Czemu służy Unia Europejska? Dlaczego i w jaki sposób została stworzona? Jak funkcjonuje? Czego już dokonała dla swoich obywateli i jakie nowe wyzwania przed nią stoją? Jakie są niezbędne zmiany, które należy wprowadzić w związku z rozszerzeniem do 25 lub 30 krajów? Czy w erze globalizacji UE może skutecznie rywalizować z innymi wielkimi gospodarkami? Czy Europa może nadal odgrywać czołową rolę na arenie międzynarodowej?
Oto niektóre z pytań, na które stara się odpowiedzieć Pascal Fontaine, ekspert UE i były profesor uniwersytecki, w ramach niniejszej broszury. Napisana w sposób jasny i przystępny, całkowicie zaktualizowana w 2003 r., broszura „Europa w 12 lekcjach” stanowi kontynuację i uzupełnienie jego bardzo popularnej broszury „10 lekcji o Europie\\\".
1. Dlaczego Unia Europejska?
Pokój
Idea zjednoczonej Europy długo pozostawała zamknięta w umysłach filozofów i wizjonerów. Już Wiktor Hugo stworzył perspektywę „Stanów Zjednoczonych Europy”, inspirowaną ideałami humanistycznymi i pokojowymi. Ten sen został jednak rozwiany przez dwie okrutne wojny, które zdewastowały kontynent w pierwszej połowie XX wieku.
Na zgliszczach II wojny światowej zbudowano nowy rodzaj nadziei. Ludzie, którzy oparli się totalitaryzmowi w czasie wojny, odkryli w sobie determinację do położenia kresu międzynarodowym sporom i nienawiści w Europie i do wprowadzenia trwałego pokoju pomiędzy wcześniejszymi wrogami. W latach od 1945 do 1950 r. grupa odważnych mężów stanu składająca się między innymi z Konrada Adenauera, Winstona Churchilla, Alcide’a de Gasperi i Roberta Schumana zaczęła przekonywać swoje narody do wkroczenia w nową erę. Nowy porządek w Europie Zachodniej byłby zbudowany na wspólnym interesie jej narodów i ludów, a u jego podstaw leżałyby traktaty gwarantujące praworządność i równość pomiędzy wszystkimi krajami.
Robert Schuman (francuski minister spraw zagranicznych) zainteresował się pomysłem pierwotnie wysuniętym przez Jeana Monneta i 9 maja 1950 r. zaproponował utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). W krajach, które wcześniej walczyły przeciwko sobie, produkcja węgla i stali miała być umieszczona pod wspólną kontrolą „Wysokiej Władzy”. W sposób praktyczny, ale również dość symboliczny, materiały wykorzystywane do wojny mogły stać się instrumentami zgody i pokoju.
Ten odważny krok przerodził się w wielki sukces. Zapoczątkował ponad pół wieku pokojowej współpracy między państwami członkowskimi Wspólnot Europejskich. Traktatem z Maastricht w 1992 r. stworzono Unię Europejską (UE) opartą na wspólnotowych instytucjach, które zostały wówczas wzmocnione i rozszerzone.
UE dołożyła starań, aby wesprzeć zjednoczenie Niemiec po upadku muru berlińskiego w 1989 r. W naturalny sposób, po upadku Związku Radzieckiego w 1991 r., kraje Europy Środkowej i Wschodniej, które przez dziesiątki lat żyły pod autorytarnymi rządami Układu Warszawskiego, ujrzały swoją przyszłość w demokratycznej rodzinie narodów europejskich.
Bezpieczeństwo i ochrona
Europa XXI wieku nadal musi zajmować się sprawami bezpieczeństwa i ochrony. Są to dziedziny życia, w których nigdy nie ma się całkowitej pewności. Każdy kolejny etap światowego rozwoju przynosi wielkie możliwości, ale pociąga również pewne ryzyko. Unia musi podejmować skuteczne działania, aby zapewnić bezpieczeństwo swoim 15 państwom członkowskim (a niedługo 25). Potrzebna jest konstruktywna współpraca z regionami graniczącymi z UE – z Afryką Północną, Bałkanami, Kaukazem i Bliskim Wschodem. Tragiczne wydarzenia z 11 września 2001 r. pokazały całemu światu, jak kruche jest ludzkie życie, gdy do głosu dochodzi fanatyzm i duch mściwości.
Instytucje UE odgrywają kluczową rolę i są sercem sukcesu Europy w tworzeniu i realizowaniu zasad, które przyniosły prawdziwe i trwałe mechanizmy pokojowe na obszarze zajmującym stosunkowo dużą część świata. Jednak UE musi również dbać o swoje interesy wojskowe i strategiczne poprzez współpracę z krajami sprzymierzonymi w ramach układu NATO i dzięki rozwijaniu prawdziwej wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony.
Bezpieczeństwo wewnętrzne i bezpieczeństwo zewnętrzne są dwiema stronami tego samego medalu. Innymi słowy, Europa musi także zwalczać terroryzm i przestępczość zorganizowaną, co wymaga ścisłej współpracy między służbami policji poszczególnych państw członkowskich. Jednym z nowych wyzwań jest stworzenie z Europy obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, gdzie każdy będzie miał równy dostęp do wymiaru sprawiedliwości i będzie tak samo chroniony przez prawo. Aby to osiągnąć, rządy UE muszą również skupić się na ściślejszej współpracy i takie organy, jak Europol (Europejski Urząd Policji) powinny odgrywać bardziej aktywną i skuteczną rolę.
Solidarność gospodarcza i społeczna
Unia Europejska została zbudowana z pobudek politycznych. Jednak to jej podstawy gospodarcze leżą u źródeł jej dynamiki i zapewniły jej sukces: jednolity rynek stworzony przez wszystkie jej państwa członkowskie oraz wspólna waluta (euro) stosowana przez 12 z nich.
Ludność w krajach UE stanowi coraz mniejszy odsetek światowej populacji. Aby zapewnić odpowiedni wzrost gospodarczy i być w stanie konkurować na skalę światową, kraje UE powinny pogłębiać zjednoczenie. Żaden kraj UE nie jest w stanie poradzić sobie samodzielnie w handlu światowym. Aby móc osiągnąć odpowiednie korzyści i znaleźć nowych klientów, przedsiębiorstwa europejskie potrzebują większej przestrzeni niż ich rynki krajowe. To właśnie z tego powodu UE dołożyła tak wiele starań, aby stworzyć jednolity rynek europejski – usunąć wszelkie przeszkody w handlu i trudności administracyjne, które miały niekorzystny wpływ na działania przedsiębiorców.
Konkurencja na skalę europejską musi jednak mieć swoją przeciwwagę w solidarności na skalę europejską, wyrażanej w formie pomocy okazywanej zwykłym ludziom. Kiedy więc obywatele UE są ofiarami powodzi lub innych katastrof naturalnych, otrzymują wsparcie z budżetu UE. Ponadto szeroki rynek o zasięgu kontynentalnym, obejmujący 380 milionów konsumentów, powinien przynosić korzyści jak największej liczbie ludzi. Fundusze strukturalne zarządzane przez Komisję Europejską wspomagają krajowe i regionalne władze w krajach UE w zakresie zmniejszania różnic w rozwoju poszczególnych regionów Europy. Unia Europejska, w ramach swojego budżetu i przy wykorzystaniu pieniędzy Europejskiego Banku Inwestycyjnego, wspiera rozwój infrastruktury transportowej (sieć autostrad, kolej dużych prędkości), którego celem jest umożliwienie lepszego dostępu do odległych regionów, a zarazem pobudzenie handlu transeuropejskiego.
Jeszcze bliższe wspólne działanie, aby promować europejski model społeczeństwa
Postindustrialne społeczeństwa europejskie stają się coraz bardziej złożone. Poziom życia wzrasta w sposób ciągły, jednak nadal istnieją silne różnice między bogatymi i biednymi, które to różnice mogą się zwiększyć po przystąpieniu do UE byłych krajów komunistycznych. Dlatego istotne jest, aby państwa członkowskie działały wspólnie przy rozwiązywaniu poszczególnych problemów społecznych.
W dłuższej perspektywie każdy kraj UE skorzysta na tej współpracy. Ponad pół wieku historii integracji europejskiej pokazało, że wspólnota znaczy więcej w sprawach gospodarczych, społecznych, technologicznych, handlowych oraz politycznych niż zwykła suma poszczególnych państw członkowskich. Istnieje więc wartość dodana wynikająca ze wspólnego działania i wypowiadania się jednym głosem jako Unia Europejska.
Dlaczego? Ponieważ UE jest czołową potęgą gospodarczą i w konsekwencji odgrywa kluczową rolę w negocjacjach międzynarodowych. Ponieważ stanowi wielką siłę w zakresie handlu i rolnictwa w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO) i w odniesieniu do wdrażania postanowień protokołu z Kioto w zakresie działań zmniejszających zanieczyszczenie powietrza i zapobiegających zmianom klimatycznym. Ponieważ zaproponowała istotne inicjatywy na szczycie w Johannesburgu w sierpniu 2002 r. w sprawie zrównoważonego rozwoju. Ponieważ, wreszcie, zajmuje jasne stanowisko w sprawach istotnych dla zwykłych obywateli, takich jak ochrona środowiska, odnawialne zasoby energii, zasada ostrożności w dziedzinie bezpieczeństwa żywności, etyczne aspekty biotechnologii oraz potrzeba ochrony gatunków zagrożonych.
Dawne powiedzenie „siła w jedności” jest dzisiaj jak nigdy prawdziwe dla Europejczyków. Ta siła zbudowana jest na umiejętności wspólnego działania na podstawie decyzji podejmowanych przez demokratyczne instytucje: Radę Europejską, Parlament Europejski, Radę Ministrów, Komisję Europejską, Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Obrachunkowy.
UE wspiera humanistyczną wizję człowieka i rozwój społeczny. Globalizacja i zmiany technologiczne mają rewolucyjny wpływ na świat i człowiek powinien być panem, a nie ofiarą tych procesów zmian. Potrzeby ludzkie nie mogą być jednak zaspokojone wyłącznie na poziomie działań rynkowych lub poprzez jednostronne działania państwa.
UE opiera się zatem na wizji ludzkości i na modelu społeczeństwa, który wspiera większość jej obywateli. Europejczycy mają też szczególny stosunek do dziedzictwa ważnych dla nich wartości: praw człowieka, solidarności społecznej, swobody przedsiębiorczości, sprawiedliwego podziału efektów wzrostu gospodarczego, prawa do chronionego środowiska, szacunku dla różnorodności kulturowej, lingwistycznej i religijnej oraz harmonijnego połączenia tradycji i postępu.
Europejska Karta Praw Podstawowych, proklamowana w Nicei 7 grudnia 2000 r., wymienia wszystkie prawa uznawane przez unijną Piętnastkę i jej obywateli. Europejczycy posiadają bogactwo różnorodnych kultur narodowych i lokalnych, które są źródłem ich zróżnicowania, ale mają również wspólne dziedzictwo wartości, pozwalające Europejczykom odróżniać się od reszty świata.
Traktat z Maastricht wprowadził, po raz pierwszy, „zasadę pomocniczości”, która jest podstawą sposobu działania Unii. Zgodnie z jej założeniami UE i jej instytucje zaczynają działać dopiero wtedy, gdy działanie na poziomie wspólnotowym jest bardziej dostosowane i skuteczne niż działanie na poziomie krajowym lub lokalnym. Dzięki tej zasadzie unika się sytuacji, w której UE wpływałaby niepotrzebnie na codzienne życie swoich obywateli. Tożsamość europejska jest istotną wartością, o którą należy dbać, ale nie można jej mylić z jednorodnością, którą Europejczycy stanowczo odrzucają.
2. Etapy historyczne
Dzisiejsza Unia Europejska jest efektem wysiłków podejmowanych przez ludzi działających na rzecz zjednoczonej Europy. UE została zbudowana na ich bardzo konkretnych osiągnięciach. W żadnej innej części świata suwerenne kraje nie zintegrowały swoich zadań do tego stopnia i w tak wielu istotnych dla swoich obywateli obszarach. UE stworzyła wspólną walutę i dynamiczny jednolity rynek, w ramach którego wszyscy ludzie, usługi, towary i kapitały mogą swobodnie przepływać. Unia dąży do tego, aby poprzez trwały rozwój społeczny i sprawiedliwą konkurencję jak największa liczba ludzi mogła czerpać z korzyści płynących z jednolitego rynku.
Unia Europejska zbudowana jest na następujących fundamentach prawnych:
· Traktat Paryski, który ustanowił Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS) w 1951 r.
· Traktaty Rzymskie, które ustanowiły Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom) w 1957 r.
Do traktatów założycielskich wprowadzono zmiany:
· Jednolitym Aktem Europejskim w 1986 r.
· Traktatem o Unii Europejskiej z Maastricht w 1992 r.
· Traktatem z Amsterdamu w 1997 r.
· Traktatem z Nicei w 2001 r.
Traktaty te stworzyły bardzo silne więzi prawne między państwami członkowskimi. Akty prawne Unii Europejskiej mają bezpośrednie zastosowanie dla obywateli UE i są źródłem ich rozmaitych praw.
Pierwszym krokiem w integracji europejskiej było utworzenie wspólnego rynku węgla i stali przez sześć państw (Belgię, Republikę Federalną Niemiec, Francję, Włochy, Luksemburg, Niderlandy). Celem przyświecającym tej inicjatywie było zapewnienie pokoju między krajami Europy i stworzenie możliwości współpracy instytucjonalnej na zasadach równości między zwyciężonymi i zwycięskimi krajami po II wojnie światowej.
Te same sześć państw zdecydowało się następnie zbudować Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG), której podstawą był szerszy wspólny rynek dla określonych dóbr i usług. Opłaty celne pomiędzy sześcioma państwami zostały całkowicie zniesione 1 lipca 1968 r. i wspólne polityki – w szczególności w zakresie rolnictwa i handlu – zostały ustanowione również w latach sześćdziesiątych XX wieku.
Sukces Szóstki zachęcił Danię, Irlandię i Zjednoczone Królestwo do przyłączenia się do Wspólnot. To pierwsze rozszerzenie, z sześciu do dziewięciu członków, miało miejsce w 1973 r. i nastąpiło równolegle z podjęciem się dalszych zadań poprzez wprowadzenie nowych wspólnych polityk (społecznej, ochrony środowiska i regionalnej). W celu wdrożenia polityki regionalnej w 1975 r. został utworzony Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego.
We wczesnych latach siedemdziesiątych zauważono konieczność osiągnięcia konwergencji gospodarek poszczególnych państw członkowskich oraz wprowadzenia unii walutowej. W tym samym jednak czasie Stany Zjednoczone podjęły decyzję o zawieszeniu wymienialności dolara na złoto, co sprawiło, że rozpoczął się okres niestabilności walutowej na świecie, którą pogorszyły jeszcze kryzysy naftowe w 1973 i 1979 r. Wprowadzenie Europejskiego Systemu Walutowego (ESW) w 1979 r. pomogło uspokoić kursy wymiany i zachęcało państwa członkowskie, aby wdrażały rygorystyczną politykę, która umożliwi utrzymanie wzajemnej solidarności i zdyscyplinuje istniejącą przestrzeń gospodarczą.
W 1981 r. Grecja przystąpiła do Wspólnot, w 1986 r. dołączyły Hiszpania i Portugalia. Wprowadzenie programów strukturalnych, jak na przykład pierwsze Zintegrowane Programy Śródziemnomorskie (ZPŚ), stało się naglącą koniecznością, aby zniwelować różnice w rozwoju gospodarczym pomiędzy 12 państwami złonkowskimi.
W tym samym czasie, EWG zaczęła odgrywać istotniejszą rolę na arenie międzynarodowej. Podpisała z krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku (tzw. kraje AKP) szereg konwencji w zakresie pomocy i handlu (Lom I, II, III i IV, w latach 1975-1989), które doprowadziły do Umowy z Cotonou w czerwcu 2000 r. Będąc czołową światową potęgą gospodarczą, Unia korzysta z instrumentów, które pozwalają jej działać na scenie międzynarodowej. Jej ambicją jest doprowadzenie do wdrożenia wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.
Panująca na świecie we wczesnych latach osiemdziesiątych XX w. recesja gospodarcza przyczyniła się do powstania fali europesymizmu. Jednak w 1985 r. powstała nadzieja na ponowne ożywienie dynamiki europejskiej, kiedy Komisja Europejska pod przewodnictwem Jacques\\\'a Delorsa opublikowała „Białą Księgę”, w której zaproponowała plan całkowitego wdrożenia Jednolitego Rynku do 1 stycznia 1993 r. Wspólnoty przyjęły ten ambitny cel i zawarły go w Jednolitym Akcie Europejskim, podpisanym w lutym 1986 r., a obowiązującym od 1 lipca 1987 r.
Upadek muru berlińskiego, po którym w dniu 3 października 1990 r. nastąpiło zjednoczenie Niemiec, oraz demokratyzacja państw Europy Środkowej i Wschodniej po ich wyzwoleniu spod kontroli Związku Radzieckiego, który rozpadł się w grudniu 1991 r., przyczyniły się do głębokich zmian w strukturze politycznej kontynentu.
Równolegle zmieniały się Wspólnoty Europejskie. Państwa członkowskie zaczęły negocjować zapisy nowego Traktatu, który został przyjęty przez Radę Europejską (czyli szefów państw lub rządów) w grudniu 1991 r. w Maastricht. Traktat o Unii Europejskiej wszedł w życie 1 listopada 1993 r. Nazwa EWG została zmieniona na „Wspólnota Europejska” (WE). Do istniejącego systemu wspólnotowego dodano system współpracy międzyrządowej i tym samym Traktat ustanowił Unię Europejską (UE). Wprowadził również nowe ambitne cele dla państw członkowskich: unię walutową do roku 1999, obywatelstwo europejskie, wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa i nowe ustalenia w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego.
Odnowiona dynamika europejska i zmieniające się warunki geopolityczne na kontynencie przyczyniły się do przyłączenia się 1 stycznia 1995 r. trzech kolejnych państw do UE – Austrii, Finlandii i Szwecji. Unia składała się zatem już z piętnastu państw członkowskich i była na drodze do realizacji swojego najznakomitszego dotychczas osiągnięcia: zastąpienia walut narodowych wspólną walutą europejską – euro. Dnia 1 stycznia 2002 r. banknoty i monety euro zostały wprowadzone do obiegu w 12 krajach (tzw. strefa euro). Obecnie euro należy do głównych walut światowych i osiągnęło podobny status do dolara amerykańskiego.
Podczas gdy świat wchodzi w XXI wiek, Europejczycy razem stawiają czoła wyzwaniom, jakie płyną z globalizacji. Rewolucyjne nowe technologie i rozwój internetu zmieniają całkowicie światową gospodarkę. Jednak te głębokie zmiany gospodarcze przynoszą również rozłamy społeczne i szok kulturowy.
W czasie szczytu w Lizbonie w marcu 2000 r. Rada Europejska przyjęła strategię w celu unowocześnienia gospodarki UE i dostosowania jej do nowych warunków na rynku światowym, aby stanowić konkurencję dla innych ważnych aktorów tego rynku, jak Stany Zjednoczone i kraje ostatnio uprzemysłowione. Strategia lizbońska zakłada liberalizację wszystkich sektorów gospodarki, zachęcanie do innowacji i inwestycji w przedsiębiorstwach oraz dostosowanie systemów edukacyjnych do potrzeb społeczeństwa informacyjnego.
Reformy są tym bardziej potrzebne ze względu na rosnący ciężar bezrobocia i kosztów emerytur i rent w gospodarkach poszczególnych państw. Ludzie wyrażają coraz częściej oczekiwania, że ich rząd znajdzie praktyczne rozwiązania tych problemów.
