Rusyfikacja i germanizacja

Życie Polaków pod zaborami

a)germanizacja, Kulturcampf(„walka o kulturę”)
Wielkie Księstwo Poznańskie oraz dzielnice dawnej Polski-Pomorze, Śląsk oraz Warmia i Mazury znajdowały się pod panowaniem zaboru pruskiego. Rozwój na tych ziemiach poszedł w innym kierunku niż na ziemiach Królestwa Polskiego. Rząd pruski dbał o gospodarkę, a także o rozwój sieci komunikacyjnej. Władze pruskie w 1815r. obiecały Polakom swobody narodowe (np. język polski w szkołach i urzędach). Z czasem te swobody stopniowo ograniczano. Szczególnie po powstaniach władze pruskie bały się,że Polacy będą chcieli dążyć do polskiego państwa niepodległościowego, które może zagrozić państwu pruskiemu. Kanclerz Bismarck w trosce przed utratą ziem polskich radził Niemcom: „Bijcie, więc Polaków, aż im się żyć odechce. Mam wszelkie współczucie dla ich sytuacji, ale jeśli mamy przetrwać, to nie możemy uczynić nic innego,jak ich wytępić”. W latach siedemdziesiątych XIX wieku język polski usunięto ze szkół(z wyjątkiem religii), urzędów i sądów.Rozpoczęto germanizację(zniemczanie). Zmieniano nazwy geograficzne, imiona, nazwiska. Wprowadzano ustawę nazywana przez Polaków kagańcową, która zabraniała używania języka polskiego na publicznych zebraniach. Rząd pruski zainicjował Kulturcampf(„walka o kulturę”), który znacznie ograniczył swobodę działania Kościoła katolickiego. Było to posunięcie wymierzone również w polskość, bo w większości Polacy byli katolikami. Władze pruskie dążyły do rozwoju osadnictwa na ziemiach polskich. W tym celu utworzyli Komisje Kolonizacyjną, której zadaniem było wykupywanie ziemi z rąk polskich i osiedlanie na nich Niemców. Osadnikom udzielano pożyczek na dogodnych warunkach a nawet bezzwrotnych zapomóg. Aby zmusić Polaków do sprzedaży gruntów, uchwalono szereg praw. Zakazywały one zabudowań na nowych działkach bez zgody władz, a nawet umożliwiały władzom przymusowy wykup majątków polskich. Niekiedy stosowano jeszcze brutalniejsze metody. W 1885r. usunięto z granic państwa pruskiego tysiące polskich robotników rolnych, przybyłych do pracy z zaboru rosyjskiego i austriackiego,były to tzw..rugi pruskie. Niemcy wrogo nastawieni do Polaków tworzyli specjalne organizacje. Największą z nich był Związek Marchii Wschodnich(nazywany przez Polaków Hakatą), który prowadził ostrą propagandę antypolską, wywierając nacisk na rząd pruski, aby wydawał kolejne zarządzenia wymierzone w Polaków. Pruskie represje budziły w Polakach silny opór. Ze względu na brak polskich szkół naukę prowadzono w domach prywatnych. Obronę polskości wspierały m.in. Towarzystwo Oświaty Polskiej i Towarzystwo Czytelni Ludowych. Polskie życie społeczne i kulturalne rozwijało się dzięki licznym organizacjom społecznym, kulturalnym i gospodarczym. W miastach, miasteczkach a nawet na wsiach powstawały polskie chóry, towarzystwa rzemieślnicze i organizacje rolnicze. Młodzież skupiała się w licznych kołach Towarzystwa Gimnastycznego ”Sokół”. W ramach jego działalności młodzież uprawiała sport oraz rozwijała życie kulturalne. Na początku XX w. powstały pierwsze kluby sportowe oraz harcerstwo. Mimo trudności ze strony władz pruskich, organizowano obchody ważnych rocznic historycznych. W 1875 r. otwarto w Poznaniu Teatr Polski wzniesiony ze składek społeczeństwa. Centrum polskiej działalności był budynek Bazaru, wybudowany w latach 40 XIXw. W walce przeciwko germanizacji brali udział chłopi, rzemieślnicy, inteligencja oraz duchowieństwo katolickie, któremu przypadła szczególna rola. Księża Augustyn Szamarzewski, Piotr Wawrzyniak i Stanisław Adamski oraz wielu innych organizowało spółki zarobkowe i gospodarcze oraz banki ludowe, dzięki którym polscy rolnicy i rzemieślnicy mogli uzyskać korzystne kredyty na prowadzenie działalności gospodarczej. Starano się nie dopuścić, aby ziemia polska przeszła w ręce Niemców. Rząd pruski widząc opór społeczeństwa polskiego stosował coraz brutalniejsze metody germanizacji. Nakazał naukę religii w języku niemieckim. W odpowiedzi na ten akt dzieci w szkole we Wrześni rozpoczęły strajk szkolny(1901r.). Mimo bicia,przetrzymywania po lekcjach czy procesów wytaczanych dla rodziców przez kilka miesięcy odmawiały udzielania odpowiedzi w języku niemieckim. Szerokim echem podobnie jak sprawa wrzesińska odbiła się sprawa Michała Drzymały, który gdy nie otrzymał pozwolenia na zbudowanie domu na zakupionej działce zamieszkał w wozie cyrkowym. Chociaż dzieci wrzesińskie jak i Michał Drzymała przegrali swoje batalie to odnieśli moralne zwycięstwo umacniając opór społeczeństwa polskiego.

