Od poczęcia do narodzin.

Od poczęcia do narodzin

Komórka jajowa - gameta żeńska u zwierząt i roślin. Komórkę jajową określa się także mianem jaja.
Komórka jajowa może zostać zapłodniona przez plemnik, co prowadzi do powstania zygoty.

Podział komórek jajowych ze względu na ilość substancji zapasowych:
•jajo alecytalne
•jajo oligolecytalne
•jajo mezolecytalne
•jajo polilecytalne
Podział komórek jajowych ze względu na rozmieszczenie materiału zapasowego:
•jajo izolecytalne
•jajo telolecytalne
•jajo centrolecytalne
Bezpośrednio w związku z ilością i rozmieszczeniem materiału zapasowego pozostaje proces bruzdkowania, który ma miejsce bezpośrednio po zapłodnieniu komórki jajowej.

Plemnik, spermatozoid - haploidalna komórka rozrodcza wytwarzana przez gonadę osobnika płci męskiej służące do rozmnażania płciowego.
Plemnik ssaka składa się z główki, w której zawarty jest materiał genetyczny, wstawki i witki która wprawia go w ruch. We wstawce znajdują się liczne mitochondria, co także związane jest z poruszaniem się (ludzkie plemniki poruszają się z szybkością ok. 0,1 mm/s). Witka ma typową dla wici budowę 9x2
Plemniki u kręgowców powstają w jądrach w wyniku spermogenezy, po czym dojrzewają w najądrzu.
Jeden cykl spermogenezy trwa około 16 dni, Do wytworzenia w całości dojrzałej spermy potrzebne jest około 5 cykli, czyli ponad 2 miesiące. Choroby przebyte podczas pierwszego cyklu w przeciągu potrzebnych pięciu, np. wysoka gorączka, infekcje, zapalenia nerek, jądra, najądrzy, prostaty, anemia, urazy jądra, nowotwór (chemioterapia), zaburzenia metaboliczne np. cukrzyca, hemochromatoza, także leki przeciwcukrzycowe, oraz przeciwnadciśnieniowe, zaburzenia hormonalne (np. niewydolność pętli gonadalnej podwzgórze-przysadka mózgowa, a co za tym idzie niedobór testosteronu), które mogą wpłynąć na spermatogenezę - mogą wpłynąć na dojrzałą spermę i pogorszyć jej jakość, pomimo dobrego stanu zdrowia pacjenta po chorobie (w czasie badania). Dlatego zaleca się by pary planujące dzieci odłożyły przez kolejne 2,5 miesiąca poczęcie w do momentu produkcji nowych plemników - 74 dni.
U człowieka zwykle w jednej porcji nasienia wydalanego podczas wytrysku jest od 100 do 500 milionów plemników.
Plemniki po raz pierwszy zaobserwował w 1677 roku Antonie van Leeuwenhoek.

Zaplemnienie - wprowadzenie plemników do cyklu rozrodczego
U ludzi i większości pozostałych ssaków jest to wprowadzenie spermy z plemnikami do dróg rodnych samicy (bez względu na to, czy dokonane naturalnie, czy metodami sztucznymi). U innych zwierząt zaplemnienie może mieć postać polewania ikry mleczkiem, pobierania mleczka do jamy ustnej wypełnionej jajami, zetknięcie się otworów stekowych samca i samicy itp.

Zapłodnienie – połączenie się jąder komórek rozrodczych (męskiej i żeńskiej) w wyniku czego powstaje nowa komórka nazywana zygotą.
U ssaków, w tym człowieka, zapłodnienie jest skutkiem kopulacji pomiędzy osobnikami przeciwnych płci. Warunkiem zapłodnienia jest wniknięcie plemnika do komórki jajowej - ma to miejsce w bańce jajowodu. Zapłodnienie może też być wynikiem inseminacji lub metody in vitro. W wyniku zapłodnienia dochodzi do przekazania potomstwu zawartych w gametach czynników dziedziczenia (genów) obydwu organizmów rodzicielskich. Wynikiem zapłodnienia jest ciąża. U ludzi do zapłodnienia dochodzi zwykle pomiędzy 10 a 18 dniem cyklu.

Zygota - komórka powstała w wyniku zapłodnienia, czyli połączenia haploidalnej gamety męskiej z haploidalną gametą żeńską w procesie rozmnażania płciowego. Nowopowstała diploidalna komórka ulega dalszym podziałom dając początek organizmowi potomnemu.

