Ekumeny, anekumeny, subekumeny, trójkąt koncentracji ludności, rozwój osadnictwa w Polsce, migracje, globalizacja, typy fizjonomiczne miast, aglomeracja, konurbacja, megalopolis, miasto - pojęcia

Ekumeny – obszary stale zamieszkiwane przez człowieka.
Subekumeny – obszary okresowo zamieszkiwane przez człowieka lub na stałe, ale o małej gęstości zaludnienia.
Anekumeny – obszary niezamieszkiwane przez człowieka.

Bariery rozwoju osadnictwa
- Bariera świetlna - ogranicza warunki życia przez deficyt / nadmiar światła
- Bariera termiczna – ogranicza warunki życia (zarówno człowieka jak i roślin) przez zbyt wysoką lub niską temperaturę [organizm człowieka posiada bardzo małą tolerancję termiczną; bariera ta utrudnia zaludnianie się również poprzez ograniczoną wegetację roślin]
- Bariera wodna – głównie stanowi brak wody, ale czasem oznacza także jej nadmiar. Bariera deficytu pojawia się najsilniej w klimatach gorących i suchych.
- Bariera wysokości (grawitacyjna) – wiąże się z położeniem nad poziomem morza. Przejawia się poprzez: 1) zmianę ciśnienia wraz ze wzrostem wysokości; 2) zmniejszenie zawartości tlenu wraz ze wzrostem wysokości; 3) im wyżej tym powietrze jest bardziej rozrzedzone; 4) nachylenie stoków utrudnia gospodarkę rolną.

Czynniki sprzyjające zaludnianiu obszarów:
- Rolnictwo (określają to m.in. warunki glebowe, klimatyczne, hydrologiczne).
- Rozwój przemysłu.
- Koncentracja ludności w wielkich miastach.
- Walory rekreacyjne.

Slumsy – rozległe dzielnice nędzy

Wskaźnik gęstości zaludnienia określa stosunek liczby ludności dango terytorium do jego powierzchni (np. Świat: 45 os/1km2, Europa: 32)

Rozwój osadnictwa w Polsce kształtował się w zależności od warunków glebowych
i rozpoczął się od napływu ludności od południa przez Bramę Morawską na żyzne gleby ziem Przedgórza Sudeckiego, Niziny Śląskiej i Wyżyny Małopolskiej. Ludy te prowadziły osiadły, pastersko-rolny tryb życia. Później również na terenach o korzystnych warunkach do rozwoju rolnictwa kształtowały się skupiska ludności na Pojezierzu Wielkopolskim (Polanie) i nad dolną Wisłą i Bałtykiem (Pomorzanie).

W Polsce najbardziej zaludnione tereny to tereny tzw. trójkąta koncentracji ludności.

Migracja – oznacza przemieszczanie się ludności do zmiany miejsca zamieszkania (pobytu). W zależności od czasu trwania migracja może mieć charakter stały lub czasowy. Migracje odbywające się w granicach jednego kraju nazywamy wewnętrznymi, a pomiędzy różnymi krajami – zewnętrznymi. Wg kryterium przyczyn migracji możemy wyróżnić następujące rodzaje: swobodne które odbywają się w wyniku dobrowolnej decyzji oraz wymuszone, które są związane ze zdecydowanym pogorszeniem się warunków zycia; ich przyczynami mogą być wojny, głód, deportacje, wysiedlenia, prześladowania, klęski żywiołowe, katastrofy ekologiczne.

Imigracja – napływ do miejsca przeznaczenia (przyjazdu)
Emigracja – odpływ z miejsca pochodzenia (wyjazdu)
Repatriacja – powrót ludności do ojczyzny, które opuściły ją w wyniku deportacji, wymiany ludności lub zmiany granic politycznych.

