa z naczelnikiem Państwa jako przewodniczącym (Piłsudski).
Premier Grabski wyjechał na konferencję Sprzymierzonych w Spa aby prosić o pośrednictwo w rokowaniach pokojowych z Rosją. Jednocześnie zgodził się na wycofanie wojsk polskich za tzw. linię Curzona(kurzona). Linia ta odpowiadała przybliżeniu granicy Królestwa Polskiego. Jednak opinia międzynarodowa niechętnie była ustosunkowana do Polski. Delegaci polskiej, która w sierpniu 1920 r. udała się na rozmowy pokojowe do Mińska, stroma bolszewicka postawiła warunki ograniczające suwerenność i bezpieczeństwo Polski. Między innymi by Polska zmniejszyła siły zbrojne do 50 tys. żołnierzy.
Bitwa Warszawska
W sierpniu 1920 r. Piłsudski wydał rozkaz przegrupowania wojsk polskich. Front północny pod dowództwem generała Sikarskiego miał działać nad Wisłą i Wkrą. Front środkowy - generał Haller miał bronić Warszawy. Oddziały w Małopolsce Wschodniej miały bronić Lwowa. Wojska Tuchaczewskiego rozpoczęły forsowanie Wisły na północ od stolicy, a druga ich część na Radzymin. 14 sierpnia Polacy zdobyli Radzymin, a jednocześnie ciężkie walki toczyły się o Wólkę Radzymińską, gdzie zginął dowódca duchowy żołnierzy ksiądz kapelan Ignacy Skorupka. 16 sierpnia pod wodzą Naczelnika Piłsudskiego nastąpiło uderzenie znad Wieprza, co spowodowało rozbicie lewego skrzydła Armii Czerwonej były w odwrocie. We wrześniu 1920 r. wojska polskie docierają zwycięsko do Zbrucza i rejonu Mińska. Pokój między Rosją i Polską podpisano 18 marca 1921 r. i sprecyzowano przyjęte wcześniej warunki:
- ustalono przebieg granicy wschodniej (od Dźwiny do Zbrucza o dalej rzeką Zbrucz do jej ujścia do Dniestru (bez Mińska Litewskiego)
- zrzeczono się odszkodowań za straty wojenne
- wzajemne poszanowanie suwerenności, ustroju
- zwrot Polsce mienia kulturalnego(archiwów, bibliotek, dzieł sztuki) które wywieziono za cara.
Dalej trwał konflikt polsko litewski - spór o Wilno
W październiku 1920 r. w wyniku poufnego rozkazu Piłsudskiego, generał Lucjan Żeligowski w wyniku "fikcyjnego buntu" ogłosił utworzenie z Wileńszczyzny automatycznej Litwy Środkowej pod polską opieką wojskową i samostanowieniem.
W 1922 r. postanowieniem sejmu Litwy Środkowej Wileńszczyzna z Wilnem zostały włączone do Polski, Litwa nie uznała tego faktu co spowodowało konflikt polsko - litewski trwający przez cały okres dwudziestolecia międzywojennego. Działania wojenne na wschodzie spowodowały, że Polska zaniedbała sprawę granic zachodnich i północnych.
Ostateczne ustalenie granicy pol-niem.
Na ostateczne ustanowienie granicy niemiecko-polskiej wpływ miały: konferencja pokojowa, plebiscyty i powstania. Ostatecznie z Gdańska utworzono wolne miasto i Pol. stworzyli linię kolejową Śląsk – porty. Wybudowali też własny port, który był największym na Bałtyku.
Powstanie wielkopolskie
Dramatycznie przebiegała walka o granicę zachodnią. W Poznańskiem pozostawały uzbrojone wojska niemieckie. Było tam jeszcze sporo niemieckich urzędników. Polacy nie mieli pewności, czy Wielkopolska zostanie przyznana do Polski. Postanowili nie czekać, a sami rozstrzygnąć o przynależności do Polski.
Na początku grudnia 1918 roku zwołano w Poznaniu Sejm Dzielnicowy, który uchwalił włączenie Poznania i okolic do państwa polskiego. Wybrana przez Sejm Naczelna Rada Ludowa organizowała administrację polską. Jednak Niemcy nie ustępowali i organizowali ”bojówki”, aby walczyć z ludnością polską.
26 grudnia do Poznania przybył Ignacy Paderewski, który powrócił z emigracji aby objąć funkcję premiera w nowym rządzie. Następnego dnia zorganizowano wielką uroczystość patriotyczną. To święto zdenerwowało Niemców, którzy zaatakowali tłumy. Ludność Poznania natychmiast chwyciła za broń. Tak rozpoczęło się powstanie wielkopolskie. Wybuchło 27 grudnia 1918 roku.
Wkrótce Poznań został wyzwolony. Walki objęły rozległe obszary. Wodzem naczelnym wojsk powstańczych został generał Józef Dowbór-Muśnicki. 6 stycznia wyzwolono dworzec w Inowrocławiu. Krwawe walki toczyły się do połowy lutego 1919 roku i przyniosły Polakom pełne zwycięstwo.
Przyczyny wybuchu wojny
Niezależnie od głębszych powodów wojny, bezpośrednią przyczyną wybuchu była ewakuacja niemieckiej armii Ober-Ost zajmującej obszar dwóch i pół tysiąca kilometrów od Zatoki Botnickiej po Morze Azowskie, która pozostawała na terenach kresów po podpisaniu przez Rosję sowiecką osobnego pokoju z Niemcami i Austrią (traktat brzeski). Polscy historycy mówią niekiedy o "napaści" bolszewików, zaś historycy sowieccy mówią o "polskich agresorach". Wydaje się, że żadna ze stron nie potrzebowała zachęty, próżnia powstała po ewakuacji wojsk niemieckich musiała być bowiem przez kogoś zagospodarowana. Bolszewicy ruszyli jako pierwsi na Ober-Ost, tworząc 16 listopada 1918 Armię Zachodnią, która następnie zajęła Mińsk i Wilno, zanim wojska polskie rozpoczęły jakiekolwiek działania. 12 stycznia 1919 sowieckie Naczelne Dowództwo nakazało wykonanie "rozpoznania w głąb" do rzek Niemna i Szczary, a następnie 12 lutego aż po Bug, w ten sposób rozpoczynając operację "Cel Wisła".