b)rusyfikacja

Po klęsce powstania styczniowego carat zlikwidował odrębność Królestwa Polskiego. Pod nowa nazwą Kraj Przywiślański stał się częścią Rosji. W ramach rusyfikacji ważniejsze urzędy obsadzono Rosjanami, a rosyjski stał się językiem urzędowym i wykładowym w szkołach średnich, a później tez w szkołach elementarnych(oprócz języka polskiego i religii). Represje dotknęły również Kościół katolicki za udzielenie pomocy powstańcom. Zlikwidowano część klasztorów, skonfiskowano niektóre majątki kościelne, opornych biskupów wywieziono w głąb Rosji. Szczególnie prześladowano Kościół Unicki(odłam prawosławia, który uznawał władze papieża). Unitów siłą zmuszano do przejścia do Kościoła prawosławnego, prawosławnego ich parafie i diecezje zlikwidowano. Represje spadły nie tylko na ludność w dawnym Królestwie Polskim, ale także na obszary należące do przedrozbiorowej RP. Klęska powstania styczniowego uświadomiła Polakom, że marzenia o budowie niepodległej Polski należy odłożyć na później. Wielu aktywnych Polaków uważała, że skoro budowa państwa polskiego jest nierealna to można inaczej pomóc narodowi. Swoje wysiłki kierowano na rozwój gospodarczy i kulturalny. Zakładano instytucje gospodarcze i naukowe, wydawano czasopisma ekonomiczne, podejmowano działania zmierzające do uprzemysłowienia kraju za pomocą polskiego kapitału. To wszystko określano mianem pracy organicznej. Jej zwolennicy uważali, że tak postawa da więcej niż krwawe powstania. Służy rozwojowi kraju i zapewnia pomyślność poszczególnym jednostkom. Potrzebę pracy dla rozwoju kraju głosili wówczas wybitni Polacy w tym znani pisarze: Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz i Maria Konopnicka. Uważali, że szczególni ważne jest podniesienie poziomu umysłowego prostego ludu, aby rozwinąć w nim świadomość narodową i obywatelską. W tym celu zalecali tak zwana prace u podstaw, czyli rozpowszechnianie oświaty wśród szerokich warstw narodu. Kazało się ze aktywność Polaków niemoce ograniczać się do spraw czysto gospodarczych.
Rząd carski prowadził politykę wynaradawiania, czyli niszczenia świadomości narodowej. Cenzura kontrolowała gazety, czasopisma i książki. W szkołach tępiono najmniejsze oznaki polskości. Zakazano czytania i posiadania polskich książek a w szczególności Adama Mickiewicza i innych poetów okresu romantyzmu. Wobec uczniów stosowano najróżniejsze kary włącznie z usunięciem ze szkoły. Represje nie odniosły zamierzonego skutku. Wpłynęły jednak na wzmocnienie ducha oporu. Uczniowie i studenci tworzyli tajne biblioteczki zakazanych dzieł polskich najczęściej w mieszkaniach prywatnych. Spotykali się aby samodzielnie poznawać to czego nie uczono w szkołach rosyjskich a więc literaturę i dziej ojczyste. Odbywały się nawet na poziomie uniwersyteckim,. Wygłaszano je zazwyczaj w mieszkaniach prywatnych. Ponieważ ze względu bezpieczeństwa zmieniano miejsce nadano tej formie nazwę „uniwersytet latający”. Polityka rusyfikacji wzmocniła ducha społeczeństwa polskiego. Rozwinęły się różne formy tajnego nauczania. Wielką role w budzeniu uczuć narodowych odegrała literatura.