Gatunki nietoperzy

Podkowiec mały (Rhinolophus hipposideros)

Jeden z najmniejszych krajowych nietoperzy. Futro na grzbiecie jasnobrązowe, na brzuchu jaśniejsze, szarawe. Błony lotne bardzo ciemne, ucho i pyszczek jaśniejsze. Skrzydła szerokie. Błona skrzydłowa przyczepiona pomiędzy piętą a nasadą palców. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Koniec ogona nie wystaje z błony ogonowej. Osobniki wiszące są otulone szczelnie błonami lotnymi. Przedramię długości 37-42,5 mm.

Występuje w południowej i środkowej Europie. Skrajnie północne stanowiska znane są z Irlandii, południowej Anglii, Niemiec, Polski, Ukrainy. W Polsce występuje w pasie gór oraz na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej.

Letnimi kryjówkami kolonii rozrodczych są najczęściej strychy, rzadziej piwnice lub jaskinie. Kolonie rozrodcze są niewielkie, liczą do kilkudziesięciu samic. W tym okresie samce żyją pojedynczo, chroniąc się w jaskiniach, szczelinach skalnych lub na strychach. Zimą spotykany jest w jaskiniach, rzadko w sztucznych podziemiach. Jest to gatunek osiadły, chociaż znane są przeloty na odległość powyżej 100 km. Na terenie Polski, podobnie jak w całej Europie, stwierdzono znaczny spadek liczebności tego gatunku. W wielu jaskiniach, gdzie jeszcze w latach pięćdziesiątych obecnego stulenia obserwowano po kilkadziesiąt, a nawet kilkaset podkowców, obecnie spotyka się jedynie kilka lub kilkanaście osobników.

Odżywiają się nocnymi bezkręgowcami (muchówki, motyle nocne, siatkoskrzydłe), chwytanymi w locie. Najdłuższy obserwowany wiek - 21 lat i 3,5 miesiąca.

Podkowiec duży (Rhinolophus ferrumequinum)

Gatunek podobny do poprzedniego, jednak dużo większy (przedramię długości 54-60 mm). Głównymi cechami charakterystycznymi są szczegóły budowy narośli: równy (nie falisty) brzeg podkowy i przewężony w połowie grzebień. Osobniki wiszące otulają się skrzydłami, jednak nie tak szczelnie jak u podkowca małego.

Występuje w zachodniej i południowej Europie, jednak północna granica jego występowania jest przesunięta o kilkaset km w kierunku południowym. W Polsce stwierdzony był dwukrotnie: w Jaskini Nietoperzowej na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej oraz w Jaskini Szkieletowej w Beskidach.
Biologia obu gatunków podkowców jest podobna. Najdłuższy obserwowany wiek - 30,5 roku.

Nocek duży (Myotis myotis)

Jeden z trzech największych krajowych nietoperzy. Futro na grzbiecie szarobrązowe, końcówki jasnobrązowe, na brzuchu białawe. Błony lotne ciemne, ucho i pyszczek jaśniejsze. Skrzydła szerokie. Ucho duże, na wewnętrznej stronie z 8-10 poprzecznymi fałdami. Koziołek nożowaty, równomiernie zwężający się ku końcowi, sięgający połowy długości ucha. Błona skrzydłowa przyczepiona pomiędzy piętą a nasadą palców. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Płatka brak. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na 1-2 mm. Przedramię długości 54-67 mm.

Występuje w południowej i środkowej Europie. Skrajnie północne stanowiska znane są z południowej Anglii i Szwecji. W Polsce występuje licznie w południowej i środkowej części kraju, natomiast z północnej jego części znane są tylko pojedyncze obserwacje. Na zachodzie sięga Pobrzeża Bałtyckiego, natomiast na wschodzie nie był notowany w północnej części kraju (Mazury, Suwalszczyzna).

Jego letnimi kryjówkami są najczęściej strychy. Kolonie rozrodcze są bardzo duże, w latach pięćdziesiątych sięgały kilku tysięcy samic. Jednak w ostatnich pięćdziesięciu latach liczebność tego gatunku spadła i obecnie wielkość kolonii rzadko przekracza 500. Nietoperze te najczęściej nie kryją się w szczelinach, lecz wiszą na ścianach strychu. Zimą spotykany jest w dużych podziemiach, zarówno naturalnych, jak i sztucznych. Poszczególne osobniki często przebywają w ciasnych skupieniach. W ostatnich kilkunastu latach liczba nocków dużych w zimowiskach nie maleje, a w niektórych obiektach nawet wzrasta. Kryjówki zimowe najczęściej znajdują się w pobliżu letnich, chociaż stwierdzono przeloty pomiędzy nimi na odległości przekraczające 250 km.

Odżywiają się dużymi owadami nielatającymi, głównie biegającymi po ziemi chrząszczami z rodziny biegaczowatych. Wskazuje to na odmienny niż u innych nietoperzy sposób polowania - nocki duże latają nisko i chwytają biegające po ziemi duże owady. Najdłuższy obserwowany wiek w warunkach naturalnych to 21 lat i 9 miesięcy, a w Polsce 14,5 roku.

