Obraz wsi i chłopów w "Sonecie I" J. Kasprowicza i "Weselu" S. Wyspiańskiego.

Jak wieś i chłopi są przedstawieni w „Sonecie I” Jana Kasprowicza oraz „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego? Analizując podane teksty zwróć uwagę na postawy podmiotu lirycznego i Pana Młodego.

Temat wsi w literaturze polskiej pojawia się właściwie dopiero w twórczości poetów renesansowych. Od tego czasu wizerunek wsi ulegał różnym przemianom, ale zawsze stanowił tło naszej literatury. Począwszy od twórczości staropolskiej, poprzez romantyczną ludowość, pozytywistyczne wołanie o reformy po młodopolską chłopomanię wieś była przedmiotem zachwytu, rozważań, źródłem natchnienia pisarzy. Jednak twórcy młodopolscy szczególnie upodobali sobie ten temat – byli zauroczeni malowniczością wsi, zwyczajami i strojami, co uzasadniało ich wypraw poza miasto w poszukiwaniu naturalnego ukojenia. Przykładami chłopomani w literaturze są m.in. „Sonet I” Jana Kasprowicza czy „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego.

W „Sonecie I” obraz wsi przedstawiony jest z perspektywy człowieka, który bardzo dobrze zna to miejsce – być może podmiot liryczny jest chłopskiego pochodzenia. Zna on realia wsi – zdaje sobie sprawę z jej problemów. Nieobce są mu bieda, szarość i brak perspektyw. Na jego pochodzenie wskazuje też język stylizowany na gwarę oraz widoczne przywiązanie do chłopów. Podmiot liryczny tęskni za wsią, czuje żal, że ją opuścił. Jest wzruszony, gdy sobie o niej przypomina. Jego umysł jest w ciągłej wędrówce do domu, stopniowo coraz wyraźniej przypomina sobie szczegóły rodzinnych okolic – strofa pierwsza jest wprowadzeniem, ukazaniem wsi z oddali, a kolejne zwrotki coraz lepiej ukazują to miejsce i jego realia.

Okoliczne tereny są dla podmiotu wesołym wspomnieniem – opisuje on „piaszczyste wzgórki” i siwe głowy wierzb, które potęgują wrażenie nijakości i brudu. Także bliska perspektywa nie nastraja pozytywnie. Odkryta zostaje prawda o polskiej wsi – miejscu odludnym, pozbawionym perspektyw i zapełnionym zubożałym społeczeństwem. Przedstawienie wsi w tym sonecie odzwierciedla jej typowy obraz przez co utwór nawiązuje do sztandarowych haseł Młodej Polski, tj. naturalizmu i realizmu. Skontrastowany wizerunek osady, ukazany przez porównanie niedostatku i wielobarwnych strojów, pokazuje, jak wiele sprzeczności mieści się na małym obszarze. Równocześnie, pomimo życia na skraju nędzy mieszkańcy są społecznością zwartą, jednolitą i silną wewnętrznie – zdają sobie oni sprawę, że jedyną rzeczą jaka po nich pozostanie będzie ich dobytek kulturowy i obyczajowy.

Zupełnie odmiennie pokazana jest wieś w „Weselu”. Pan Młody jest typowym przedstawicielem “chłopomana” - człowieka, który ożenił się z chłopką, ale w odróżnieniu od Gospodarza, nie rozumie on chłopskiej natury. Dramat opisuje jego wesele, które ma miejsce w Bronowiczach, a gośćmi są zarówno przedstawiciele inteligencji jak i chłopi. Bohater jest osobą inteligentną i wykształconą, jednak nie rozumie wiejskiej mentalności, nie dostrzega jej głębi. Bardzo chciałby wtopić się w nieznane i obce społeczeństwo, jednak podczas zabawy popełnia wielką gafę proponując Pannie Młodej zdjęcie butów, na co reaguje ona wielkim zdziwieniem i zdecydowanie odmawia. Pomimo tego, że nie zna on obyczajów, prezentuje wielkie zaciekawienie wsią – momentami jest ono aż przesadne i ostentacyjne, a wręcz sztuczne. Traktuje swoją żonę jak zabawkę, przedmiot, który może pomóc mu w pogłębieniu jego fascynacji tym terenem.

Pan Młody idealizuje obraz wsi, ukazuje same pozytywne cechy życia w takim miejscu – zwraca uwagę na spokój, bliskość przyrody czy rześkość powietrza. Wyraźny jest kontrast z miastem – bohater z pewnym obrzydzeniem mówi o panującej tam ciasnocie i szarości. Dla niego oazą spokoju jest miejsce, w którym odbywa się jego wesele – ukazuje on zarówno korzystne warunki przyrodnicze jak i bogactwo kulturowe i kolorowość mieszkańców. W swoim dramacie Stanisław Wyspiański przez usta Gospodarza osądził chłopów. Stwierdził, że byli oni najstarszą, najsilniejszą i najważniejszą warstwą w narodzie polskim. Wyróżnił u nich powagę, przywiązanie do ziemi ojczystej i tradycji oraz wielką religijność. Wyspiański mówi, że chłop jest gotowy do walki, nie chce być bierny, lecz czynnie brać udział w życiu politycznym. Poeta dzieli chłopów na młodych, którym zarzuca zmaterializowanie i brak patriotyzmu, oraz na chłopów starych, którzy pragną za pomocą walki odzyskać niepodległość. Wyspiański udowodnił, że nie mogło dojść do sojuszu pomiędzy dwoma warstwami – co prawda chłopi garnęli się do inteligencji i pragnęli, aby im przewodziła, wyczuwali jednak, że panowie traktowali ich z góry, jak ubogich krewnych. Między inteligencją a chłopstwem panowała wielka przepaść o czym świadczy tekst Radczyni do Kliminy: “ Wyście sobie, a my sobie. Każden sobie rzepkę skrobie.”.

Oba sposoby przedstawienia wsi znacznie różnią się między sobą – podmiot liryczny w sonecie wypowiada się o niej z perspektywy mieszkańca, a dla Pana Młodego jest ona czymś nadzwyczajnym, czym się zachwyca, jednak jest w tym doza sztuczności i nieprawdy. Kasprowicz miał na celu ukazanie oblicza obszarów zamiejskich, pokazanie jej wartości, ale też problemów. Wyspiański z kolei skupił się na krytyce ludomanii i obaleniu mitu o możliwości pełnej integracji dwóch różnych klas społecznych. Nawiązał on do motywu sielanki poprzez elementy krajobrazu wsi i opisy mieszkańców. Jednakże oba te utwory poruszały problematykę polskiej wsi i w różny sposób prezentowały jej oblicze. Kasprowicz zwraca uwagę na jej walory, podobnie zresztą Pan Młody, jednak doskonałym podsumowaniem wsi jest polskie przysłowie: „Wsi spokojna, wsi wesoła, który głos twej chwale zdoła.”.