Kraje emigracyjne:
Polska -> zachodnia Europa, USA
Kraje wsch. Europy -> zachodnia Europa, USA, Kanada
Maroko, Algieria, Tunezja -> Europa
Brazylia -> Portugalia, Hiszpania
Chiny, Indie, Pakistan -> zachodnia Europa, Arabia Saudyjska, Australia
Korea Południowa ->Australia, Arabia Saudyjska, USA,

Kraje imigracyjne:
USA <- Polska, kraje wsch. Europy, Korea Płd., Ameryka Płd.,
Kraje Europy Zachodniej <- kraje wsch. Europy, Chiny, Indie, Pakistan

Przyczyny imigracji (do Europy):
- Zanik imperiów w wyniku dekolonizacji.
- Koniunktura gospodarcza i związana z nią duża podaż miejsc pracy.
- Sytuacja demograficzna – straty wojenne, mały przyrost naturalny i proces starzenia się ludności.

Proces globalizacji to sieć współzależności na skalę światową. Można o niej mówić w kilku aspektach:
- Gospodarczo-ekonomicznym – jej przejawem jest istnienie m.in. ponadnarodowych korporacji i firm, swobodny przepływ kapitału i usług, wolny dostęp do rynków, masowość produkcji.
- Ekologicznym – decyduje o niej istnienie globalnych problemów środowiskowych np. efekt cieplarniany, dziura ozonowa, kwaśne deszcze, wylesienie, oraz istnienie współpracy międzynarodowej z zakresie ochrony środowiska.
- Politycznym – przejawia się m.in. w osłabieniu roli państwa, zanikaniu granic, procesach integracyjnych, istnieniu firm i instytucji międzynarodowych.
- Społeczno-kulturowym – w sferze społecznej obejmuje ona globalizację świata przestępczego: terroryzm, istnienia międzynarodowych mafii narkotykowych, pranie brudnych pieniędzy. Procesy globalizacji przejawiają się w rozpowszechnianiu pewnych wzorców życia, istnienia tzw. kultury masowej.

Typy fizjonomiczne miast:
- Miasta europejskie – ich centrum zajmuje „starówka” o zwartej budowie, wąskich ulicach z rynkiem, przy których znajduje się ratusz. Do niej przylegają młodsze dzielnice o cechach śródmiejskich. Najbardziej za zewnątrz położone są osiedla mieszkaniowe i dzielnice przemysłowe. System komunikacyjne nawiązuje zazwyczaj do przebiegu dawnych dróg i topografii terenu.
- Miasto muzułmańskie – centrum zajmuje arabska mediana z muzułmańską architekturą domów mieszkalnych, meczetami i minaretami. Ulice są tu wąskie, kręte i często kończące się ślepo. Domy mieszkalne nie posiadają okien od strony ulicy. Charakterystyczne jest rozbicie miasta na dzielnice społeczne, wyznaniowe i narodowościowe.
- Miasto kolonialne – w Australii i anglosaskiej części Ameryki Płn. są bardzo rozległe miasta o niskiej zabudowie typu podmiejskiego. Plan tych miast jest regularny – szachownicowy. Centrum zajmuje niewielkie powierzchniowo, budowane wzwyż city z nagromadzeniem kilkusetmetrowych „drapaczy chmur”. Na kolonizowanych przez Hiszpanów obszarach Ameryki Łacińskiej powstawały miasta, w których centralne miejsce zajmował duży, prostokątny rynek, przy którym stał kościół i budynki administracyjne. Ulice miały kształt regularnej szachownicy, a zabudowa rozluźniała się w miarę oddalania od rynku.
- Miasto afrykańskie – bardzo wyraźnie oddzielone są poszczególne dzielnice funkcjonalne – przemysłowa, handlowa, administracyjna. Cechą charakterystyczną są różnice tkwiące w zabudowie dzielnic mieszkalnych ludności białej i czarnej.
- Miasta wschodniej i południowo-wschodniej Azji – widoczne są niektóre cechy miast amerykańskich m.in. nowoczesne dzielnice śródmiejskie – city, kontrastujące z zabytkową zabudową historycznych części miasta. Nowe tereny rozbudowuje się zgodnie z koncepcją regularnego, szachownicowego planu ulic.

Wskaźnik urbanizacji – to procent ludności miejskiej w stosunku do ogólnej liczby mieszańców.