Nocek Bechsteina (Myotis bechsteini)

Nietoperz średniej wielkości. Futro na grzbiecie brązowe, na brzuchu białawe. Skrzydła szerokie. Cechą charakterystyczną tego gatunku są duże uszy, sięgające około połowy długości przedramienia; przyłożone do policzka wystają ponad 10 mm poza koniec nosa. Koziołek nożowaty, sięgający połowy długości ucha. Błona skrzydłowa dochodzi do nasady palców stóp. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Płatka brak. Przedramię długości 39-44 (47) mm

Nocek Bechsteina występuje w zachodniej i środkowej Europie. Polska znajduje się na północno-wschodniej granicy zasięgu tego gatunku. Wyznacza ją Roztocze oraz południowa część Niziny Mazowieckiej i Pojezierza Pomorskiego. Wszędzie jest bardzo rzadki.

Jest to gatunek bardzo słabo poznany. Jego letnimi kryjówkami są dziuple lub budki lęgowe. Zimą spotykany jest w podziemiach o stosunkowo wysokiej temperaturze (kilka stopni powyżej zera). Najdłuższy obserwowany wiek w warunkach naturalnych to 21 lat, a w Polsce 3 lata i 7 miesięcy.

Nocek Natterera (Myotis nattereri)

Gatunek średniej wielkości. Futro na grzbiecie jasnobrązowe, na brzuchu białawe, ucho i brzuch jasne. Skrzydła szerokie. Ucho długie, dość szerokie, do ponad połowy długości równowąskie, dalej zwężające się; jego koniec jest wywinięty w kierunku grzbietu. Koziołek nożowaty, sięga 2/3 długości ucha. Błona skrzydłowa dochodzi do nasady palców stopy. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Cechą charakterystyczną jest to, że brzeg błony ogonowej między ostrogą a ogonem jest zgrubiały i porośnięty dwoma rzędami sztywnych, haczykowato zagiętych włosów. Płatka brak. Koniec ogona nie wystaje z błony ogonowej. Przedramię długości 35-42,3 mm.
Występuje w Europie z wyjątkiem środkowej i północnej Skandynawii. W Polsce stwierdzony w całym kraju.

W okresie letnim nocek Natterera jest związany z lasami. Jego letnimi kryjówkami są dziuple i budki, chociaż kilkakrotnie obserwowano je w szczelinach w budynkach (również kolonie rozrodcze). Samice tworzą kolonie liczące zwykle poniżej 40 osobników. Największa obserwowana w Polsce kolonia, zlokalizowana w budynku, liczyła ponad 100 osobników. Zimuje w podziemiach różnego typu, często będąc gatunkiem dominującym.

Poluje latając w pobliżu koron drzew lub krzewów. Ofiary chwyta w locie lub zbiera z powierzchni roślin, dlatego obok owadów latających nocą chwyta także nielatające pająki oraz owady o aktywności dziennej. Najdłuższy obserwowany wiek w warunkach naturalnych to ponad 20 lat a w Polsce 5 lat i 2 miesiące.

Nocek orzęsiony (Myotis emarginatus)

Nietoperz średniej wielkości. Futro na grzbiecie brązowe, włosy są trójbarwne, a na brzuchu jasne z szarobrązowymi lub brązowymi końcówkami. Skrzydła szerokie. Cechą charakterystyczną tego gatunku jest wyraźne wycięcie na zewnętrznym brzegu ucha, sięgające połowy jego długości. Koziołek nożowaty, jego długość osiąga ponad połowę długości ucha. Błona skrzydłowa dochodząca do nasady palców stopy. Ostroga sięga do połowy lub dwóch trzecich odległości między piętą a ogonem. Brzeg błony ogonowej między ostrogą a ogonem jest porośnięty nielicznymi miękkimi, długimi włosami. Płatka brak. Koniec ogona wystaje z błony ogonowej na około 1 mm. Przedramię długości 36-40,5 mm.

Występuje w południowej i zachodniej Europie. W Polsce jest bardzo rzadko obserwowany. Głównym miejscem jego występowania jest Jura Krakowsko-Częstochowska. W ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat zaobserwowano znaczny spadek liczebności tego gatunku - obecnie notuje się kilka obserwacji pojedynczych osobników rocznie, podczas gdy np. w Jaskini Racławickiej w latach 1950-55 obserwowano do 20 osobników podczas jednej kontroli. Ponadto pojedyncze osobniki obserwowano w okolicach Głuchołazów i na Pogórzu Śląskim.

W okresie letnim nocek orzęsiony jest związany z terenami wyżynnymi i leśnymi. Latem spotykany jest w dziuplach i na strychach, zimą w jaskiniach. Poluje latając w pobliżu koron drzew lub krzewów, podobnie jak nocek Natterera. Ofiary chwyta w locie lub zbiera z powierzchni roślin. Najdłuższy obserwowany wiek w warunkach naturalnych to 22 lata i 8 miesięcy.

