Wojna polsko-bolszewicka

Wojna polsko-bolszewicka (zwana również wojną polsko-rosyjską 1919-1921, wojną 1920 r., wojną bolszewicką i - niepoprawnie - wojną polsko-sowiecką) to określenie wojny pomiędzy nowo powstałą II Rzeczpospolitą a znajdującą się w środku wojny domowej bolszewicką Rosją.

Przyczyny wybuchu wojny
Niezależnie od głębszych powodów wojny, bezpośrednią przyczyną wybuchu była ewakuacja niemieckiej armii Ober-Ost zajmującej obszar dwóch i pół tysiąca kilometrów od Zatoki Botnickiej po Morze Azowskie, która pozostawała na terenach kresów po podpisaniu przez Rosję sowiecką osobnego pokoju z Niemcami i Austrią (traktat brzeski). Polscy historycy mówią niekiedy o "napaści" bolszewików, zaś historycy sowieccy mówią o "polskich agresorach". Wydaje się, że żadna ze stron nie potrzebowała zachęty, próżnia powstała po ewakuacji wojsk niemieckich musiała być bowiem przez kogoś zagospodarowana. Bolszewicy ruszyli jako pierwsi na Ober-Ost, tworząc 16 listopada 1918 Armię Zachodnią, która następnie zajęła Mińsk i Wilno, zanim wojska polskie rozpoczęły jakiekolwiek działania. 12 stycznia 1919 sowieckie Naczelne Dowództwo nakazało wykonanie "rozpoznania w głąb" do rzek Niemna i Szczary, a następnie 12 lutego aż po Bug, w ten sposób rozpoczynając operację "Cel Wisła".

Początek walki
Wojna rozpoczęła się 14 lutego 1919 starciem koło miasteczka Mosty na Białorusi. Szczupłe siły polskie, składające się z 12 batalionów piechoty, 12 szwadronów kawalerii i 3 baterii artylerii, działały tam na dwóch, dość równomiernie obsadzonych odcinkach frontu. Formacjami odcinka południowego (rzeka Prypeć - miasteczko Szczytno), czyli Grupy Podlaskiej, przemianowanej potem na Grupę Poleską, dowodził gen. Antoni Listowski. Jego oddziały prawym swym skrzydłem utrzymywały łączność z Grupą Wołyńską gen. Edwarda Rydza-Śmigłego i koncentrowały się głównie pod Antopolem na kierunku Brześć-Pińsk i koło Berezy Kartuskiej. Oddziały odcinka północnego (Szczytno-Skidel) należały do 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej gen. Wacława Iwaszkiewicza-Rudoszańskiego, który swoje oddziały skupiał przede wszystkim w rejonie Wołkowyska. Na tych pozycjach walczono z niewielkimi siłami Armii Czerwonej, zaangażowanej wówczas głównie w działaniach zbrojnych przeciw kontrrewolucyjnym białym generałom.

Na początku marca formacje zgrupowań polskich przeszły do akcji zaczepnej, opanowały na wschodzie Słonim (2 marca) i Pińsk (5 marca), a na północy dotarły pod Lidę, gdzie zatrzymały się na kilka tygodni. Dalsze decyzje w sprawie działań na wschodzie zostały podjęte w pierwszej dekadzie kwietnia, zgodnie z wolą Józefa Piłsudskiego, który uznał konieczność przejęcia inicjatywy na północno-wschodnim teatrze wydarzeń wojennych.

Kalendarium wydarzeń
- kwiecień 1919 - zdobycie Wilna przez Polaków
- sierpień 1919 - zdobycie Mińska przez Polaków
- styczeń 1920 - Armia Czerwona formuje 700 tysięczne siły nad Berezyną
- sierpień 1920 - obrona Lwowa
- pięć armii rosyjskich zbliża się do okolic Warszawy
- brak bolszewickiej zgody na linię graniczną zaproponowaną przez Brytyjczyków (tzw. Linia Curzona)
- Wielka Brytania odmawia pomocy Polsce
- Francja ogranicza się do niewielkich kontyngentów wojskowych
- niemieccy dokerzy w Gdańsku i czescy kolejarze w Brnie opóźniają dostawy dla Polski
- 10 sierpnia Wisłę przekraczają Kozacy Gaj Chana
- 13 sierpnia armia rosyjska pod wodzą Michaiła Tuchaczewskiego uderza na Warszawę
- 15 sierpnia zwycięska bitwa pod Radzyminem, Rosjanie rezygnują ze zdobywania Warszawy z marszu (bitwa warszawska - cud nad Wisłą)
- odparcie pierwszego ataku na przyczółek mostu na Wiśle
- zatrzymanie wojsk rosyjskich nad Wkrą przez Piątą Armię pod dowództwem Władysława Sikorskiego
- 16 sierpnia polska ofensywa przedziera się przez tyły armii Tuchaczewskiego nad Wieprzem
- 17 sierpnia - bitwa pod Zadwórzem na przedpolach Lwowa
- 18 sierpnia - otoczenie armii Tuchaczewskiego
- 31 sierpnia - okrążenie armii Budionnego (pod Komarowem)
- koniec miesiąca - stabilizacja frontu nad Niemnem
- 22 września - początek ofensywy polskiej nad Niemnem
- 25 września - zdobycie Grodna
- 28 września - opanowanie Lidy
- 12 października - zdobycie Mołodeczna
- 12 października - zdobycie Mińska
- 12 października - podpisanie rozejmu
- 18 października - wejście w życie rozejmu
- 18 marca 1921 - podpisanie traktatu pokojowego w Rydze

Marzec 1919
Grudzień 1919
Czerwiec 1920
Sierpień 1920

Granice po pokoju w Rydze, 1921