Aglomeracja – zespoły miejskie składające się z kilku lub kilkunastu miast tworzących wspólnie jeden „organizm miejski”.
(inaczej aglomeracja jest skupiskiem sąsiadujących ze sobą miast i wsi, które stanowią wspólny organizm, poprzez zintegrowanie lub uzupełnianie się rozmaitych form infrastruktury tych miejscowości oraz wzajemne wykorzystywanie potencjałów, którymi te miejscowości dysponują)
Aglomeracja monocentryczna – typ aglomeracji miejskiej. Składa się ona z jednego miasta centralnego, wokół którego powstają mniejsze miasta satelickie, które pełnią wyspecjalizowane role. Aglomeracja monocentryczna powstaje wtedy, gdy jedno dynamicznie rozwijające się miasto rozrasta się terytorialnie, wchłaniając osiedla i wsie znajdujące się w pobliżu.
Aglomeracja policentryczna (konurbacja) – charakteryzuje się występowaniem w pobliżu siebie kilku równorzędnych pod względem wielkości i znaczenia gospodarczego miast. Żadne z nich nie dominuje nad pozostałymi, wspólnie tworzą zwarty zespół osadniczy. (Powstawały na obszarach eksploatacji surowców mineralnych, głownie węgla kamiennego).
Megalopolis - wielkoprzestrzenne układy osadnicze, powstające w wyniku łączenia rozległych, peryferyjnych stref zabudowy jednorodzinnej i związanych z nią usług rozwijających się wokół aglomeracji miejskich i dużych miast. Potocznie tak nazywa się powiązany funkcjonalnie i komunikacyjnie obszar dwóch lub więcej aglomeracji.

Aglomeracje:
Warszawa – Pruszków, Otwock, Piaseczno
Łódź – Ozorków, Zgierz, Pabianice
Kraków: Skawina, Wieliczka, Tyniec, Myślenice
Wrocław – Oleśnica, Kąty Wrocławskie, Siechnice, Oława
Poznań – Swarzędz, Luboń, Kostrzyn, Mosina, Oborniki
Gdańsk – Gdynia, Sopot, Pruszcz Gdański, Puck
Szczecin – Stargard Szczeciński, Kołbaskowo, Dąbie, Gryfino
Katowice – Sosnowiec, Chorzów, Ruda Śląska
Toruńsko-Bydgoska – Solec Kujawski, Grębocin, Ciechocinek, Nakło, Janikowa, Aleksandrów Kujawski, Chełmża

Aglomeracje kształtujące się:
Lublin – Świdnik, Łęczna, Piaski
Kielce – Chęciny
Częstochowa – Kłobuck
Staropolska (Góry Świętokrzyskie) – Kielce, Starachowice, Ostróda Świętokrzyska, Skarżysko-Kamienna
Białostocka – Waszeńsków, Bambrów (?),
Lubińska – Głogów, Polkowice
Bielsko Biała – Czechowice, Dziedzina, Żywiec
Rzeszowska – Łańcut
Opolska – Krapkowice

Miasto – osada posiadająca prawa miejskie.

Warunki nadania praw miejskich:
- Minimum 2,5 tys. Mieszkańców,
- ludność utrzymuje się z zawodów innych niż rolnictwo,
- odpowiednie urzędy i inne instytucje typowe dla miast,
- osada wyposażona w odpowiednią infrastrukturę techniczną (np. kanalizacja).

Największe miasta w Polsce:
Warszawa - 1,7 mln
Łódź - 780 tys.
Kraków - 760 tys.
Wrocław - 660 tys.
Poznań - 540 tys

Wsi w Polsce jest ok. 50 tys.

W systemie osadniczym Polski można wydzielić trzy wyraźnie różniące się od siebie podsystemy:
- Wielkie zespoły miejskie
- Miasta o znaczeniu regionalnym
- Małe miasta i wsie

Obecnie system osadniczy Polski charakteryzuje się:
- Równomiernym rozmieszczeniem jednostek osadniczych
- Ilościową dominacją małych miast
- Niewielkim zróżnicowaniem wielkości miast średniego i wyższego szczebla
- Brakiem wyraźnej dominacji miasta stołecznego nad pozostałymi aglomeracjami
- Położeniem głównych ośrodków miejskich w miejscach krzyżowania się szlaków komunikacyjnych i linii przemysłowych energii elektrycznej, gazu itp.

Typy wsi w Polsce:
- Ulicówka
- Wielodrożnica
- Łańcuchówka