Nocek wąsatek (Myotis mystacinus)

Jeden z najmniejszych krajowych gatunków nietoperzy. Futro na grzbiecie ciemnokasztanowe lub prawie czarne, o zmiennym kolorze, z jaśniejszymi końcówkami, na brzuchu jaśniejsze. Ucho, pyszczek i błony lotne ciemne. Na zewnętrznym brzegu ucha znajduje się wycięcie, słabiej zaznaczone niż u nocka orzęsionego. Koziołek nożowaty, sięgający połowy długości ucha. Błona skrzydłowa przyczepiona do nasady palców. Ostroga sięga do połowy lub dwóch trzecich odległości między piętą a ogonem. Poza ostrogę może wystawać mały fałd skórny (nibypłatek), mający zwykle nie więcej jak 1 mm. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na 2 mm. Przedramię długości 31-37 mm.

Wraz z nockiem Brandta stanowią parę gatunków bardzo trudną do rozróżnienia. Najlepszymi cechami rozróżniającymi te dwa gatunki są:
• wysokość i szerokość drugiego górnego przedtrzonowca: u nocka wąsatka mniejsze o ponad połowę od tych samych wymiarów pierwszego górnego przedtrzonowca; u nocka Brandta mniejsze o najwyżej połowę;
• wielkość guzka protoconus na trzecim górnym przedtrzonowcu (należy patrzeć od wewnątrz szeregu zębowego od strony dwu pierwszych przedtrzonowców): u nocka wąsatka guzek ten jest mały, jego wysokość jest dużo mniejsza niż wysokość pierwszego górnego przedtrzonowca, czasami jest niewidoczny nawet przy użyciu niewielkiego powększenia; u nocka Brandta jest duży, a jego wysokość dorównuje wysokości pierwszego górnego przedtrzonowca;
• wysokość drugiego dolnego przedtrzonowca: u nocka wąsatka mniejsza o ok. połowę od wysokości pierwszego górnego przedtrzonowca; u nocka Brandta równa wysokości pierwszego górnego przedtrzonowca lub nieco od niej mniejsza;
• u samców wielkość penisa: u nocka wąsatka penis jest wąski na całej długości, nie zagięty na końcu, o średnicy ok. 1 mm; u nocka Brandta penis jest zagięty, na końcu buławkowato rozszerzony, o średnicy ok. 1,5 mm.

Występuje w całej Europie z wyjątkiem północnej Skandynawii. W Polsce stwierdzany był w całym kraju, jednak informacje o rozmnarzaniu się tego gatunku są bardzo nieliczne.
Jego letnimi kryjówkami są zarówno budynki jak i dziuple. Zimą spotykany jest w podziemiach, zarówno naturalnych, jak i sztucznych. Jest gatunkiem osiadłym - najdłuższe przeloty nie przekraczają kilkudziesięciu km. Biologia tego gatunku poznana jest bardzo słabo. Z Polski znane są jedynie pojedyńcze obserwacje w kryjówkach letnich.
Odżywia się bezkręgowcami latającymi lub zbieranymi z powierzchni ziemi i roślinności (muchówki, motyle, pająki). Najdłuższy obserwowany wiek w warunkach naturalnych to 24 lata.

Nocek Brandta (Myotis brandti)

Jeden z najmniejszych krajowych gatunków nietoperzy. Futra na grzbiecie brązowe z jaśniejszymi końcówkami, w kolorze zmienne, na brzuchu jaśniejsze. Ucho, pyszczek i błony lotne ciemnobrązowe lub czarniawe. Na zewnętrznym brzegu ucha znajduje się wycięcie, słabiej zaznaczone niż u nocka orzęsionego. Koziołek nożowaty, sięgający połowy długości ucha. Błona skrzydłowa przyczepiona do nasady palców. Ostroga sięga do połowy lub dwóch trzecich odległości między piętą a ogonem. Poza ostrogę może wystawać mały fałd skórny (nibypłatek), mający zwykle nie więcej jak 1 mm. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na 1 mm. Przedramię długości 32,2-37,7 mm.

Wraz z nockiem wąsatkiem stanowią parę gatunków bardzo trudną do rozróżnienia. Cechy umożliwiające ich rozpoznanie podane są przy opisie nocka wąsatka.

Występuje we wschodniej i północnej Europie, na południe sięgając Rumunii, Węgier, Austrii, Szwajcarii a na zachód wschodniej Francji i południowej części Wielkiej Brytanii. Nie występuje w północnej Skandynawii. W Polsce stwierdzany był w całym kraju, jednak informacje o rozmnażaniu się tego gatunku są bardzo nieliczne.

Jego letnimi kryjówkami są zarówno budynki jak i dziuple. Zimą spotykany jest w podziemiach, zarówno naturalnych, jak i sztucznych. Jest gatunkiem osiadłym - najdłuższe przeloty nie przekraczają kilkudziesięciu km. Biologia tego gatunku poznana jest bardzo słabo. Z Polski znane są jedynie pojedyncze stwierdzenia w kryjówkach letnich, a kolonia rozrodcza odnaleziona była tylko raz.