Ledwie Unia Europejska zwiększyła się do 15 państw członkowskich, kolejnych 12 państw zaczęło pukać do jej drzwi. W połowie lat dziewięćdziesiątych XX w. swoją kandydaturę zgłosiły kraje byłego bloku sowieckiego (Bułgaria, Republika Czeska, Węgry, Polska, Rumunia i Słowacja), trzy kraje bałtyckie, które kiedyś również były częścią Związku Radzieckiego (Estonia, Litwa i Łotwa), jedna z republik byłej Jugosławii (Słowenia) oraz dwa kraje śródziemnomorskie (Cypr i Malta).
UE z zainteresowaniem przyjęła tę możliwość stabilizacji na kontynencie europejskim i rozszerzenia korzyści płynących ze zjednoczenia Europy na młode europejskie demokracje. Negocjacje akcesyjne z krajami kandydującymi rozpoczęły się w dwóch turach – w grudniu 1997 r. w Luksemburgu i w grudniu 1999 r. w Helsinkach. Unia weszła na drogę prowadzącą do swojego największego dotychczas rozszerzenia. Dla dziesięciu krajów kandydujących negocjacje zakończyły się 13 grudnia 2002 r. w Kopenhadze.
W 2004 r. Unia Europejska będzie się zatem składać z 25 państw członkowskich i liczba ta będzie dalej rosnąć w nadchodzących latach.
Ponad pół wieku integracji miało ogromny wpływ na historię kontynentu i mentalność jego mieszkańców. Rządy państw członkowskich, niezależnie od opcji politycznej, wiedzą, że epoka absolutnych suwerenności narodowych jest już przeszłością i jedynie połączenie sił oraz wizja „wspólnego odtąd losu” (żeby zacytować Traktat EWWiS) pozwolą dawnym narodom dążyć do rozwoju gospodarczego i społecznego i zachować swoją pozycję na scenie międzynarodowej.
Dzięki integracji udało się pokonać historyczne antagonizmy między krajami europejskimi. Postawa wyższości i wykorzystywanie siły w rozwiązywaniu międzynarodowych różnic zostały zastąpione „wspólnotową metodą” wspólnego działania. Ta metoda, zbudowana na równowadze między interesami narodowymi a wspólnym interesem, która, szanując różnorodność narodową, potrafi stworzyć tożsamość unijną, nie straciła nic na swojej wartości. W okresie trwania zimnej wojny pozwoliła zbliżyć się demokratycznym krajom Europy, przywiązanym do wartości płynących z wolności. Zniknięcie antagonizmu między Wschodem a Zachodem oraz gospodarcze połączenie kontynentu są zwycięstwem ducha Europy – ducha, którego ludzie potrzebują dzisiaj bardziej niż kiedykolwiek.
Unia Europejska objawia się jako najlepsza odpowiedź na wyzwania, jakie niesie ze sobą globalizacja – odpowiedź wyrażająca wartości, w które wierzą Europejczycy. Unia oferuje przede wszystkim jednak najlepszą „polisę ubezpieczeniową” dla przyszłości pełnej pokoju i wolności.
3. Rozszerzenie
Kopenhaga – historyczny szczyt
Dnia 13 grudnia 2002 r. w Kopenhadze Rada Europejska otworzyła kolejny etap, wykonując jeden z bardziej doniosłych kroków w historii zjednoczenia europejskiego. Poprzez podjęcie decyzji o przyjęciu 10 kolejnych krajów od 1 maja 2004 r. Unia Europejska nie tylko zwiększyła swoją powierzchnię i populację. Przypieczętowała koniec podziału naszego kontynentu, który od 1945 r. dzielił Europę na świat wolności i świat komunizmu. To piąte rozszerzenie ma więc wymiar polityczny i moralny.
Krajom, które geograficznie, kulturowo, historycznie i z powodu aspiracji są jak najbardziej europejskie, czyli Republice Czeskiej, Estonii, Cyprowi, Łotwie, Litwie, Węgrom, Malcie, Polsce, Słowenii i Słowacji, rozszerzenie pozwala wreszcie dołączyć do europejskiej rodziny demokratycznej i w pełni uczestniczyć w wielkim projekcie stworzonym przez ojców założycieli UE. Traktaty o przystąpieniu, podpisane w Atenach 16 kwietnia 2003 r., dają narodom nowych państw członkowskich czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do Parlamentu Europejskiego w czerwcu 2004 r., na tych samych zasadach, które obowiązują pozostałych obywateli UE.
Długa droga do członkostwa w UE
Droga wiodąca do piątego rozszerzenia rozpoczęła się w 1989 r., wraz z upadkiem muru berlińskiego i żelaznej kurtyny. UE podjęła wówczas szybkie kroki i wdrożyła program pomocy finansowej PHARE, w celu udzielenia wsparcia młodym demokracjom w odbudowie ich gospodarek i aby je zachęcić do reform politycznych. W Kopenhadze 22 czerwca 1993 r. Rada Europejska po raz pierwszy uznała, że „kraje stowarzyszone z Europy Środkowej i Wschodniej, jeżeli taką wyrażą wolę, powinny móc stać się członkami Unii Europejskiej”.
Przy tej samej okazji zostały ustalone trzy podstawowe kryteria, które muszą być spełnione przez kraje kandydujące przed przystąpieniem do UE.
· Po pierwsze, kryterium polityczne: osiągnięcie w państwie kandydującym stabilności instytucji gwarantujących demokrację, zasady państwa prawa, poszanowania praw człowieka oraz poszanowania i ochrony mniejszości.
· Po drugie, kryterium ekonomiczne: istnienie trwałej gospodarki rynkowej, jak również zdolności do przeciwstawienia się presji konkurencji oraz siłom rynkowym wewnątrz Unii.
· I wreszcie, po trzecie: zdolność do sprostania wymogom członkostwa, w tym gotowość do realizacji celów unii politycznej, gospodarczej i pieniężnej. Kraje kandydujące muszą zatem przyjąć całą podstawę prawa unijnego, tzw. acquis communautaire.
Na podstawie zaleceń Komisji i opinii Parlamentu Rada Europejska zgromadzona w Luksemburgu w grudniu 1997 r. oraz w Helsinkach w grudniu 1999 r. otworzyła negocjacje z dziesięcioma krajami Europy Środkowo-wschodniej oraz z Cyprem i Maltą.
Traktat z Amsterdamu, podpisany 2 października 1997 r., oraz Traktat z Nicei, podpisany 26 lutego 2001 r., miały za zadanie wzmocnić Unię i usprawnić jej system podejmowania decyzji w perspektywie nadchodzącego rozszerzenia.
Negocjacje z 10 krajami kandydującymi zostały zamknięte w Kopenhadze 13 grudnia 2002 r. Osiągnięte uzgodnienia dają nowym państwom członkowskim odpowiednie mechanizmy i niezbędne okresy przejściowe, potrzebne, aby wypełnić wszystkie zobowiązania. Przed przystąpieniem każde z tych państw musi przyjąć w swoim prawie krajowym całe acquis communautaire, które zawiera 26 tysięcy aktów prawnych zebranych na około 80 tysiącach stron. To prawo musi zostać nie tylko przyjęte, ale również stosowane w praktyce.
Stanowi to ogromne wyzwanie dla parlamentów narodowych i innych organów w tych krajach, których instytucje zostały dopiero niedawno odbudowane. To właśnie za cenę tego szczególnego wysiłku, któremu towarzyszą solidarne działania ze strony piętnastu państw członkowskich, zagwarantowane jest nieprzerwane funkcjonowanie jednolitego rynku.
Unii Europejskiej zależy, aby tak wielkie rozszerzenie nie sprowadziło jej znaczenia wyłącznie do strefy wolnego handlu. Dlatego UE chce wzmocnić swoją wewnętrzną spójność i sprawić, aby ta europejska rodzina narodów, o zasięgu całego kontynentu, współpracowała skuteczniej i wydajniej. Został więc powołany Konwent, któremu przewodniczył Valry Giscard d’Estaing, mający na celu przedyskutowanie zagadnień związanych z przyszłością Europy i stworzenie projektu Konstytucji dla nowej UE składającej się z 25 państw. Konwent zakończył swoje prace w czerwcu 2003 r. i już 20 czerwca w Salonikach Rada Europejska ogłosiła, że uznaje projekt traktatu konstytucyjnego za dobrą podstawę do pracy w ramach następnej konferencji międzyrządowej.
Nowe państwa członkowskie uczestniczyły w pełni w pracach Konwentu. Każde z nich wyznaczy komisarza, który rozpocznie urzędowanie 1 maja 2004 r., kiedy traktat o przystąpieniu wejdzie w życie. Po wyborach do Parlamentu Europejskiego w czerwcu 2004 r. nowi deputowani będą głosować nad kandydaturami proponowanych członków Komisji. Nowa Komisja powinna rozpocząć urzędowanie 1 listopada 2004 r.
Przewodniczący Komisji Romano Prodi podkreślił, że wypełniając swoje zobowiązania w stosunku do krajów kandydujących, Unia nie tylko przyczyniła się do zakończenia epoki niesprawiedliwości i brutalności XX wieku, naznaczonego totalitaryzmami i zimną wojną. Unia również pokazała, że potrafi wprowadzić w życie nową filozofię w stosunkach międzynarodowych: filozofię, u której podstaw leżą jedność i różnorodność, wartości wspólne i narodowe różnice. „Proces integracji europejskiej i najnowsza historia Europy są uznaniem tego, co wspólne i tego, co nas różni. Rozszerzenie będzie pierwszą próbą stworzenia nowego rodzaju obywatelstwa, na skalę całego kontynentu. I przyniesie wielki wzrost praw obywateli i potęgi państw”. (Przemowa przewodniczącego Prodiego w Parlamencie Europejskim, 6 listopada 2002 r.).
Około 75 milionów nowych obywateli UE zarabia średnio tylko 40% dochodu ludzi z pozostałych krajów UE. Dlatego też ustalenia związane z przystąpieniem obejmują pomoc finansową wynoszącą 10 mld € w 2004 r., 12,5 mld € w 2005 r. i 15 mld € w 2006 r. Pomoże to gospodarkom 10 nowych państw członkowskich stopniowo dogonić pozostałych 15 krajów. Integracja między Dziesiątką a Piętnastką jest już jednak w dużej części wykonana, dzięki usunięciu barier handlowych w latach dziewięćdziesiątych XX wieku oraz wskutek wewnętrznych reform, podejmowanych przez rządy Dziesiątki.
Fundusze przyznane nowym państwom członkowskim z budżetu UE, wynoszące około 40 mld € w latach 2004–2006, będą wydane przede wszystkim na projekty strukturalne i regionalne, na pomoc dla rolnictwa i rozwoju wsi, na rozwój polityk krajowych i na wydatki administracyjne. Umowa finansowa, uzgodniona przez UE i nowe państwa członkowskie w Kopenhadze w grudniu 2002 r., jest zgodna z ustalonymi przez Radę Europejską w Berlinie w marcu 1999 r. ramami finansowymi dotyczącymi wydatków UE aż do 2006 r.
Unia Europejska, do jakich rozmiarów?
Składająca się z 25 państw i zamieszkana przez 454 miliony osób Unia rozszerzy się jeszcze bardziej w 2007 r., z dniem przystąpienia do niej Bułgarii i Rumunii, jeżeli wszystko pójdzie zgodnie z planami ustalonymi w Kopenhadze. W czasie tego szczytu Rada Europejska ustaliła również, że w grudniu 2004 r. będzie mogła podjąć decyzję o formalnym otwarciu negocjacji z Turcją, jeżeli raport Komisji Europejskiej będzie zawierał takie zalecenie. Negocjacje z krajem kandydującym mogą się rozpocząć, gdy spełni on polityczne i gospodarcze kryteria UE.
Już w 1999 r. Rada Europejska zgromadzona w Helsinkach stwierdziła, że „Turcja jest państwem kandydującym, który ma stać się członkiem Unii w oparciu o te same kryteria, które obowiązują pozostałe państwa kandydujące”. Turcja jest członkiem NATO i Rady Europy. W 1964 r. podpisała układ o stowarzyszeniu z UE, a od roku 1987 ma status kraju ubiegającego się o członkostwo w UE.
Jednak Turcja leży na skraju kontynentu europejskiego i perspektywa jej przystąpienia do UE wywołuje pytania o ostateczną granicę Unii Europejskiej. Czy każdy kraj może ubiegać się o członkostwo w UE i rozpocząć negocjacje, jeżeli tylko spełnia polityczne i gospodarcze kryteria ustalone w Kopenhadze? Państwa leżące na Zachodnich Bałkanach, jak Albania, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Była Yugosłowiavska Republika Macedonii, Czarnogóra i Serbia, mogłyby oczywiście kandydować, kiedy osiągną polityczną stabilność i spełnią kryteria kopenhaskie.
Wspieranie stabilności w bliskich geograficznie regionach rzeczywiście leży w interesie Unii Europejskiej. Rozszerzenie oddala i wydłuża granice Unii. W 2004 r. bezpośrednim sąsiadem Unii będzie Białoruś i Ukraina, a granica z Rosją zostanie wydłużona. Trzeba będzie wzmocnić współpracę transgraniczną z tymi krajami w zakresie polityki transportu i ochrony środowiska oraz w zagadnieniach bezpieczeństwa wewnętrznego i zwalczaniu nielegalnej imigracji i innych form przestępczości międzynarodowej.
Jeżeli te działania zakończą się sukcesem, czy ta sama strategia mogłaby być zastosowana do stosunków UE z krajami południowej części basenu Morza Śródziemnego? Tego typu pytania są początkiem wielkiej i fundamentalnej debaty o znaczenie tożsamości europejskiej, o ostateczne cele integracji europejskiej i o interesy UE jako aktora na scenie światowej. Przyszedł czas na ponowne zdefiniowanie i wzmocnienie układów preferencyjnych UE z jej bliskimi sąsiadami, i to w najszerszym możliwym zakresie.
GŁÓWNE ETAPY PIĄTEGO ROZSZERZENIA UE
19 grudnia 1989 r.: UE tworzy program PHARE, aby dostarczyć finansową i techniczną pomoc krajom Europy Środkowej i Wschodniej.3 i 16 lipca 1990 r.: złożenie kandydatury przez Cypr i Maltę.
22 czerwca 1993 r.: Rada Europejska zgromadzona w Kopenhadze ustala kryteria przystąpienia do Unii Europejskiej.31 marca i 5 kwietnia 1994 r.:złożenie kandydatury przez Węgry i Polskę.
1995 r.: złożenie kandydatury przez Słowację (21 czerwca), Rumunię (22 czerwca), Łotwę (13 października), Estonię (24 listopada), Litwę (8 grudnia) i Bułgarię (14 grudnia).
1996 r.: złożenie kandydatury przez Republikę Czeską (17 stycznia) i Słowenię (10 czerwca).
12-13 grudnia 1997 r.: Rada Europejska zgromadzona w Luksemburgu podejmuje decyzję o rozpoczęciu procesu rozszerzenia.
10-11 grudnia 1999 r.: Rada Europejska zgromadzona w Helsinkach potwierdza, że negocjacje akcesyjne będą prowadzone z 12 krajami kandydującymi. Turcja jest uznana za kraj kandydujący „mający w przyszłości przystąpić do Unii”.
13 grudnia 2002 r.: UE osiąga porozumienie z 10 krajami kandydującymi w zakresie ich przystąpienia do Unii w dniu 1 maja 2004 r.
16 kwietnia 2003 r.: podpisanie w Atenach 10 traktatów o przystąpieniu.
1 maja 2004 r.: przystąpienie 10 nowych Państw Członkowskich do UE.
Grudzień 2004 r.: decyzja w zakresie ewentualnego rozpoczęcia negocjacji akcesyjnych z Turcją.
2007 r.: data przystąpienia Bułgarii i Rumunii do UE, ustalona przez Radę Europejską zgromadzoną w Kopenhadze.
4. W jaki sposób funkcjonuje Unia?
Unia Europejska jest czymś więcej niż tylko konfederacją krajów, nie jest to jednak federalne państwo. Unia jest w rzeczywistości czymś całkowicie nowym i historycznie wyjątkowym. Jej system polityczny podlegał ciągłemu rozwojowi przez ostatnich 50 lat, a u jej podstaw leży seria traktatów – od traktatów podpisanych w Paryżu i Rzymie w latach pięćdziesiątych do traktatów z Maastricht, Amsterdamu i Nicei, podpisanych w latach dziewięćdziesiątych XX wieku.
Zgodnie z tymi traktatami państwa członkowskie Unii Europejskiej delegują część swojej suwerenności na rzecz wspólnych instytucji, które reprezentują nie tylko ich poszczególne narodowe interesy, ale również interes wspólnotowy.
Traktaty stanowią tzw. prawo pierwotne. Na ich podstawie stworzono dużą liczbę aktów prawa wtórnego, które mają bezpośredni wpływ na życie codzienne obywateli Unii Europejskiej. Prawo wtórne składa się przede wszystkim z rozporządzeń, dyrektyw i zaleceń.
Opisane prawodawstwo oraz, w ogólniejszej perspektywie, polityki UE są wynikiem decyzji podjętych przez trzy główne instytucje:
· Radę Unii Europejskiej (reprezentującą Państwa Członkowskie)
· Parlament Europejski (reprezentujący obywateli) oraz
· Komisję Europejską (politycznie niezależny organ, który dba o wspólne interesy Unii)
Ten „trójkąt instytucjonalny” może funkcjonować tylko wtedy, gdy wszystkie trzy instytucje ściśle ze sobą współpracują i ufają sobie nawzajem. „W celu wykonania swych zadań oraz na warunkach przewidzianych w niniejszym Traktacie, Parlament Europejski wspólnie z Radą i Komisją uchwalają rozporządzenia i dyrektywy, podejmują decyzje, wydają zalecenia i opinie”. (Artykuł 249 Traktatu z Maastricht).
Rada Unii Europejskiej
Rada Unii Europejskiej jest główną instytucją decyzyjną UE. Znana wcześniej pod nazwą „Rada Ministrów”, obecnie jest nazywana po prostu „Radą”.
Każdy kraj UE przewodniczy Radzie przez okres sześciu miesięcy. W każdym zebraniu Rady uczestniczy jeden minister z każdego Państwa Członkowskiego, w zależności od tematu wpisanego w porządku obrad. Jeżeli tematem obrad ma być polityka zagraniczna, Rada zbierze ministrów spraw zagranicznych z każdego kraju. Jeżeli sprawy dotyczą rolnictwa, w Radzie uczestniczyć będą ministrowie rolnictwa. Istnieje dziewięć różnych „konfiguracji” Rady, zawierających wszystkie poszczególne polityki, obejmujące zagadnienia dotyczące przemysłu, transportu, ochrony środowiska itd. Prace Rady są natomiast planowane i koordynowane przez Radę ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych.
Prace przygotowawcze do zebrań Rady są wykonywane przez Komitet Stałych Przedstawicieli (Coreper), składający się z ambasadorów Państw Członkowskich przy UE, wspomaganych przez urzędników z ministerstw poszczególnych krajów. Prace administracyjne Rady wykonuje Sekretariat Generalny, z siedzibą w Brukseli.
Rada dzieli władzę legislacyjną oraz odpowiedzialność za budżet z Parlamentem Europejskim. Rada zawiera również umowy międzynarodowe, które zostały wcześniej wynegocjowane przez Komisję. Zgodnie z traktatami Rada musi podejmować decyzje jednomyślnie, zwykłą większością głosów lub tzw. kwalifikowaną większością głosów.
