Naśladownictwo sposobem na wychowanie.
Średniowiecze to w literaturze nowożytnej Europy epoka najdłuższa, trwająca ponad tysiąc lat. Dzielimy ja na dwa okresy. Pierwszy wczesny od V- X w. Drugi, dojrzały, rozkwita w XII- XIII w. przechodząc w jesień średniowiecza około XV w.
Literatura średniowiecza ma dydaktyczny charakter. Dydaktyczny- „dotyczący nauczania”, „moralizatorski”, ”pouczający”. W tym czasie wiedzę i doświadczenie przekazywano sobie głównie z ust do ust. Tylko nieliczni byli wykształceni i czytali książki. Ogromną role w „wychowaniu”, nauczaniu społeczeństwa odgrywał Kościół, ponieważ była to epoka religijna, uduchowiona, kierująca myśli ludzkie ku Bogu i pozaziemskim wartościom.
We wczesnym okresie największą role odgrywa filozofia dwóch świętych: św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu. Św. Augustyn szukał odpowiedzi na najważniejsze pytania: o sens życia i istotę szczęścia. W trakcie poszukiwań uświadamia wszystkim, że aby być szczęśliwym i znaleźć sens, istnienia należy skierować się ku Bogu i zrezygnować ze wszystkiego czym kusi nas świat. Życie na ziemi jest tylko małym epizodem, rezygnując z uciech świata mamy nadzieje na życie wieczne. Św. Augustyn ukazał człowieka jako rozdartego pomiędzy tęsknotą za niebem, a pokusami ziemskiego istnienia. Myśli o życiu przyszłym i Bogu uważa za jedyny istotny cel egzystencji: „Pragnę poznać Boga i dusze… i nic więcej”
Św. Tomasz również twierdzi, że najważniejszy jest Bóg ale uważa, że droga do niego jest bardzo długa i najpierw trzeba poznać samego siebie, gdyż w tym tkwi klucz do poznania Boga. Łączył myśli Arystotelesa z doktryną chrześcijańską. Głosił harmonijną strukturę wszechświata, każdy ma swoje miejsce w hierarchii. Człowiek jest istotą społeczną a władza królewska pochodzi od Boga. Ufał rozumowi ludzkiemu twierdził, że „rozum nie niszczy wiary, lecz ją udoskonala” On stworzył pięć dowodów na istnienie Boga. Pogląd św. Tomasz na człowieka możemy odnieść do społeczeństwa. Tak jak dusza rządzi ciałem, głowa zaś jego poszczególnymi członkami, tak głową społeczności (państwa) jest jego władca, duszą zaś Kościół.
Postulaty św. Augustyna znalazły odbicie w „Legendzie o św. Aleksym”. Ów święty całkowicie odrzucił dobra ziemskie a skierował się ku kontemplacji i modlitwie. Dla ówczesnych był to doskonały przykład, który cierpiał dla chwały Bożej. Opowieść o Aleksym była jednym z wielu, licznie powstających i bardzo popularnych w średniowieczu, ”żywotów świętych”
Przykładem o nieco odmiennym poglądzie na Stwórcę i jego dzieło jest św. Franciszek, który głosił teorię miłości do otaczającego nas świata. On również wyzbył się majątku, ale był przeciwnikiem ascetyzmu, czyli nękania ciała. Jego filozofia jest bardziej uznawana i akceptowana przez współczesnych ludzi.
Wyjątkowym przykładem ascetów są Słupicy, a w szczególności św. Szymon Słupnik, który spędził kilkanaście lat życia na wysokim slupie. Cały czas trwał w modlitwie. Dobrzy ludzie przynosili mu pożywienie. Za jego wzorem poszli inni, popularnie zwani stylitami. Współcześni podziwiali takich ludzi i już za życia mówili o nich „święci”.