BRUZDKOWANIE - segmentacja, kolejne podziały jaja w pierwszym etapie rozwoju zarodkowego zwierząt i człowieka na coraz mniejsze komórki, aż do powstania blastuli; w czasie bruzdkowania ani masa zarodka, ani objętość nie wzrastają.

Gastrulacja - proces w rozwoju zarodka, następujący po bruzdkowaniu. W wyniku gastrulacji powstaje gastrula. W procesie gastrulacji dochodzi do zgrupowania komórek pełniących podobne funkcje w organizmie.
Tak jak napisane wyżej, istotą gastrulacji jest wytworzenie dwu lub trzech listków zarodkowych z pojedynczej warstwy blastuli. Odbywać się to może na różne sposoby, np: inwaginację, epibolię, delaminację, migrację, reorganizację, transformację. Aby zrozumieć przebieg gastrulacji należy wizualizować go w 3 wymiarach.

Inwaginacja - należy pamiętać, że ten typ gastrulacji nie odnosi się do człowieka
1 - blastula, 2 - gastrula; pomarańczowy - ectoderma, czerwony - endoderma
Sferyczna powierzchnia blastodermy zapada się na jednym z biegunów kuli, jaką jest blastula, w ten sposób powstaje gastrocel - pierwotna jama ciała ograniczana przez komórki endodermy (zob. rycina obok). Później cześć komórek gastrocelu odróżnicowuje się w komórki mezodermy i tak powstaje trójwarstwowa gastrula. Miejsce gdzie zapada się sfera blastuli jest nazywane pragębą. Kiedy gastrocel dociera do drugiego bieguna blastuli staje się drożną rurą.
Typem gastrulacji zachodzącym u człowieka jest delaminacja. Polega na utworzeniu z komórek węzła zarodkowego warstwy górnej - ektodermy i warstwy dolnej - endodermy, następnie pomiędzy nimi powstaje mezoderma. Z warstw mezo- i ektodermalej powstaje owodnia, z warstw mezo- i endodermalnej - omocznia lub łożysko omoczniowe.

LISTKI ZARODKOWE - warstwy komórek zarodka człowieka i zwierząt w stadium gastruli; u większości 3: ektoderma, endoderma i mezoderma.

EKTODERMA:
zewnętrzny listek zarodkowy, zewnętrzna warstwa komórek zarodka zwierząt i człowieka w stadium gastruli; z ektodermy powstają - układ nerwowy, naskórek

ENDODERMA: wewnętrzny listek zarodkowy, wewnętrzna warstwa komórek zarodka zwierząt i człowieka w stadium gastruli; z endodermy powstają przewód pokarmowy, płuca, niektóre gruczoły dokrewne;

MEZODERMA, środkowy listek zarodkowy, środkowa warstwa komórek zarodka w stadium gastruli; z mezodermy tworzą się wszystkie rodzaje tkanek łącznych, tkanka mięśniowa i nabłonek surowiczy

Błony płodowe, błony otaczające płód, zawierające wody płodowe.
Rozróżnia się wśród nich:

1) kosmówkę, tj. błonę zewnętrzną, której powierzchnia pierwotnie w całości, następnie zaś w części pokryta jest tzw. kosmkami. W miarę rozwoju ciąży w kosmkach wykształca się układ naczyniowy (układ krwionośny), dzięki któremu dokonuje się wymiana substancji odżywczych i gazowych między matką a płodem i wydalanie produktów przemiany materii płodu. Z kosmówki powstaje w dalszej kolejności łożysko;

2) owodnię, tj. wewnętrzną błonę jaja płodowego, dość luźnie zespoloną z kosmówką i pozbawioną naczyń. Dzięki wydzielniczym właściwościom komórek wewnętrznej warstwy owodni gromadzi się w owodni płyn owodniowy, zwany wodami płodowymi. Płyn ten spełnia funkcje ochronne i odżywcze w stosunku do płodu;

3) omocznię, narząd szczątkowy, który zanika we wczesnym okresie ciąży, a jej pozostałość wchodzi w skład sznura pępowinowego płodu.

