Szybki rozwój gospodarczy przyniósł ze sobą duży wzrost produkcji tworzyw sztucznych i masowe wytwarzanie dóbr konsumpcyjnych krótkotrwałego użytku. Niestety w związku z tym pojawił się również zwielokrotnienie odpadów różnorakich rodzajów. Ponieważ brak było solidnej wiedzy na temat składowania i wykorzystywania tych odrzutów, coraz ciężej było uporać się z narastającym problemem ich składowania.
Niewystarczająco przemyślana gospodarka odpadami owocowała cuchnącymi kontenerami oraz robactwem w ich pobliżu. Hałdy śmieci na wysypiskach psuły klimat, krajobraz, oraz skażały środowisko. Zaczęto coraz poważniej traktować ten problem, co zaowocowało badaniami naukowymi oraz ustawami. Celem stało się zmniejszenie ilości odpadów, ich utylizacja oraz usuwanie tych, których nie da się przetworzyć (w sposób nieszkodliwy dla środowiska).
W ten sposób, od lat 70 tych zauważa się duży postęp w gospodarce odpadami. Obejmuje ona przede wszystkim ich likwidowanie, utylizację, pozyskiwanie energii z odpadów i usuwanie w sposób nieszkodliwy resztek rozmaitych substancji których nie da się już wykorzystać.
Wyróżnia się trzy rodzaje zagospodarowania odpadów. Pierwszym jest ich gromadzenie, drugim transport a trzecim przetwarzanie. I właśnie w tej ostatniej dziedzinie widać znaczny postęp. Udoskonalono klasyczne metody składowania śmieci, ich spalania i kompostowania. Rozwinięto nowe technologie i metody uzyskiwania surowców i energii z odpadów
Recykling stał się jedną z kompleksowych metod ochrony środowiska naturalnego. Jej zadaniem jest ograniczenie zużycia surowców naturalnych oraz zmniejszenie ilości odpadów. Recykling jest systemem wielokrotnego wykorzystywania tych samych materiałów w kolejnych dobrach materialnych i użytkowych. Chronione są w ten sposób nieodnawialne lub trudno odnawialne źródła surowców, a jednocześnie ograniczona jest produkcja kolejnych odpadów, które musiałyby być gdzieś składowane lub utylizowane.
Recykling jest czymś więcej niż tylko wykorzystywaniem surowców wtórnych. Jest to cały system obiegu materiałów i surowców mogących być powtórnie wykorzystanych.
W skład tego systemu wchodzą:
- polityka państwa sprzyjająca recyklingowi
- rozwój technologii przetwarzania odpadów
- tworzenie dóbr z możliwie najszerszym wykorzystaniem ich w procesie recyklingu
- projektowanie dóbr możliwie jednorodnych materiałowo
- projektowanie dóbr będących połączeniem różnych materiałów możliwie najłatwiejszych do rozdzielenia ku przyszłemu procesowi recyklingu
- projektowanie dóbr tak, aby jak najwięcej ich części nadawało się do recyklingu
- oznaczanie zarówno opakowań produktów, jak i ich elementów składowych w celu ułatwienia rozpoznawania i segregacji odpadów
- poszerzanie oświaty proekologicznej oraz promowanie i organizacja zachowań proekologicznych w społeczeństwie (podstawowym celem jest wytworzenie nawyku segregacji odpadów już w gospodarstwach domowych)
- logistyka sortowania, gromadzenia i odbioru zużytych dóbr oraz ich elementów składowych
- przetwarzanie już przygotowanych odpadów i odzyskiwanie z nich surowców.
Jak widać recykling odbywa się dwutorowo, z jednej strony wymusza już na producentach zasad recyklingu, z drugiej strony wywiera wpływ na zachowania konsumentów.
Odzyskiwanie surowców ma duże znaczenie dla naszego środowiska i jest coraz szerzej stosowane. Duże ilości odpadów papierowych, metalowych, plastikowych i szklanych są wykorzystywane właśnie w procesie recyklingu.
Recykling dzieli się na pięć rodzajów.
Pierwszym jest recykling chemiczny. Obejmuje on procesy, w których odpady przetwarzane są do materiałów o innych właściwościach fizykochemicznych. Na przykład kiedy z tworzyw sztucznych produkuje się oleje opałowe, materiały termoizolacyjne itp.
Drugim sposobem jest recykling energetyczny. Obejmuje on spalanie odpadów i wytwarzanie z nich paliw stałych, ciekłych i gazowych.
Trzecim jest recykling surowcowy. Chodzi tu o przetwarzanie odpadów do postaci surowców, z których te odpady zostały wykonane.
Czwartym z rodzajów recyklingu, jest recykling materiałowy, w którym tworzywa sztuczne poddawane są przetwórstwu, topnieniu lub rozpuszczaniu. Tworzywa sztuczne stanowią około 10% odpadów stałych, głównym ich źródłem jest przemysł opakowań, samochodowy oraz budowlany.
