Zabawa literacka w renesansie – fraszki Jana Kochanowskiego

Fraszką nazywamy utwór liryczny, utrzymany w żartobliwej formie, zakończony lekką dowcipną puentą. Polskim mistrzem tego gatunku był Jan Kochanowski. Użyte przez niego w jednym z wierszy słowo fraszka (drobiazg), stało się określeniem dla tego typu utworów (Rej swoje dzieła nazywał figlikami).

Kochanowski we fraszkach zatytułowanych „Na lipę” pokazuje, jak można bawić się literaturą. Cechą wspólną tych trzech utworów jest zwięzłość, wyraźne zaznaczenie zasadniczej myśli, konsekwencja rytmiczna (rymy parzyste aa bb cc, półtorazgłoskowe, żeńskie), podmiot liryczny i adresat jego wypowiedzi. Fraszki różni natomiast pointa i światło, w jakim przedstawiona jest lipa. W pierwszej drzewo zachęca przechodnia, jest świadome swoich zalet i wad. W drugiej stawia wymagania, jest odrobinę harda. Trzecia przedstawia lipę bez kompleksów, kpiącą z osoby, która korzysta z jej cienia. Każdy z wierszy może funkcjonować jako samodzielny utwór. Wszystkie trzy nabierają bardziej filozoficznego wydźwięku- na przykładzie drzewa pokazują przemianę, jaka może zachodzić w człowieku.

Kolejnym przykładem zabawy formą jest fraszka „O doktorze Hiszpanie”. Początek sugeruje, że jest to dramat, gdyż o przebiegu akcji dowiadujemy się z dialogu. Ostatnie cztery wersy są w charakterze epickim, bo pojawia się narrator opowiadający o wydarzeniach. Całość utworu jest jednak żartobliwa, bawi, a więc jest to fraszka. Kochanowski „przekomarza się” z czytelnikiem również w dziele „Raki”. Wydaje się ono być pochwałą kobiecości. Gdy jednak przeczyta się je odwrotnie, sens diametralnie się zmienia – kobieta przedstawiona jest w bardzo negatywnym świetle.

Renesans był epoką, w której ważne było czerpanie radości z życia. Liczyła się zabawa, widoczna również w literaturze. W najlepszych fraszkach Jan Kochanowski prezentuje się jako poeta mistrzowsko posługujący się grą słów, kontrastowymi zestawieniami i zaskakującymi puentami. Jego kunszt pisarski sprawił, że do dziś uważany jest za jednego z wirtuozów polskiej literatury.