Rada musi stanowić jednomyślnie w sprawach bardzo istotnych, takich jak zmiany w traktatach, stworzenie nowej wspólnej polityki lub wyrażenie zgody na przystąpienie nowego kraju do Unii.
W większości pozostałych spraw wymagana jest kwalifikowana większość głosów, co oznacza, że decyzja nie może zostać podjęta, o ile nie osiąga określonego minimum głosów. Liczba głosów, którymi dysponuje każdy kraj UE, odzwierciedla mniej więcej liczbę ludności. Do 1 maja 2004 r. liczby te prezentują się następująco:
· Niemcy, Francja, Włochy, Zjednoczone Królestwo 10
· Hiszpania 8
· Belgia, Grecja, Niderlandy, Portugalia 5
· Austria, Szwecja 4
· Dania, Irlandia, Finlandia 3
· Luksemburg 2
RAZEM: 87
Minimalna liczba głosów wymagana, aby osiągnąć kwalifikowaną większość wynosi 62 głosy z 87 (czyli 71,3%).
Przez sześć miesięcy od 1 maja 2004 r., kiedy nowe Państwa Członkowskie przystąpią do UE, obowiązywać będą uzgodnienia przejściowe. Od 1 listopada 2004 r. liczby głosów, którymi dysponuje każdy kraj, przedstawiają się następująco:
· Niemcy, Francja, Włochy i Zjednoczone Królestwo 29
· Hiszpania i Polska 27
· Niderlandy 13
· Belgia, Republika Czeska, Grecja, Węgry i Portugalia 12
· Austria i Szwecja 10
· Dania, Irlandia, Litwa, Słowacja i Finlandia 7
· Cypr, Estonia, Łotwa, Luksemburg i Słowenia 4
· Malta 3
RAZEM: 321
Minimalna liczba głosów wymagana, aby osiągnąć kwalifikowaną większość, wynosi 232 głosy (czyli 72,3%). Ponadto,
· większość państw członkowskich (w niektórych przypadkach dwie trzecie) musi popierać daną decyzję, oraz
· każde państwo członkowskie może wnioskować o potwierdzenie, że głosy za przyjęciem danej decyzji reprezentują co najmniej 62% całkowitej ludności UE.
Rada Europejska
Rada Europejska składa się z szefów państw lub rządów wszystkich krajów UE oraz z przewodniczącego Komisji Europejskiej. Przewodniczący Parlamentu Europejskiego wypowiada się przy okazji każdej Rady Europejskiej.
Rada Europejska powstała w 1974 r., kiedy polityczni liderzy UE (szefowie państw lub rządów) przyjęli zwyczaj regularnego spotykania się. Oficjalny status temu zwyczajowi nadano w ramach Jednolitego Aktu Europejskiego w 1987 r. Rada Europejska spotyka się obecnie z zasady cztery razy do roku. Przewodniczy jej prezydent lub premier kraju, który w danym półroczu sprawuje prezydencję w Radzie Unii Europejskiej.
W związku z rosnącym znaczeniem spraw UE w życiu politycznym poszczególnych krajów istotne jest, aby szefowie państw lub rządów mieli możliwość regularnego spotykania się i przedyskutowania zagadnień związanych z UE. Traktat z Maastricht nadał Radzie Europejskiej oficjalną rolę inicjatora głównych polityk Unii i upoważnił ją do rozstrzygania w sprawach, w których ministrowie (spotykający się w ramach Rady Unii Europejskiej) nie mogą dojść do porozumienia.
Rada Europejska szybko zdobyła rangę ważnego wydarzenia medialnego ze względu na popularność jej członków i z powodu podejmowanych niejednokrotnie bardzo kontrowersyjnych tematów. Rada zajmuje się również aktualnymi problemami wagi światowej. Jej celem jest wypracowanie wspólnego stanowiska w sprawach międzynarodowych, w ramach rozwijanej Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa.
Rada Europejska jest więc najwyższym organem politycznym UE. Niektóre państwa członkowskie chciałyby, aby stała się prawdziwym rządem Europy, i uważają, że jeden z jej członków powinien reprezentować Unię na arenie międzynarodowej. Czy osoba ta miałaby być wybierana przez Radę Europejską czy też tę funkcję pełniłby automatycznie przewodniczący Komisji Europejskiej? Nie ma zgodności w tej kwestii.
Tymczasem funkcję ”Pana Europy” pełni wysoki przedstawiciel ds. wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (stanowisko stworzone przez Traktat z Amsterdamu), który jest również Sekretarzem Generalnym Rady. Javier Solana został wyznaczony na to stanowisko w 1999 r.
Parlament Europejski
Parlament Europejski jest organem demokratycznym reprezentującym obywateli UE, który uczestniczy w procesie legislacyjnym. Od 1979 r. członkowie Parlamentu Europejskiego są wybierani co pięć lat w powszechnych wyborach bezpośrednich.
Do wyborów w 2004 r. Parlament składa się z 626 deputowanych. Rozszerzenie spowoduje zwiększenie tej liczby. Liczba deputowanych z każdego kraju wynosi (w porządku alfabetycznym według nazwy kraju w jego własnym języku):
1999-2004 2004-2007 2007-2009
Bułgaria - - 18
Belgia 25 24 24
Republika Czeska - 24 24
Dania 16 14 14
Niemcy 99 99 99
Estonia - 6 6
Grecja 25 24 24
Hiszpania 64 54 54
Francja 87 78 78
Irlandia 15 13 13
Włochy 87 78 78
Cypr - 6 6
Łotwa - 9 9
Litwa - 13 13
Luksemburg 6 6 6
Węgry - 24 24
Malta - 5 5
Niderlandy 31 27 27
Austria 21 18 18
Polska - 54 54
Portugalia 25 24 24
Rumunia - - 36
Słowenia - 7 7
Słowacja - 14 14
Finlandia 16 14 14
Szwecja 22 19 19
Zjednoczone Królestwo 87 78 78
(MAKS.) RAZEM 626 732 786
Plenarne sesje Parlamentu odbywają się zasadniczo w Strasburgu, a w czasie pozostałych sesji Parlament spotyka się w Brukseli. Składa się on z 17 komisji, które wykonują prace przygotowawcze do sesji plenarnych, i z pewnej liczby grup politycznych, które spotykają się zazwyczaj w Brukseli. Sekretariat Generalny ma swoją siedzibę w Luksemburgu.
Parlament i Rada dzielą władzę legislacyjną, w ramach trzech różnych procedur (nie licząc zwykłej konsultacji).
W ramach procedury zwanej procedurą współpracy, wprowadzonej przez Jednolity Akt Europejski w 1986 r., Parlament wydaje opinię na temat projektów dyrektyw i rozporządzeń proponowanych przez Komisję Europejską, która następnie może zmienić swoją propozycję, aby uwzględnić opinię Parlamentu.
W ramach ”procedury zgody”, również wprowadzonej w 1986 r., Parlament musi wyrazić zgodę na międzynarodowe umowy wynegocjowane przez Komisję, na każde rozszerzenie Unii Europejskiej oraz w pewnej liczbie innych zagadnień zawierających między innymi zmiany w przepisach dotyczących wyborów.
Wreszcie „procedura współdecydowania” (lub „procedura kodecyzji”), wprowadzona Traktatem z Maastricht w 1992 r., stawia Parlament na równej stopie z Radą w procesie legislacyjnym w zakresie wielu istotnych spraw, jak swobodny przepływ pracowników, rynek wewnętrzny, edukacja, badania naukowe, ochrona środowiska, sieci transeuropejskie, zdrowie, kultura i ochrona konsumenta. Parlament może odrzucić proponowany akt prawny dotyczący wymienionych obszarów, jeżeli większość absolutna deputowanych zagłosuje przeciw „wspólnemu stanowisku” Rady. Sprawa może jednak wcześniej zostać poddana tzw. komitetowi pojednawczemu.
Traktat z Amsterdamu dodał dodatkowe 23 obszary, w których stosuje się procedurę współdecydowania, a Traktat z Nicei kolejne 7.
Parlament i Rada dzielą również równą odpowiedzialność w zakresie przyjęcia budżetu UE. Komisja Europejska proponuje projekt budżetu, nad którym następnie debatuje się w Parlamencie i Radzie. Parlament może odrzucić proponowany budżet i niejednokrotnie już tego dokonał. W takim przypadku, cała procedura budżetowa musi zostać rozpoczęta od nowa. Parlament w pełni wykorzystał swoją władzę budżetową, aby wpływać na rozmaite polityki wspólnotowe. Większość wydatków UE na rolnictwo pozostaje jednak poza kontrolą Parlamentu.
Parlament jest jedną z sił napędowych polityk europejskich. Będąc podstawowym forum debat w UE, Parlament jest również miejscem, gdzie polityczne i narodowe stanowiska wszystkich państw członkowskich mogą się spotkać i połączyć w jedną całość. Z tego powodu Parlament jest naturalnym źródłem dużej liczby inicjatyw politycznych.
Debaty parlamentarne są zdominowane przez grupy polityczne. Najważniejszymi z nich są:
· Europejska Partia Ludowa (Chrześcijańscy Demokraci) i Europejscy Demokraci – grupa PPE-DE;
· Partia Europejskich Socjaldemokratów – PSE.
Parlament odgrywał kluczową rolę w tworzeniu Karty Praw Podstawowych UE (proklamowanej w grudniu 2000 r.) i w ustanawianiu Konwentu Europejskiego po szczycie Rady Europejskiej w Laeken w grudniu 2001 r.
Wreszcie Parlament jest organem sprawującym demokratyczną kontrolę nad Unią. Jest upoważniony do odwołania Komisji poprzez przyjęcie wniosku o wotum nieufności. (To wymaga większości dwóch trzecich głosów). Sprawdza, czy polityki UE są właściwie zarządzane i wdrażane – dokonując analizy otrzymywanych od Trybunału Obrachunkowego sprawozdań i poprzez zadawanie Komisji i Radzie pytań w formie ustnej lub pisemnej. Urzędujący przewodniczący Rady Europejskiej przedkłada również Parlamentowi sprawozdania z decyzji podejmowanych przez szefów państw lub rządów.
Pat Cox został wybrany na przewodniczącego Parlamentu Europejskiego w 2002 r.
Komisja Europejska
Komisja jest jedną z kluczowych instytucji UE. Do 1 maja 2004 r. Komisja składa się z 20 członków (po dwóch z Francji, Niemiec, Włoch, Hiszpanii i Zjednoczonego Królestwa, po jednym z pozostałych krajów), wyznaczonych na pięcioletni okres w wyniku porozumienia między Państwami Członkowskimi, po zatwierdzeniu przez Parlament.
Od 1 maja 2004 r., po przystąpieniu nowych Państw Członkowskich do UE, w Komisji będzie po jednym komisarzu z każdego kraju.
Komisja działa, zachowując swoją niezależność polityczną. Reprezentuje interesy całej UE, w związku z tym nie może przyjmować instrukcji od rządów poszczególnych Państw Członkowskich. Jako „strażnik traktatów\\\" Komisja musi zapewnić wprowadzenie w życie rozporządzeń i dyrektyw przyjętych przez Radę i Parlament. Jeżeli te akty prawne nie są wdrażane, Komisja może odwołać się do Trybunału Sprawiedliwości, aby zapewnić stosowanie prawa UE.
Komisja jest również jedyną instytucją, która jest uprawniona do proponowania nowego prawodawstwa UE i może podejmować działania na dowolnym etapie, aby ułatwić osiągnięcie porozumienia wewnątrz Rady lub między Radą a Parlamentem.
Jako unijny organ wykonawczy Komisja wykonuje decyzje podejmowane przez Radę – w odniesieniu na przykład do Wspólnej Polityki Rolnej. Komisja jest w dużym stopniu odpowiedzialna za realizację wspólnych polityk europejskich, takich jak badania naukowe, pomoc na rzecz rozwoju, polityka regionalna itd. Zarządza również budżetem związanym z tymi politykami.
Komisja odpowiada przed Parlamentem i podaje się do dymisji w całości, jeżeli Parlament uchwali w stosunku do niej wotum nieufności . To właśnie w obliczu zagrożenia wotum nieufności przewodniczący Jacques Santer podał Komisję do zbiorowej dymisji 16 marca 1999 r. Romano Prodi stał się wówczas przewodniczącym Komisji na okres 1999–2004.
Prace Komisji wspomaga służba cywilna złożona z 36 Dyrekcji Generalnych (DG) i służb, których siedziby mieszczą się głównie w Brukseli i Luksemburgu. W odróżnieniu od sekretariatów w tradycyjnych organizacjach międzynarodowych Komisja ma własne zasoby finansowe i może w związku z tym działać stosunkowo niezależnie.
Trybunał Sprawiedliwości
Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, z siedzibą w Luksemburgu, składa się z jednego sędziego z każdego państwa członkowskiego oraz ośmiu rzeczników generalnych. Są oni wyznaczeni za wspólnym porozumieniem rządów państw członkowskich, na okres sześciu lat, po którym mogą zostać wyznaczeni na jeszcze jeden, lub dwa okresy trzyletnie. Członkowie Trybunału Sprawiedliwości zachowują całkowitą bezstronność.
Zadaniem Trybunału jest dbać o to, by prawo UE było przestrzegane, a traktaty były właściwie interpretowane i stosowane.
W tym celu Trybunał może uznać, że dane Państwo Członkowskie nie wypełnia swoich obowiązków wynikających z traktatów, może również sprawdzić, czy przepisy prawa UE zostały prawidłowo przyjęte, oraz może uznać, że Parlament Europejski, Rada lub Komisja są winne zaniechania wymaganego działania.
Trybunał Sprawiedliwości jest również jedyną instytucją, która może, na wniosek sądów krajowych, orzekać w zakresie interpretacji traktatów i ważności oraz interpretacji prawa UE. Jeżeli więc tego typu pytanie jest zadane przed sądem w jednym z państw członkowskich, sąd ten może, a czasami musi zapytać o wykładnię Trybunału Sprawiedliwości.
Taki system gwarantuje, że prawo UE będzie interpretowane i stosowane w ten sam sposób w całej Unii Europejskiej.
Traktaty upoważniają Trybunał do sprawdzenia, czy prawodawstwo UE jest zgodne z podstawowymi prawami obywateli UE i do orzekania w sprawach wolności osobistej i bezpieczeństwa.
Sąd Pierwszej Instancji, ustanowiony w 1989 r. i składający się z jednego sędziego z każdego państwa członkowskiego, odpowiada za orzekanie w niektórych rodzajach spraw, w szczególności w przypadku skarg wnoszonych przez przedsiębiorstwa lub osoby fizyczne przeciw instytucjom UE oraz w przypadku sporów między instytucjami a ich pracownikami.
Trybunał Obrachunkowy
Trybunał Obrachunkowy, ustanowiony w 1977 r., składa się z jednego członka z każdego Państwa Członkowskiego, wyznaczonego na okres sześciu lat w wyniku porozumienia między państwami członkowskimi, po konsultacji z Parlamentem Europejskim. Trybunał Obrachunkowy sprawdza, czy otrzymano wszystkie wpływy i czy poczynione wydatki były legalne i prawidłowe oraz czy zarządzanie budżetem UE jest właściwe. Jest upoważniony do kontroli kont dowolnej organizacji, która korzysta z funduszy UE, i, tam gdzie właściwe, może skierować sprawy do Trybunału Sprawiedliwości.
Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny
Kiedy podejmowane są decyzje w obszarach objętych traktatami o WE i Euratom, Rada i Komisja konsultują się z Europejskim Komitetem Ekonomiczno-Społecznym. Jego członkowie, wyznaczeni przez Radę na okres czterech lat, reprezentują rozmaite grupy interesu, które tworzą „zorganizowane społeczeństwo obywatelskie”.
Komitet Ekonomiczno-Społeczny jest konsultowany przed podjęciem decyzji w dużej liczbie dziedzin (sprawy zatrudnienia, Europejski Fundusz Socjalny, kształcenie zawodowe itp.). Może również z własnej inicjatywy wypowiadać się w sprawach, które uzna za istotne.
Komitet Regionów
Komitet Regionów, ustanowiony Traktatem o Unii Europejskiej, jest złożony z przedstawicieli samorządów regionalnych i lokalnych, wyznaczonych przez Radę na wniosek państw członkowskich na okres czteroletni. Zgodnie z Traktatem Rada i Komisja konsultują się z Komitetem Regionów w sprawach istotnych dla regionów. Komitet może również wydawać opinie z własnej inicjatywy.
Europejski Bank Inwestycyjny
Europejski Bank Inwestycyjny, z siedzibą w Luksemburgu, finansuje projekty wspierające mniej rozwinięte regiony UE i wspomagające małe przedsiębiorstwa w byciu konkurencyjnym.
Europejski Bank Centralny
Europejski Bank Centralny, z siedzibą we Frankfurcie, odpowiada za zarządzanie walutą euro i unijną polityką walutową. Jego zadania są opisane szczegółowo w rozdziale 7.
Konwent Europejski
Instytucje i pozostałe organy wcześniej opisane są głównymi trybami w unijnej maszynie podejmowania decyzji. Jednak system ten wymaga pewnych modyfikacji, jeżeli UE ma nadal funkcjonować skutecznie. Z tego powodu Rada Europejska zgromadzona w Laeken w grudniu 2001 r. ustanowiła Konwent Europejski. Składający się z 105 członków reprezentujących rządy państw członkowskich i krajów kandydujących, narodowych parlamentów, Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej Konwent Europejski, któremu przewodniczy były prezydent Francji Valry Giscard d\\\'Estaing, ma za zadanie zaproponować nowy sposób działania Unii Europejskiej po jej rozszerzeniu.
Przed Unią stoją dwa główne wyzwania. Po pierwsze, w czasie najbliższych dziesięciu lub dwudziestu lat liczba państw członkowskich w wyniku kolejnych rozszerzeń wzrośnie do 30 lub nawet 35 krajów. Czy można oczekiwać, że Rada podejmie jakąkolwiek jednomyślną decyzję, kiedy tylu ministrów będzie zasiadać wokół jednego stołu? Czy proces podejmowania decyzji w UE nie zostanie sparaliżowany? Jak będą sprawowane rządy w Unii? Kto będzie przemawiał w imieniu Europy na scenie międzynarodowej? Gdzie będą wytyczone ostateczne granice Unii Europejskiej? Rada Europy (która nie jest instytucją UE) ma wszakże już 45 członków, wraz z Rosją, Ukrainą, Turcją i krajami Kaukazu.
Po drugie, obywatele UE chcą mieć więcej do powiedzenia w tworzeniu poszczególnych polityk UE, ale ciężko jest im zrozumieć cały skomplikowany system podejmowania decyzji w Unii i postrzegają Brukselę jako zbyt oddaloną od ich życia codziennego. Stąd powstała potrzeba ustanowienia Konstytucji, która jasno określi, jaki jest podział kompetencji w Unii Europejskiej. Konstytucji, która wymieni uprawnienia i obowiązki każdej z instytucji UE i określi, co powinno być pozostawione władzom na szczeblu regionalnym i lokalnym.
UE powinna stworzyć nowy rodzaj rządów, które będą prostsze, bardziej demokratyczne i przybliżą Europę jej obywatelom. Konwent przygotował więc projekt Konstytucji, który miał odpowiedzieć na te potrzeby, i zaprezentował go Radzie Europejskiej w czerwcu 2003 r.
Konstytucja jest niezwykle istotna dla przyszłości Unii. Była głównym tematem dyskusji w ramach konferencji międzyrządowej, która rozpoczęła się 4 października 2003 r. i będzie także podstawowym zagadnieniem debaty w czasie nadchodzących europejskich wyborów parlamentarnych w czerwcu 2004 r.