Piątym, ostatnim sposobem jest recykling organiczny, obejmujący rozkład biologiczny odpadów w kontrolowanych warunkach przy wykorzystaniu mikroorganizmów.
W jaki sposób składować śmieci i jak się ich pozbywać?
Na ogół domowymi odpadami są papier pakunkowy i kartony, rozmaite druki, papiery, reklamy, plastykowe torby i siatki, pojemniki z tworzywa sztucznego, metale magnetyczne i niemagnetyczne, różne szkło, drewno, skóra, guma, oraz rozmaite odpadki organiczne z kuchni i z ogrodu. Jak widać są to odpady o innych właściwościach, np. o różnym stopniu wilgotności. Jedne łatwo spalić, inne posiadają ważne surowce.
Szkło, tektura, kartony, druki – łatwo przerobić odzyskując surowce z jakich się składają.
Selekcję odpadów można zorganizować trzema sposobami. Po pierwsze, zbierając je oddzielnie w miejscu, w którym powstają (na przykład w domach, zakładach pracy) a następnie przekazując je zakładom utylizacyjnym. Po drugie, sortując i przygotowując je do przetworzenia dopiero w punktach specjalnie do tego stworzonych. Trzecim sposobem jest kombinacja dwóch poprzednich. Nie ma jednak wątpliwości, że pierwszy sposób daje najwięcej korzyści i pozwala odzyskiwać surowce o najwyższej czystości.
A jednak w dniu codziennym często wszelkie odpady lądują w jednym, domowym koszu na śmieci. Głównym problemem niskiego poziomu powszechności recyklingu jest brak odpowiednich pojemników do segregacji odpadów oraz co najważniejsze lenistwo ludzi oraz brak ich świadomości odnośnie konieczności segregowania odpadów. Jest to duży problem, ponieważ podstawą recyklingu jest segregacja.
Co, gdzie wyrzucać i dlaczego?
Szkło bezbarwne powinno się wyrzucać do specjalnie do tego celu ustawionego pojemnika koloru białego. Opakowania szklane bezbarwne są najpopularniejszymi opakowaniami szklanymi. Polscy konsumenci najchętniej kupują żywność w szkle bezbarwnym, a co za tym idzie na 10 opakowań szklanych ponad 8 stanowią bezbarwne. Ważne jest, aby składować je do osobnego pojemnika, gdyż tylko z bezbarwnej stłuczki można wyprodukować takie samo szkło. Naczynia szklane jakie wrzucamy do białego pojemnika: słoiki po dżemach, po pokarmach dla dzieci, butelki po sokach i napojach gazowanych, po piwie oraz innych napojach. Ważne jest, że nie nadają się do segregacji razem ze szkłem: naczynia żaroodporne, kryształy, kieliszki, szklanki, porcelana, lustra, żarówki i świetlówki, kineskopy, szyby okienne, samochodowe i zbrojne.
Opakowania szklane kolorowe wrzucać należy do pojemnika koloru zielonego. Konieczne jest bowiem rozdzielenie od szkła bezbarwnego. Kolorowe szkło stanowi jedynie 20% opakowań szklanych. Mieszanie kolorów szkła utrudnia przygotowanie do recyklingu, ponieważ z kolorowej stłuczki nie można produkować bezbarwnych opakowań. Wielobarwne szkło można wykorzystać głównie do produkcji przedmiotów barwy zielonej.
Opakowania metalowe, aluminiowe. Metal pochodzący z recyklingu zaspokaja około 1/3 światowego zapotrzebowania na aluminium. Jest to metal plasujący się na drugim miejscu najczęściej wykorzystywanych metali na świecie. Na recykling aluminium zużywa się 95% mniej energii niż przy produkcji pierwotnego aluminium. Co pozwala zaoszczędzić przy przetworzeniu jednej tony aluminium energii, do której wyprodukowania potrzebne by było 900 litrów benzyny. Dodatkowym atutem jest fakt, że aluminium może być poddane recyklingowi niezliczoną ilość razy. Szacuje się, że w ciągu roku na świecie zużywa się 220 miliardów puszek, z czego puszki aluminiowe stanowią około 80%. Ich odzysk światowy szacuje się na około 55%. W Europie jest to procent znacznie mniejszy niż np. w Szwajcarii czy Finlandii gdzie 90% puszek poddawanych jest recyklingowi. Puszka aluminiowa jest surowcem wtórnym całkowicie nadającym się do recyklingu.
