„Abstrakcyjność – konkretność” jako preferencja poznawcza

Temat: „Abstrakcyjność – konkretność” jako preferencja poznawcza


Problem stylów poznawczych (określanych także jako style funkcjonowania czy preferencje poznawcze), w szerszy znaczeniu zaczął interesować badaczy w latach pięćdziesiątych zeszłego stulecia. Przyczyniły się do tego zmiany zachodzące w sposobie uprawiania psychologii osobowości. Spojrzenie całościowe na tę dziedzinę nauki psychologicznej jako na „... system nadrzędnych mechanizmów regulacyjnych, sterujący całością zachowania człowieka, a więc i jego procesami poznawczymi” (Strelau, 2000), stworzył swoisty pomost między dwoma działami psychologii.
Preferencje poznawcze odnoszą się do sposobu funkcjonowania w spontanicznych zachowaniach poznawczych. Jeżeli człowiek przejawia w większości sytuacji określony sposób funkcjonowania, nie oznacza to, że nie może on funkcjonować w sposób odmienny. Nie bez znaczenia są tu instrukcje, jakie jednostka otrzymuje od otoczenia w sytuacji zadaniowej. Instrukcja niejednokrotnie wpływa na wybór optymalnego stylu funkcjonowania, nie zawsze charakterystycznego dla osoby, w celu wykonania zadania. Należy też zaznaczyć różnicę między preferencją poznawczą i zdolnościami jako możliwościami poznawczymi. „Style poznawcze są technikami zmierzania do celu, a zdolności określają kompetencje w zakresie osiągnięcia celu”(baza internetowa 2003).
Podsumowując możemy określić preferencje poznawcze jako sposób funkcjonowania poznawczego odpowiadającego indywidualnym potrzebom człowieka.
Style poznawcze można rozpatrywać w dwojaki sposób. Po pierwsze można je opisać z punktu widzenia ich treści, ta cześć jest mniej atrakcyjna dla psychologii różnic indywidualnych. Po drugie preferencje poznawcze dotyczą właściwości formalnych poznania a więc i zmiennych z nimi spokrewnionych jak: złożoność poznania zróżnicowanie pojęciowe czy abstrakcyjność- konkretność, która jest przedmiotem tej pracy.
Wymiar abstrakcyjność – konkretność dotyczy poziomu ogólności w stosowaniu kategorii poznawczych. Behawioralnym przejawem abstrakcyjności jest umiejętność wykorzystywania ogólnych kategorii pojęciowych, co pozwala na swobodne i nieskrępowane wyodrębnianie poziomów abstrakcyjności. Abstrakcyjność można przedstawić na kontinuum, gdzie na jednym krańcu plasują się obrazy umysłowe odpowiadające rzeczywistym obiektom, zarejestrowane w procesie spostrzegania, na drugim występują pojęcia abstrakcyjne, istotną ich cechą jest to, że nie mają one odpowiednika wśród obiektów rzeczywistych, mogą być to jak uważa Matczak desygnaty pojęcia nadrzędnego, z jakim zetknęła się jednostka. Pomiędzy biegunami kształtują się pojęcia mniej ogólne o średnim poziomie abstrakcyjności. W opozycji do abstrakcyjności, kategorie konkretne charakteryzują się tym, że pomiędzy biegunami kontinuum zachodzi bezpośrednia relacja a elementy po obu stronach kategorii są nadal odzwierciedleniem rzeczywistości. Badacze zajmujący się omawianym wymiarem określają preferencje jako „... wyobrażeniowy lub pojęciowy styl poznawczy”(Strelau,2000). Ma to swoje odbicie w sposobie kodowania informacji. Część ludzi podczas kodowania tworzy wyobrażenia i na tych reprezentacjach dokonuje przekształceń (szerokie, elastyczne kategorie pojęć), inni skłonni są przy kodowaniu wykorzystywać słów i pojęć (wąskie zakresy pojęć).