Łożysko - miejsce kontaktu ściany macicy matki z płodem (zarodkiem). Występuje podczas ciąży ssaków łożyskowych.
W tworzeniu łożyska bierze udział m.in. kosmówka (zewnętrzna błona płodowa). U człowieka łożysko powstaje w 12 tyg. ciąży z tkanki łącznej błony śluzowej macicy (część matczyna) oraz z zewnętrznej warstwy komórek otaczających zarodek. Od strony matczynej łożysko składa się z wielu zrazików, od strony płodowej jest gładkie.
Krew matki i płodu nie miesza się, ale do krwi płodu mogą się przedostać dzięki łożysku (za pomocą splotu naczyń krwionośnych - pępowiny) składniki odżywcze, witaminy, przeciwciała, wirusy, składniki antybiotyków. W łożysku następuje wymiana gazowa, usuwanie mocznika z płodu, dostarczanie substancji energetycznych oraz budulcowych dla płodu. Reakcje te zachodzą na drodze osmozy. Łożysko jest nie tylko osłoną mechaniczną płodu (zarodka), lecz także biologiczną. Po porodzie jest wydalane.

Łożysko jest również gruczołem wewnętrznego wydzielania. Wytwarza gonadotropinę kosmówkową, laktogen łożyskowy , progesteron i estrogeny. Dzięki obecności enzymów zachodzi w łożysku przemiana hormonów steroidowych. Łożysko stanowi naturalną barierę immunologiczną, dzięki której organizm matki wykazuje wybiórczą tolerancję na antygenowo często obcy organizm płodu.
Łożysko podlega procesom starzenia, upośledzającym jego wydolność funkcjonalną. Polega to na zarastaniu naczyń łożyskowych, odkładaniu się wapnia w kosmkach, stłuszczeniu, zwłóknieniu, dlatego ciąża przenoszona stanowi zagrożenie dla płodu.

Pępowina stanowi sznur (długość ok. 60 cm) łączący płód z łożyskiem. Znajdujące się w pępowinie naczynia krwionośne zespalają krążenie zarodka z krążeniem błon śluzowych matki. Pępowina występuje tylko u ssaków łożyskowych. U człowieka po porodzie odcina się pępowinę, która specjalnie podwiązana tworzy pępek.W pępowinie znajduje się tak zwana galaretka wiltona która nadaje sprężystość i nie pozwala na zawiązanie się pępowiny na szyi bądź rączce płodu
Krew pępowinowa jest jedynym źródłem komórek macierzystych nie wymagającym używania metod inwazyjnych u dawcy. Do niedawna łożysko i pępowina a wraz z nimi cenne komórki macierzyste mogły być wykorzystywane tuż po porodzie. Obecnie krew pępowinowa może być przechowywana przez kilkadziesiąt lat i dostępna, gdy zajdzie potrzeba leczenia.

bariera łożyskowa, bariera między układami krwionośnymi matki i płodu kontrolująca wymianę substancji między nimi.

Embrion – faza rozwojowa kręgowców obejmująca w przypadku człowieka okres od implantacji, czyli zagnieżdżenia w błonie śluzowej macicy (7 dzień) do 8 tygodnia od zapłodnienia. Cechą charakterystyczną dla tego okresu jest to, że zarodek nie wykazuje jeszcze żadnego podobieństwa do osobnika rodzicielskiego.

6 tygodniowy zarodek

Płód w embriologii to zarodek ssaków od momentu, kiedy można rozpoznać cechy morfologiczne dla danego gatunku. U ludzi zarodek stadium płodu osiąga w 8 tygodniu ciąży. Płód w wieku 8 tygodni ma ok. 3 cm. Poród płodu o masie mniejszej niż 500 g przed 22 tygodniem ciąży (jest to uwarunkowane osiągnięciami medycyny na polu utrzymania wcześniaka przy życiu) traktowane jest jako poronienie, ze względu na skrajną niedojrzałość organizmu, uniemożliwiającą samodzielne życie poza organizmem matki. Poród po 22 tygodniu ciąży, przy masie noworodka powyżej 500 g, uznawany jest za poród przedwczesny wcześniaka o skrajnie niskiej masie urodzeniowej. Płód jest to dalsze stadium rozwojowe zarodka, rozpoczynające się od ok. 6 tygodnia od chwili rozpoczęcia się ciąży. W tym czasie zarodek jest już wyodrębniony z otaczających go błon płodowych i rozpoczyna się kształtowanie jego narządów zarówno wewnętrznych jak i zewnętrznych. Oczy są bardzo szeroko rozstawione i przykryte powiekami. Tempo jego rozwoju jest bardzo duże. Kończyny wydłużają się i dziecko zaczyna nimi poruszać. Matka może odczuwać ruchy płodu dopiero w 17-21 tygodniu ciąży. Rozwijają się poszczególne części ciała. Zaczyna się ssanie palca.