Droga do Konstytucji Europejskiej
Zgromadzona na szczycie w Salonikach 19 i 20 czerwca 2003 r. Rada Europejska przyjęła projekt traktatu konstytucyjnego przedstawiony przez Valry’ego Giscard d\\\'Estaing, przewodniczącego Konwentu. Szefowie państw lub rządów określili projekt jako „dobry punkt wyjścia dla konferencji międzyrządowej” mającej się rozpocząć w październiku 2003 r.
Projekt proponuje między innymi:
· Wybór przewodniczącego Rady Europejskiej kwalifikowaną większością głosów, na okres dwu i pół roku, jego kadencja jest odnawialna jeden raz.
· Wybór przewodniczącego Komisji przez Parlament Europejski zwykłą większością głosów, na wniosek Rady Europejskiej, przy uwzględnieniu wyników wyborów do Parlamentu Europejskiego.
· Stworzenie stanowiska ministra ds. zagranicznych UE, będącego zarazem wiceprzewodniczącym Komisji i członkiem Rady Europejskiej.
· Włączenie do Traktatu Karty Praw Podstawowych.
· Nadanie Unii Europejskiej osobowości prawnej.
· Rozszerzenie stosowania większości kwalifikowanej w odniesieniu do głosowania w Radzie.
· Wzmocnienie władzy legislacyjnej i budżetowej Parlamentu.
· Jaśniejsze przedstawienie podziału uprawnień i odpowiedzialności Unii i jej państw członkowskich.
· Przekazanie uprawnień parlamentom narodowym, aby zapewnić rzeczywiste przestrzeganie zasady pomocniczości.
5. Czym zajmuje się Unia?
Autorzy Traktatu Rzymskiego określili następujące zadanie dla Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej: „przez ustanowienie wspólnego rynku i stopniowe zbliżanie polityki gospodarczej Państw Członkowskich, popieranie w całej Wspólnocie harmonijnego rozwoju działań gospodarczych, stałego i zrównoważonego wzrostu, zwiększonej stabilności, przyspieszonego podwyższania poziomu życia oraz ściślejszych związków między Państwami Członkowskimi”.
Cele te zostały w dużej mierze osiągnięte dzięki wprowadzeniu swobodnego przepływu towarów, ludzi, usług i kapitału oraz dzięki polityce UE zapewniającej sprawiedliwą konkurencję między przedsiębiorstwami i chroniącej interesy konsumentów. Jednolity rynek został w pełni wprowadzony w 1993 r., a euro weszło do obiegu w 2002 r.
Aby jednak wszystkie sektory gospodarki i wszystkie regiony Europy mogły skorzystać z tych osiągnięć, potrzebne są polityki strukturalne, finansowane i realizowane z zaangażowaniem i determinacją przez samą Unię.
Szefowie państw lub rządów krajów UE szybko zauważyli konieczność solidarności, czyli podejmowania działań, aby „wzmocnić spójność gospodarczą i społeczną” – innymi słowy, aby zmniejszyć różnicę między bogatszymi i biedniejszymi regionami. W praktyce oznaczało to wprowadzanie polityk regionalnych i społecznych. Polityki te stawały się coraz ważniejsze z każdym kolejnym rozszerzeniem UE.
Działanie regionalne
Polityka regionalna UE polega przede wszystkim na przekazywaniu funduszy z budżetu UE najmniej uprzywilejowanym regionom i grupom społecznym. W latach 2000–2006 suma ta wynosiła 213 mld euro. Finansowanie to jest wykorzystywane, aby stymulować rozwój opóźnionych regionów, przekształcać strefy uprzemysłowione, wspierać młodych ludzi i osoby dotknięte długotrwałym bezrobociem w szukaniu pracy, unowocześniać rolnictwo i wspierać mniej uprzywilejowane obszary rolne.
Pieniądze wypłacane w ramach poszczególnych funduszy – Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejski Fundusz Społeczny (EFS), Instrument Finansowy Orientacji Rybołówstwa oraz Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR, powszechnie znany według francuskiego akronimu FEOGA).
Płatności te uzupełniają lub pobudzają inwestycje wykonywane przez sektor prywatny oraz władze krajowe i regionalne. Aby skierować fundusze w najbardziej potrzebujące miejsca, UE ustaliła sobie trzy cele priorytetowe:
· Cel 1 ma wspierać rozwój regionów, gdzie produkt krajowy brutto (PKB) na mieszkańca (czyli wytworzone w danym kraju bogactwo podzielone przez liczbę ludności) jest niższy niż 75% średniego PKB w Unii. Ta pomoc (w wysokości 135 mld euro) obejmuje dwie trzecie wszystkich pieniędzy przeznaczonych na politykę regionalną w latach 2000–2006. Korzysta z niej około 50 regionów, reprezentujących 22% ludności UE. Gospodarka w tych regionach może się rozwijać dzięki tworzeniu brakującej infrastruktury, proponowaniu ludziom rozmaitych form kształcenia zawodowego i pobudzaniu inwestycji w lokalne przedsiębiorstwa.
· Cel 2 dotyczy pozostałych regionów borykających się z trudnościami strukturalnymi, regionów, których gospodarka jest objęta restrukturyzacją, zmniejszających się obszarów wiejskich, stref zależnych od rybołówstwa lub obszarów miejskich przechodzących poważne trudności.
· Cel 3 obejmuje walkę z bezrobociem poprzez unowocześnianie systemów kształcenia i tworzenie nowych miejsc pracy.
Istnieją również szczególne programy, jak Interreg, który promuje współpracę transgraniczną i międzyregionalną, oraz Urban, którego celem jest wspieranie stałego rozwoju miast i obszarów miejskich przechodzących trudności.
Oprócz funduszy strukturalnych istnieje również Fundusz Spójności, który służy do finansowania projektów infrastrukturalnych i w dziedzinie ochrony środowiska w krajach UE, których PKB na mieszkańca jest niższe niż 90% średniej UE. Dotychczas dotyczyło to Grecji, Irlandii, Portugalii i Hiszpanii.
Dzięki tym programom strukturalnym, finansowanym przez Unię Europejską, kraje UE mogły zbliżyć do siebie swoje gospodarki. Ta „konwergencja” gospodarcza jest również wynikiem działań poszczególnych rządów, których celem było spełnienie wymagań w zakresie unii gospodarczej i walutowej.
Rozszerzenie polityki strukturalnej na nowe państwa członkowskie
Rozszerzenie Unii o 10 nowych państw członkowskich stanowi wielkie wyzwanie dla zagadnień spójności gospodarczej i społecznej, ponieważ opóźnienia w rozwoju w niektórych regionach tych krajów są znaczne w porównaniu z resztą UE. Rozszerzenie sprawi zatem, że Unia stanie się bardziej różnorodna, co będzie wymagało kolejnych starań w zakresie dostosowania sektorowego i regionalnego.
Pewna liczba „instrumentów” jest już wykorzystywana, aby wspierać kraje kandydujące. Istnieje program PHARE, który przekazuje pomoc krajom kandydującym z Europy Środkowej i Wschodniej. W latach 2000–2006 pomoc przedakcesyjna wyniesie w sumie 10,9 mld €.
Następnie istnieje ISPA (Instrument Przedakcesyjnej Pomocy Strukturalnej), który finansuje projekty w zakresie transportu i ochrony środowiska i posiada budżet w wysokości 7,2 mld €.
Wreszcie Sapard (instrument finansowania w rolnictwie) dysponuje budżetem w wysokości 3,6 mld €.
Po przystąpieniu nowych Państw Członkowskich do Unii fundusze strukturalne i Fundusz Spójności zastąpią pomoc przedakcesyjną.
Wymiar społeczny
Celem polityki społecznej UE jest niwelowanie najbardziej widocznych różnic w społeczeństwie europejskim. Europejski Fundusz Społeczny (EFS) został ustanowiony w 1961 r., aby pomóc w tworzeniu nowych miejsc pracy i wspierać mobilność zawodową i geograficzną pracowników. W 2003 r. EFS otrzymał 4,8 mld € z budżetu UE.
Pomoc finansowa nie jest jednak jedynym rodzajem działań UE w celu poprawy warunków społecznych w Europie. Pieniądze nie mogą rozwiązać wszystkich problemów spowodowanych recesją gospodarczą lub regionalnymi opóźnieniami w rozwoju. Postęp społeczny wynika przede wszystkim ze wzrostu gospodarczego i jest kształcony przez polityki krajowe i unijne.
Postęp społeczny jest również wspierany przez prawodawstwo, które gwarantuje wszystkim obywatelom UE solidny zestaw podstawowych praw. Część tych praw jest zawarta w Traktatach, jak na przykład prawo mężczyzn i kobiet do równego wynagrodzenia za taką samą pracę. Pozostałe są ustanowione w dyrektywach o ochronie pracowników (zdrowie i bezpieczeństwo w miejscu pracy) i podstawowych normach bezpieczeństwa.
W grudniu 1991 r. Rada Europejska zgromadzona w Maastricht przyjęła rozdział obejmujący zagadnienia społeczne, który wdrożył Wspólnotową Kartę Socjalnych Praw Podstawowych, ustanawiającą prawa, z których powinni korzystać wszyscy pracownicy: swobodny przepływ; sprawiedliwa płaca; poprawa warunków pracy; ochrona socjalna; prawo do zrzeszania się i wchodzenia w spory zbiorowe; prawo do kształcenia zawodowego; równe traktowanie mężczyzn i kobiet; informowanie pracowników; odbywanie konsultacji i uczestnictwo; ochrona zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy; ochrona dzieci, osób w podeszłym wieku i osób niepełnosprawnych. Karta została włączona do Traktatu w czerwcu 1997 r. w Amsterdamie i obowiązuje we wszystkich państwach członkowskich.
Polityka zatrudnienia
W czasie ostatnich dziesięciu lat XX wieku obywatele UE coraz silniej domagali się od swoich rządów, aby zostały podjęte bardziej skuteczne działania w celu stworzenia nowych miejsc pracy. Ciężko było Europejczykom uwierzyć w korzyści i przyszłość integracji europejskiej, gdy ponad 10% siły roboczej UE (aż do 1997 r.) nie posiadało zatrudnienia. Dlatego też włączono do Traktatu z Amsterdamu nowy rozdział na temat zatrudnienia, w ramach którego tworzenie nowych miejsc pracy stało się priorytetem dla polityki gospodarczej UE.
W czasie szczytu Rady Europejskiej w Luksemburgu 20 i 21 listopada 1997 r. szefowie państw lub rządów 15 państw członkowskich uzgodnili wspólną strategię, której celem było wzmocnienie krajowych działań w poszczególnych państwach. Jej celem była poprawa kształcenia zawodowego, pomoc w tworzeniu nowych przedsiębiorstw i poprawa dialogu społecznego, czyli stosunków między pracodawcami a pracownikami. Strategia ta ustaliła wytyczne dla wzrostu zatrudnienia. Państwa członkowskie i instytucje UE regularnie sprawdzają, jaki jest postęp we wprowadzaniu tych wytycznych w życie, poprzez zastosowanie wspólnie uzgodnionej procedury oceny.
”Strategia luksemburska” została wzmocniona i rozszerzona przez Radę Europejską zgromadzoną w Lizbonie w marcu 2000 r. Nazwano ją „strategią lizbońską” i zawarto w niej nowy i bardzo ambitny cel: sprawić, by UE w ciągu dziesięciu lat „stała się najbardziej konkurencyjną i dynamiczną w świecie gospodarką opartą na wiedzy, zdolną do zrównoważonego wzrostu gospodarczego, większej liczby lepszych miejsc pracy oraz większej spójności społecznej\\\" (por. rozdział 8: W kierunku społeczeństwa opartego na wiedzy).
Finansowanie polityk wspólnotowych
Zgromadzona w Berlinie w marcu 1999 r. Rada Europejska przyjęła tzw. Agendę 2000, czyli ogólne ramy finansowe na lata 2000–2006. Celem tego porozumienia było zapewnienie, że UE posiada wystarczające środki, aby wdrożyć polityki i przygotować się do rozszerzenia.
Agenda 2000 miała również pokazać podatnikowi europejskiemu, że fundusze UE są wykorzystywane w sposób właściwy i efektywny. Maksymalna wysokość zasobów własnych UE (pochodzących głównie z podatku VAT i z finansowych wkładów państw członkowskich, których wysokość zależy od ich produktu krajowego brutto (PKB)) została ustalona na nieprzekraczalnym poziomie 1,27% PKB Unii na okres 2000–2006.
Taka dyscyplina budżetowa powinna umożliwić UE pokrycie kosztów rozszerzenia do końca 2006 r. bez uszczuplania działań opartych na polityce solidarności, będących w trakcie realizacji czy też ograniczenia możliwości podejmowania nowych działań. Całkowity budżet UE na 2003 r. wynosi mniej niż 100 mld euro, co pozostaje daleko poniżej ustalonego w Berlinie pułapu.
Reforma wspólnej polityki rolnej
W czasie szczytu w Berlinie, gdy ustalano Agendę 2000 Rada Europejska podjęła decyzję o reformie wspólnej polityki rolnej (WPR), której celem będzie zmniejszenie kosztów przy zachowaniu konkurencyjności rolnictwa europejskiego.
Traktat Rzymski ustalił cele WPR, które w dużym stopniu zostały osiągnięte: zapewniono odpowiedni poziom życia społeczności wiejskiej; ustabilizowano rynki; zapewniono konsumentom rozsądne ceny; zmodernizowano strukturę gospodarstw rolnych. Inne zasady, które wprowadzono od tego czasu, także działają właściwie. Konsumenci korzystają z bezpieczeństwa dostaw, a ceny produktów rolnych pozostają stałe, chronione przed wahaniami cenowymi na rynku światowym.
Jednak WPR stała się ofiarą własnego sukcesu. Wraz z modernizacją metod gospodarowania i ze wzrostem konkurencyjności rolnictwa w Europie coraz więcej ludzi opuszcza tereny wiejskie i obecnie proporcja społeczności wiejskiej w całkowitej liczbie siły roboczej UE spadła z 20 do 5%. Produkcja rosła szybciej niż konsumpcja. Budżet UE musiał zatem ponosić istotne koszty związane z zagospodarowaniem nadwyżek. Ponadto producenci otrzymywali dopłaty do produkcji. W 2002 r. dopłaty rolne w ramach WPR wynosiły 45,4 €, co reprezentuje 40% całości budżetu UE.
Należało więc podjąć kroki w celu zreformowania tej polityki, stąd też Agenda 2000 zmieniła cele WPR i jej metody. Głównym celem stało się zachęcenie rolników do produkowania produktów wysokiej jakości, w ilościach bardziej dostosowanych do popytu, oraz odejście od rolnictwa intensywnego, które niszczy środowisko naturalne. Natomiast pomoc finansowa ma zostać oddzielona od wielkości produkcji rolnej.
Reforma zaczyna przynosić owoce: produkcja została zmniejszona. Unia Europejska jest jednym z największych eksporterów i importerów w sektorze rolno-spożywczym. Rolnicy są zachęcani do stosowania zrównoważonych praktyk gospodarki rolnej, zgodnych z koniecznością ochrony środowiska i utrzymania terenów wiejskich. Nową rolą społeczności wiejskiej jest zapewnienie działalności gospodarczej na każdym obszarze wiejskim i zapewnienie różnorodności krajobrazów w Europie. Ta różnorodność i uznanie dla „wiejskiego trybu życia”, czyli ludzi żyjących w harmonii z naturą, są istotnym elementem tożsamości europejskiej.
Komisja Europejska, która jest odpowiedzialna za zarządzanie WPR, uważa, że interesy rolników i konsumentów powinny jeszcze bardziej się do siebie zbliżyć. Konsument ma prawo do żywności o wysokiej jakości, która całkowicie spełnia warunki zdrowia publicznego. To w wyniku zaniedbań w zakresie polityki bezpieczeństwa żywności i polityki warunków zdrowotnych zwierząt w latach dziewięćdziesiątych XX wieku i na początku XXI wieku rozprzestrzeniły się w Europie pryszczyca i choroba szalonych krów (gąbczasta encefalopatia bydła – BSE). Aby zatrzymać ten proces, konieczne było wprowadzenie embarga na handel i sprzedaż.
W 2002 r. Komisja zaproponowała dalszą reformę, która pozwoli Europie wpływać na sposób podejmowania decyzji w Światowej Organizacji Handlu (WTO). Komisja pragnie podkreślić znaczenie jakości żywności, zasadę ostrożności i dobrostanu zwierząt.
Unia Europejska zaczęła również reformować swoją politykę rybołówstwa. W tym wypadku celem jest ograniczenie nadwyżek flot rybackich, zachowanie zasobów rybnych i dostarczenie pomocy finansowej ludziom decydującym się na opuszczenie przemysłu rybnego.
Stały rozwój
Polityki UE były pierwotnie skupione wokół spraw jednolitego rynku, ale stopniowo zaczęły obejmować również inne aspekty życia codziennego i sprawy bezpośrednio dotyczące społeczeństwa europejskiego: ochrona środowiska naturalnego; zdrowie publiczne; prawa konsumenta; konkurencja i bezpieczeństwo w transporcie; edukacja i dostęp do kultury.
Zagadnienia, które przekraczają granice pomiędzy krajami, wymagają wspólnych działań na szczeblu międzynarodowym, jeżeli ich problematyka ma być rozwiązana w sposób efektywny. Większość zagadnień transgranicznych nie znajduje odpowiednich rozwiązań bez odpowiedniej europejskiej legislacji i finansowania na poziomie europejskim. Aby można było odpowiedzieć na zwykłe potrzeby obywateli UE, Traktat z Amsterdamu dał Unii Europejskiej wiele uprawnień i obowiązków w takich obszarach, jak zdrowie i ochrona konsumentów.
Najbardziej widocznym przykładem tego, jak instytucje odpowiadają na opinię publiczną, jest z pewnością obszar ochrony środowiska naturalnego. Ludzie zdali sobie sprawę, że zanieczyszczenie nie zważa na granice, że nasze dziedzictwo naturalne musi być chronione oraz że poszczególni obywatele mają prawo do bezpiecznych oraz zdrowych produktów i warunków życia. Z tego powodu Unia Europejska musiała podjąć szczególne działania w odniesieniu do szeregu zagadnień: przyjęcie europejskiego standardu w zakresie zanieczyszczenia powietrza, ochrona powłoki ozonowej poprzez zmniejszenie emisji chlorofluorowęgli; poprawa oczyszczania ścieków i gospodarowania odpadami; kontrola stosowania chemikaliów; zmniejszenie poziomu hałasu wytwarzanego przez pojazdy i tak dalej.
Ochrona środowiska naturalnego nie jest jedynie kwestią wprowadzenia bardziej surowych przepisów prawa. Unia Europejska udostępniła również środki finansowe w celu realizacji projektów w zakresie ochrony środowiska i dostarczyła pomoc finansową firmom i przemysłowi z przeznaczeniem na ich dostosowanie do europejskiego prawodawstwa środowiskowego.
W sierpniu 2002 r. odbył się w Johannesburgu „Światowy szczyt w sprawie zrównoważonego rozwoju” Organizacji Narodów Zjednoczonych. Aby przygotować się do szczytu, Rada Europejska zebrała się w Barcelonie w marcu 2002 r. Został wówczas ustalony jasny priorytet dla UE: sprawić, aby europejska polityka w zakresie stałego rozwoju stała się przykładem do naśladowania przez resztę świata. Polityka ta musi obejmować ochronę i zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi; międzynarodowy system zarządzania środowiskiem naturalnym; działania na rzecz wzrostu zdolności technologicznych Europy i większe wysiłki w zakresie dzielenia się tą technologią ze światem rozwijającym się. Rada Europejska zgromadzona w Barcelonie ustaliła, że celem UE będzie wzrost publicznej pomocy na rzecz rozwoju do wysokości 0,7% PKB.
