Jałta i Poczdam. Znaczenie międzynarodowe dla Polski, Europy i Świata

20. Jałta i Poczdam. Znaczenie międzynarodowe dla Polski, Europy i Świata.
Przystąpienie ZSRR do Karty Atlantyckiej we 09.1941 Roku, a następnie podpisanie przez 26 państw (później jeszcze przez 21 państw), w tym przez USA, Wielką Brytanię, Chiny i ZSRR Deklaracji Narodów Zjednoczonych 1.01.1942 Roku, tworzyło nie tylko Wielką Koalicję czasów wojny, ale też zręby powojennych stosunków międzynarodowych.
Od tej pory wszystkie spotkania ministrów spraw zagranicznych USA, ZSRR i Wielkiej Brytanii, a zwłaszcza szefów ich rządów, obejmowały dwa aspekty. Dotyczyły one zarówno ustalania wspólnej strategii wojennej, jak i podejmowania decyzji, które miały kształtować powojenne stosunki międzynarodowe. Warto tu zwrócić szczególną uwagę na konferencję Roosevelta i Churchilla w Casablance (14-23.01.1943 Roku), która ustaliła formułę, przyjętą przez całą koalicję, że wojna z państwami Osi toczyć się będzie aż do ich bezwarunkowej kapitulacji. Natomiast konferencja moskiewska ministrów spraw zagranicznych (19-30.10.1943 Roku) ogłosiła Deklarację czterech mocarstw (USA, ZSRR, Chin i Wielkiej Brytanii) dotyczącą powszechnego bezpieczeństwa.
Podstawowe znaczenie dla spraw wojny i pokoju miały spotkania przywódców trzech mocarstw w Teheranie (28.11.-1.12.1943 Roku), Jałcie (4-11.02.1945 Roku) i Poczdamie (17.07.-2.08.1945 Roku). Na konferencji teherańskiej najwięcej czasu poświęcono sprawie strategii wojennej aliantów oraz innym ważnym dyskusjom na temat przyszłości Niemiec (w sprawie ich jedności lub podziału), Polski (w sprawie jej granic i rządu), koncepcji nowej, powszechnej organizacji międzynarodowej (jej struktury i funkcji).
Podczas obrad konferencji jałtańskiej sytuacja wojenna aliantów w Europie była już bardzo korzystna. Konferencja ta odbyła się w Jałcie w dniach od 4 do 11 lutego 1945 roku. Uczestniczyły w niej USA, ZSRR i Wielka Brytania. Dominowały na niej problemy dotyczące przyszłości Niemiec, państw Europy Środkowowschodniej i wojny na Dalekim Wschodzie. W Jałcie podjęto, więc uchwały o podziale Niemiec na 4 strefy okupacyjne (3 mocarstwa i Francja), płaceniu odszkodowań wojennych i wspólnej kontroli nad Niemcami (Sojusznicza Komisja Kontroli – złożona z naczelnych dowódców 3 mocarstw z siedzibą w Berlinie), o powszechnej organizacji międzynarodowej, ale też decyzje, które w efekcie przyniosły później ustanowienie w Europie Środkowowschodniej strefy dominacji radzieckiej.
W dyskusjach na temat Niemiec ważne miejsce zajmowała też sprawa reparacji, czyli odszkodowań wojennych. Po wymianie poglądów szefowie trzech rządów ustalili, że Niemcy będą płacić odszkodowanie w 3 formach: jednorazowej konfiskaty przeprowadzonej w ciągu 2 lat od kapitulacji Niemiec, rocznych dostaw towarów z produkcji bieżącej w ciągu okresu, który powinien być ustalony, wykorzystania pracy niemieckiej. Powołano Międzysojuszniczą komisję do spraw Odszkodowań.
W dyskusji na temat powszechnej organizacji międzynarodowej koncentrowano się na problemach, których nie rozwiązała konferencja w Dumbarton Oaks. Uzgodniono również, że konferencja założycielska odbędzie się w San Francisco począwszy od 25 kwietnia 1945 roku.
O wiele dłuższe i trudniejsze dyskusje dotyczyły spraw polskich. W kwestii polskiej zdecydowano, ze granica polsko-radziecka przebiegać będzie wzdłuż linii Curzona, w Polsce powstanie Rząd Jedności Narodowej (przez reorganizację komunistycznego Rządu Tymczasowego), który przeprowadzi wolne wybory. W równie arbitralny sposób 3 przywódcy zdecydowali o sposobie utworzenia Rządu Tymczasowego w Jugosławii.
Z innych postanowień jałtańskich wymienić trzeba ogłoszenie Deklaracji o wyzwolonej Europie, potwierdzającej wierność zasadom Karty Atlantyckiej, oraz porozumienie w sprawie Dalekiego Wschodu. Głosiło ono, że ZSRR przystąpi do wojny przeciw Japonii w okresie 2-3 miesięcy po kapitulacji Niemiec, w zamian za otrzymanie Wysp Kurylskich, południowego Sachalinu oraz strefy okupacyjnej w Korei.
Praktycznie decyzje jałtańskie oddawały los Europy Środkowowschodniej w ręce Stalina. Dokonał on własnej interpretacji porozumień jałtańskich, doprowadzając w ten sposób do podziału Europy.
