Mydło

Środki piorące i czyszczące, do których zaliczamy mydła oraz syntetyczne detergenty, należą do związków powierzchniowo czynnych. Ich wodne roztwory mają zdolność usuwania brudu, czyli mieszaniny składającej się z sadzy, krzemionki, soli mineralnych oraz substancji pylistych zlepionych składnikami potu, którymi są białka i tłuszcze. Brud nie jest łatwo usunąć w sposób mechaniczny, gdyż przylega on ściśle do powierzchni skóry, tkaniny lub innych przedmiotów. Zdolność usuwania brudu jest wynikiem zmniejszania napięcia powierzchniowego wody, co powoduje zwiększenie penetracji wody pomiędzy włóknami tkaniny i odrywanie cząsteczek brudu od tkaniny.
Mydła są solami sodowymi lub potasowymi wyższych kwasów tłuszczowych głównie kwasów palmitynowego, stearynowego i oleinowego. Odczyn wodnych roztworów mydeł jest zasadowy, ponieważ w roztworach wodnych mydła jako sole słabych kwasów i mocnych zasad są zhydrolizowane na kwas i zasadę. O zasadowym odczynie roztworu decyduje obecność jonów wodorotlenowych w roztworze. Mydła są powszechnie stosowane jako środki piorące i myjące, gdyż posiadają zdolność emulgowania tłuszczu. Roztwór mydła wraz z tłuszczem brudu tworzy emulsję, którą już łatwo usuwa woda.
Mydła dzielą się na mydła stałe (sole sodowe) i ciekłe, maziste (sole potasowe i mieszane). Mydła toaletowe to wysokogatunkowe mydła sodowe zawierające różne dodatki: barwniki, olejki zapachowe, substancje lecznicze, olej kokosowy i inne. Mydła otrzymuje się w reakcji zmydlania tłuszczów za pomocą wodorotlenków i węglanów sodu i potasu lub niekiedy z syntetycznie uzyskanych kwasów tłuszczowych.
NaOH + C17H35COOH ? C17H35COONa + H2O
zasada sodowa kwas stearynowy stearynian sodu
(mydło sodowe)
Produkcja mydła.
Proces wytwarzania mydeł można podzielić na dwa etapy:
- warzenie lub gotowanie mydła, którego celem jest zmydlenie surowców tłuszczowych i wytworzenie masy mydlanej,
- konfekcjonowanie, które prowadzi do nadania mydłu postaci i właściwości, jakich wymaga konsument.
Pierwszym etapem jest zmydlanie właściwe, które polega na ogrzaniu tłuszczu z niewielką ilością ługu sodowego (stężony NaOH) wraz z wodą do momentu sklejenia się masy. Ciągle mieszając dodaje się pozostałą ilość tłuszczu i ługu. Proces ten trwa około 2-5 godzin i odbywa się w urządzeniach periodycznych.
Następnie prowadzi się proces domydlania, który polega na dodaniu wody przy ciągłym mieszaniu do momentu, aż masa mydlana zacznie ciągnąć się jak nić.
Kolejnym procesem jest wysalanie masy mydlanej, proces ten prowadzi się, aby oddzielić mydło od reszty składników. Polega na stopniowym dodawaniu do masy mydlanej solanki lub soli stałej, ciągle mieszając zawartość. Z roztworu wytrąca się mydło, które wypływa ku górze. Po pewnym czasie następuje rozwarstwianie na warstwę mydlaną i ług spodni, zawierający glicerynę. Ług spodni usuwa się, a wysalanie powtarza się wielokrotnie. Uzyskanym produktem jest tak zwany wysół.
W tym samym czasie ale w drugim urządzeniu prowadzi się zmydlanie surowców kwasowych, wchodzących w skład mydła (kalafonia lub kwasy tłuszczowe). Po wysoleniu otrzymuje się wysół pomocniczy, który miesza się z wysołem podstawowym.
Mieszanina wysołu podstawowego i pomocniczego poddawana jest szlifowaniu. Polega ono na wolnym dolewaniu wody, przy energicznym mieszaniu parą wodną, oraz dodaniu niewielkiej ilości ługu sodowego. Wysalanie i szlifowanie powtarza się wielokrotnie by usunąć z mydła glicerynę i inne zanieczyszczenia.
Po ostatnim, końcowym rozwarstwieniu uzyskuje się wysół i tak zwany klej. Wysół spuszcza się, chłodzi i suszy. Uzyskane w ten sposób mydło nazywa się mydłem rdzeniowym, które może stanowić gotowy produkt lub być poddane konfekcjonowaniu.
Surowce pomocnicze przy produkcji mydła to:
- kalafonia - zwiększa zdolność pienienia się mydła i nadaje mu właściwą konsystencję,
- sól kamienna (NaCl) - dodanie tego składnika powoduje proces wysalania, czyli wytrącanie się do cząsteczek kleju mydlanego i zbijania się ich w skupiska nadające się do formowania,
- szkło wodne (krzemian sodowy) - jest wypełniaczem.
Mydła znalazły także zastosowanie w celach technicznych między innymi jako dodatki do niektórych smarów i emulgatory.
ZAPIAN (mydleniec, sapindus, Sapindus saponaria), niskie drzewo owocowe z rodziny mydleńcowatych (Sapindaceae); pochodzi z Ameryki Pd. i Środkowej; uprawiany dla miąższu owoców, zawierającego saponiny używane do produkcji mydła; z włókien liści wykonuje się liny; z nasion — gł. tłuszcz.
Ciekawostki dotyczące mydła:
1. Rzymianie moczyli się w mydlinach, aby pozbyć się elefantiazy (choroby, którą wywołują pasożyty żyjące pod skórą). Mydło oczywiście tego nie leczyły.
2. Pierwsze mydło robiono z tłuszczu zmieszanego z popiołem drzewnym.
3. We Francji, około 2 tysięcy lat temu, mydła używali Galowie. Twierdzili, że dzięki mydłu zrobionego z koziego tłuszczu mają bujne i lśniące włosy.
4. W XVIII wieku mydło produkowano, mieszając wrzący tłuszcz i sodę. Alkaliczna soda sprawiała, że tłuszcz zmieniał się w mydło. Jeśli jednak była zbyt mocna, brud schodził razem ze skórą.
5. W roku 1900 ubrania prano mydłem. Jednak po takim praniu ubiory żółkły. Aby przywrócić im biel, dodawano niebieskiej farbki.
6. W latach 1911-80 w Anglii zużycie mydła na jedną osobę w skali rocznej podwoiło się.


Źródła:
- Podręcznik do chemii, „Chemia dla gimnazjum, część 3”, Jan Kulawik, Teresa Kulawik, Maria Litwin;
- „Chemiczny chaos”, Nick Arnold;
- Słownik języka polskiego;
- http://wiem.onet.pl/wiem/00a425.html
- „Słownik szkolny. Chemia” Jadwiga Sobczak, Krzysztof M. Pazdro, Zofia Dobkowska
- Świat Wiedzy