W tym zakresie stoją przed UE istotne wyzwania. W jaki sposób przyczyniać się do wzrostu gospodarczego, który jest niezbędny w krajach rozwijających się, bez niszczenia środowiska naturalnego? W jaki sposób należy gospodarować zasobami wodnymi? Jak można dotrzeć do trwałych źródeł energii? W jaki sposób można uchronić Afrykę przed klęską głodu i chorobami? Są to kolejne zagadnienia, dla których łatwiej jest znaleźć rozwiązania w ramach wspólnych działań na poziomie europejskim niż poprzez indywidualne działania każdego państwa.
Innowacja technologiczna
Od samego początku twórcy Unii Europejskiej słusznie uznali, że przyszły dobrobyt Europy będzie zależał od jej zdolności do pozostania światowym liderem w zakresie technologii. Mieli świadomość, jakie są korzyści ze wspólnego realizowania prac badawczych. Dlatego też w 1958 r., u boku EWG, został ustanowiony Euratom – Europejska Wspólnota Energii Atomowej. Euratom stworzono, aby Państwa Członkowskie mogły wspólnie wykorzystywać energię nuklearną dla celów pokojowych. Utworzono Wspólne Centrum Badawcze (WCB), składające się z dziewięciu instytutów badawczych rozmieszczonych w czterech miejscach: Ispra (Włochy), Karlsruhe (Niemcy), Petten (Niderlandy) i Geel (Belgia).
Ale wraz z rozwojem innowacji technologicznych i naukowych konieczne okazało się wprowadzenie różnorodności w badaniach europejskich i zebranie jak największej liczby pracowników badawczych i naukowych. UE musiała natomiast znaleźć nowe sposoby finansowania ich pracy i nowe zastosowania przemysłowe dla ich odkryć.
Wspólne działania badawcze na poziomie UE mają być uzupełnieniem narodowych programów badawczych. Preferowane są projekty, które łączą laboratoria z różnych krajów UE. W ramach programu ”Wspólny Europejski Torus” UE wspiera podstawowe obszary badań, takie jak kontrolowana synteza termojądrowa (czyli potencjalnie niewyczerpalne źródło energii na XXI wiek). Wspiera również działania w zakresie badań i rozwoju technologicznego (BRT) w kluczowych gałęziach przemysłu, jak przemysł elektroniczny lub komputerowy, które są narażone na silną konkurencję pochodzącą spoza UE.
W czerwcu 2002 r. UE przyjęła szósty ramowy program dotyczący BRT, obejmujący okres 2002-2006. W ramach budżetu wynoszącego 17,5 mld € program finansuje serię projektów, które są realizowane wspólnie przez naukowców z całej UE.
Program ramowy ma również na celu pobudzenie działań w zakresie badań i rozwoju technologicznego w poszczególnych państwach członkowskich i zwiększenie udziału w budżecie z 1,9 do 3% ich PKB. W ramach obszarów priorytetowych program wspiera nauki przyrodnicze (genetyka i biotechnologia), badania nad poważnymi chorobami, nanotechnologie, aeronautykę i badania nad przestrzenią kosmiczną, badania nad trwałą energią, badania nad globalnymi zmianami w zakresie środowiska i nad ekosystemem.
6. Jednolity rynek
Artykuł 2 Traktatu Rzymskiego ustanowił następujący cel dla Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG): „popieranie w całej Wspólnocie harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej, stałego i zrównoważonego wzrostu, zwiększonej stabilności, przyspieszonego podwyższania poziomu życia oraz ściślejszych związków między Państwami Członkowskimi”.
Istniały dwa uzupełniające się sposoby osiągnięcia tego celu. Jednym z nich było otwarcie granic, pozwolenie ludziom, towarom i usługom na swobodny przepływ w ramach EWG. Drugi sposób polegał na utrzymaniu solidarności pomiędzy państwami członkowskimi poprzez ustanowienie wspólnych polityk i instrumentów finansowych.
Jednolity rynek jest faktem w pełni dokonanym od 1 stycznia 1993 r., ale nawet wtedy uznano, że realizacja projektu jeszcze się nie zakończyła. Dlaczego potrzeba było ponad 40 lat, aby tego dokonać? Należności i taryfy celne zostały przecież zniesione już w lipcu 1968 r., 18 miesięcy przed wyznaczonym terminem. Skąd więc to dalsze opóźnienie? Ponieważ o wiele łatwiej jest zharmonizować taryfy celne niż systemy podatkowe. Ponieważ przepisy dotyczące poszczególnych zawodów różnią się w zależności od kraju. Wreszcie, ponieważ na początku lat osiemdziesiątych XX wieku ukryty protekcjonizm wraz z nadmiarem nowych norm technicznych głęboko podzieliły europejskie krajowe rynki.
Ta sytuacja nie ma w sobie tyle sprzeczności, ile mogłoby się wydawać. Niektóre Państwa Członkowskie były szczególnie dotknięte recesją gospodarczą, która nastąpiła po dwóch kryzysach naftowych w 1973 i 1980 r. Kraje te wprowadziły środki protekcjonistyczne, aby chronić swoje rynki od bolesnych skutków rosnącej konkurencji światowej.
W 1985 r. Komisja Europejska – pod przewodnictwem Jacques’a Delorsa – opublikowała alarmującą „Białą Księgę”. Wykazano, że Wspólnota ma potencjał i możliwości, aby stworzyć jednolity rynek służący ponad 300 milionom konsumentom. Ale podkreślono bardzo wyraźnie, że ten potężny potencjał napotyka wiele przeszkód: kolejki na przejściach granicznych; techniczne bariery w handlu; zamknięte rynki zamówień publicznych. Postawiono również diagnozę, zgodnie z którą wykazano, że koszty wynikające z takiej sytuacji, tzw. koszty nie-Europy, wynoszą około 200 mld euro.
„Biała Księga” zachęciła 12 państw członkowskich do działania. W lutym 1986 r. podpisano Jednolity Akt Europejski, który ustalił kolejne etapy i konkretne terminy podjęcia 270 niezbędnych środków, aby można było stworzyć jednolity rynek do 1993 r. Wyniki pojawiły się szybko. Przedsiębiorcy, związki zawodowe i związki pracownicze wyprzedziły terminy i niezwykle szybko dostosowały swoje strategie do nowych zasad. Korzyści wynikające z tych zmian dało się również odczuć w codziennym życiu – ludzie zaczęli korzystać z szerszej gamy towarów i usług i mogli przemieszczać się swobodnie w Europie, tak w celach rozrywkowych, jak i w poszukiwaniu pracy.
Efektu spirali w zakresie rosnącej swobody przemieszczania się, konkurencji i wzrostu gospodarczego nie można już było zatrzymać. Bariery fizyczne, techniczne i podatkowe były znoszone jedna za drugą, chociaż nadal nie ma zgody co do pewnych szczególnie wrażliwych kwestii, jak na przykład harmonizacja podatków od oszczędności.
Jeżeli towary, usługi, ludzie i pieniądze mają podlegać swobodnemu przepływowi w ramach jednolitego rynku, należy wprowadzić przepisy, które zagwarantują istnienie sprawiedliwej konkurencji. Przepisy te zostały ustanowione w ramach Traktatu WE. Dla przykładu Traktat zakazuje wszelkich porozumień między przedsiębiorstwami, „których celem lub skutkiem jest zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku” (artykuł 81). Traktat zakazuje również „nadużywania przez jedno lub więcej przedsiębiorstw pozycji dominującej wewnątrz wspólnego rynku” (artykuł 82).
Komisja Europejska odgrywa kluczową rolę w kontrolowaniu, czy te zasady są przestrzegane. Może narzucić kary na przedsiębiorstwa lub kraj UE, które się do nich nie stosują. Siła Komisji jest tak wielka, że może również zakazać działania uzgodnionego między dwoma przedsiębiorstwami poza UE, jeżeli takie działanie mogłoby mieć wpływ na jednolity rynek. Komisja monitoruje również „pomoc państwa”, czyli pomoc udzieloną przez rządy państw członkowskich swoim przedsiębiorstwom.
Bilans
Bilans dotychczasowych osiągnięć jest ogólnie zadowalający:
· krajowe rynki zamówień publicznych zostały otwarte, dzięki bardziej surowym przepisom wymagającym procedur jawności i kontroli w zakresie zamówień publicznych na dostawy i roboty budowlane;
· różnice między krajowymi systemami podatkowymi zostały wygładzone dzięki wprowadzeniu niektórych wspólnych przepisów w zakresie podatków pośrednich, podatku od wartości dodanej (VAT) i podatków akcyzowych;
· rynki pieniężne i rynki usług finansowych zostały zliberalizowane;
· zostały podjęte kroki w kierunku harmonizacji ustawodawstw krajowych w zakresie bezpieczeństwa i zapobiegania zanieczyszczeniu, a kraje UE uzgodniły, że będą wzajemnie uznawać równoważność norm krajowych i systemów certyfikacji;
· przeszkody w zakresie swobodnego przemieszczania się ludzi zostały usunięte: kontrole paszportowe na większości granic wewnętrznych w UE zostały zniesione i kwalifikacje zawodowe są wzajemnie uznawane w innych krajach UE. Dla przykładu, dzięki dyrektywie przyjętej w listopadzie 1997 r. prawnicy mogą obecnie łatwiej wykonywać swój zawód w całej Unii Europejskiej;
· prawo spółek handlowych zostało zharmonizowane w UE, a państwa członkowskie zbliżyły swoje ustawodawstwa krajowe dotyczące prawa własności intelektualnej i przemysłowej (znaki towarowe i patenty). Stworzyło to o wiele lepsze warunki dla współpracy przemysłowej.
Niemniej jednak swoboda przemieszczania się jest jeszcze daleka od pełnego wprowadzenia. Nadal istnieje wiele przeszkód w przemieszczaniu się ludzi z jednego kraju do drugiego lub w wykonywaniu niektórych zawodów. Komisja podjęła kroki w celu poprawy mobilności pracowników, aby zapewnić, na przykład, że dyplomy edukacyjne i kwalifikacje zawodowe otrzymane w jednym kraju UE będą uznawane we wszystkich pozostałych krajach UE.
Jednolity rynek z pewnością istnieje i działa, jednakże wciąż trwają prace nad jego ukończeniem i stale potrzebuje on zmian i ulepszeń. Wprowadzenie euro było korzystne dla wzmocnienia przejrzystości i konkurencji na rynku: od 1 stycznia 2002 r. konsumenci posługujący się euro mogą bezpośrednio porównywać ceny w dwunastu krajach UE.
W toku tworzenia
Większość PKB Unii Europejskiej pochodzi z sektora usług, który został zliberalizowany, choć niektóre branże są liberalizowane szybciej od innych.
Liberalizacja branży telekomunikacyjnej już spowodowała znaczący spadek cen. Pod koniec 2001 r. zamiejscowe rozmowy telefoniczne były średnio 11% tańsze niż w 2000 r. i 45% tańsze niż w 1998 r.
Podejmuje się kroki, aby stworzyć prawdziwy jednolity rynek dla gazu ziemnego i elektryczności, jednak sprzedaż energii jest trudną dziedziną. Rynek musi zapewnić wszystkim konsumentom dostęp do niezawodnych dostaw energii po przystępnych cenach.
W listopadzie 2000 r. Komisja opublikowała dokument roboczy (”Zieloną Księgę”) ustanawiający wytyczne dla europejskiej polityki energetycznej, która korzystać będzie z różnych źródeł energii i zapewni bezpieczeństwo dostaw energii. Jeżeli UE nie podejmie działań w tej kwestii, w perspektywie 20–30 lat będzie musiała importować 70% wykorzystywanych przez siebie zasobów energii (obecnie 50%). UE jest już zależna od Bliskiego Wschodu w odniesieniu do 45% importowanej ropy naftowej i od Rosji w odniesieniu do 40% importowanego gazu ziemnego.
Ponadto kraje UE zależą od siebie nawzajem w zakresie dostaw energii i wspólnie się zobowiązały do zmniejszenia emisji gazu cieplarnianego, aby przeciwdziałać zmianom klimatycznym. Jednym z celów UE jest rozwinięcie nowych i odnawialnych zasobów energetycznych (wraz z biopaliwami), tak aby do 2010 r. udział tych „czystych” zasobów w ogólnych dostawach energii UE podwoił się – z 6 do 12%.
Jednym z głównych sposobów na oszczędności energetyczne i zarazem na poprawę środowiska naturalnego jest odpowiednia polityka transportowa. Obecnie transport drogowy obejmuje około 50% wszystkich przewożonych rzeczy w Europie i około 80% przewożonych osób. Jest to nie tylko źródłem dużego zużycia energii, ale również powoduje liczne zatory i zwiększa zanieczyszczenie środowiska. W niektórych obszarach miejskich ruch drogowy jest całkowicie zablokowany, a zanieczyszczenie powietrza osiąga alarmujący poziom. Aby rozwiązać ten problem, UE chce spowodować, aby jak największa ilość frachtu dotychczas przewożonego drogą była przejmowana przez transport kolejowy lub transport wodną drogą śródlądową.
UE potrzebuje polityki transportowej, która zapewni jak największą mobilność osób i rzeczy wewnątrz jej jednolitego, pozbawionego granic rynku. Z tego powodu transport kolejowy musi zostać całkowicie zliberalizowany w UE, co oznacza potrzebę harmonizacji norm technicznych, które dotyczą europejskich torów, oraz potrzebę przekazania konkurencyjnym podmiotom dostępu do krajowych sieci kolejowych.
Transport lotniczy potrzebuje również poprawy. Każdego dnia 25 000 samolotów przemieszcza się po europejskim niebie, a nad ich bezpieczeństwem czuwają systemy krajowej kontroli ruchu lotniczego. Prowadzi to do zatorów, powoduje opóźnienia lotów i zdenerwowanie pasażerów. Komisja od pewnego czasu proponuje, aby połączyć poszczególne systemy kontroli ruchu lotniczego i stworzyć „wspólne niebo nad Europą”.
W wyniku nacisków ze strony Komisji i Parlamentu krajowe usługi pocztowe są również otwierane na konkurencję. To zagadnienie wpisuje się w debatę o szerszym zasięgu na temat usług interesu ogólnego. Traktat o Unii Europejskiej uznaje istotność świadczenia usług publicznych, których sam rynek nie mógłby dostarczyć. Każdy musi mieć zagwarantowany dostęp do podstawowych i rozsądnych cenowo usług (jak woda, elektryczność, zdrowie i usługi pocztowe itd.). Ten dostęp jest rzeczywistą podstawą spójności gospodarczej i społecznej w UE. Dlatego też instytucje UE tworzą prawodawstwo, aby uniknąć konfliktu między przepisami na temat konkurencji w ramach jednolitego rynku, ustanowionymi w Traktacie, a potrzebą utrzymywania dostępu do wysokiej jakości usług interesu ogólnego. Unia Europejska dokłada starań, aby jej obywatele mogli uczestniczyć w europejskim „modelu społeczeństwa”.
Zakończenie procesu tworzenia jednolitego rynku obejmuje dzisiaj sektory, które podlegały silnej ochronie w niektórych krajach. Otwarcie ich na konkurencję powinno pomóc w tworzeniu nowych miejsc pracy i we wzmacnianiu gospodarki europejskiej.
7. Unia gospodarcza i walutowa oraz euro
1 stycznia 2002 r. ponad 300 milionów obywateli europejskich zaczęło używać euro w swoim codziennym życiu. Potrzeba było jedynie 10 lat od Traktatu z Maastricht (luty 1992 r.), który ustanowił zasady wspólnej europejskiej waluty, aby monety i banknoty euro weszły do obiegu w 12 krajach UE. To bardzo krótki okres, aby przeprowadzić tak trudną operację, wyjątkową na skalę światową.
Euro zastąpiło waluty, które dla poszczególnych krajów były wielowiekowym symbolem i instrumentem ich narodowej suwerenności. Nowa waluta przyczyniła się znacząco do powstania unii gospodarczej. Dała również obywatelom UE możliwość głębszego odczuwania wspólnej tożsamości europejskiej. Dzięki wspólnej walucie ludzie mogą podróżować i robić zakupy w prawie całej Unii bez konieczności wymiany pieniędzy.
W jaki sposób powstał pomysł wspólnej europejskiej waluty? Już w 1970 r. Raport Wernera, który następnie został powołany na stanowisko premiera Luksemburga, zawierał propozycję wprowadzenia konwergencji między gospodarkami i walutami sześciu krajów EWG. Pierwszy krok w tym kierunku został podjęty dopiero w marcu 1979 r., kiedy ustanowiono Europejski System Walutowy (ESW). ESW został stworzony w celu zmniejszenia wahań w kursach wymiany pomiędzy walutami państw członkowskich. Dopuszczono marginesy wahań kursów wynoszące od 2,25 do 6%. Jednak mechanizmy wprowadzone przez ESW zostały osłabione przez serię kryzysów spowodowanych brakiem stabilności dolara amerykańskiego i słabością niektórych walut, które stały się ofiarą spekulacji, szczególnie w czasach międzynarodowych napięć.
Wraz z postępującym procesem tworzenia jednolitego rynku coraz bardziej dawała się odczuć potrzeba ustanowienia obszaru, gdzie będzie istniała rzeczywista stabilność walutowa. Potrzeba zapewnienia konwergencji między gospodarkami europejskimi oraz ograniczenia wahań w wymianach kursów między ich walutami została więc logicznie zawarta w Jednolitym Akcie Europejskim, podpisanym w lutym 1986 r. Właściwie funkcjonowanie jednolitego rynku opartego na swobodnym przepływie ludzi, towarów i kapitału nie mogło mieć miejsca, jeżeli poszczególne waluty podlegały dewaluacji, która powodowała występowanie nieuczciwej przewagi konkurencyjnej i prowadziła do zakłóceń w wymianie handlowej.
W czerwcu 1989 r. w czasie Rady Europejskiej zgromadzonej w Madrycie przewodniczący Komisji Jacques Delors przedstawił plan i przewidywany kalendarz wprowadzenia unii gospodarczej i walutowej (UGW). Plan ten został następnie włączony do Traktatu podpisanego w Maastricht w lutym 1992 r. W jego ramach ustanowiono zestaw kryteriów, które miały być spełnione przez państwa członkowskie, aby mogły zostać zakwalifikowane do UGW. Kryteria te dotyczyły dyscypliny gospodarczej i finansowej: zmniejszenie poziomu inflacji, obniżenie stóp procentowych, zmniejszenie deficytu budżetowego do wartości nie wyższej niż 3% PKB, ograniczenie długu publicznego do wartości nie wyższej niż 60% PKB i ustabilizowanie kursu wymiany waluty.
W protokołach załączonych do Traktatu Dania i Zjednoczone Królestwo zastrzegły sobie prawo do nieprzechodzenia do trzeciego etapu UGW (czyli przyjęcia euro), nawet jeżeli spełnią one wymagane kryteria. Tę klauzulę nazwano klauzulą nieuczestniczenia (ang. opting-out). W wyniku referendum Dania ogłosiła, że nie zamierza przyjąć euro. Szwecja również wyraziła pewne zastrzeżenia.
Należało zapewnić stabilność wspólnej waluty, ponieważ inflacja sprawia, że gospodarka staje się mniej konkurencyjna, powoduje spadek zaufania ludzi i zmniejsza ich siłę nabywczą. W związku z tym utworzono Europejski Bank Centralny (EBC), z siedzibą we Frankfurcie, którego zadaniem jest ustalanie stóp procentowych w celu utrzymania wartości euro.