Odżywia się owadami latającymi lub zbieranymi z powierzchni ziemi i roślinności, Najdłuższy wiek obserwowany w warunkach naturalnych to 20 lat.

Nocek łydkowłosy (Myotis dasycneme)

Jeden z większych krajowych nietoperzy. Futro na grzbiecie szarobrązowe, na brzuchu szarawe. Pyszczek i ucho ciemne. Skrzydła szerokie. Koziołek nożowaty, równomiernie zwężający się ku końcowi, sięgający połowy długości ucha, delikatnie wygięty w kierunku pyszczka. Błona skrzydłowa przyrasta do pięty. Ostroga zajmuje ok. 2/3-3/4 odległości między stopą a ogonem. Stopy bardzo duże. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na 3 mm. Przedramię długości 44,1-49,2 mm.

Występuje we wschodniej i środkowej Europie. W Polsce stwierdzony w całym kraju z wyjątkiem rejonów najsłabiej zbadanych (Pojezierze Pomorskie, Wyżyna Lubelska, Kotlina Sandomierska, wschodnia część Karpat). Większość stanowisk pochodzi z okresu zimowego, a latem spotykane są wyłącznie dorosłe samce - rozrodu w naszym kraju nie stwierdzono.

Latem nocek łydkowłosy jest związany z dużymi zbiornikami wody, zarówno stojącej jak i płynącej, nad którymi poluje. W okresie letnim spotykany jest w dziuplach, budkach, lub na strychach. Zimuje w podziemiach różnego typu, najczęściej spotykane są pojedyncze osobniki. Może wykonywać wędrówki na odległość do 300 km.

Poluje latając tuż nad powierzchnią wody. Jego lot odbywa się po linii prostej, w przeciwieństwie do nocka rudego, który latając bardzo często zakręca. Maksymalny wiek obserwowany w warunkach naturalnych wynosi 20,5 roku, a w Polsce 8 lat.

Nocek rudy (Myotis daubentoni)

Nietoperz mały. Futro na grzbiecie brunatne lub płowe, na brzuchu szarawe. Pyszczek i uszy delikatnie pigmentowane; spod pigmentacji widać wyraźnie kolor cielisty (różowy). Skrzydła szerokie. Ucho małe, trójkątne. Koziołek nożowaty, sięgający połowy długości ucha. Błona skrzydłowa przyczepiona pomiędzy piętą a nasadą palców. Stopy duże. Ostroga sięga ok. 3/4-4/5 odległości między stopą a ogonem. Płatka brak. Koniec ogona wystaje z błony ogonowej na ok. 3 mm. Przedramię długości 35-40,8 mm.
Występuje w całej Europie z wyjątkiem północnej części Skandynawii i Półwyspu Bałkańskiego. W Polsce stwierdzony w całym kraju.
Podobnie jak poprzedni gatunek związany jest ze zbiornikami wodnymi. Latem dzień spędza w dziuplach i budkach, sporadycznie pojedyncze osobniki spotykane są na strychach. Zimuje w podziemiach różnego typu, czasami będąc najliczniejszym gatunkiem. W niektórych podziemiach jego szczyt liczebności przypada na jesień, są one zatem głównie kwaterą przejściową. W takich wypadkach nocki rude zimują w innych kryjówkach. Przeloty tego gatunku są najczęściej niewielkie - w środkowej Europie sięgają one 215 km.
Poluje nad zbiornikami wodnymi różnej wielkości. Lata tuż nad powierzchnią wody często zmieniając kierunek lotu. Odżywia się głównie muchówkami z rodziny ochotkowatych. Ponieważ w większości są to samce, uważa się, że poluje na nie w czasie rójki, chwytając je tuż nad powierzchnią wody. Rzadziej zbiera ofiary z jej powierzchni (np. poczwarki ochotkowatych). Maksymalny wiek obserwowany w warunkach naturalnych wynosi 22 lata, a w Polsce 10 lat i 4 miesiące.

W roku 1977 z Hiszpanii opisano nowy gatunek nietoperza (Myotis nathaline Tupinier 1977) w polskiej literaturze zwanego nockiem szarym lub dwuimiennym. Miał on być bardzo podobny do nocka rudego, a jedynymi cechami odróżniającymi te dwa gatunki były mniejsze wymiary ciała oraz różnice w budowie kości prąciowej i ostatniego górnego przedtrzonowca. Tą ostatnią cechę wykazuje ok. 30% polskich nocków rudych. Obecnie jednak nie uznaje się tej formy za odrębny gatunek.