Kolejne spotkanie szefów rządów 3 mocarstw miało miejsce w Poczdamie w dniach od 17.07. do 2.08. 1945 roku, częściowo już w innym składzie. Na czele delegacji amerykańskiej stał teraz prezydent H.Truman, brytyjskiej- w I fazie konferencji Churchill, a od 28.07. premier C.Attlee. Delegacji radzieckiej przewodniczył Stalin. Decyzje zawarte na konferencji dotyczyły polityki aliantów wobec Niemiec, mechanizmów ich współdziałania po wojnie, przygotowania traktatów pokojowych, problemów państw Europy Środkowowschodniej (m.in. Polski, Jugosławii, Austrii).
Pierwsza grupa ustaleń poczdamskich dotyczyła przygotowania traktatów pokojowych oraz mechanizmów współpracy wielkich mocarstw po wojnie. Postanowiono, więc utworzyć Radę ministrów Zagranicznych 5 mocarstw (USA, ZSRR, Wielkiej Brytanii, Francji i Chin –dwa ostatnie miały być zaproszone do udziału). Wśród pilnych zadań Rady wymieniono: opracowanie traktatów pokojowych z Włochami, Rumunią, Bułgarią, Węgrami i Finlandią, opracowanie propozycji uregulowania niezałatwionych spraw terytorialnych w związku z zakończeniem wojny w Europie, przygotowanie układu pokojowego dla Niemiec. Natomiast Europejską Komisję Doradczą postanowiono rozwiązać, jako ze wypełniła już swoje zadanie.
Akt bezwarunkowej kapitulacji Niemiec z 8.05.1945 roku miał charakter czysto wojskowy i nie zawierał żadnych postanowień politycznych. Dopiero w Poczdamie zwycięskie mocarstwa podjęły zasadnicze decyzje polityczne dotyczące Niemiec. Zgodnie z nimi postanowiono, ze najwyższą władze w Niemczech będą odtąd sprawowali głównodowodzący sił zbrojnych USA, ZSRR, Wlk.Bryt. i Francji, każdy w swojej strefie okupowanej. Natomiast koordynację polityki sojuszniczej w zakresie kontroli nad Niemcami powierzono Sojuszniczej Komisji Kontroli. W uchwałach poczdamskich określono tez cele okupacji Niemiec-demilitaryzacja, denazyfikacja, decentralizacja, dekartelizacja, demokratyzacja podległych terenów. Ponadto alianci postanowili, że przy organizowaniu gospodarki niemieckiej główny nacisk zostanie położony na rozwój rolnictwa i przemysłu pokojowego. Postanowiono również, że Niemcy będą traktowane jako jednolita całość gospodarcza, z czego wynikło utrzymanie jednolitego systemu pieniężnego i bankowego.
W sprawie odszkodowań niemieckich przyjęto formułę, że po wypłacie odszkodowań powinno zostać tyle zasobów, żeby naród niemiecki mógł egzystować bez pomocy z zewnątrz.
Ważną częścią konferencji poczdamskiej były dyskusje i ustalenia dotyczące Polski, zwłaszcza zaś granicy zachodniej i wyborów. Wielka trójka uznała Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej w Polsce. Nowy Rząd miał przeprowadzić jak najszybciej wolne i nieskrępowane wybory. Zdecydowała też, że do chwili ostatecznego wytyczenia granicy polsko-niemieckiej (w traktacie pokojowym z Niemcami), ziemie na wschód od Odry i Nysy Łużyckiej, łącznie z częścią Prus Wschodnich nieprzechodzących do ZSRR oraz byłym Wolnym Miastem Gdańskiem będą znajdować się pod zarządem państwa polskiego. Podjęto również decyzję o wysiedleniu ludności niemieckiej z terenów Polski, Czechosłowacji i Węgier (potwierdzało to trwałość rozwiązań granicznych).
Przywódcy „wielkiej trójki” byli przeświadczeni, ze dzięki dominującej pozycji militarnej ich państw mają oni prawo do rozstrzygania kwestii dotyczących wielu rejonów świata. Decyzje zapadające na konferencjach miały charakter arbitralny, podejmowano je przeważnie bez uwzględnienia opinii zainteresowanych krajów.
Postanowienia konferencji odnosiły się najczęściej do spraw związanych z prowadzeniem wojny. Niektóre z nich decydowały jednak o organizacji powojennego świata. Współpraca trzech mocarstw spowodowała ukształtowanie się po II wojnie światowej nowego porządku politycznego (zwłaszcza w Europie). Ponieważ kulminacja tej współpracy przypadła na czas konferencji w Jałcie (w Poczdamie miedzy uczestnikami spotkania wystąpiły znaczne różnice poglądów), porządek ten otrzymał miano „jałtańskiego”, a jego istotą był podział Europy na strefy wpływów. Mimo że obradująca po zakończeniu wojny konferencja w Poczdamie wyraźnie już pokazała różnice interesów między mocarstwami zachodnimi a ZSRR, co zapowiadało nadejście epoki zimnej wojny, to jednak zdołano na niej wypracować wiele ważnych decyzji. Cele wojny z Japonią określiła Deklaracja poczdamska z 26.07.1945 roku, do której ZSRR formalnie przystąpił 8.08. akt generalny kapitulacji Japonii podpisany został 2.09.1945 roku, kończąc II wojnę światową.