Tworzywa sztuczne są to popularne plastiki. Tworzone są z przerobu ropy naftowej – nieodnawialnego surowca naturalnego, którego biodegradacja naturalna może trwać nawet wiele setek lat. Podczas takiego rozkładu dochodzi do zatruwania przenikającymi do gleby i wód toksycznymi substancjami zawartymi w tworzywach sztucznych. Z kolei spalanie tworzyw sztucznych jest niebezpieczne ze względu na uwalnianie trujących i często rakotwórczych substancji takich jak dioksyny. Obecnie na świecie recyklingowi poddaje się tylko ¼ produktów i opakowań plastikowych. Problemem jest zbiórka oraz identyfikacja tworzyw sztucznych. Najczęściej spotykane tworzywa sztuczne to: PEHD – polietylen dużej gęstości, PEBD – polietylen małej gęstości (folie, karnistry, izolacja kabli, skrzynki, meble, naczynia i inne) PEBD najlepiej spośród tworzyw sztucznych poddaje się recyklingowi, może być użyty do ponownej produkcji toreb plastikowych i worków na śmieci, folii, ekranów przeciwhałasowych, doniczek i wielu innych przedmiotów codziennego użytku. Kolejnym rodzajem tworzyw sztucznych jest poliester (butelki PET, W odpowiedzi włókna, sznury, opakowania spożywcze i inne), polipropylen (opakowania jogurtów, obudowy akumulatorów, dywany, części protez), polistyren (opakowania, izolacje, naczynia, elementy konstrukcyjne), politerafluoretylen (izolacja kabli, obudowy odporne na temperaturę, zamki) i wreszcie PCV (rury, okna, wiele materiałów budowlanych, opakowania do produktów chemicznych itp.)
Papier jest produktem przemysłowym otrzymywanym w wyniku spilśnienia i dalszej obróbki rozdrobnionych i zawieszonych w wodzie włókien głównie pochodzenia roślinnego (drewno drzew iglastych, liściastych, trzcina, len, konopie, słoma zbożowa itp.), rzadziej pochodzenia zwierzęcego (np. ścinki skór, wełna). Czasem dodaje się wypełniacze w postaci kredy, talku, substancji klejących (parafiny, kalafonii, klejów zwierzęcych), barwników. Zbierając makulaturę chronimy drzewa, lasy. Zebranie jednej tony makulatury ratuje istnienie siedemnastu drzew. Jednocześnie oszczędza się wodę, w dużych ilościach potrzebną do produkcji papieru. Każdy może przyczynić się do ochrony drzew poprzez np. wykorzystywanie dwustronne kartek, oddawanie makulatury do skupu. Pewne trudności sprawiało przetworzenie makulatury zadrukowanej, w związku z czym opracowano technologię pozwalającą odbarwić papier w celu dalszego wykorzystania na papier np. gazetowy czy książkowy.
Baterie. Bierze w nich udział szereg pierwiastków, zachodzą w nich skomplikowane reakcje aby mogło powstawać w baterii napięcie. Dodatkowo do skonstruowania baterii używa się wielu substancji zapewniających bezpieczeństwo i ich jak najlepszą funkcjonalność. Niektóre z tych związków nie są obojętne dla środowiska i jest to jeden z ważnych przesłanek ku temu, aby oddawać zużyte baterie do stosownego unieszkodliwienia.
Kompost jest naturalnym nawozem wytworzonym podczas mikrobiologicznego rozkładu substancji organicznych, pochodzących z odpadków domowych, ogrodowych. Kompostowanie jest naturalnym procesem, stale przebiegającym w środowisku. Podczas kompostowania materiały są przetwarzane na materiał użytkowy, nieszkodliwy pod względem sanitarnym, czyli kompost. Do kompostowania nadają się odpady z przemysłu spożywczego, redukcja ich masy w przypadku tego procesu wynosi około 50%. Odpowiednio urządzona i wykorzystywana kompostownia nie ma negatywnego wpływu na środowisko.
W Polsce, co roku powstaje ok. 130mln ton odpadów, lecz tylko niewielki procent jest wykorzystywany do recyklingu. Powodem jest brak posegregowanych odpadów oraz firm, które się nimi odpowiednio zajmą. Konieczna jest zmiana tego stanu rzeczy, ponieważ kurczą się zasoby surowców oraz drożeje energia. Recykling zmniejsza ilość śmieci oraz koszty pozbywania się ich (składowania), ponadto jest korzystny dla gospodarki, środowiska i społeczeństwa. Odciąża wysypiska, redukuje ilość odpadów zanieczyszczających środowisko naturalne. Poprzez recykling chronimy bogactwa naturalne, także te nieodnawialne, oszczędzamy energię potrzebną do produkcji i tworzymy nowe miejsca pracy, co w naszym kraju jest szczególną zaletą.
Recyklingowi można poddać właściwie wszystko: puszki aluminiowe, szkło (butelki i słoiki), papier i tektura, niektóre opakowania plastikowe (niektóre kraje wprowadziły ułatwienie oznaczając rodzaje plastiku i wskazania, które nadają się do recyklingu), stal (karoserie samochodowe, maszyny) i wiele innych, np. akumulatory samochodowe, olej silnikowy, opony, baterie, odzież.
Przy tak wielu zaletach recyklingu naprawdę warto w dniu codziennym poświęcić trochę czasu na segregację chociaż niektórych typów materiałów w walce o ochronę środowiska.