Mroczek posrebrzany (Vespertilio murinus)

Nietoperz średniej wielkości. Futro na grzbiecie dwubarwne: nasada jest ciemna, a końcówki srebrzyste. Futro na brzuchu najczęściej jest jasne - białe lub jasnoszare, chociaż zdarzają się osobniki o ciemnoszarym futrze na brzuchu. Obie barwy są ostro rozgraniczone na bokach ciała, zwłaszcza w okolicy szyi. Błony lotne, pyszczek i ucho bardzo ciemne. Skrzydła wąskie. Ucho małe. Koziołek krótki, gruby, zaokrąglony równomiernie, sięgający połowy długości ucha. Błona skrzydłowa przyczepiona do nasady palców stopy. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Poza nią wystaje płatek wzmocniony poprzeczną chrząstką. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na 3-5 mm. Przedramię długości 39,6-48,2 mm.

Występuje w środkowej i wschodniej Europie. W Polsce wykazany z całego kraju, jednak rozród stwierdzono jedynie na Wyżynie Wschodniomałopolskiej (Roztocze), w Puszczy Białowieskiej i Bieszczadach. Należy do gatunków wykonujących regularne przeloty między miejscami rozrodu i zimowania. Zimę spędza w zachodniej i południowej Europie. Najdalsze przeloty sięgają prawie 1 500 km (z Estoni do Austri). W ostatnich latach stwierdzono w Polsce kilka przypadków zimowania tego gatunku. Jednego osobnika obserwowano w jednym z poznańskich fortów. Ponadto kilka obserwacji z okresu późnej jesieni i zimy pochodzi w Warszawy i Kielc, gdzie hibernujące lub aktywne mroczki posrebrzane znajdowano w wysokich budynkach. Świadczy to o tym, że część osobników może zimować w kraju.

Biologia tego gatunku poznana jest bardzo słabo. Letnie kolonie (rozrodcze oraz samców) spotykano w budynkach. Ich liczebność czasami przekracza 100 osobników. Często osobniki tego gatunku tworzą kolonie mieszane z karlikami.

Odżywia się muchówkami (głównie komarami i ochotkami), motylami, chruścikami i innymi owadami latającymi nocą, preferując owady odbywające rójkę nad wodą. Maksymalny wiek obserwowany w warunkach naturalnych wynosi 5 lat.

Mroczek pozłocisty (Eptesicus nilssoni)

Nietoperz średnich rozmiarów. Futro bardzo długie, nasady włosów ciemnobrązowe, zakończenia na grzbiecie złociste a na brzuchu jasnobrązowe. Ucho, pyszczek i błony lotne ciemne. Skrzydła szerokie. Ucho krótkie, szerokie. Koziołek krótki, zaokrąglony, wygięty do przodu, najszerszy w środkowej części. Błona skrzydłowa przyczepiona da nasady palców. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Poza nią wystaje płatek skórny dochodzący do stopy. Jest on pozbawiony poprzecznej chrząstki, jednak można dostrzec przechodzące przez niego, prostopadłe do ostrogi. Najczęściej jednak nie występują one pojedynczo i nie są umieszczone na środku płatka. Koniec ogona wystaje na 2-6 mm z błony ogonowej. Przedramię długości 37-43,5 mm.

Zasięg tego gatunku obejmuje środkową i wschodnią Europę oraz północną i środkową Azję. Jest jedynym europejskim gatunkiem występującym poza kołem polarnym. W Polsce stwierdzony we wschodniej i środkowej części kraju. Rozród stwierdzono jedynie na Wyżynie Wschodniomałopolskiej (Roztoczu) i Południowym Podlasiu oraz w Puszczy Białowieskiej, Kurpiowskiej, i Bieszczadach. Zimą regularnie jest obserwowany na Mazurach i w Tatrach. Ponadto w tym okresie pojedyncze osobniki były obserwowane na Dolnym Śląsku, Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, Podlasiu, Mazowszu i Ziemi Lubuskiej.

Biologia tego gatunku poznana jest słabo. Kolonie rozrodcze spotykano w dziuplach i budynkach. Zimę spędzają w kryjówkach chłodnych, w których temperatura może spadać nawet poniżej 0 C.

Odżywia się małymi owadami latającymi nad zbiornikami wodnymi. Maksymalny wiek obserwowany w warunkach naturalnych wynosi 15,5 roku, a w Polsce 6 lat i 9 miesięcy.

Mroczek późny (Eptesicus serotinus)

Jeden z największych krajowych gatunków nietoperzy. Futro na grzbiecie ciemnobrązowe z jaśniejszymi końcami, na brzuchu nieco jaśniejsze. Ucho, pyszczek i błony lotne ciemne. Skrzydła szerokie, tępo zakończone. Ucho długie. Koziołek tępy, najszerszy w 1/3 wysokości, wygięty do przodu, nie sięgający połowy długości ucha. Błona skrzydłowa dochodzi do nasady palców stóp. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Poza nią wystaje płatek skórny dochodzący do stopy. Jest on pozbawiony poprzecznej chrząstki, jednak można dostrzec przechodzące przez niego, prostopadłe do ostrogi. Najczęściej jednak nie występują one pojedynczo i nie są umieszczone na środku płatka. Koniec ogona wystaje na 6-8 mm z błony ogonowej. Przedramię długości 48-56 mm.