Świeckim wzorem osobowym w średniowieczu był rycerz. Pieśni o ich czynach (CHANSON DE GESTE) podkreślają męstwo, siłę, biegłość w sztuce wojennej, a także sławią honor, oddanie Bogu i monarsze. Bohaterami tych epickich poematów są często władcy np. Karol Wielki i jego dzielni rycerze, a wśród nich Roland znany z „Pieśni o Rolandzie”. Roland jest przykładem rycerza, który nie szczędził życia dla swojego władcy i ojczyzny. Dla hrabiego Rolanda celem była walka za wiarę i króla, podziw towarzyszy, pozycja w otoczeniu władcy i bogactwo. W XIII w. epika rycerska wzbogaciła się o nowe wątki. W kręgach dworskich popularne stały się opowieści o dzielnych rycerzach legendarnego króla Celtów- Artura. Rycerze króla Artura spotykają się przy okrągłym stole, który symbolizuje równość. Opowiadają o swoich przygodach wojennych, wyprawach w poszukiwaniu św. Grala, a przede wszystkim o romansach. Rycerze wielbią kobiety i dla nich są gotowi walczyć, umrzeć, a nawet zgodzić się na upokorzenie.
Przykładem epiki rycerskiej w literaturze polskiej są legendarne opowiadania o władcach. Najwcześniejsze wyszły spod pióra Galla Anonima.
W „Kronice polskiej” Galla Anonima na pierwszy plan wysuwają się opisy życia i czynów dwóch władców: Bolesława Chrobrego i Bolesława Krzywoustego. Wśród cnót zdobiących obu królów najważniejsze są cnoty wojenne. Autor zwraca także uwagę na stosunek władcy do poddanych z uznaniem podkreślając sprawiedliwość Bolesława Chrobrego. Obaj królowie są przykładem idealnego władcy , który był jednym z osobowych wzorców ludzi średniowiecza.
Przykładem utworu rodzimego jest pieśń rycerska „Bogurodzica” która stała się „Pieśnią Ojczystą”, śpiewaną przez rycerstwo polskie przed bitwą pod Grunwaldem, a także przed innymi bitwami w XV w., w czasie koronacji Władysława III i w czasie bitwy pod Warną. Pozwala to nazwać ją pierwszym hymnem narodowym, gdyż taką role odgrywała. Pieśń ta powstała jako pieśń Maryjna, a stała się pieśnią ojczystą
Jednym z ważniejszych tematów podejmowanych w literaturze i sztuce jest temat śmierci. Przykładem jest utwór pt. „Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią”. Wiersz zwany religijno-dydaktycznym opowiada o tym, że w obliczu śmierci wszyscy są równi. Ale tylko dobrzy zasłużą na niebo, a źli na piekło, i nie ma tu znaczenia stanowa przynależność. Śmierć jest przedstawiona w sposób szpetny, aby przestraszyć człowieka. Taki obraz dowodzi marności ciała ludzkiego. A przedstawiony taniec śmierci „DANCE MACABRE” prezentuje śmierć zapraszająca do swojego kręgu wszystkich bez wyjątków– „bo dla niej pozycje i zaszczyty to śmiech”. Potrafi ona wytknąć wszystkim grzechy, wady, ale też przyznaje, że człowiek prawy nie musi się jej obawiać, bo chociaż nie jest nieśmiertelny może umierać spokojnie, czeka go bowiem zbawienie.
Przedstawione ideały, wzorce, pokazywały jak należy żyć, czym się kierować, kogo podziwiać, a kogo naśladować.
Dydaktyzm w literaturze średniowiecza jest jasny. Zaprezentowane wzory zachowań nakłaniały ludzi średniowiecza do naśladownictwa, obiecując szacunek otoczenia na ziemi i nagrodę po śmierci w niebie.
PLAN
I Wstęp:
Czas średniowiecza.
II Teza:
Literatura średniowiecza ma dydaktyczny charakter.
III Argumenty:
1) Filozofia św. Augustyna, św. Tomasza i św. Franciszka.
2) Parenetyczny wzorzec ascety- „legenda o św. Aleksym”, Słupnicy.
3) Wzór rycerza- „Pieśń o Rolandzie”, Rycerze Okrągłego Stołu.
4) Portrety wzorcowych władców- „Kronika polska” Galla Anonima (fragmenty).
5) Rola najstarszego hymnu- „Bogurodzica”.
6) Zrównanie (EGALITARYZM) ludzkości wobec śmierci-„Rozmowa mistrza Polikarpa za Śmiercią”.
IV Zakończenie: