Nizina Śląska

Nizina Śląska stanowi rozległą równinę o powierzchni 12734 km2, której osią z południo-wschodu na północo-zachód płynie Odra, przyjmując z lewej strony: Osobłogę, Nysę Kłodzką, Oławę, Ślężę, Bystrzycę i Kaczawę, z prawej zaś – Małą Panew, Stobrawę i Widawę. Równina sąsiaduje od południowego-zachodu z Przedgórzem Sudeckim i Sudetami, od północy z Wałem Trzebnickim, od wschodu z Wyżyną Śląsko-Krakowską. Nizina Śląska leży w całości w obrębie starszego stadiału zlodowacenia środkowopolskiego, nazywanego stadiałem Odry (lub Radomki), toteż zachowały się na jej powierzchni ostańce ozów, kemów i wzgórz morenowych (ryc.111). Dolina Odry jest dość szeroka (8 – 10 km), a jej dno obniża się ok. 180 m. na południu do ok. 90 m. na północno-zachodzie. W stronę Sudetów powierzchnia Niziny Śląskiej podnosi się do 150 – 200 m. Klimat tego makroregionu należy pod wpływem tzw. efektu fenowego do najcieplejszych w Polsce (śr. roczna temp. Wrocławia 8,7O); zima jest krótka, wiosna wczesna, a lato suche i ciepłe. Naturalna roślinność i świat zwierzęcy mają wiele elementów stepowych. Warunki siedliskowe odzwierciedla mapa potencjalnej roślinności naturalnej (ryc.112). Korzystne warunki klimatyczne i glebowe sprzyjały przekształceniu Niziny Śląskiej w krainę pól uprawnych, ale na piaszczystych tarasach rzecznych występuje również kilka większych obszarów leśnych, jak np. Bory Stobrawskie i Bory Niemodlińskie. Wzdłuż Odry rozlokowało się kilka starych, ale rozwijających się współcześnie miast. W obrębie Niziny Śląskiej wyróżniamy 9 mezoregionów: Wysoczyznę Rościsławską, Pradolinę Wrocławską, Równinę Wrocławską, Dolinę Nysy Kłodzkiej, Równinę Niemodlińską, Równinę Oleśnicką, Równinę Opolską, Płaskowyż Głubczycki i Kotlinę Raciborską.

Wysoczyzna Rościsławicka jest niewielką jednostką (160km), położonym pomiędzy Pradoliną Wrocławską a Wzgórzami Trzebnickimi. Wysoczyznę tworzą urozmaicone wzgórza morenowe o wysokościach bezwzględnych dochodzących do 151 m., a względnych do 50 m. W północnej części, w okolicach Wołowa występuje piaszczyste obniżenie z zalesionymi wydmami, natomiast pozostała część wysoczyzny jest krainą rolniczą.

Pradolina Wrocławska stanowi specyficzny wydłużony region o długości ponad 100 km i powierzchni 1219 km2, odpowiadający dolinie Odry od jej zwężenia pod Krapkowicami powyżej Opola po okolice Lubiąża i Malczyc poniżej Wrocławia. Pradolinę o szerokości ok. 10 km wypełniają plejstoceńskie i holoceńskie osady rzeczne. Jest to część tzw. pradoliny wrocławsko-magdeburskiej. Stanowi ona szlak wędrówek zwierzęcych, ale przede wszystkim stary szlak handlowy, na którym w miejscu przeprawy przez rzekę powstało w średniowieczu wiele miast. Najważniejszym miastem jest Wrocław, a następnie Opole i Brzeg.
Odra jest aż po Brzeg Dolny poniżej Wrocławia skanalizowana, a dalej uregulowana, zaś po obu stronach doliny biegną zelektryfikowane linie kolejowe.

Równina Wrocławska rozpościera się pomiędzy Pradoliną Wrocławską a Przedgórzem Sudeckim. Jest to w przewężającej części urodzajna kraina rolnicza powstała na żyznych glebach próchniczych wytworzona na utworach lessowych. W części zachodniej mezoregionu wyodrębniono Wysoczyznę Średzką, o morenowym podłożu geologiczno-glebowym, zajmującą 610 km2, natomiast w części południowo-wschodniej płaską Równinę Grodkowską o powierzchni 625 km2. Właściwa Równina Wrocławska, lezącą pomiędzy dolinami Oławy i Strzegomki, obejmuje 1251 km2 powierzchni.

Dolina Nysy Kłodzkiej oddziela Równinę Grodkowską od Niemodlińskiej. Dolina o szerokości 6 – 7 km i powierzchni 257 km2 wysłana jest madami, na których występują łąki i uprawy pszenno-buraczane. Ku południowemu-zachodowi w przedłużeniu tego mezoregionu znajduje się Obniżenie Otmuchowskie: na granicy tych dwóch odcinków doliny leży zabytkowe, ale uprzemysłowione miasto Nysa.

Równina Niemodlińska rozciąga się pomiędzy doliną Odry a Doliną Nysy Kłodzkiej, od południa sąsiaduje z Płaskowyżem Głubczyckim. Przeważają tu tereny piaszczyste na sandrach i kemach zlodowacenia środkowopolskiego, w związku z czym występuje duży kompleks leśny Borów Niemodlińśkich. Mezoregion obejmuje 802 km2 powierzchni.

Równina Oleśnicka znajduje się po wschodniej stronie Odry w dorzeczu Stobrawy i Widawy; na północy przylega do Wału Trzebnickiego. Jest to równina morenowa z ostańcami form glacjalnych zlodowacenia środkowopolskiego. Na piaszczystych utworach pokrywowych występują średnio urodzajne gleby pseudobielicowe, zajęte przeważnie pod uprawę. Głównymi ośrodkami miejskimi są: Oleśnica i Namysłów. Powierzchnia tej jednostki wynosi 2341 km2

Równina Opolska zajmuje część prawego dorzecza Odry na południe doliny Stobrawy. Pomiędzy Stobrawą a Małą Panwią występują rozległe tereny piaszczyste z wydmami, porośnięte lasami iglastymi. Są to tzw. Bory Stobrawskie. Na Małej Panwi w Turawie utworzono duży zbiornik retencyjny o powierzchni 22 km2. Od wschodu równina przylega do triasowych progów denudacyjnych Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej, zaś pod Opolem odsłania się kreda, eksploatowana przez kilka cementowni. Powierzchnia mezoregionu wynosi 2582 km2.

Płaskowyż Głubczycki to dosyć wysoko (235 – 260 m. n.p.m.) wzniesiona równina lessowa u podnóża Sudetów Wschodnich o urodzajnych glebach pszenno-buraczanych, rozcięta przez lewe dopływy Odry: Osobłoge i Troję z Psiną oraz dopływ Nysy Kłodzkiej. Zajmuje ona 1688 km2 powierzchni. Lasów jest mało (ok.4%). Pod lessami i glinami morenowymi występują niezbyt głęboko utwory mioceńskie. Skrajem tej jednostki przebiega granica z Czechosłowacją.

Kotlina Raciborska stanowi najdalej wysuniętą część Niziny Śląskiej wzdłuż biegu Odry i po jej prawej stronie u podnóża Wyżyny Śląskiej. Wypełnione piaskami dno kotliny leży poniżej 200 m. n.p.m. i ma 1219 km2 powierzchni. Głównymi ośrodkami przemysłowo-miejskimi są Racibórz i Kędzierzyn – Koźle z dużym portem rzecznym w Koźlu. Północną część kotliny, wzdłuż biegu Kłodnicy, przecina Kanał Gliwicki łączący Górnośląski Okręg Przemysłowy z Odrą pod Koźlem.