Mroczek późny zasiedla całą Europę z wyjątkiem północnej i wschodniej jej części. W Polsce występuje pospolicie w całym kraju. Na terenach zabudowanych jest najliczniejszym gatunkiem nietoperza. Letnimi kryjówkami są najczęściej budynki, przy czym osobniki najczęściej kryją się w szczelinach. Z tego powodu ustalenie wielkości kolonii jest bardzo trudne i jedyną skuteczną metodą jest liczenie nietoperzy wylatujących wieczorem z kryjówki. Największa kolonia liczyła ok. 100 samic.

Zimą w podziemiach spotykane są jedynie nieliczne osobniki. Można przypuszczać, że zimuje on w innych kryjówkach niż większość krajowych nietoperzy - np. na strychach. Informacje takie podawane były z ubiegłego wieku z Warszawy, jednak nie zostały współcześnie potwierdzone. Jest to gatunek osiadły, chociaż obserwowane są rzadkie przeloty na odległości do 330 km.

Odżywia się dużymi owadami (chrząszcze, motyle), chociaż chwyta też drobne, jak komary lub ochotki. Często poluje nad wodami. Maksymalny wiek obserwowany w warunkach naturalnych wynosi 19 lat.

Karlik malutki (Pipistrellus pipistrellus)

Najmniejszy krajowy gatunek nietoperza. Futro na grzbiecie brązowe z jaśniejszymi końcówkami. Błony lotne, ucho i pyszczek ciemne. Skrzydła wąskie. Ucho krótkie. Koziołek zaokrąglony, dość gruby, wygięty do przodu, nie sięgający połowy długości ucha. Błona skrzydłowa przyczepiona. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Poza nią wystaje płatek skórny wzmocniony poprzeczną chrząstką. Koniec ogona wystaje z błony ogonowej na ok. 1 mm (połowa ostatniego kręgu). Przedramię długości 26-33.2 mm, piąty palec dłoni (wraz z kośćmi śródręcza i nadgarstkiem) długości 36,0-38,9 (42) mm.

Występuje w całej Europie (bez północnej Skandynawii), północnej Afryce oraz środkowej i zachodniej Azji. W Polsce rozmieszczony jest bardzo nieregularnie. Rozmnaża się powszechnie w północno-wschodniej (łącznie z Mazurami) i wschodniej części kraju. Z innych rejonów doniesienia o rozrodzie są nieliczne lub ich brak. Zimę spędza w zachodniej i południowej Europie - liczne osobniki zimujące obserwowano już w południowych Czechach i Słowacji oraz we wschodniej części Niemiec. W Polsce obserwowany jedynie na trzech stanowiskach w zachodniej i środkowej części kraju.

Biologia tego gatunku poznana jest bardzo słabo. Letnie kolonie samic spotykano w budynkach. Rzadziej w tym okresie zajmuje dziuple, budki lęgowe lub szczeliny pod mostami. Często osobniki tego gatunku tworzą kolonie mieszane z karlikiem większym, rzadziej z mroczkiem późnym i mroczkiem posrebrzanym. Zimę spędza w podziemiach.
Odżywia się bardzo drobnymi owadami (poniżej 5 mm długości), które łapie w locie. Maksymalny wiek obserwowany w warunkach naturalnych wynosi 16 lat.

Karlik większy (Pipistrellus nathusii)

Nieco większy od karlika malutkiego. Futro na grzbiecie ciemnobrązowe z jaśniejszymi końcówkami, na brzuchu nieco jaśniejsze niż na grzbiecie. Błony lotne, ucho i pyszczek ciemne. Skrzydła szersze niż u poprzedniego gatunku. Ucho małe. Koziołek zaokrąglony, dość gruby, wygięty do przodu, nie sięgający połowy długości ucha. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Poza nią wystaje płatek skórny wzmocniony poprzeczną chrząstką. Koniec ogona wystaje z błony ogonowej na ok. 1 mm (połowa ostatniego kręgu). Przedramię długości 31,5-37 mm, piąty palec dłoni (wraz z kośćmi śródręcza i nadgarstkiem) długości ok. 46 mm.

Występuje w całej Europie z wyjątkiem Półwyspu Iberyjskiego, na północ sięgając południowej części Wysp Brytyjskich i Skandynawii. W Polsce rozmieszczony jest bardzo nieregularnie. Rozmnaża się powszechnie w północno-wschodniej (łącznie z Mazurami) i wschodniej części kraju, gdzie miejscami należy do gatunków dominujących. Z innych rejonów doniesienia o rozrodzie są nieliczne lub brak ich wcale. Zimę spędza w zachodniej i południowej Europie. U karlika większego stwierdzono najdłuższy wśród europejskich gatunków przelot - 2100 km.

Biologia tego gatunku poznana jest bardzo słabo. Kolonie rozrodcze spotykano w budynkach, budkach lęgowych i w dziuplach. Często osobniki tego gatunku tworzą kolonie mieszane z karlikiem malutkim, rzadziej z mroczkiem posrebrzanym. Zimowymi kryjówkami są m.in. dziuple.