W czerwcu 1997 r. Rada Europejska zgromadzona w Amsterdamie przyjęła dwie ważne rezolucje.
· Pierwsza, znana pod nazwą „pakt na rzecz stabilności i wzrostu”, zobowiązała poszczególne kraje do zachowania dyscypliny budżetowej, która byłaby gwarantowana przez wzajemne obserwowanie swoich gospodarek przy zachowaniu zakazu utrzymywania zbyt wysokich deficytów.
· Druga rezolucja dotyczyła wzrostu gospodarczego. Zgodnie z jej zapisami państwa członkowskie i Komisja Europejska miały być stanowczo zobowiązane do zapewnienia, że sprawy zatrudnienia pozostaną wśród priorytetów politycznych Unii.
W grudniu 1997 r. Rada Europejska zgromadzona w Luksemburgu przyjęła kolejną rezolucję na temat koordynowania polityk gospodarczych. Zawierała ona istotną decyzję, że „ministrowie Państw uczestniczących w strefie euro mogą spotykać się nieformalnie między sobą, aby przedyskutować zagadnienia związane ze szczególnymi obowiązkami, które współdzielą, w odniesieniu do wspólnej waluty\\\". Szefowie państw lub rządów UE otworzyli tym samym możliwość stworzenia silniejszych więzi między krajami, które przyjęły euro – więzi, które poza sprawami unii walutowej obejmują politykę finansową, budżetową, społeczną i podatkową.
Postępy w zakresie tworzenia unii gospodarczej i walutowej sprawiły, że łatwiej było zakończyć proces tworzenia jednolitego rynku. Pomimo gospodarczych i finansowych zakłóceń w sytuacji światowej (kryzysy giełdowe, ataki terrorystyczne, wojna w Iraku) strefa euro wykazuje odpowiedni poziom stabilności i przewidywalności, zgodny z potrzebami konsumentów. Zaufanie obywateli europejskich dla euro zwiększyło się po sukcesie związanym z niespodziewanie szybkim wprowadzeniem banknotów i monet euro do obiegu w pierwszej połowie 2002 r. Ludzie docenili fakt łatwiejszych zakupów i możliwości bezpośredniego porównywania cen w poszczególnych krajach Europy.
Euro stało się drugą światową najważniejszą walutą. Jest coraz częściej stosowane w transakcjach międzynarodowych i jako waluta rezerwowa, obok dolara amerykańskiego. Integracja między rynkami finansowymi w strefie euro nabrała prędkości i owocuje fuzjami odbywającymi się nie tylko między firmami maklerskimi, ale również między giełdami. Europejski plan działania dotyczący usług finansowych ma zostać wdrożony do 2005 r.
WAŻNIEJSZE ETAPY WPROWADZENIA EURO
7 lutego 1992 r.: podpisanie traktatu z MaastrichtTraktat o Unii Europejskiej i Unia Gospodarcza i Walutowa (UGW) zostały uzgodnione w Maastricht w grudniu 1991 r. Podpisano je w lutym 1992 r. Weszły w życie w listopadzie 1993 r. Zgodnie z Traktatem waluty krajowe miały być zastąpione wspólną walutą europejską, przy założeniu, że poszczególne kraje spełnią pewną liczbę kryteriów ekonomicznych. Najważniejszym z kryteriów z Maastricht był wymóg, aby deficyt budżetowy danego kraju nie przekraczał przez dłuższy okres 3% jego produktu krajowego brutto (PKB). Dług publiczny nie może wynosić więcej niż 60% PKB. Ceny i stopy procentowe muszą również pozostać stabilne w perspektywie długoterminowej, tak jak kursy wymiany między poszczególnymi walutami.
Styczeń 1994 r.: utworzenie Europejskiego Instytutu WalutowegoEuropejski Instytut Walutowy (EIW) został utworzony i wprowadzono nowe procedury w zakresie monitorowania gospodarek poszczególnych krajów UE i wspierania konwergencji między nimi.
Czerwiec 1997 r.: Pakt na rzecz Stabilności i Wzrostu Rada Europejska zgromadzona w Amsterdamie uzgodniła “pakt na rzecz stabilności i rozwoju\\\" oraz nowy mechanizm kursowy (ponowne narodziny ESW), których celem jest zapewnienie stabilnych kursów wymiany między euro a walutami krajów UE pozostającymi poza strefą euro. Uzgodniono również wygląd „europejskiej” strony monet euro.
Maj 1998 r.: jedenaście krajów zakwalifikowanych do euroRada Europejska zgromadzona w Brukseli od 1 do 3 maja 1998 r. podjęła decyzję o tym, że 11 krajów UE spełnia wymogi członkostwa w strefie euro. Ostateczne kursy wymiany między uczestniczącymi walutami zostają wówczas ogłoszone.
1 stycznia 1999 r.: narodziny euro1 stycznia 1999 r. 11 walut krajów uczestniczących zostało zastąpionych euro, które stało się walutą obowiązującą w Austrii, Belgii, Finlandii, Francji, Hiszpanii, Irlandii, Luksemburgu, Niderlandach, Niemczech, Portugalii i Włoszech. (Grecja dołączyła 1 stycznia 2001 r.). Od tamtej chwili Europejski Bank Centralny zastąpił Europejski Instytut Walutowy i przejął odpowiedzialność za politykę walutową, która jest określana i wdrażana w euro. Transakcje wymiany w euro rozpoczęły się 4 stycznia 1999 r. według kursu wynoszącego w przybliżeniu 1,18 dolara za 1 euro. Był to początek okresu przejściowego, który trwał do 31 grudnia 2001 r.
1 stycznia 2002 r.: wprowadzenie do obiegu monet i banknotów euro 1 stycznia 2002 r. banknoty i monety wyrażone w euro zostały wprowadzone do obiegu. Był to początek okresu, w czasie którego krajowe banknoty i monety zostały wycofane z obiegu. Okres ten zakończył się 28 lutego 2002 r. Od tego czasu euro jest jedynym obowiązującym środkiem płatniczym w krajach należących do strefy euro.
8. W kierunku społeczeństwa opartego na wiedzy
Na początku ostatniej dekady XX wieku dwie znaczące zmiany zaczęły wpływać na gospodarki i sposób życia nie tylko w Europie, ale na całym świecie. Jedną z nich była globalizacja: wraz ze wzrostem współzależności poszczególnych gospodarek, powstała tzw. gospodarka globalna. Drugą zmianą była rewolucja technologiczna – wprowadzenie internetu i nowych technologii komunikacyjnych i informacyjnych.
Rewolucja technologiczna rozpoczęła się w Stanach Zjednoczonych i przyniosła korzyści przede wszystkim gospodarce amerykańskiej. Dzięki możliwości prowadzenia interesów za pośrednictwem internetu amerykańskie przedsiębiorstwa mogły być bardziej wydajne i produktywne. W latach 1995-2001 gospodarka Stanów Zjednoczonych wykazywała wzrost gospodarczy w wysokości średnio 3,6% rocznie, co wybiega daleko ponad średnią europejską wynoszącą 2,4% rocznie w tym samym okresie. W Europie PKB na mieszkańca reprezentuje jedynie 69% jego wartości w Stanach Zjednoczonych, a średnia wydajność pracy wynosi 78% wydajności amerykańskiej.
Szefowie państw lub rządów UE mieli świadomość, że gospodarka UE potrzebowała daleko idącej modernizacji, aby móc konkurować ze Stanami Zjednoczonymi i innymi ważnymi aktorami na scenie międzynarodowej. Zgromadzona w Lizbonie w marcu 2000 r. Rada Europejska ustaliła nowy i bardzo ambitny cel dla Unii: stać się, w czasie dziesięciu lat, „najbardziej konkurencyjną i dynamiczną w świecie gospodarką opartą na wiedzy, zdolną do zrównoważonego wzrostu gospodarczego, większej liczby lepszych miejsc pracy oraz większej spójności społecznej”.
Szefowie państw lub rządów UE uzgodnili również szczegółową strategię, aby osiągnąć wyznaczony cel. „Strategia lizbońska” obejmuje takie zagadnienia, jak badania, edukacja, kształcenie zawodowe, dostęp do internetu i biznes elektroniczny. Obejmuje również reformę systemów ochrony socjalnej w Europie. Systemy te są jednym z ważniejszych nabytków Europy: dają naszym społeczeństwom możliwość stosunkowo bezbolesnego przechodzenia przez zmiany strukturalne. Należy je jednak uczynić trwałymi, aby również przyszłe pokolenia mogły z nich korzystać.
Każdej wiosny Rada Europejska zbiera się, aby dokonać przeglądu postępów we wprowadzaniu „strategii lizbońskiej”.
Na wniosek Rady Komisja zaprezentowała plan działania „e-Europe 2005”, którego celem było zwiększenie intensywności korzystania z internetu w Unii Europejskiej. Do 2005 r. Europa powinna wprowadzić nowoczesne elektroniczne usługi w zakresie administracji publicznej, kształcenia i opieki zdrowotnej. Użytkownicy powinni mieć dostęp do bezpiecznej szerokopasmowej infrastruktury o konkurencyjnych cenach. Innymi słowy, powinni być w stanie wysyłać dane, sygnały audiowizualne przy wykorzystaniu szybkich łączy lub połączeń satelitarnych oraz być pewnymi co do ochrony prywatności przesyłanych wiadomości.
Jeszcze wiele kwestii wymaga zmian, jeżeli Europa ma w pełni korzystać ze swoich możliwości cyfrowych i zaoferować swoim obywatelom dostęp do niedrogich sieci komunikacyjnych światowej klasy oraz do szerokiego wachlarza usług elektronicznych. Dla przykładu wszystkie szkoły w Unii Europejskiej muszą zostać podłączone do internetu, a nauczyciele przeszkoleni w zakresie korzystania z niego. Należy wdrożyć prawodawstwo europejskie w zakresie handlu elektronicznego i prawa własności intelektualnej, płatności elektronicznych i sprzedaży usług finansowych online.
Jednym z celów uzgodnionych w Lizbonie było stworzenie „europejskiej przestrzeni badawczej”. Zakłada to na przykład wprowadzenie transeuropejskiej szybkiej sieci dla elektronicznej komunikacji naukowej, aby połączyć europejskie uniwersytety i instytuty badawcze, ich biblioteki naukowe i – stopniowo – ich szkoły. Podejmuje się również kroki w celu usunięcia przeszkód, które utrudniają pracownikom przemieszczanie się po Europie. Równolegle muszą również istnieć bodźce przyciągające naukowców klasy światowej do Europy i zachęcające ich do pozostania w niej.
Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) są filarem gospodarki europejskiej. Ich konkurencyjność i dynamika zbyt często zależą od ograniczających przepisów lub uregulowań, które mogą być zróżnicowane w zależności od kraju. „Strategia lizbońska\\\" przewiduje opracowanie Karty dla małych przedsiębiorstw i udostępnienie przedsiębiorcom środków niezbędnych do zakładania firm ukierunkowanych na zaawansowane technologie.
Jednym z priorytetów UE są inwestycje w ludzi i kształcenie, stanowiących największe bogactwo Europy. Unia Europejska uznaje istotność edukacji i kształcenia ustawicznego, potrzebę nauki kilku języków obcych i posiadania umiejętności technologicznych. Niedostatek wykwalifikowanego personelu jest poważnym osłabieniem dla europejskich usług telekomunikacyjnych i internetowych.
Poprzez programy Socrates, Leonardo i program Młodzież Unia Europejska zachęca studentów, nauczycieli i pracowników naukowych do mobilności w Europie. Podejmuje również kroki, aby okresy szkolenia i kwalifikacje otrzymane w dowolnym kraju UE były uznawane we wszystkich pozostałych.
Wreszcie „strategia lizbońska\\\" obejmuje jeden z najbardziej delikatnych problemów UE – ludność UE się starzeje, co pociąga za sobą poważne konsekwencje dla siły roboczej oraz dla finansowania europejskiego systemu zabezpieczenia społecznego i systemu emerytalnego. Liczba pracujących Europejczyków jest niewystarczająca, w szczególności kobiet i ludzi w podeszłym wieku. Ponadto istotnym problemem strukturalnym niektórych regionów jest długotrwałe bezrobocie i zróżnicowanie stopy bezrobocia pomiędzy różnymi regionami Unii.
Dlatego też Rada Europejska zgromadzona w Lizbonie obrała sobie za cel spowodowanie wzrostu stopy zatrudnienia ze średniej wartości wynoszącej 61% w 2000 r. do 70% w 2010 r. i zwiększenie udziału zatrudnionych kobiet z 51 do 60% w tym samym okresie.
Aby sprostać konsekwencjom starzenia się społeczeństw europejskich, Rada Europejska zgromadzona w Barcelonie w marcu 2002 r. wezwała rządy UE do odejścia od „zachęcania poszczególnych osób do wcześniejszego przechodzenia na emeryturę i od wprowadzania w przedsiębiorstwach systemów wcześniejszego przechodzenia na emeryturę”. Do 2010 r. oczekiwany jest „stopniowy wzrost o około 5 lat rzeczywistego średniego wieku przechodzenia na emeryturę w krajach Unii Europejskiej”.
Europa obywateli
Europa narodów czy Europa biznesu? Proces zjednoczenia Unii Europejskiej rozpoczął się dzięki politycznej wizji ojców założycieli UE. Ich podstawowym celem było zapewnienie, że wojna nie będzie mogła już nigdy zniszczyć Europy, tak jak miało to miejsce przez poprzednie wieki. Ale zbudowanie zjednoczonej Europy, możliwie najbardziej skutecznej i trwałej, wymagało podejścia pragmatycznego, stworzenia solidarności europejskiej w bardzo praktycznych dziedzinach życia: węgla i stali; jednolitego rynku; polityki rolnej; konkurencji…
W ten sposób narodziła się Europa, którą niektórzy opisują jako „technokratyczną”, ponieważ do jej działania niezbędni są eksperci, ekonomiści i urzędnicy. Jednak pierwotna wizja nie stałaby się nigdy rzeczywistością, gdyby nie istniała wola polityczna, stale wyrażana przez instytucje europejskie.
Europa w życiu codziennym
Większość celów ustanowionych w Traktatach została już osiągnięta.
Do przeszłości odeszły stare zasady i uregulowania prawne, bariery podatkowe i celne, które ograniczały działalność ludzi w Europie i stanowiły przeszkodę dla swobodnego przepływu towarów, kapitału i usług. I chociaż nie zawsze sobie to uświadamiamy, każdy z nas w życiu codziennym korzysta z udogodnień jednolitego rynku: dostępu do szerokiej gamy produktów i towarów konsumenckich; niskich cen utrzymywanych dzięki konkurencji; polityki chroniącej konsumentów i środowisko naturalne; obecności stopniowo ujednolicanych norm technicznych.
Ludzie żyjący w skrajnych regionach Europy mogą korzystać z funduszy strukturalnych, jak na przykład Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. Europejscy rolnicy przez wiele lat korzystali z mechanizmów wspierania cen w ramach Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR).
Niemal wszystkie wydatki wpisane do budżetu Unii, opiewające w sumie na około 100 mld € w 2003 r., są przeznaczane na środki, które mają wpływ na codzienne życie Europejczyków.
Gdy Traktat Rzymski wszedł w życie w 1958 r., europejska władza prawodawcza zaczęła tworzyć przepisy gwarantujące swobodny przepływ pracowników, swobodę w świadczeniu usług i prawo przedsiębiorczości dla przedstawicieli wolnych zawodów. Każdy obywatel UE, niezależnie od swojej narodowości, może zatem szukać zatrudnienia w każdym miejscu na obszarze Unii Europejskiej. Wszelki rodzaj dyskryminacji o podłożu narodowościowym jest zakazany. Dyrektywy UE zharmonizowały przepisy pozwalające ludziom na wykonywanie swojego zawodu w Unii. Wiele wysiłków włożono w harmonizację legislacji, aby kwalifikacje uzyskane przez lekarza, adwokata, pielęgniarza, weterynarza, chemika, architekta, brokera ubezpieczeniowego itd. w dowolnym kraju UE były uznawane we wszystkich innych.
Jednak nadal wiele rodzajów działalności podlegało zróżnicowanym narodowym przepisom, w związku z czym 21 grudnia 1988 r. państwa członkowskie UE przyjęły dyrektywę ustanawiającą system wzajemnego uznawania dyplomów ukończenia studiów wyższych. Dyrektywę stosuje się do wszystkich uniwersyteckich programów nauczania trwających co najmniej trzy lata. Zbudowana jest na zasadzie wzajemnego zaufania między narodowymi systemami kształcenia i szkolenia.
Pierwszym prawem obywatela europejskiego jest więc prawo do przemieszczania się, podejmowania pracy i zamieszkania gdziekolwiek w Unii. Traktat z Maastricht włączył to prawo do swojego rozdziału na temat obywatelstwa.
Poza działaniami w gestii władz publicznych (policja, siły zbrojne, sprawy zagraniczne itd.) każda osoba będąca obywatelem kraju UE może świadczyć usługi medyczne, edukacyjne lub inne usługi publiczne w dowolnym kraju UE. Nie ma nic bardziej naturalnego niż rekrutacja nauczyciela narodowości brytyjskiej do nauczania angielskiego w Rzymie lub zachęcanie młodego francuskiego absolwenta szkoły wyższej, aby próbował zostać przyjęty do służby cywilnej w Belgii.
Jednak obywatele europejscy nie są tylko konsumentami czy też osobami odgrywającymi wyłącznie role gospodarcze lub społeczne. Są obywatelami Unii Europejskiej i mają z tego tytułu szczególne prawa polityczne. Dzięki zapisom Traktatu z Maastricht każdy obywatel Unii – niezależnie od swojej narodowości – ma prawo do głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych i europejskich wyborach parlamentarnych w kraju UE, w którym mieszka.
Obywatelstwo europejskie zostało zawarte w art. 17 Traktatu z Amsterdamu: „Obywatelem Unii jest każda osoba mająca przynależność Państwa Członkowskiego. Obywatelstwo Unii uzupełnia obywatelstwo krajowe, nie zastępując go jednak.”.
Prawa podstawowe
Traktat z Amsterdamu jest kolejnym krokiem naprzód w określaniu praw podstawowych. Wprowadza procedurę zawieszenia praw członkostwa UE dla kraju, który narusza podstawowe prawa obywateli UE. Rozszerza również zasadę niedyskryminacji, która obejmuje już nie tylko narodowość, ale również płeć, rasę, religię, wiek i orientację seksualną. Traktat następnie podkreśla zasadę równości między mężczyznami a kobietami.
Wreszcie Traktat z Amsterdamu usprawnia politykę jawności UE, przyznając obywatelom prawo do szerszego dostępu do dokumentów oficjalnych instytucji europejskich.
Zorientowanie Unii Europejskiej na prawa obywateli zostało potwierdzone w Nicei, w grudniu 2000 r., kiedy uroczyście proklamowano Kartę Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Karta została opracowana przez Konwent składający się z członków parlamentów narodowych i Parlamentu Europejskiego, przedstawicieli rządów narodowych i jednego członka Komisji. Podzielone na sześć rozdziałów – Godność, Wolności, Równość, Solidarność, Prawa obywateli i Sprawiedliwość – jej 54 artykuły wyrażają podstawowe wartości Unii Europejskiej oraz prawa obywatelskie, polityczne, gospodarcze i społeczne obywateli UE.