Na podstawie przedstawionych informacji można śmiało stwierdzić, że osoby preferujące styl abstrakcyjny, odwrotnie niż osoby konkretne są skłonne do eksploracji danych, poszukuj oryginalnych rozwiązań a także bez trudu są w stanie przedstawić sytuacje hipotetyczne, dzięki czemu szybciej dostrzegają sedno sprawy. Jednostki preferujące styl konkretny zachowują perspektywę tunelu, widzą tylko wycinek dostępnych danych, czy rozwiązań. Mogą być z tego względu bardzo zaborcze w sytuacji obrony swojego zdania co niewątpliwie utrudnia stosunki interpersonalne. Analogicznie osoby te nie zawsze potrafią odgadnąć intencje osoby opowiadającej żart i moim zdaniem raczej nie są skłonne do empatii.
Nawiązując do indywidualnych preferencji w zakresie omawianego zagadnienia należy poruszyć temat rozwoju i wpływu kultury jaki wywiera ona na kształtowanie stylu abstrakcyjno – konkretnego.
Powstanie i kształtowanie się myślenia abstrakcyjnego stanowi zdaniem Rubinstejna najistotniejszy kierunek rozwoju umysłowego. Zatem pojęciowe ujmowanie rzeczywistości kształtuje się wraz z wiekiem. Zadać by można pytanie czy wraz z rozwojem możliwości poznawczych zmieniają się różnice w zakresie preferencji? Jeżeli wraz w wiekiem dziecko swobodnie eksploruje środowisko i aktywnie poszerza kategorie pojęciowe nie jest możliwe, aby w tym okresie nie występowała tendencja do jeżeli nie trwałej to czasowej zmiany preferencji poznawczej. Istnieją opinie, że rozwój preferencji poznawczych jest częściowo determinowany przez warunki kulturowe, cywilizacyjne, historyczne.
Bruner powołując się na międzykulturowe wyniki swoich badań stwierdził znaczne różnice w zakresie abstrakcyjności – konkretności. Można wymienić kilka społeczności różniących się w zakresie stylów poznawczych. Otwartość na doświadczenia i styl abstrakcyjny charakteryzuje między innymi Kanadyjczyków, preferują oni rozwiązywanie problemów z punktu widzenia zasad uniwersalnych, nie z perspektywy partykularnej. Belgowie wykazują otwartość na informacje zewnętrzne, są skorzy do dyskusji, a informacje ujmowane są przez nich z perspektywy pojęć.
Odmienne postawy reprezentują przykładowo Holendrzy, możliwe, że jest to związane odniesionym sukcesem ekonomicznym czy społecznym. Nie są oni skłonni do przyjmowania zewnętrznych informacji. Z kolei Duńczycy są dumni i zadowoleni ze swych osiągnięć, stąd też nie potrzebuj informacji i pomocy od innych. Ich wykształcenie ewoluuje od rutyny do myślenia pojęciowego i abstrakcyjnego. Starają się postępować według zasad uniwersalnych.
Łatwo na podstawie przedstawionych przykładów określić, że odmienność w preferencjach wiąże się z odmiennością dróg rozwojowych, środowiskiem cywilizacyjnym, kulturą i systemu edukacyjnego. System który uczy rutyny, produkuje myślenie konkretne, a system który uczy rozwiązywania problemów stymuluje rozwój myślenia abstrakcyjnego.












- różnica w badaniu zdolności a stylów poznawczych polega na badaniu ich w różnych warunkach. Przy badaniu stylów zadania dla badanego są niejednoznaczne, zakładają różne rozwiązania. Natomiast przy badaniu zdolności, badanego ukierunkowuje się na odpowiedni trop; instrukcja jest bardzo ścisła.
Często style poznawcze bada się w sytuacjach, które są niezgodne z wcześniejszymi doświadczeniami.
Dzięki temu ujawniają się indywidualne preferencje jednostki a nie, jak w przypadku zdolności,
obiektywnie najlepsze sposoby funkcjonowania w danym zakresie.
- wpływ na zmianę stylów poznawczych ma klimat emocjonalny sytuacji (niepokój, akceptacja itp.) jednak jest to wpływ nietrwały
- jednostka, gdy zostanie do tego skłoniona stosuje z łatwością inne sposoby funkcjonowania różne od tych najbardziej preferowanych