Odżywia się muchówkami z rodziny ochotkowatych. W przeciwieństwie do nocka rudego, odżywiającego się takim samym pokarmem, karlik większy chwyta ofiary wyłącznie w locie, polując na większej wysokości niż nocek rudy. Maksymalny wiek obserwowany w warunkach naturalnych wynosi 11 lat.

Borowiec olbrzymi (Nyctalus lasiopterus)

Największy z nietoperzy europejskich. Cechami charakterystycznymi tego gatunku są: przedramię długości 63-67 mm, bardzo szerokie ucho, rudo- lub słomkowobrązowe ubarwienie grzbietu.

Występuje w zachodniej i południowej Europie. W Polsce stwierdzony jeden raz - w zrzutkach płomykówki z miejscowości Królików (Nizina Wielkopolsko-Kujawska). Najbliższe rejony, na których stwierdzono rozród to południowa Słowacja i Ukraina.

Latem jego kryjówkami są dziuple. Samica rodzi dwa młode. Odbywa duże wędrówki sezonowe.

Borowiec wielki (Nyctalus noctula)

Jeden z największych krajowych gatunków nietoperzy. Futro gęste, o krótkich włosach, jednobarwne, na grzbiecie i brzuchu rudobrązowe, niekiedy ciemnobrązowe. Błona lotna, ucho i pyszczek ciemnobrązowe. U osobników dorosłych błona skrzydłowa wzdłuż tułowia i przedramienia pokryta gęsto włosami. Skrzydła wąskie. Ucho krótkie, zaokrąglone. Koziołek krótki, na końcu płatowato rozszerzony (jego szerokość w górnej części większa przynajmniej dwukrotnie niż w dolnej), przypominający grzybka. Błona skrzydłowa przyczepiona do pięty. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Poza nią wystaje płatek skórny z poprzeczną chrząstką. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na 2-3 mm. Przedramię długości 50-58,5 mm.

Występuje w całej Europie z wyjątkiem Półwyspu Iberyjskiego, na północ sięgając południowej części Wysp Brytyjskich i Skandynawii. W Polsce znany jest z całego kraju. Kryjówkami borowców są dziuple. Kolonie rozrodcze są duże, czasami grupują ponad 100 dorosłych samic. Często osobniki tego gatunku tworzą kolonie mieszane z borowiaczkiem. Zimę spędza w zachodniej i południowej Europie, wykonując przeloty, których długość sięga 1000 km. Borowce spędzające lato w Polsce stwierdzane były na Węgrzech i w Szwajcarii, przy czym maksymalna odległość przelotu wynosiła 1003 km. Zimuje w dziuplach i budynkach. Stwierdzono, że budynki zasiedlane są coraz częściej przez ten gatunek, również w okresie letnim (przebywają w nich samce oraz osobniki młode, nie uczestniczące w rozrodzie). Również z Polski znanych jest kilka doniesień o przebywaniu tego gatunku w budynkach.

Wylatuje wcześnie, jeszcze przed zachodem słońca. Odżywia się bardzo różnorodnym pokarmem - począwszy od drobnych muchówek z rodziny ochotkowatych, do dużych chrząszczy. Zawsze chwyta ofiary w locie, preferując ofiary odbywające rójkę nad wodą. Maksymalny wiek obserwowany w warunkach naturalnych wynosi 12 lat.

Borowiaczek (Nyctalus leisleri)

Podobny do poprzedniego gatunku, lecz wyraźnie mniejszy. Futro szarobrązowe, ciemne, na końcach jaśniejsze. Skrzydła wąskie. Ucho krótkie, zaokrąglone. Koziołek krótki, na końcu płatowato rozszerzony, przypominający grzybka. Błona skrzydłowa przyczepiona do pięty. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Poza nią wystaje płatek skórny z poprzeczną chrząstką. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na 1-2 mm. Przedramię długości 40-46 mm.

Występuje w południowej i wschodniej Europie oraz na Wyspach Brytyjskich. W Polsce występuje bardzo nierównomiernie; w zachodniej części kraju jest bardzo rzadko spotykany, we wschodniej dużo częściej, lokalnie może nawet być nietoperzem licznym. Nie został wykazany z północnej części Polski. Zimę spędza w zachodniej i południowej Europie. Najdłuższy przelot miał miejsce ze Szwajcarii do Niemiec i wynosił 810 km).

Biologia borowiaczka jest podobna do biologii borowca. Brak jest jednak z Polski doniesień o występowaniu borowiaczka w budynkach.
Wylatuje ze schronień wcześnie. Odżywia się różnorodnymi owadami, które chwyta w locie. Maksymalny wiek obserwowany w warunkach naturalnych wynosi 9 lat.