Pierwsze artykuły dotyczą godności ludzkiej, prawa do życia, do „integralności osoby”, do wolności wypowiedzi i wolności sumienia. W rozdziale „Solidarność” zebrane są w sposób innowacyjny rozmaite prawa społeczne i gospodarcze, jak:
· prawo do strajku;
· prawo pracowników do informacji i konsultacji;
· prawo do pogodzenia życia rodzinnego i życia zawodowego;
· prawo do opieki zdrowotnej, zabezpieczenia społecznego i pomocy społecznej w całej Unii Europejskiej.
Karta promuje również równość między mężczyznami i kobietami i wprowadza takie prawa, jak ochrona danych osobowych, zakaz praktyk eugenicznych i klonowania istot ludzkich, prawo do ochrony środowiska naturalnego, prawa dzieci i osób w podeszłym wieku oraz prawo do dobrej administracji.
Europa obywatelska dąży do takiej formy Europy politycznej, której dokładna charakterystyka wciąż pozostaje do określenia. Jakie wspólne wartości i ambicje będą wyznawane przez narody europejskie w Unii Europejskiej składającej się z 25 lub więcej państw?
Europa kultury i edukacji
Poczucie bycia Europejczykiem i poczucie przynależności do wspólnej przyszłości nie może być sztucznie stworzone. Może jedynie wyrosnąć ze wspólnej świadomości kulturowej, dlatego też Europa powinna obecnie skupić się nie tylko na sprawach gospodarczych, ale również na kulturze.
Pierwsze kroki zawierają programy edukacyjne i programy kształcenia zawodowego UE, jak Erasmus (wspierający mobilność studentów), Comett (edukacja i kształcenie technologiczne) i Lingua, która zachęca ludzi do nauki języków obcych. Ponad milion studentów skorzystało z możliwości zagranicznych studiów w ramach programu Erasmus.
Unia Europejska postawiła sobie jako cel, aby 10% jej studentów spędziło jeden rok swoich studiów w innym kraju UE. Aby ten cel osiągnąć, potrzebne jest przeznaczenie większych środków na politykę edukacyjną. Dalsze postępy w tym kierunku powinny być możliwe dzięki programom Socrates, Leonardo da Vinci i programowi Młodzież.
Dyrektywa o Telewizji bez granic daje obywatelom lepszy dostęp do audycji telewizyjnych produkowanych w Europie: europejscy nadawcy telewizyjni są zobowiązani przeznaczyć określony czas antenowy na audycje europejskie. Dyrektywa wprowadza surowe środki ochrony młodych widzów oraz środki wspierania twórców niezależnych i określa zasady odnośnie do reklam i telesprzedaży.
Celem Programu Ramowego Kultura 2000 na lata 2000–2004 jest rozwijanie współpracy między twórcami, promotorami, nadawcami telewizyjnymi, sieciami i instytucjami kulturalnymi.
Program MEDIA+ (2001–2005) przynosi wsparcie dla przemysłu audiowizualnego. W porównaniu bowiem z szeroką produkcją pochodzącą ze Stanów Zjednoczonych europejska produkcja audycji telewizyjnych i filmów jest niewielka. Celem MEDIA+ jest nadrobienie tej różnicy i wspieranie dystrybucji filmów i audycji europejskich w Europie.
Poczucie przynależności
Europa obywateli jest jeszcze bardzo świeżym pomysłem. Aby stała się rzeczywistością, potrzeba między innymi ogólnego poparcia dla symboli, które reprezentują wspólną tożsamość europejską. Symboli, które obejmują europejski wzór paszportu (w użyciu od 1985 r.), hymn europejski („Oda do Radości” Beethovena) i europejską flagę (krąg składający się z 12 złotych gwiazd na niebieskim tle). Europejskie prawa jazdy są wydawane we wszystkich państwach członkowskich od 1996 r.
Od 1979 r. Parlament Europejski jest wybierany w wyborach bezpośrednich i powszechnych. Jest to podkreślenie demokratycznej zasadności procesu zjednoczenia Europy, połączone bezpośrednio z wolą narodów. Europa powinna nawet stać się jeszcze bardziej demokratyczna poprzez zwiększenie roli Parlamentu, stworzenie rzeczywiście europejskich partii politycznych i poprzez oddanie obywatelom możliwości współtworzenia polityki w ramach organizacji pozarządowych i stowarzyszeń.
Wprowadzenie do obiegu 1 stycznia 2002 r. banknotów i monet euro miało silne znaczenie psychologiczne. Większość Europejczyków posiada obecnie konta bankowe w euro. Dokonując zakupów towarów i usług mogą bezpośrednio porównywać ceny podane w tej walucie w większości krajów UE. Dzięki Układowi z Schengen kontrole paszportowe zostały zniesione na większości granic wewnętrznych między poszczególnymi krajami UE, i to również daje obywatelom poczucie przynależności do wspólnego, zjednoczonego obszaru geograficznego. Obszar Schengen będzie się zwiększał wraz z przystąpieniem do niego kolejnych krajów.
Aby UE była bliżej swoich obywateli, Traktat o Unii Europejskiej stworzył stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich. Wybierany przez Parlament Europejski, na okres tej samej kadencji, Rzecznik Praw Obywatelskich ma za zadanie badanie skarg złożonych przeciwko instytucjom i organom UE. Skargi mogą zostać wniesione przez każdego obywatela UE oraz przez osobę lub organizację mieszkającą lub mającą siedzibę w Państwie Członkowskim UE. Rzecznik Praw Obywatelskich próbuje doprowadzić do zawarcia ugody między skarżącym a daną instytucją lub organem.
Innym istotnym połączeniem między obywatelami a instytucjami UE jest dobrze ugruntowana praktyka Parlamentu polegająca na przyjmowaniu petycji od każdej osoby mieszkającej na terytorium Państwa Członkowskiego UE.
„My nie zbliżamy do siebie państw, my jednoczymy ludzi” powiedział Jean Monnet już w 1952 r. Jednak wywołanie poparcia społecznego dla idei integracji europejskiej pozostaje nadal największym z wyzwań stojących dziś przez instytucjami UE.
10. Wolność, bezpieczeństwo i sprawiedliwość
Obywatele europejscy mają prawo do życia w wolności w dowolnym miejscu Unii Europejskiej, bez obawy przed prześladowaniami lub przemocą. Przestępczość międzynarodowa i terroryzm są dziś zjawiskami, które budzą obawy wielu Europejczyków.
Przyszedł czas na wspólne i szybkie działania na poziomie europejskim. Unia Europejska coraz bardziej potrzebuje wspólnej polityki w zakresie „sprawiedliwości i spraw wewnętrznych”, w szczególności teraz, gdy rozszerzenie ukazuje nowy wymiar zagadnienia obejmującego wewnętrzne bezpieczeństwo Europy.
Integracja UE w tym zakresie nie była przewidziana w chwili ustanowienia Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Artykuł 3 Traktatu Rzymskiego po prostu stwierdza, że Wspólnota musi podjąć „środki dotyczące wjazdu i przemieszczania się osób”. Jednak wraz z czasem stało się jasne, że swoboda przemieszczania się powinna dać każdemu tę samą ochronę i ten sam dostęp do wymiaru sprawiedliwości, w dowolnym miejscu UE. Dlatego też traktaty zostały zmienione, najpierw Jednolitym Aktem Europejskim, następnie Traktatami z Maastricht i z Amsterdamu.
Swoboda przemieszczania się
Swoboda przemieszczania się osób wewnątrz UE sprawia, że istotne stają się zagadnienia bezpieczeństwa w państwach członkowskich, co wynika również z faktu, że zniesiono kontrole paszportowe na wewnętrznych granicach Unii. Aby zrównoważyć tę sytuację, dodatkowe środki bezpieczeństwa musiały zostać wdrożone na zewnętrznych granicach UE. Ponieważ ze swobody przemieszczania się wewnątrz Unii mogą korzystać również przestępcy, narodowe służby policji i władze sądowe muszą ze sobą współpracować, aby zwalczać przestępczość międzynarodową.
Trzy koncepcje: wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości są w rzeczywistości ściśle ze sobą powiązane. Wolność wiele traci na znaczeniu, jeżeli ludzie nie mogą żyć bezpiecznie, chronieni systemem prawnym, na którym wszyscy obywatele mogą polegać.
15 i 16 października 1999 r. Rada Europejska zgromadziła się w Tampere (Finlandia) w celu ogólnego przedyskutowania kwestii sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Szefowie państw lub rządów uzgodnili bardzo jasny i ambitny program działania – około 60 kroków, które należy podjąć aż do 2004 r., aby zmienić Unię w „obszar wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości”. Komisji Europejskiej powierzono zadanie dotyczące monitorowania postępów UE w tym zakresie.
W czasie szczytu w Tampere zajęto się głównie następującymi zagadnieniami:
· wspólna polityka azylowa i migracyjna;
· rzeczywisty „europejski obszar sprawiedliwości”;
· zwalczanie przestępczości na poziomie europejskim;
· silne działania zewnętrzne.
Jedną z najważniejszych inicjatyw służącą ułatwieniu życia osobom podróżującym w Unii Europejskiej był układ podpisany w 1985 r. przez rządy Belgii, Francji, Luksemburga, Niderlandów i Niemiec w małym granicznym mieście w Luksemburgu, zwanym Schengen (tzw. Układ z Schengen). Uzgodniono wówczas, że kontrole osobowe zostaną zniesione – niezależnie od narodowości – na wspólnych granicach krajów sygnatariuszy, że kontrole na granicach z krajami nienależącymi do UE zostaną zharmonizowane oraz że zostanie wprowadzona wspólna polityka wizowa.
W konsekwencji powstał obszar bez wewnętrznych granic zwany obszarem Schengen. Na jego granicach zewnętrznych– obywatele UE muszą okazać jedynie dowód osobisty lub paszport.
Układ z Schengen z 1985 r. i wprowadzająca go Konwencja w 1990 r. oraz wszystkie przepisy prawne wynikające z tych umów stały się integralną częścią Trakatów UE, a obszar Schengen stopniowo się powiększał. Od marca 2001 r. Islandia i Norwegia oraz 13 krajów UE (Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Luksemburg, Niderlandy, Niemcy, Portugalia, Szwecja i Włochy) w pełni wdrożyły zasady Schengen.
Nie chodzi jednak o stworzenie „twierdzy Europy”, ale wprowadzenie ułatwień dla legalnego wjazdu i swobodnego przemieszczania się w Unii Europejskiej. Unia jest bowiem zdeterminowana, aby zwalczać działalność przestępczych grup zorganizowanych, wykorzystujących ludzi.
Polityka azylowa i migracyjna
Europa jest dumna ze swojej tradycji polegającej na przyjmowaniu osób z zagranicy i humanitarnym oferowaniu azylu uchodźcom uciekającym przed niebezpieczeństwem i prześladowaniem. Rządy UE muszą dziś odpowiedzieć na pytanie, jak należy traktować kwestię rosnącej liczby imigrantów, tak legalnych, jak nielegalnych, przebywających w obszarze bez wewnętrznych granic.
Potrzebna jest harmonizacja przepisów, aby wnioski o azyl były przetwarzane zgodnie z podstawowymi zasadami, które będą uznawane w sposób jednolity w całej Unii Europejskiej. W czasie szczytu w Tampere ustanowiono cel polegający na przyjęciu wspólnej procedury azylowej i ustaleniu zasad równego traktowania osób, którym udzielono azylu, w całej Unii. UE zamierza dać imigrantom porównywalne prawa i obowiązki do praw i obowiązków obywateli UE. Ich zakres będzie zależał od długości okresu legalnego pobytu na terenie Unii Europejskiej.
Zwalczanie przestępczości międzynarodowej
Warunkiem istnienia takiej polityki jest skuteczny system zarządzający przepływami imigracyjnymi, połączony z kontrolą na granicach zewnętrznych i wprowadzeniu środków zwalczania nielegalnej imigracji. Potrzebny jest skoordynowany wysiłek w zakresie zwalczania zorganizowanych grup przestępczych, które tworzą sieci przerzutu dla nielegalnych imigrantów i które handlują ludźmi i ich wykorzystują, w szczególności kobiety i dzieci.
Przestępczość zorganizowana jest coraz silniejsza i w ramach swoich działań rozszerza się za pomocą europejskich lub międzynarodowych sieci. Terroryści pokazali już, że potrafią brutalnie uderzać w dowolnym miejscu na świecie. Z tego powodu stworzono System Informacyjny Schengen (SIS). Jest to złożona baza danych, która umożliwia wymianę informacji między funkcjonariuszami organów ścigania i władzami sądowymi na temat poszukiwanych osób i mienia (na przykład skradzionych samochodów lub dzieł sztuki) lub osób, wobec których wydano nakaz aresztowania lub żądanie ekstradycji.
Jednym z najlepszych sposobów ujęcia przestępców jest podążanie śladem ich nieuczciwie zdobytych środków pieniężnych. Dlatego też UE chce w ramach legislacji przeciwdziałać praniu brudnych pieniędzy, aby odciąć organizacje przestępcze od ich źródeł finansowania.
Najbardziej udanym krokiem ostatnich lat w zakresie współpracy między funkcjonariuszami organów ścigania było utworzenie Europolu. Ten organ UE tworzą funkcjonariusze policji i celni, których zadaniem jest zapewnienie przestrzegania prawa w całej Unii Europejskiej. Zajmuje się on zwalczaniem rozmaitych rodzajów przestępczości międzynarodowej: przemytem narkotyków, handlem kradzionymi pojazdami, nielegalną imigracją, seksualnym wykorzystywaniem kobiet i dzieci, pornografią, fałszerstwami, przemytem materiałów radioaktywnych i nuklearnych, terroryzmem, praniem brudnych pieniędzy i fałszowaniem euro.
W kierunku „europejskiego obszaru sądowego”
Obecnie istnieje w Unii Europejskiej ponad 15 różnych, funkcjonujących równolegle systemów sądowych, każdy z nich w ramach granic danego państwa członkowskiego. Ludzie mieszkający w kraju, którego nie są obywatelami, mogą mieć problemy związane z rodziną lub pracą, z którymi będą się borykać w ramach nieznanego systemu prawnego, co jest niewątpliwym utrudnieniem życia codziennego. Jeżeli Unia chce, aby jej mieszkańcy przemieszczali się swobodnie w jej granicach i mieli dostęp do wymiaru sprawiedliwości w dowolnym miejscu, jej systemy prawne muszą ułatwiać – a nie utrudniać – życie ludzi.
Stworzono również programy UE, aby zacieśnić współpracę prawników z poszczególnych państw członkowskich. Dla przykładu program Grotius pomógł adwokatom i sędziom poznać zasady funkcjonowania systemów prawnych w innych krajach UE. Natomiast program Falcone pomógł w nawiązywaniu kontaktów między sędziami, prokuratorami, służbami policji i funkcjonariuszami celnymi w całej UE.
Jednak najbardziej znaczącym przykładem praktycznej współpracy w tym obszarze są działania Eurojust – centralnej struktury koordynującej. Jej zadaniem jest umożliwienie współpracy między krajowymi organami ścigania lub dochodzenia właściwymi w sprawach dochodzeń kryminalnych, które dotyczą równocześnie kilku krajów UE.
Współpraca między sądami z różnych krajów może być utrudniona z powodu różnic w definiowaniu niektórych czynów przestępczych. Jednak przestępczość międzynarodowa oraz terroryzm nie uznają granic pomiędzy krajami. Aby działania mogły stać się skuteczne, Unia wprowadza stopniowo wspólną politykę w sprawach karnych. Celem UE jest ustanowienie wspólnych ram prawnych dla zwalczania terroryzmu, aby zapewnić swoim obywatelom wysoki poziom ochrony i włączyć się do międzynarodowej współpracy w tym obszarze.
Do 1997 r. zagadnienia azylowe i imigracyjne, sprawy kontroli na granicach zewnętrznych i współpracy sądowej w sprawach cywilnych i handlowych były przedmiotem bezpośredniej współpracy między rządami UE. Traktat z Amsterdamu przesunął te zagadnienia z pola działania międzyrządowego w zakres kompetencji Wspólnoty, aby dzięki wykorzystaniu wypróbowanej już „metody wspólnotowej” zająć się nimi skuteczniej.
To przesunięcie zostało jednak objęte pewnymi warunkami: pięcioletni okres przejściowy; prawo inicjatywy podzielone między Komisję i państwa członkowskie; decyzje podejmowane jednomyślnie; konsultacja Europejskiego Parlamentu; ograniczone kompetencje Trybunału Sprawiedliwości.
Jeden obszar pozostał natomiast wyłącznie w kompetencjach międzyrządowych: obszar współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych. Zgodnie z Traktatem z Maastricht Rada koordynuje działania rządów UE w tym zakresie, który jest obszarem wrażliwym dla suwerenności narodowej. Tutaj również Komisja dzieli prawo inicjatywy z Państwami Członkowskimi.
W Tampere szefowie państw lub rządów uzgodnili, że obszar wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości będzie wprowadzony w życie do końca 2004 r.
11. Unia Europejska w świecie
Unia Europejska jest światową potęgą w znaczeniu gospodarczym, handlowym i monetarnym. Jej wpływ jest znaczący w ramach międzynarodowych organizacji – Światowej Organizacji Handlu i specjalistycznych agencji Organizacji Narodów Zjednoczonych – oraz w czasie światowych szczytów na rzecz środowiska naturalnego i rozwoju.
Niektórzy jednak opisują UE jako gospodarczego olbrzyma, lecz jednocześnie jako „politycznego karła”. To sformułowanie jest przesadne. Niemniej prawdą jest, że Państwa Członkowskie UE mają jeszcze długą drogę przed sobą w zakresie stosunków dyplomatycznych i politycznych, zanim będą w stanie wypowiadać się jednym głosem w tak istotnych zagadnieniach, jak pokój i stabilność, terroryzm, Bliski Wschód, stosunki ze Stanami Zjednoczonymi i rola Rady Bezpieczeństwa ONZ. Kraje UE zachowują również pełną narodową suwerenność w odniesieniu do swoich sił zbrojnych. Ich systemy obrony są całkowicie w rękach rządów narodowych i jedynymi związkami między nimi są rozmaite pakty i sojusze, takie jak NATO.
Zarodki wspólnej polityki obrony
Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa (WPZiB) i europejska polityka bezpieczeństwa i obrony, przewidziane w Traktacie z Maastricht i Traktacie z Amsterdamu, określają główne zadania UE w zakresie obronności. Na tej podstawie UE rozwinęła swój „drugi filar” – dziedzinę polityki, w której działania są podejmowane wskutek uzgodnień międzyrządowych i w której Komisja i Parlament odgrywają niewielką rolę. Decyzje w tej dziedzinie podejmowane są na zasadzie konsensusu, z możliwością wstrzymania się od głosu poszczególnych państw.
W 2003 r. krajobraz polityczny i strategiczny UE wyglądał następująco:
· Dzięki następującemu niemal równocześnie przystąpieniu byłych komunistycznych krajów Europy Środkowej i Wschodniej do NATO i do UE oraz dzięki pokojowemu nastawieniu Rosji do krajów Europy Zachodniej można było zakończyć trwającą ponad pół wieku zimną wojnę. Kontynent europejski może się zjednoczyć w pokoju; rozwija się również współpraca między krajami europejskimi w zwalczaniu przestępczości międzynarodowej (w zakresie nielegalnej imigracji czy też prania brudnych pieniędzy). UE ustanowiła partnerstwo ze swoimi największymi sąsiadami, jak Rosja i Ukraina, którzy nie mają perspektyw na przystąpienie do Unii, przynajmniej w ujęciu średnioterminowym.