Gacek brunatny (Plecotus auritus)

Nietoperz mały. Futro na grzbiecie żółtobrązowe lub brązowe, na brzuchu białawe. Błony lotne brązowawe, ucho bardzo duże, długości przedramienia, szerokie. Uszy stykają się (nie zrastają!) u nasady. W czasie spoczynku najczęściej są ukryte pod skrzydłami, a widoczne pozostają jedynie koziołki. Koziołek nożowaty, od połowy zwężony o 1/2, o długości do 18 mm. Błona skrzydłowa przyczepiona u nasady palców stopy. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem, czasem nieco bliżej. Płatka brak. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na ok. 3 mm. Przedramię długości 35-42 mm.

Występuje w całej Europie z wyjątkiem północnych i południowych jej krańców. W Polsce znany jest z całego kraju.

Gacek brunatny występuje zarówno w lasach, jak i na obszarach zabudowanych. Latem kolonie rozrodcze spotykane są w budynkach, dziuplach, budkach. Są niewielkie, liczą od kilku do kilkudziesięciu dorosłych samic. Zimą występuje w bardzo różnych kryjówkach, najczęściej chłodnych. Dominuje w przydomowych piwnicach, licznie występuje w chłodnych jaskiniach, fortach itp. Spotykany jest także w studniach, dziuplach drzew i na strychach. Jest to gatunek osiadły, sezonowe przeloty nie przekraczają kilkudziesięciu km.

Żerują latając w pobliżu koron drzew i krzewów, często zbierając drobne bezkręgowce z liści czy ścian budynków. Podstawowymi ofiarami są muchówki, motyle i skorki. Maksymalny wiek - 30 lat.

Gacek szary (Plecotus austriacus)

Gatunek bardzo podobny do poprzedniego. Cechami pozwalającymi je rozróżnić są: długość kciuka do 6 mm, a jego pazura poniżej 2 mm; pierwszy za kłem górny przedtrzonowiec prawie niewidoczny (aby go dostrzec trzeba najczęściej użyć lupy); koziołek szarawy z wyraźnym zagęszczeniem pigmentu na szczycie; nozdrza prawie nie rozdęte; pyszczek ciemny, futerko grzbietu u dorosłych osobników popielate lub popielatobrązowe; u młodych szarawe; średnica brodawek położonych koło oczu porównywalna ze średnicą oka. Przedramię długości 35-43,2 mm.

Występuje w południowej i środkowej Europie do południowej Anglii, środkowych Niemiec, Polski, Białorusi. Dwa osobniki były obserwowane w południowej Szwecji. południowych jej krańców. W Polsce obserwowany do linii Kostrzyń - Drezdenko - Ciechocinek - Łomża - Terespol.

Gacek szary jest gatunkiem synantropijnym. Kolonie rozrodcze spotykane są w budynkach, liczą do trzydziestu dorosłych samic. Zimą występują w chłodnych, sztucznych podziemiach, najczęściej w przydomowych piwnicach, rzadziej w fortach, jaskiniach, na strychach. Jest to gatunek osiadły, sezonowe przeloty nie przekraczają kilkudziesięciu kilometrów.

W jego pokarmie dominują motyle, muchówki i chrząszcze, można zatem wnioskować, że ofiary chwyta w powietrzu. Mimo niewielkich rozmiarów ciała może chwytać także duże ofiary - np. chrabąszcze. Maksymalny wiek - 14 lat i 7 miesięcy, a w Polsce - 3 lata i 7 miesięcy.

Mopek (Barbastella barbastellus)

Nietoperz średniej wielkości. Futro bardzo długie i gęste, ciemnobrązowe lub czarne, końce włosów srebrzyste, na brzuchu jaśniejsze. Błony lotne brązowawe, skrzydła wąskie. Ucho zrośnięte u nasady, niezbyt długie, bardzo szerokie. Koziołek nożowaty, sięgający połowy długości ucha. Ostroga sięga do połowy odległości między piętą a ogonem. Poza nią wystaje płatek skórny z czy bez chrząstki. Koniec ogona wystaje poza błonę ogonową na ok. 1 mm. Przedramię długości 31-42,5 mm.

Występuje w Europie z wyjątkiem jej północnych krańców, południowej części Półwyspu Iberyjskiego oraz Bałkanów. W Polsce występuje w całym kraju, chociaż nie był stwierdzony na Wybrzeżu Bałtyku.

Biologia tego gatunku poznana jest bardzo słabo. Mopek związany jest z lasami. W Polsce latem spotykane były w budynkach, jednak odnajdywane są bardzo rzadko. Kolonie rozrodcze znajdowane były trzykrotnie za okiennicami Poza Polską mopki obserwowano w dziuplach, budkach dla ptaków i w budynkach. Inne spotkania w okresie letnim są również rzadkie. Zimą preferują kryjówki chłodne. Występują we wszelkiego rodzaju podziemiach, a także w dziuplach drzew. Częste, a w niektórych regionach Polski i liczne, obserwacje z okresu zimowego stoją w sprzeczności z rzadkością stwierdzeń z okresu letniego. Jest to gatunek osiadły, sporadycznie odnotowywane przeloty sięgają 180 km.
Odżywiają się motylami nocnymi, rzadziej innymi owadami, chwytanymi w locie. Maksymalny wiek - 21 lat i 9 miesięcy.