· Państwa członkowskie UE chcą zgodnie z postanowieniami traktatów stworzyć europejską politykę bezpieczeństwa i obrony. W grudniu 1999 r. Rada Europejska zgromadzona w Helsinkach wyznaczyła Unii szczególny cel: przed końcem 2003 r. UE ma być w stanie uruchomić w 60 dni siły szybkiego reagowania, składające się z 60 tysięcy żołnierzy, wraz z siłami powietrznymi i marynarką wojenną, i utrzymywać ich gotowość do działań wojennych co najmniej przez rok. Te siły szybkiego reagowania nie są armią europejską: będą się składać z kontyngentów pochodzących z narodowych sił zbrojnych. Jednak koordynacją zajmie się Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa, Komitet Wojskowy i Sztab Wojskowy, pod bezpośrednim zwierzchnictwem Rady i z siedzibą w Brukseli. Dzięki temu Unia posiada instrument polityczny i wojskowy, służący do wykonywania określonego rodzaju zadań: misji humanitarnych i akcji ratunkowych poza Unią, operacji pokojowych i innych zadań zarządzania kryzysowego wraz z przywracaniem pokoju.
· Stany Zjednoczone zgodziły się, aby Europejczycy korzystali z niektórych środków logistycznych NATO (wywiad, przekaz informacji, dowództwo, transport) w działaniach wojskowych, w których Amerykanie nie chcą uczestniczyć.
· Obecnie siły obrony i siły odstraszania, takie jak broń nuklearna będąca w posiadaniu Francji i Zjednoczonego Królestwa, pozostają pod kontrolą poszczególnych krajów UE. Wraz z rozwojem technologii, która staje się coraz bardziej złożona i kosztowna, rządy państw członkowskich UE widzą potrzebę współpracy przemysłowej na poziomie wytwarzania broni. Ponadto, jeżeli ich siły zbrojne mają wykonywać wspólne misje, systemy muszą ze sobą współpracować i ich wyposażenie podlegać wystarczającej standaryzacji.
· Ataki z 11 września 2001 r. i inne działania terrorystyczne skierowane w różne regiony świata całkowicie zmieniły krajobraz strategiczny. Kraje europejskie decydują się na bliższą współpracę, aby wymieniać informacje, które pozwolą uchronić się przed takimi atakami. Ponieważ zwalczanie terroryzmu stało się światowym priorytetem, dzisiejsza Europa musi wznieść się nad tradycyjnymi podziałami, współpracować nie tylko ze Stanami Zjednoczonymi, ale również z wieloma innymi krajami na całym świecie, aby wspierać demokrację i prawa człowieka.
Z powodu tak zmieniającego się krajobrazu strategicznego Unia Europejska musi znaleźć właściwy punkt równowagi między tradycjami poszczególnych krajów w zakresie polityki bezpieczeństwa i obrony.
„Jeżeli chcę porozmawiać z Europą, do kogo mam zadzwonić?”
Konwent w sprawie przyszłości Europy zaproponował pewne zmiany, które mogłyby dać Europie bardziej wyrazistą tożsamość. Niektóre kraje popierają pomysł utworzenia stanowiska prezydenta UE, który byłby uprawniony do wypowiadania się w imieniu UE na arenie międzynarodowej. Prezydent miałby być członkiem lub byłym członkiem Rady Europejskiej i jego lub jej kadencja byłaby dłuższa niż aktualne sześć miesięcy prezydencji poszczególnych państw w Radzie. Takie rozwiązanie przyniosłoby wreszcie odpowiedź na słynne pytanie Henry’ego Kissingera zadane w latach siedemdziesiątych XX wieku: „Jeżeli chcę porozmawiać z Europą, do kogo mam zadzwonić?”.
Jednak bez odpowiedzi pozostają inne pytania. W jaki sposób wyznaczany byłby prezydent UE? Jakie byłyby jego lub jej uprawnienia? Jaka byłaby rola istniejącego Wysokiego Przedstawiciela ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa (WPZiB)? Czy prezydent UE byłby zwierzchnikiem sztabu wojskowego UE i sił szybkiego reagowania? Jakiej demokratycznej kontroli podlegałby prezydent? Czy byłby zobowiązany do uzyskania zgody każdego członka Rady Europejskiej przed podjęciem każdej ważnej decyzji? Jak układałyby się relacje prezydenta UE z przewodniczącym Komisji Europejskiej i z komisarzem ds. stosunków zewnętrznych?
Traktat z Amsterdamu próbował również ustanowić procedurę wprowadzającą elastyczność decyzyjną w obszarze WPZiB. „Wzmocniona współpraca” mogłaby umożliwić grupie krajów podjęcie wspólnych działań, w których inne państwa członkowskie nie chcą uczestniczyć na przykład z powodu swojej tradycyjnej neutralności.
Wadą tego pragmatycznego rozwiązania jest to, że spójność Unii i jej wiarygodność na scenie międzynarodowej byłyby słabsze, jeżeli europejska polityka zagraniczna podlegałaby tzw. zmiennej geometrii. Ponadto istniałoby nieustające ryzyko zerwania więzi między poszczególnymi wewnętrznymi politykami UE (zarządzanie jednolitym rynkiem, polityka konkurencji, unia gospodarcza i walutowa, bezpieczeństwo wewnętrzne itd.) a jej politykami zewnętrznymi (handel, pomoc na rzecz rozwoju, stosunki dyplomatyczne i obrona).
W perspektywie nadchodzącej przyszłości niezbędne jest, aby Europejczycy działali jednogłośnie i realizowali jasną dla wszystkich politykę. Kraje UE powinny wypowiadać się w sposób jednolity, aby wykazać się determinacją w ochronie swoich głównych interesów i wyrazić jednoznacznie solidarność w zabezpieczaniu przyszłości swoich narodów.
Europa otwarta na świat
Zakończenie procesu tworzenia jednolitego rynku w 1993 r. miało wpływ na politykę handlową UE. Ograniczenia w imporcie, które były dopuszczalne w krajach UE, systematycznie zniesiono, tak jak i wewnętrzną dystrybucję „delikatnych” importowanych dóbr, takich jak materiały, stal, samochody i elektronika. Utworzenie Światowej Organizacji Handlu – na wezwanie Europy – przyczyniło się do stworzenia stałego forum, w ramach którego rozmaite spory handlowe mogą być rozwiązywane w drodze wielostronnych negocjacji.
Średni ważony poziom ceł nakładanych na produkty przemysłowe wwożone do Unii Europejskiej jest mniejszy niż 5%. UE i jej światowi partnerzy handlowi uzgodnili nowe zasady w wymianie usług i produktów rolnych. Dyskusje na temat rolnictwa ukazały różnice, jakie istnieją między producentami po obu stronach Atlantyku. Ponieważ UE wypowiadała się jednym głosem w tej kwestii, była w stanie przedstawić skuteczną obronę poglądów państw członkowskich.
UE jest jednolitym obszarem handlowym dla 373 milionów konsumentów (prawie pół miliarda po rozszerzeniu) o stosunkowo wysokim poziomie średnich dochodów. W związku z tym jest atrakcyjnym rynkiem dla eksporterów z innych krajów. Może więc wykorzystać swoją wpływową pozycję, aby przekonać partnerów handlowych do postępowania zgodnie z regułami gry – zasadami gwarantującymi zdrową konkurencję oraz sprawiedliwy i równy wzajemny dostęp do rynków.
Ważny partner w uprzemysłowionym świecie
Z punktu widzenia Stanów Zjednoczonych aktualnie tworząca się nowa Europa jest jednocześnie sojusznikiem dzielącym te same wartości, ale również rywalem w handlu i technologii. Sojusz NATO, w którym uczestniczą Stany Zjednoczone i duża liczba krajów UE, pomógł w załagodzeniu transatlantyckich sporów handlowych w zakresie produktów rolnych, stali i przemysłu lotniczego.
W obliczu wielkich zmian w świecie polityki międzynarodowej, które nastąpiły pod koniec XX wieku, a w szczególności wobec zakończenia zimnej wojny, sojusznicy NATO muszą na nowo zdefiniować swoje wzajemne relacje. Wspólne działanie UE i Stanów Zjednoczonych potrzebuje nowych celów. Potrzebna jest współpraca między sojusznikami, aby móc podołać grożącym niebezpieczeństwom: rozprzestrzenianiu jądrowemu, międzynarodowemu terroryzmowi, przestępczości międzynarodowej (jak na przykład przemyt narkotyków) itd. W kontekście wymiany handlowej i realizowanych inwestycji Unia Europejska jest głównym partnerem Stanów Zjednoczonych i jedynym, z którym możliwe są stabilne relacje partnerskie. Musi jednak zwalczać pewną tendencję Kongresu Stanów Zjednoczonych polegającą na podejmowaniu jednostronnych działań, które mogą stanowić zagrożenie dla interesów europejskich w świecie.
Stosunki między UE a krajami śródziemnomorskimi
W niewielkiej odległości od UE, na południowym wybrzeżu Morza Śródziemnego, mieszczą się kraje, z którymi Unia ma więzi historyczne i kulturowe. Przepływy migracyjne pomiędzy tymi dwoma regionami są silne i mogą się w przyszłości nasilić. Kraje śródziemnomorskie są więc istotnymi partnerami dla UE, która tradycyjnie podjęła decyzję o prowadzeniu polityki integracji regionalnej zwanej „ogólnym podejściem do regionu śródziemnomorskiego”.
Śródziemnomorscy sąsiedzi Unii byli pierwszymi, z którymi UE ustanowiła szczególne stosunki gospodarcze i handlowe. Odbywająca się w listopadzie 1995 r. konferencja w Barcelonie, na której obecne były wszystkie państwa członkowskie oraz kraje basenu Morza Śródziemnego (poza Libią, Albanią i krajami byłej Jugosławii), stworzyła podwaliny pod nowe euro-śródziemnomorskie partnerstwo, które zakłada:
· Dialog polityczny między uczestniczącymi w nim krajami i partnerstwo w sferze bezpieczeństwa, którego podstawą są w szczególności mechanizmy kontrolujące uzbrojenie i pokojowego rozwiązywania konfliktów.
· Nasilenie stosunków gospodarczych i handlowych pomiędzy regionami. Kluczem do tego jest stworzenie do 2010 r. eurośródziemnomorskiej strefy wolnego handlu, zgodnej z zasadami Światowej Organizacji Handlu. Produkowane towary będą mogły wówczas podlegać bezcłowej wymianie handlowej w ramach transśródziemnego rynku, który stanie się największą strefą wolnego handlu na świecie, obejmującą prawie 800 milionów konsumentów.
· Partnerstwo w sprawach społecznych, kulturowych i innych podobnych.
W ramach programu MEDA UE przekaże krajom śródziemnomorskim pomoc finansową o wartości 5,3 mld € w latach 2000–2006.
Afryka
Tradycja stosunków między Europą a Afryką Subsaharyjską sięga dalekich czasów. Zgodnie z Traktatem Rzymskim z 1957 r. byłe kolonie i terytoria zamorskie niektórych państw członkowskich EWG były stowarzyszone ze Wspólnotami. Dekolonizacja, która rozpoczęła się we wczesnych latach sześćdziesiątych XX wieku, przemieniła tę relację – odtąd stowarzyszenie obejmowało państwa już suwerenne.
Umowa z Cotonou, podpisana w czerwcu 2000 r. w stolicy Beninu, była kolejnym krokiem w polityce rozwoju UE. Umowa podpisana między Unią Europejską i krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP) jest najdalej idącą i najbardziej ambitną umową o handlu i pomocy kiedykolwiek zawartą między krajami rozwiniętymi i rozwijającymi się. Umowa z Cotonou zastąpiła Konwencję z Lom, która została podpisana w 1975 r. w stolicy Togo i następnie podlegała licznym zmianom wprowadzanym w regularnych odstępach.
Podstawowy cel Umowy z Cotonou pozostaje taki sam jak Konwencji z Lom: „wspierać i przyspieszać rozwój gospodarczy, kulturowy i społeczny Państw AKP oraz wzmacniać i zróżnicować ich stosunki [z Unią Europejską i jej Państwami Członkowskimi] w duchu solidarności i wzajemnego interesu”
Konwencja z Lom koncentrowała się na stosunkach handlowych i dostępie do rynku; Umowa z Cotonou ma szerszy zakres. Wprowadza na przykład nowe procedury działania w przypadku nadużycia praw człowieka.
Unia Europejska udzieliła specjalnych koncesji handlowych najmniej rozwiniętym krajom, z których 39 jest sygnatariuszami Umowy. Od 2005 r. kraje te będą mogły eksportować bezcłowo do UE produkty praktycznie każdego rodzaju.
Europejski Fundusz Rozwoju finansuje programy AKP, korzystając z budżetu wynoszącego 13,5 mld € rozłożonego na siedem lat. Należy do tego dodać 9,5 mld € pozostających z poprzedniego okresu budżetowego Funduszu i 1,7 mld € pożyczonych przez Europejski Bank Inwestycyjny.
12. Przyszłość Europy
„Przyjdzie taki dzień, kiedy wszystkie narody na naszym kontynencie, nie tracąc swojej odrębności ani chwalebnej indywidualności, złączą się w wyższą jedność i stworzą europejskie braterstwo. Przyjdzie taki dzień, kiedy nie będzie innych pól bitew niż rynki otwierające się na idee. Przyjdzie taki dzień, kiedy kule armatnie i bomby zamienią się na głosy”.
Ponad stu lat potrzeba było, aby te prorocze słowa Wiktora Hugo wypowiedziane w 1849 r. zaczęły się spełniać. W tym czasie dwie wojny światowe i niezliczone inne konflikty na ziemiach europejskich spowodowały miliony ofiar. Były też takie czasy, kiedy wszystkim brakowało już nadziei. Początki XXI wieku prezentują dziś jaśniejszą perspektywę i odnowienie nadziei. Jednak przynoszą również nowe trudności i stawiają nowe wyzwania przed Europą.
Rozszerzenie Unii do 25 państw członkowskich odbyło się zgodnie z kalendarzem ustalonym przez instytucje UE. Jak to powiedział pewien polski polityk: „Europie wreszcie udało się pogodzić własną historię z własną geografią”. W latach od 2007 do 2015 powinniśmy być świadkami kolejnych rozszerzeń Unii Europejskiej. W tym czasie trzeba będzie podjąć decyzję, zgodnie z opinią publiczną, co do ostatecznych granic geograficznych, politycznych i kulturowych Unii.
Umowa założycielska jest paktem zawartym między suwerennymi narodami, które zdecydowały się dzielić wspólną przyszłość i zwiększyć wspólną część suwerenności, w ramach zagadnień niezwykle istotnych dla swoich obywateli: pokoju, bezpieczeństwa, demokracji uczestniczącej, sprawiedliwości i solidarności. Pakt ten jest coraz silniej wspierany wszędzie w Europie: pół miliarda ludzi zdecydowało się żyć w państwie prawa, zgodnie z wartościami wyznawanymi od wieków, które koncentrują się na ludzkości i ludzkiej godności.
Obecna rewolucja technologiczna w sposób radykalny zmienia życie w świecie uprzemysłowionym. Tworzy tym samym nowe wyzwania, które sięgają dalej niż narodowe granice. Pojedyncze państwa nie są w stanie samodzielnie poradzić sobie z takimi zagadnieniami, jak stały rozwój, równowaga demograficzna czy też potrzeba solidarności społecznej. Polityki prowadzone niezależnie nie mogą zapewnić wzrostu gospodarczego, a poszczególne rządy nie mogą dać etycznej odpowiedzi na światowy postęp w naukach przyrodniczych. Zanieczyszczenie oceanów przez wraki zbiornikowców czy też ryzyko katastrofy nuklearnej typu Czarnobyl wymagają wspólnych środków zapobiegawczych, które pozwolą zachować „europejskie dobro wspólne” dla przyszłych pokoleń.
Rozszerzona Unia Europejska jest częścią szybko zmieniającego się świata, który potrzebuje odnaleźć swój punkt równowagi. Dotykają ją również wydarzenia na innych kontynentach: ponownie wzniecone konflikty religijne w świecie islamskim, choroby i klęska głodu w Afryce, jednostronne tendencje Ameryki Północnej, kryzysy gospodarcze w Ameryce Łacińskiej, eksplozja demograficzna w Azji czy też liczne delokalizacje przemysłu i miejsc pracy na całym świecie. Europa nie może się skupiać wyłącznie na własnym rozwoju, ale powinna być w pełni zaangażowana w globalizację. I chociaż może być dumna ze swoich osiągnięć w polityce handlowej, Unia Europejska ma nadal wiele do zrobienia, zanim będzie w stanie przemawiać jednym głosem lub stanie się wiarygodnym aktorem na scenie międzynarodowej.
Instytucje UE udowodniły swoją wartość, teraz jednak muszą zostać dostosowane do rosnącej liczby zadań, które mają być wykonywane przez powiększającą się Unię. Im więcej państw członkowskich tworzy UE, tym silniejsze mogą być niszczące i niebezpieczne siły odśrodkowe. Krótkoterminowy interes poszczególnych państw może też zbyt łatwo wykoleić długoterminowe priorytety całości Unii. Z tego powodu wszyscy zaangażowani w tę przygodę bez precedensu muszą poczuć się za nią odpowiedzialni i działać w taki sposób, aby instytucjonalny system UE mógł skutecznie funkcjonować. Każda ważniejsza zmiana w obecnym systemie powinna wziąć pod uwagę różnorodność Europy. Najcenniejszym bowiem bogactwem Europy są właśnie liczne różnice między jej narodami. Reformy muszą również dotyczyć procesu decyzyjnego. Ciągłe szukanie jednomyślności może łatwo doprowadzić do paraliżu decyzyjnego. Tylko system prawny i polityczny oparty na głosowaniu większościowym i wzbogacony o system hamulców i równowagi (ang. checks and balances), może odpowiednio funkcjonować.
Opracowany przez Konwent projekt Konstytucji ma uprościć Traktaty i sprawić, że system decyzyjny UE stanie się bardziej przejrzysty. Obywatele UE muszą wiedzieć, kto się czym zajmuje w Unii i mieć poczucie, że ma to znaczenie w ich codziennym życiu. Tylko wtedy będą popierać ideę integracji europejskiej i uczestniczyć w wyborach europejskich. Projekt Konstytucji wyjaśnia podział kompetencji między UE, jej państwa członkowskie i władze regionalne. Wynika z niego, że integracja europejska oparta jest na dwóch rodzajach zasadności: bezpośrednio wyrażona wola narodów oraz legalność krajowych rządów. Państwo narodowe nadal tworzy ramy prawne, w ramach których mogą funkcjonować społeczeństwa europejskie.
Konstytucja jest kolejnym istotnym krokiem, który prowadzi do wspólnych działań między narodami i obywatelami europejskimi. Trudno jest dziś przewidzieć, czy jest to jeden z ostatnich etapów wielkiego procesu rozpoczętego przez ojców założycieli UE, czy też struktury polityczne Europy będą podlegać dalszym zmianom, aby dopełnić przeznaczenia. Czas pokaże.
Przeczytaj podobne teksty
Czas czytania: 115 minut
Treść zweryfikowana i sprawdzona
Zgodnie z misją, Redakcja serwisu dokłada wszelkich starań, aby dostarczać rzetelne i sprawdzone treści edukacyjne.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.
Dodatkowe oznaczenie "Sprawdzona treść" wskazuje, że dany materiał został zweryfikowany przez Redakcję lub ekspertów współpracujących z serwisem.
Weryfikacja tekstu odbywa się na następujących poziomach:
1. Sprawdzenie tekstu pod kątem ewentualnych błędów ortograficznych, stylistycznych, interpunkcyjnych lub innych.
2. Weryfikacja tekstu pod kątem błędów rzeczowych.
3. Sprawdzenie materiału pod kątem ich aktualności.